Zagadnienia:

1) Ryzyko- czym jest, jaka różnica miedzy ryzykiem a niepewnością, rodzaje ryzyka, ryzyko majątkowe i osobowe

2) Zarządzanie ryzykiem- kontrola ryzyka, czym jest ubezpieczenie jakie zalety i wady jako kontroli ryzyka

3) funkcje ubezpieczenia

4) zasady ubezpieczenia

5) wtórny podział ryzyka-reasekuracja, retrocesja

6) Systematyka ubezpieczeń

7) produkty ubezpieczeniowe

8) rynek ubezpieczeń i reasekuracji- polski i europejski

Literatura:

1) Ubezpieczenia pod red. J. Hanschte, J. Monkiewicz

2) "Ubezpieczenia" pod red. prof. M. Iwanicz-Drozdowska

3) "Ubezpieczenia no life" pod red. prof. E. Wierzbicka

4) "Podstawy ubezpieczeń" pod red. J. Nonkiewicza 3 tomy (1 tom: mechanizmy i funkcje)

5) Ustawa o działalności ubezpieczeniowej 2003

6) Ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych w ubezpieczeniowym funduszu gwarancyjnym oraz polskim biurze ubezpieczycieli komunikacyjnych

7) Ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym

8) Ustawa o nadzorze finansowym--> regulacje dotyczące rynku ubezpieczeniowego Komisja Nadzoru Finansowego

9) Kodeks Cywilny

10) J. Łazowski " Wstęp do nauki o ubezpieczeniach"

Egzamin: test wielokrotnego wyboru

Ryzyko

• pojecie ryzyko pochodzi z języka starowłoskiego, w którym "risicare" oznacza "odważyć sie, stawić czoło". W języku łacińskim "risicium" tłumaczone jest, jako możliwość czy prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia o charakterze pozytywnym lub negatywnym, osiągnięcia sukcesu czy poniesienia porażki. Te dwie możliwości zawiera również określenie ryzyka w języku chińskim "wei-ji" oznaczające niebezpieczeństwo i szanse

• pozytywne następstwa ryzyka nie uwzględnia język potoczny, a także wiele definicji zawartych w literaturze, w których ryzyko kojarzone jest negatywne jako niebezpieczeństwo, zagrożenie, możliwość poniesienia straty na przykład:

- wg W.A.Roe ryzyko stanowi możliwość realizacji czegoś niechcianego, negatywnych

konsekwencji jakiegoś zdarzenia

- M. Sierpińska, T. Jachna przez ryzyko możemy rozumieć niebezpieczeństwo realizowania celu

złożonego przy podejmowaniu określonej decyzji

- N.A. Skov określa ryzyko jako "prawdopodobieństwo straty"

Ryzyko a niepewność:

• A.H/ Willet ryzyko zdefiniował jako obiektywny stan świata zewnętrznego skorelowany z subiektywną niepewnością

• F.H. Knight stwierdzi, ze "jeżeli jest znany stopień niepewności, to praktycznie przestaje juz być niepewnością"

• Ryzyko jest szczególnym rodzajem niepewności występującym, gdy:

• Wynik jaki będzie osiągnięty w przyszłości nie jest znany ale można określić jego warianty

• Znane są szanse wystąpienia każdego wariantu

• C.A. Wiliams, Jr. M. L. Smith, P.C. Young wyodrębniają kilka poziomów niepewności. niepewność obiektywna określana na poziomie 1 można nazwać ryzykiem

Rzut moneta- ryzyko bo możemy określić prawdopodobieństwo wystąpienia

Poziom niepewności	Charakterystyka
Poziom 0 Pewność	Przyszłe zdarzenia mogą być precyzyjnie przewidziane
Poziom 1 Obiektywna niepewność	Można przewidzieć warianty przyszłych zdarzeń i przyporządkować im określone prawdopodobieństwa
Poziom 2 Subiektywna niepewność	Można przewidzieć warianty przyszłych zdarzeń ale prawdopodobieństwo ich wystąpienia jest nieznane
Poziom 3	Warianty przyszłych zdarzeń oraz prawdopodobieństwo ich wystąpienia są nieznane

Pojecie ryzyka

W teorii ubezpieczeń pojecie ryzyka występuje w wielu znaczeniach m.in.:

• możliwość zdarzenia powodującego stratę

• prawdopodobieństwo nastąpienia tego zdarzenia

• przedmiot lub grupa przedmiotów narażonych na stratę (budynek, zwierze, urządzenie, kredyt)

• zdarzenie, które stratę wyrządza (pożar, huragan, powódź, nieszczęśliwy wypadek, bankructwo)

• możliwość lub prawdopodobieństwo subiektywnego powiększenia straty wynikającej z jakiegoś niebezpieczeństwa (hazard)

• możliwa wielkość straty, na która są narażone osoby lub mienie

• zróżnicowanie możliwych strat

• Niepewność dotycząca strat (wątpliwość co do możliwości przewidzenia przyszłości)

Totolotek--> 3 zł możliwa wielkość straty wynosi 3 zł

Według amerykańskiej Komisji do Spraw terminologii ubezpieczeniowej, ryzkiem określa się niepewność co do wystąpienia określonego zdarzenia w warunkach istnienia dwóch lub więcej możliwości

Ryzykiem określa ubezpieczona osobę lub przedmiot

Taksonomia ryzyka

• Poprawnie dokonana klasyfikacja ryzyka umożliwia lepsze poznanie natury ryzyka, jego rodzajów,

a także pozwala na ustalenie odpowiednich sposobów ich identyfikacji, szacowania oraz kontroli, ułatwia planowanie oraz ocenę skuteczności podejmowanych w tym zakresie działań

• niewątpliwie najbardziej ogólnym jest dział ryzyka na obiektywne i subiektywne. Ryzyko obiektywne jest definiowane jako względne odchylenie straty rzeczywistej od oczekiwanej. Ryzyko to odnosi sie do zjawisk o charakterze masowym i może być mierzone przy pomocy parametrów statystyki opisowej. Natomiast ryzyko subiektywne jest praktycznie niemierzalne. Określane jest jako niepewność wynikająca z osobistych uwarunkowań człowieka.

• Klasyfikacji ryzyka można dokonać również według obszarów jego występowania. Wskazując na ubezpieczenia, ekonomie, pao, politykę, technikę, technologie, ekologie, farmaceutykę, medycynę, psychologie, socjologie, filozofie, etykę, kulturę itp. jako na obszary, w których ryzyko ma miejsce zdawać należy wyodrębnienie wszystkich dziedzin dyscyplin czy miejsc jego występowania. W rezultacie tego rodzaju podział ryzyka jest podziałem otwartym

• Otwarty charakter ma również lista określająca rodzaje ryzyka według jego źródeł. Wśród źródeł ryzyka wymienić należy m.in. środowisko naturalne, społeczne, polityczne, prawne, operacyjne, ekonomiczne itp. Ciągłe powstawanie nowych uwarunkowań generujących ryzyko powoduje, ze lista ta powinna być systematycznie uzupełniana

• Źródła ryzyka stanowi również kryterium wyodrębniania ryzyka partykularnego i fundamentalnego. Jako dodatkowe kryteria podziału wymieniane są: masowość oddziaływania (kryterium ilościowe) i rozmiary następstw wystąpienia ryzyka (kryterium jakościowe)

• źródłem ryzyka fundamentalnego są najczęściej przyczyny ekonomiczne, polityczne lub społeczne, a także siły przyrody. Ryzyko to mające charakter bezosobowy, dotyczy zwykle wielu podmiotów, a nawet społeczeństw

• ryzyko partykularne natomiast jest zwykle rezultatem aktywności poszczególnych podmiotów lub może wynikać z wystąpienia przyczyn od jednostek niezależnych. Ma ono charakter osobowy, a konsekwencje jego wystąpienia dotyczą indywidualnych interesów np. rabunek, oszustwo ktoś ponosi stratę

• Według kryterium zmienności w czasie ryzyko można podzielić na: statyczne i dynamiczne3 jest związane z przemieszczeniem sie śródków pieniężnych

• Ryzyko statyczne natomiast ma miejsce bez względu na to czy jakiekolwiek zmiany występują, jest bowiem od nich niezależne. Ryzyko dynamiczne w długim okresie może być źródłem zysku dla społeczeństwa, a ryzyk statyczne uznaje sie za społecznie nieproduktywne

• W klasyfikacjach ryzyka punktem wyjścia jest często ryzyko gospodarcze

• Za podstawowy uznaje sie podział ryzyka gospodarczego z punktu widzenia możliwości jego kontroli. Wyodrębnia sie wówczas ryzyko systematyczne i specyficzne (da sie kontrolować ).

Taksonomia ryzyka gospodarczego

• ryzyko systematyczne nazywane jest tez zewnętrznym, gdyż pozostaje poza kontrola podmiotu, na który wpływa. Ryzyko to może wynikać zarówno z działań sił przyrody, jak i uwarunkowań ekonomicznych czy politycznych

• ryzyko systematyczne podlega dalszej klasyfikacji. Wyróżnia sie m.in. następujące jego rodzaje

-ryzyko stopy procentowej, które wynika ze zmian stop procentowych na rynku; zmiany te

wpływają na wartość instrumentów finansowych związanych ze stopą procentowa oraz

poziom dochodów uczestników rynku

-ryzyko walutowe, które pojawia sie gdy maja miejsce rozliczenia w walucie innej niż krajowa;

główna przyczyna występowania ryzyka walutowego jest zmienność kursów walutowych, zmiany

kursowe mogą powodować zmniejszenie wartości aktywów lub wzrost zobowiązań. obok ryzyka

wahań kursów również ryzyko wyboru waluty oraz ryzyko zmiany wartości waluty składają

sie na ryzyko walutowe

-ryzyko rynkowe, które związane jest z możliwością negatywnego wpływu zmiany sytuacji n rynku

na osiągnięte wyniki

-ryzyko siły nabywczej wiążące sie ze zmianami siły nabywczej pieniądza

-ryzyko polityczne, które wynika z interwencji rządów w gospodarkę kraju

-ryzyko wydarzeń, które związane jest z możliwością niekorzystnego wpływu występowania

nieoczekiwanego zdarzenia na sytuacje określonego podmiotu czy instrumentu

• Ryzyko specyficzne nazywane jest tez niesystematycznym albo wewnętrznym. Wynika ono z uwarunkowań szczególnych, związanych z poszczególnymi podmiotami czy instrumentami. Ten rodzaj ryzyka może być kontrolowany przez podmiot na którego działalność wpływa. Wśród rożnego rodzaju ryzyka specyficznego można wyróżnić m.in.:

-ryzyko zarządzania wynikające z błędów popełnianych w procesie zarządzania

-ryzyko biznesu związane z wahaniami wysokości dochodów z uzyskiwanych z działalności

-ryzyko finansowe, które pojawia sie przy znacznym wykorzystaniu kapitałów obcych do

finansowania działalności

-ryzyko niedotrzymania warunków, związane z możliwością niespełnienia warunków zawartych

umów

-ryzyko rynkowej płynności, które występuje gdy trudno jest zamienić posiadane aktywa na

gotówkę po oczekiwanej cenie

-ryzyko bankructwa, związane z realizacja ryzyka finansowego i ryzyka niedotrzymania

warunków, co może doprowadzić do upadłości firmy

Taksonomia ryzyka

• Niektóre klasyfikacje ryzyka maja szczególne znaczenie w wybranych dziedzinach działalności gospodarczej. Na przykład dla podmiotu prowadzącego działalność ubezpieczeniowa ważne jest prawidłowe dokonanie podziału ryzyka według kryterium konsekwencji jego wystąpienia. Zastosowanie tego kryterium pozwala wyodrębnić ryzyko czyste i spekulatywne. Ryzyko czyste określane jest jako istniejące z natury rzeczy, a rezultatem jego wystąpienia może być tyko strata, natomiast jego niezrealizowanie nie przynosi żadnych korzyści majątkowych. Ryzyko to może być przedmiotem dalszych klasyfikacji. Wyróżnia sie następujące rodzaje ryzyka czystego:

-osobiste, powodujące stratę dochodów czy innych aktywów na skutek utraty możliwości

zarobkowania

-majątkowe, którego realizacja może spowodować stratę bezpośrednią np. zniszczenia mienia oraz

stratę pośrednią np. konieczność poniesienia dodatkowych kosztów

-odpowiedzialność występującego, gdy strata jest wynikiem nieumyślnego

działania osób trzecich, ich niedbalstwo czy nieostrożności

• powstałe z winy innych, którego realizacja powoduje straty na skutek świadomych błędów osób trzecich.

Obok ryzyka czystego występuje również ryzyko spekulatywne. Konsekwencja realizacji tego ryzyka może być wystąpienia straty lub osiągnięcie zysku albo tez braku straty i zysku. Ryzyko czyste łatwiej można przewidzieć i oszacować niż ryzyko spekulatywne, gdyż wykazuje ono statystyczna powtarzalność

Hazard- ryzyko spekulatywne

• rozpatrując możliwości kwantyfikacji ryzyka wyróżnić należy: ryzyko probabilistyczne i estymacyjne. W przypadku ryzyka probabilistyczne istnieje możliwość jego kwantyfikacji przy pomocy metod matematycznych (tzw. ryzyko aprioryczne) lub na podstawie danych statystycznych (tzw. ryzyko statystyczne) Ryzyko estymacyjne zaś można szacować stosując metody rachunkowego określenia prawdopodobieństwa lecz wyniki mogą być błędne. Ryzyko to jest wiec zbliżone do niepewności niemierzalnej

• Ze względu na charakter strat powstałych wskutek realizacji ryzyka wyodrębnia sie: ryzyko finansowe i niefinansowe. Gdy w wyniku realizacji ryzyka powstaje strata finansowa ryzyko to nazwa sie finansowym W przeciwnym wypadku, gdy nie występuje straty finansowe ryzyko określa sie jako niefinansowe. Zwrócić jednak należy uwagę ze realizacja ryzyka niefinansowego, choć nie generuje straty, może spowodować zwiększone potrzeby finansowe

• analizując rodzaje ryzyka warto również zwrócić uwagę na te, które w ostatnim okresie zyskały na znaczeniu, należą do nich m.in.

-ryzyko systemowe, wynikające z zaciśniętych powiązań miedzy rynkami finansowymi w różnych

krajach

-ryzyko katastrof, powodujące postawania znacznych strat instytucji ubezpieczeniowych

-ryzyko klimatyczne związane z uzależnieniem niektórych sektorów gospodarki od zjawisk

klimatycznych

-ryzyko energetyczne, które wynika z liberalizacji rynku energii elektrycznej i przejawia sie w

znacznej wahliwości cen tej energii

-ryzyko telekomunikacyjne, które pojawia sie gdy prowadzenie działalności gospodarczej jest w

znacznej mierze uzależnione od infrastruktury telekomunikacyjnej

-e-ryzyko występujące gdy w prowadzeniu działalności gospodarczej wykorzystuje sie narzędzia i

systemy elektroniczne

Ryzyko majątkowe

• Istotne znaczenie ma podział ryzyka na: osobowe i majątkowe. Realizacja ryzyka osobowego zagraża dobrom osobistym człowieka takimi jak: życie, zdrowie, zdolność do pracy. Ryzyko majątkowe natomiast dotyczy dóbr materialnych oraz wartości majątkowych, które mogą przybrać formę wierzytelności, zobowiązań lub wartości oczekiwanych

• Ryzyko majątkowe można klasyfikować ze względu na:

1) typy majątku,

2) przyczyny zysku lub straty

3) skutki bezpośrednie, pośrednie lub wynikające z upływu czasu

4)rodzaj roszczeń

Ryzyko majątkowe

Można wyróżnić dwa typy majątku:

1) nieruchomości (np. budynek biurowy, hala produkcyjna, magazyn) oraz ziemie wraz z infrastruktura

2) ruchomości, czyli mienie, które można przemieszczać i nie jest do ziemi przypisane. Ruchomości dzieli sie na: ruchomości w użytkowaniu (np. maszyny, meble, surowce, produkty w toku, pieniądze, papiery wartościowe) oraz ruchomości na sprzedaż (np. dobra finalne, towary)

W zakresie majątkowych źródeł ryzyka można wyróżnić trzy podstawowe klasy przyczyn strat lub zysków:

1. fizyczne, obejmujące takie zjawiska jak pożary, huragany i eksplozje, które uszkadzają lub niszczą mienie, ale tez w przypadku ryzyka spekulacyjnego mogą zwiększać wartość majątku (np. teren nawiedzany przez huragany może mieć większe walory turystyczne)

2. społeczne obejmujące: odstępstwa od oczekiwanych ludzkich zachowań (np. rabunek, wandalizm, sprzeniewierzenie, zaniedbanie) oraz naruszanie zasad współżycia w grupie (np. strajki, zamieszki). Tu tez zyski spekulacyjne

3. ekonomiczne, będące wynikiem działania sił zewnętrznych lub wewnętrznych, np. dłużnik nie może spłacić zobowiązania ze względu na rcsj gospodarcza. Zyski spekulacyjne mogą wystąpić np. ze względu na wzrost aktywów na skutek zmian stop procentowych

• Kilka rodzajów zagrożeń może stanowić przyczynę jednej straty np. strajkujący mogą spowodować pożar w hali fabrycznej

• zastosowanie kryterium przyczyny zysku lub straty jest ważne dla wyboru sposobu zarządzania ryzykiem oraz wyboru osoby posiadającej odpowiednie kwalifikacje

• Prowadzenie międzynarodowej działalności gospodarczej może nieść ze sobą ryzyka, które wcześniej nie były znane zarządzającym, np. ryzyko związane z trzęsieniem ziemi czy niepokojami społecznymi

• Majątkowe źródła ryzyka można sklasyfikować ze względu na skutki bezpośrednie, pośrednie lub ze względu na działanie czynnika czasu

• Efekt bezpośredni zachodzi podczas, gdy zagrożenie lub przyczyna działa na obiekt fizyczny, zmieniając jego wartość, np. w wyniku pożaru maszyny trzeba ponieść koszt jej naprawy. Mogą wystąpić zyski spekulacyjne np., gdy budynek postawiony na zbyt nisko wycenionym gruncie zyskuje na wartości, ale najczęściej fakty ryzyka spekulacyjnego są negatywne

• efekt pośredni jest konsekwencja skutków bezpośrednich, lecz nie jest wprost związany z zagrożeniem lub przyczyna szkody, np., gdy zgubiony zostanie jeden z kolczyków to drugi traci na wartości. efekty pośrednie mogą tez być pozytywne, np. inwestycja w program szkoleniowy pracowników może przynieść wzrost wydajności (efekt bezpośredni), ale tez zwiększyć satysfakcje z wykonanej pracy, zmniejszyć rotacje pracowników

• Szczególnym rodzajem efektu pośredniego jest efekt wywołany czynnikiem czasu. Ogólnie straty na skutek czynnika czasu powstają, gdy mienie nie może być wykorzystane po stracie bezpośredniej

• związek miedzy czasem a wynikająca z niego strata jest wiec cecha odróżniająca czynnik upływającego czasu od innych strat pośrednich. Np. po pożarze mieszkania właściciel traci dochód z najmu, a lokatorzy maja dodatkowy wydatek na hotel

• Straty z tytułu działania czynnika czasu pojawiają sie wiec w obniżeniu dochodów lub wzroście wydatków. Głównymi przyczynami spadku dochodowa są: utrata dochodów z najmu, przera działalności firmy (utrata zysku netto), wstrzymanie działalności przez głównych dostawców lub klientów, mniejsze wpływy netto z tytułu należności. Wzrost wydatków natomiast może nastąpić z powodu np. nadzwyczajnych wydatków poniesionych na utrzymanie działalności gospodarczej, zapłaty z góry czynszu lub kaucji, brak możliwości utrzymania upranienczy ulepszeń

• Mogą tez występować korzyści z tytułu działania czynnika czasu np. inwestycja w szkolenia pracowników po długim czasie przynosi wzrost wydajności

• pojecie ryzyka majątkowego odnosi sie także do ryzyka związanego z prawami wypływającymi z faktu posiadania aktywów rzeczowych, które maja wartość ekonomiczna

• biorąc od uwagę rodzaj roszczeń wskazać należy na: ryzyko odpowiedzialności cywilnej, ryzyko ograniczania praw właścicieli (np. posiadanie ziemi podlega ograniczeniom wynikającym z planu zagospodarowania przestrzennego) ryzyko na jakie narażeni są sprzedawcy i nabywcy, ryzyko lokatorów, dożywotnich dzierzaco i inne

• Ryzyko odpowiedzialności cywilnej wiąże sie z odpowiedzialnością za wyrządzone osobie trzeciej szkody w jej dobrach osobistych lub majątkowych. Zgonie z art.415 kodeksu cywilnego " kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę zobowiązany jest do jej naprawienia" realizacja ryzyka odpowiedzialności cywilnej skutkuje zatem koniecznością poniesienia wydatków. Podkreślić należy ze wydatki te mogą obciążać nie tyko istniejący, ale tez przyszły majątek

Metody kontroli ryzyka

Kontrola ryzyka

kontrola rzeczowa kontrola finansowa

unikanie działań Prewencja poprzez Zatrzymanie ryzyka Transfer ryzyka (zmiana

ryzykownych zastosowanie: -bieżące finansowanie podmiotu ponoszącego

- Śr. technicznych strat z wpływów ryzyko poprzez:

- Śr. ekonomicznych pieniężnych, elementów - przerzucenie działań

- Śr. prawnych aktywów, pożyczek itp. Ryzykownych (np. umowy

- samoubezpieczenie podwykonawstwa

-przerzucenie odpowiedzialności na

finansowanie strat

(np. ubezpieczenie)

Etapy procesu zarządzania ryzykiem

• W celu rzeczowej kontroli ryzyka można ryzyko unikać albo zapobiegać realizacji jego negatywnych skutków

• Unikanie ryzyka ma miejsce, gdy następuje "świadoma odmowa akceptacji nawet chwilowego ryzyka" a zatem żadne ryzyko nie jest przyjmowane, a wcześniej przyjęte jest odrzucane. Pierwsze z tych działań nazywa sie unikaniem pro aktywnym, a drugie porzuceniem.

• Przykład unikania proaktywnego: sprzedaż tylko za gotówkę, aby uniknąć ryzyka kredytowego

• Przykład porzucenia: przerwanie produkcji farmaceutyków gdy są sygnały o nieznanych efektach ubocznych

• Argumentem przemawiającym za takim działaniem jest brak potencjalnych strat i przekonanie o bezpiecznym funkcjonowaniu. Wskazać jednak należy na fakt, ze unikając ryzyka organizacja traci jednocześnie możliwość osiągnięcia korzyści wynikających z przyjęcia ryzyka, których wartość mogłaby znacznie przewyższyć poziom potencjalnych strat. Ponieważ uniknie ryzyka może ograniczyć postęp, paraliżować inicjatywę i przedsiębiorczość uznaje sie je za tzw. negatywna metodę kontroli ryzyka

• Pozytywnie ocenia sie kontrole ryzyka poprzez podejmowanie działań mających na celu zapobieganie szkodom oraz zmniejszanie ich częstotliwość i rozmiarów. Ich realizacja przynosi często korzyści nie tylko indywidualne ale również o charakterze makroekonomicznym. Działanie te określa sie mianem szeroko pojętej prewencji

• Zapobieganie stratom ma na celu obniżenie liczby strat lub całkowitą ich eliminacje. Działania skupiają sie na:

1)zmianie lub modyfikacji zagrożenia

2)zmianie lub modyfikacji otoczenia, w którym istnieje zagrożenie

3) wpływaniu na procesy, w których zachodzi interakcja zagrożenia i otoczenia

• Przykłady:

1) ryzyko: powódź; działanie: tamy

2) ryzyko: śliska podłoga w hali produkcyjnej; działanie: maty antypoślizgowe

3) ryzyko: poślizg pojazdu na śliskiej drodze; działanie: układ hamulcowy ABS

• działanie na rzecz obniżenia strat to działanie post factum. Jednym ze śródków tu stosowanych jest ratowanie mienia. Stad całkowitość opracowywania planów na wypadek nieprzewidzianych okoliczności czy katastrof. Przykładem techniki ograniczenia strat jest tez odizolowanie.

• Podkreślić należy przewagę działań zapobiegawczych nad innymi metodami kontroli ryzyka

• Nawet wówczas, gdy szeroko zostaną zastosowane środki kontroli rzeczowej, zawsze pozostanie pewne nieredukowane ryzyko, które musi być kontrolowane przy użyciu śródków finansowych.

Finansowanie ryzyka

• Ryzyko zawsze jest finansowane. Finansowanie ryzyka może oznaczać zarówno obciążenie kosztami ryzyka, jak i finansowanie strat. W koszcie ryzyka są zawarte pensje zarządzającego ryzykiem oraz wydatki na środki kontroli

• wyróżnić należy dwie podstawowe metody finansowania ryzyka: zatrzymanie ryzyka (w sensie przyjecie go na swoje barki) czyli retencje oraz jego transfer (przeniesienie)

• Retencja jest metoda polegająca na tym, ze podmiot doświadczający strat, ponosi ich bezpośrednie konsekwencje czyli sam pokrywa swoje straty

• Przeniesienie ryzyka oznacza, iż inny podmiot ponosi finansowe skutki realizacji ryzyka

• Zatrzymanie ryzyka (retencja) może być rezultatem świadomie podjętej decyzji, może tez być wynikiem braku wiedzy dotyczącej ryzyka i konsekwencji jego realizacji. Można zatem wyróżnić aktywne i bierne zatrzymanie ryzyka.

Etapy procesu zarządzania ryzykiem

• Jei podmiot, pełni zdając sobie sprawę z występującego ryzyka, decyduje sie przejąć go na siebie całkowicie lub częściowo, wówczas ma miejsce aktywne zatrzymanie ryzyka. Wybierając zatrzymanie ryzyka należy zapewnić e anym zakresie środki finansowe niezbędna do pokrycia szkód, które mogą nastąpić

• Możliwe jest tez bierne zatrzymanie ryzyka. Najczęściej wynika ono z braku wiedzy czy obojętności na ryzyko i konsekwencje jego realizacji, co skutkuje nieprzygotowaniem do pokrywania ewentualnych strat. Może to prowadzić do wygapienia znacznych problemów finansowych a nawet do bankructwa organizacji.

• Uzasadnieniem wydaje sie jednak przypuszczenie, ze nawet w organizacjach aktywnie zarządzających ryzykiem mogą mieć miejsce niezidentyfikowane typy ryzyka, a niektóre rozpoznane jego rodzaje są niedoszacowanie. Można zatem uznać, ze pewien poziom nieświadomego zatrzymania ryzyka powszechnie występuje.

• Innym sposobem finansowania ryzyka jest jego transfer. Można dokonać transferu majątku czy dzialalnosci z którymi związany jest wysoki stopień ryzyka lub przenieść odpowiedzialność za finansowanie strat na inny podmiot

• Przeniesienie ryzykownej działalności czy majątku na inny podmiot jest działaniem podobnym do unikania ryzyka poprzez porzucenie, gdyż podmiot stara sie w ten sposób wyeliminować ryzyko. Jednak przypadku porzucenia ryzyko nie jest przekazywane innemu podmiotowi, natomiast na skutek transferu podmiot ten zostaje obciążony ryzykiem

• Przeniesienie ryzykownej działalności ma miejsce np. wówczas gdy organizacja mając możliwość wyboru decyduje sie na te działalność, która obciążona jest mniejszym ryzykiem i nabywa usługi czy produkty będące rezultatem działań bardziej ryzykownych od innych organizacji

• Można dokonać całkowitego lub częściowego przeniesienia odpowiedzialności z finansowanie strat na inny podmiot. Częściowe przeniesienie odpowiedzialności zwane tez dyspersja ryzyka ma miejsce wówczas, gdzy finansowe skutki jego realizacji rozłożone zostaną na grupy podmiotów

• Całkowitego przeniesienia odpowiedzialności za finansowanie strat można dokonać m.in. za pomocą działań o charakterze organizacyjnym lub prawnym, w wyniku których wyznaczony podmiot będzie obowiązany do pokrywania szkód. Do takich działań o charakterze organizacyjnym można zaiczyc llaczenie lub fuzj przedsiębiorstw, natomiast wśród działań o charakterze prawnym wyróżnić należy transfer ryzyka poprzez umowę oraz zamieszczenie odpowiednich klauzul np. cenowych czy autowych kontrakcie

• Przedstawiony proces zarządzania ryzykiem ujęty został w formie kolejno następujących po sobie etapów działań. Zwrócić należy jednak uwagę, iż każdy z tych etapów jest na bieżąco realizowany i często ma miejsce ich wzajemne przenikanie

Przesłanki wyboru i zastosowania metod i instrumentów zarządzania ryzykiem

• Zarządzanie ryzykiem można uznać za rezultat wyboru dokonanego przez podmioty prowadzące działalność gospodarcza. Wybór ten wynika przede wszystkim ze wiadomości występowania ryzyka oraz możliwości manipulowania nim. Jednak na podjecie decyzji o realizacji tego procesu i zastosowanych metod wpływa wiele czynników

• Na proces zarządzania ryzykiem wpływa system zarządzania gospodarką

• W systemie scentralizowanym podmioty nie wykazują zwykle większego zainteresowania problemami redukcji ryzyka, gdyż straty związane z działalnością gospodarcza a w znacznej mierze kompensowane z państwowych rezerw budżetowych czy innych funduszy ogólnopaństwowych

• Wraz z decentralizacja systemu zarządzania gospodarka następuje wzrost ekonomicznej samodzielności podmiotów gospodarujących

• Podmioty te jednocześnie z uprawnieniami do samodzielnego podejmowania decyzji, przejmują również odpowiedzialność za powierzony im majątek i jego wykorzystanie. Dążąc do zabezpieczenia tego majątku i swojej działalności przy ograniczonych możliwościach korzystania z funduszy ogólnopaństwowych jako źródła pokrycia ewentualnych strat, podejmują działanie składające sie na proces zarządzania ryzykiem.

• Ważnym czynnikiem wpływającym na wybór metody kontroli ryzyka przez podmioty gospodarujące są posiadane środki finansowe

• Podmioty gospodarujące mogą być w większym lub mniejszym stopniu stymulowane przez państwo do wyboru określonych metod zarządzania ryzykiem. Państwo może wywierać wpływ np. poprzez organizacje zabezpieczenia społecznego, rozwiazania sytemu finansowego, głownie podatkowego czy poprzez uregulowanie pran dotyczące kompensacji szkód

Determinanty zatrzymania lub transferu ryzyka

• Główną przesłanką wyboru formy finansowej kontroli ryzyka jest posiadanie zdolności do pełnego pokrycia maksymalnego prawdopodobieństwo kosztu związanego z danym ryzykiem

• Przedsiębiorstwo może pokrywać szkody w różny sposób np. przez bezpośrednie narzuty na koszty operacyjne, ze śródków pochodzących ze sprzedaży aktywów, z pożyczek, kredytów bankowych, z rezerw czy z utworzonego wcześniej funduszu o charakterze samoubezpieczeniowym

• Zatrzymując ryzyko przedsiębiorstwo może zatem dokonywać jego finansowania w sposób jednoczesny, retrospektywny lub prospektywny

• wygodnym, ze względu na brak konieczności podejmowania dodatkowych zabiegów administracyjnych jest sposób bieżących dochodów. Mogą go jednak stosować tyko przedsiębiorstwa posiadające wystarczające dochody operacyjne

Ryzyko osobowe

• Ryzyko osobowe jest związane z możliwością poniesienia straty lub zwiększenia potrzeb finansowych na skutek uszczerbku w dobrach osobistych takich, jak życie, zdrowie, zdolność do pracy

• utrata życia jest zdarzeniem pewnym a losowy charakter ma termin wystąpienia tego zdarzenia. Jego konsekwencja może być pogorszenie sytuacji życiowej pozostałych członków gospodarstwa domowego, którzy częściowo albo całkowicie utracili dotychczasowe środki utrzymania. Śmierć osoby wchodzącej w skład gospodarstwa domowego jest tez zwykle przyczyna konieczności pokrycia dodatkowych wydatków związanych z pochowkiem, zgodnym ze zwyczajami środowiska, z pokryciem kosztów postępowania spadkowego czy tez opłaceniem podatku od spadku i darowizn. Dodatkowe potrzeby majątkowe mogą również wystąpić gdy zmarły członek gospodarstwa domowego pozostawi niespłacone zobowiązania

• Utrata zdrowia związana z choroba czy inwalidztwem też stanowi przyczynę powstawania dodatkowych potrzeb. Członkowie gospodarstwa domowego ponoszą wówczas wydatki na zakup lekarstw, dodatkowe odżywianie chorego, zabiegi rehabilitacyjne, zakup sprzętu ortopedycznego czy protez. W przypadku gdy na skutek choroby czy inwalidztwa członek gospodarstwa domowego nie może wykonywać dotychczasowej pracy powstaje konieczność pokrycia kosztów przygotowania do innej pracy czy innego zawodu np. opłat za uczestnictwo w kursach, czesnego itp. Jednocześnie obniża sie dochód tego gospodarstwa w związku z czasowa lub stała, całkowita lub częściowa niezdolność osoby chorej lub inwalidy do pracy zarobkowej

• Częściowe lub całkowite utrata dochodów z pracy zarobkowej może wystąpić również, gdy zrealizuje sie ryzyko starości. Realizacja tego ryzyka jest nieuchronna. Osiągniecie określonego wieku nazywanego w przepisach prawnych wiekiem emerytalnym, daje członkowi gospodarstwa domowego prawo do zaprzestania pracy zarobkowej i korzystania z ciągłego wypoczynku. Niezbędne staje sie wówczas zapewnienie innych źródeł pokrywania kosztów utrzymania niż dochody z pracy. W tym okresie może tez nastąpić obniżenie fizycznej sprawności, co wiąże sie z koniecznością ponoszenia wydatków na rehabilitacje albo zapewnienie stałej opieki osobie w podeszłym wieku

• Specyficznym rodzajem ryzyka osobowego jest ryzyko macierzyństwa. Pozytywnemu kontekstowi realizacji tego ryzyka związanemu z urodzeniem dziecka towarzyszy bowiem zwiększenie potrzeb majątkowych gospodarstwa domowego, wynikające z konieczności ponoszenia wydatków na jego utrzymanie czy wykształcenie. Dodatkowo w okresie ciąży oraz po urodzeniu dziecka może wystąpić częściowa a czasem całkowita, utrata dochodów z pracy zarobkowej matki lub ojca dziecka

• Ważnym dobrem osobistym jest zdolność do pracy. Możliwa jest jednak sytuacja, której osoba zdolna do pracy nie może jej świadczyć ze względu na bezrobocie. Realizacja ryzyka bezrobocia może spowodować dotkliwe skutki ekonomiczne, głównie w formie braku dochodów z pracy zarobkowej. W zależności od przyczyn i występujących uwarunkowań skutki takie mogą obejmować dłuższy lub krótszy horyzont czasowy. Ponadto w okresie bezrobocia członkowie gospodarstwa domowego maja dodatkowe potrzeby majątkowe związane z koniecznością pokrywania wydatków ponoszonych w celu znalezienia miejsca pracy, zmiany wykształcenia czy ukończenia kursów zawodowych

• Również przedsiębiorstwo narażone jest na negatywne skutki śmierci, choroby bądź inwalidztwa zatrudnionych pracowników

• Śmierć pracowników równoznaczna jest z utrata części zasobów ludzkich, a w konsekwencji pociąga za sobą konieczność pozyskania nowych pracowników legitymujących sie pożądanym poziomem wiedzy i pożądanymi umiejętnościami. Dla przedsiębiorstwa wiąże sie to z dodatkowymi wydatkami (niespodziewanymi) związanymi z rekrutacja pracowników i ewentualną koniecznością ich przeszkolenia. Wydatki te mogą być szczególnie wysokie w przypadku utraty pracownika kluczowego, którego kwalifikacje i doświadczenie zawodowe były wyjątkowe

• Pośrednio utrata pracowników może prowadzić do okresowych zaburzeń zdolności przedsiębiorstwa do generowania założonej wartości gotówki ze sprzedaży wyrobów bądź usług

• Przyczyna dodatkowych wydatków w przedsiębiorstwie może również być choroba bądź zły stan zdrowia pracowników. Nieobecność w pracy bądź zmniejszona wydajność pracownika w czasie choroby, a także konieczność wypłaty zasiłku chorobowego może wpłynąć ujemnie na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa

• Również i wypadki przy pracy oraz choroby zawodowe pracowników mogą pociągać za sobą dodatkowe wydatki przedsiębiorstwa, szczególnie gdy nie zachowało ono należytej staranności w dostosowaniu warunków pracy do obowiązujących w tym zakresie norm

• W tej sytuacji źródłem dodatkowych wydatków mogą być roszczenia pracowników (ewentualnie członków ich rodzin) z tytułu utraty zdolności do zarobkowania

• W mniejszych przedsiębiorstwach natomiast gdzie byt przedsiębiorstwa mocno uzależniony jest od osoby właściciela (jego umiejętności i woli prowadzenia przedsiębiorstwa), realizacja ryzyka osobowego może prowadzić do zaniechania działalności (likwidacji przedsiębiorstwa) w przypadku śmierci lub długotrwałej niezdolności do pracy właściciela

Zarządzanie ryzykiem

• Ryzyko ma wpływ na podmioty na prowadzona przez nie działalność. Wpływ ten można rozpatrywać zarówno na płaszczyźnie materialnej, finansowej jak i psychologicznej

• Realizacja ryzyka może spowodować zniszczenie uszkodzenie lub utratę posiadanych dóbr materialnych, umożliwić postawanie dóbr w przyszłości, pogorszyć sytuacje majątkową podmiotu czy doprowadzić do powstawania dodatkowych potrzeb majątkowych. Powstałe straty oraz dodatkowe potrzeby określa się mianem kosztu ryzyka. Koszt ten nie wystąpiłby w warunkach pewności

• Ale koszt strat nie jest jedynym elementem kosztu ryzyka. Nawet gdy nie dochodzi do realizacji ryzyka może ono generować koszty, które określone są jako własne koszty niepewności. Przyczynę ich powstawania należy upatrywać w sferze psychologicznej. Zagrożony realizacja ryzyka podmiot może postępować nieracjonalnie. Obawa przed ryzykiem może być przyczyna niewłaściwej oceny sytuacji, może zniechęcać do podejmowania działań. Wynikające z takich zachowań niezrealizowane zyski, będące elementem kosztu ryzyka często trudno jest oszacować.

• Oprócz kosztów ryzyko może tez powodować wystąpienie korzyści

• Możliwość wystąpienia zarówno negatywnych jak i pozytywnych konsekwencji ryzyka stymuluje do podejmowania działań mających na celu redukowanie kosztów i stworzenie warunków do osiągania maksymalnej korzyści. Działania te określa sie ogólnie jako zarządzanie ryzykiem.

• Zarządzanie ryzykiem polega na planowaniu, organizowaniu oraz kontrolowaniu działań i środków w celu ograniczenia negatywnych i maksymalizacji pozytywnych konsekwencji ryzyka i stwarzania w ten sposób warunków skutecznej i efektywnej realizacji misji organizacji w ryzykownym środowisku

• Na zarządzanie ryzykiem składa sie wiele powiązanych przyczynowo działań, które cechuje powtarzalność. Ma ono zatem charakter procesu.

Etapy procesu zarządzania ryzykiem:

• Może zatem przyjąć, ze w ramach procesu zarządzania ryzykiem występują następujące główne etapy: identyfikacja ryzyka, ocena (pomiar) ryzyka, kontrola ryzyka

• Identyfikacja ryzyka polega na określeniu możliwych sytuacji, zdarzeń, działań mogących spowodować lub zwiększenie straty (zyski). Dokonując identyfikacji rozpoznać należy zarówno źródła zagrożenia (czynniki ryzyka), które mogą wywołać negatywne (pozytywne ) skutki, warunki mające wpływ na możliwość wystąpienia tych skutków oraz ich rozmiary, a także przedmioty czy sytuacje, których te skutki dotyczą. Wśród działań prowadzonych na tym etapie szczególna uwagę należy zwrócić na sporządzenie pełnej listy kontrolnej ryzyka. Mona tym celu wykorzystać kwestionariusz dotyczące analizy ryzyka opracowane przez zakłady ubezpieczeń czy firmy doradcze. Należy jednak zdawać sobie sprawę z pewnych ograniczeń:

• kwestionariusze przygotowywane przez ubezpieczyciela dotycząc tylko ryzyka obejmowanego ubezpieczeniem

• W kwestionariuszach tych nie znajda odzwierciedlenie nietypowe rodzaje ryzyka, ryzyko rzadko występujące w organizacji a także ryzyko spekulacyjne

• W wyniku identyfikacji ryzyka możliwe jest wskazanie tych aspektów działania organizacji, na które wpływa ryzyko. Aby zwiększyć użyteczność informacji pozyskiwanych na tym etapie dokonuje sie następnie ich przekształcenia nadając im cechy wartościowe i/lub ilościowe

• Na etapie pomiaru i oceny ryzyka badania koncentrują sie wokół zagadnień częstości występowania poszczególnych rodzajów szkód (w przypadku ryzyka spekulacyjnego- częstość skutków pozytywnych i negatywnych) ustalania ich rozmiarów oraz określenia wartości aktywów, która może ulec zmianie w związku z realizacja ryzyka

• Właściwe zaangażowanie ryzyka (identyfikacja i oszacowanie) daje podstawy do podjęcia decyzji dotyczącej kontroli ryzyka. Podobnie jak poprzednie etapy zarządzania ryzykiem, etap kontroli zazwyczaj odnosi sie do ryzyka czystego, choć możliwe jest również ukierunkowanie go na ryzyko spekulacyjne. Kontrola ryzyka obejmuje bowiem działania o rożnym charakterze. Wyróżnić należy w szczególności dwa podstawowe sposoby kontroli ryzyka

- kontrole rzeczowa

- kontrole finansowa

• W przypadku wystąpienia dużych strat lub znacznej częstotliwości występowania strat średnich czy małych może okazać się konieczne sięgnięcie do innych źródeł ich finansowania, z którymi jednak wiążą się dodatkowe koszty

• W szczególności przedsiębiorstwo może narazić się na straty, będąc zmuszone do pozyskania środków pieniężnych ze sprzedaży elementów aktywów. Natomiast dodatkowe koszty w formie odsetek i prowizji mogą wystąpić przy korzystaniu z zewnętrznych źródeł zasilania np. kredytów bankowych czy pożyczek. Ponieważ ich spłata nastąpi po wystąpieniu straty ten sposób finansowania określony jest jako retrospektywny. Dodać należy, że przedsiębiorstwo ponoszące straty może mieć problemy z pozyskaniem tego typu środków, ze względu na negatywną ocenę jego zarządzania dokonaną przez kredytodawcę.

• Niemal każde przedsiębiorstwo tworzy fundusze samo ubezpieczeniowe

• Gromadząc środki przeznaczone na finansowanie przyszłych strat wykorzystuje sposób, który określany jest jako prospektywny

• Rozwiązanie to nie jest zawsze efektywne. Np. gdy ma miejsce duża szkoda lub kumulacja nawet niewielkich szkód w ciągu krótkiego okresu środku funduszu mogą okazać się niewystarczające na ich pełne skompensowanie, natomiast gdy przez długi czas szkoda nie wystąpi organizacja może ponieść straty na skutek ulokowania środków w sposób zapewniający ich natychmiastową dyspozycyjność zamiast ich efektywnego zainwestowania.

• Metoda finansowania ryzyka poprzez fundusze samo ubezpieczeniowe ma jednak wiele zalet. Podkreślenia wymaga zwłaszcza fakt, że przedsiębiorstwo tworzące fundusze może samodzielnie, z uwzględnieniem potrzeb i finansowych możliwości, decydować o wysokości gromadzonych środków, które w całości łącznie z odsetkami od lokat, bez ponoszenia dodatkowych kosztów będą przeznaczone na pokrywanie strat

Ubezpieczenie a ryzyko

• Kluczowym elementem dla relacji pomiędzy stracą oferującą ubezpieczenie, a podmiotami korzystającymi z ubezpieczenia jest występowanie wspólnoty ryzyka w grupie podmiotów ubezpieczonych

• Wspólnota ryzyka rozumiana jest jako określoną zbiorowość podmiotów, którzy zainwestowani są ochroną swoich dóbr majątkowych lub osobistych poprzez gromadzenie funduszu składkowego. Celem gromadzenia tego funduszu jest finansowanie skutków realizacji ryzyka prowadzącego do strat mogących zostać wyrażonych w pieniądzu. Członkowie wspólnoty ryzyka organizują się lub też są organizowani poprzez wyspecjalizowanych ubezpieczycieli według charakterystyki ryzyka, na które są narażeni. Grupowanie ubezpieczonych według charakteru ryzyka obejmowanego ubezpieczeniem stanowi filar tej metody zarządzania ryzykiem, gwarantującej spójność oraz homogenność portfeli ubezpieczeniowych.

• Istotą ubezpieczenie jest wspólnota ryzyka, ubezpieczyciel pozyskuje składniki od tych podmiotów, które narażone są na takie samo ryzyko. Podstawą kalkulacji ubezpieczeniowych jest prawo wielkich liczb- im większa ilość prób, podobnych pojedynczych przypadków, tym bardziej częstość występowania danego zdarzenia losowego, mierzona jako ryzyko wystąpienie szkody, będzie się zbliżać do jego prawdopodobieństwa.

Ubezpieczenia-ujęcia ideowe

• Typowe dla teoretycznych rozwiązań ubezpieczeń są dwa stanowiska, które eksponują wiele odmienności w podejściu do określenia istoty ubezpieczenia

• Zgodnie z teorią szkód ubezpieczenie jest urządzeniem, które ma na celu wyrównanie finansowych szkód, powstałych przez różne zdarzenia losowe. Jednocześnie ubezpieczenie określone jest jako urządzenie umożliwiające zastąpienie straty- szkody losowej, przez niewielką stratę w postaci składki ubezpieczeniowej. Ubezpieczenie może też być określane jako operacja, dzięki której jedna strona-ubezpieczony w zamian za opłatę wymaganej składki zapewnia sobie lub osobom objętych ubezpieczeniem, w przypadku wystąpienia ryzyka poniesienia straty, świadczenie wypłacane przez ubezpieczyciela, który kompensuje je zgodnie z prawami statystyk.

• Charakterystyka ubezpieczeń z perspektywy teorii potrzeb wskazuje natomiast, że ubezpieczenie to urządzenie łagodzące powstałą stratę majątku, zysku czy dochodu, bądź utratę częściową zdolności do pracy, warunkujące zmniejszenia zdolności do osiągnięcia dochodów. Zgodnie z teoria potrzeb ubezpieczenie dąży do wzajemnego pokrywania przypadkowych strat, które możliwe są do oszacowania w wartości pieniądza

• Pojęcie ubezpieczenia jest wieloaspektowe. Definiowanie ubezpieczeń opiera się na aspekcie organizacyjnym, ekonomicznym, prawnym, a także społecznym.

• W aspekcie ekonomicznym, ubezpieczenie rozpatrywane jest jako urządzenie gospodarcze zapewniające pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych wywołanych u poszczególnych jednostek przez odznaczające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym te same zdarzenia zagrażają

• Z perspektywy organizacyjnej ubezpieczenie ujmowane jest jako forma scentralizowanego funduszu tworzącego ze źródeł scentralizowanych w formie wpłat ubezpieczeniowych uczestników

• Uwarunkowanie o nieco odmiennym charakterze określają ubezpieczenie społeczne. Ubezpieczenie to wyróżnia się faktem, iż obejmuje swym zakresem wszystkich obywateli, ale głównie osoby aktywne zawodowe i ich rodziny. Świadczenia wypłacane są ze środków funduszu składkowego i przysługują w zasadzie niezależnie od tego, w jakiej sytuacji materialnej znajduje się ubezpieczony. Ich mechanizm działanie opiera się na zasadzie wzajemności składki i świadczenia. Ubezpieczenie społeczne jest systemem zagwarantowanym ustawowo i związanych z pracą świadczeń o charakterze roszczeniowym, pokrywających potrzeby wywołane przez zdarzenia losowe lub inne zrównane z nimi zdarzenia, spełnianych przez zobowiązane do tego instytucje oraz finansowanych na zasadzie bezpośredniego lub pośredniego rozłożenia ciężaru tych świadczeń, w całości lub co najmniej w poważnej mierze na zbiorowość osob do nich uprawnionych.

Zalety i wady ubezpieczenia

• W drodze ubezpieczenia przedsiębiorstwa przenoszą na zakład ubezpieczeń ryzyko zyskując w ten sposób pewnośc działania. Mogą zatem skoncentrowac się na realizacji ich głównego celu nie obawiając się, że podejmowane przez nie przedsięwzięcia zostaną zakłócone wystąpieniem szkód losowych. Poczucie bezpieczeństwa zapewniają zarówno ubezpieczenia przedsiębiorstw, jak i osób sprawujących funkcje zarządcze czy wykonujących określone zawody. Mając zapewnione bezpieczeństwo podmioty skłonne są do podejmowania ryzykownych decyzji, które warunkują wzrost gospodarczy.

• Stosując ubezpieczenie przedsiębiorstwa uwalniają środki finansow, które gromadziłyby jako fundusz samo ubezpieczeniowy włączając je do procesów gospodarczych. Osiągnięte w ten sposób dochody często przekraczają odsetki uzyskane z lokowaia rezerw samo ubezpieczeniowych.

• Koniecznośc opłacania składki ubezpieczeniowej zmniejsza wprawdzie wysokość tych dochodów, lecz stanowi ona zwykle jedynie niewielki procent funduszy, które po zawarciu umowy mogą zostac wykorzystane. Nie bez znaczenia jest też fakt, że w przypadku wystąpienia szkód zatrzymanie ryzyka może powodowac zakłócenia przepływu środków pieniężnych i obniżenie zysku. Zastosowanie ubezpieczenia pozwala na wyrównanie szkód bez obawy, że spowoduje to utraty płynności czy obniżenie osiągnietego wyniku.

• Rozwój działalności wymaga ciągłego dopływu środków pieniężnych. Często konieczne jest korzystanie z zasilania zewnętrznego. Instytucje finansowe zasilające organizacje często uzależniają podpisanie umowy leasingowej czy kredytowej od ubezpieczenia.

• Korzyści z ubezpieczenia ujawniają się również w transakcjach międzynarodowych. Dokonywanie rozliczeń, uzyskanie należnych płatności może być w znacznym stopniu przyspieszone, gdy transakcje objęte są ubezpieczeniem międzynarodowym. Pozwala to na ograniczenie własnych środków zamrożonych w tego typu transakcjach.

• Nie można pominąć wpływu ubezpieczeń na wysokość obciążeń podatkowych. Systemy podatkowe zwykle preferują ubezpieczenia jako formę kontroli ryzyka. Przedsiębiorstwa w wielu krajach korzystają z ulg podatkowych w związku z opłacaniem składek ubezpieczeniowych oraz z uzyskaniem odszkodowań

• Wśród pozostałych korzyści wynikających z korzystania z ubezpieczenia jako formy kontroli ryzyka warto zwrócic uwagę na:

- względną stabilność składek ubezpieczeniowych, które pozwala równomiernie rozłożyc płatności w czasie

• Możliwośc dokonywania selekcji ryzyka i transferowanie na zakład ubezpieczeń tyko niektórych jego rodzajów np. ryzyka dużych nieoczekiwanych szkód

• Możliwośc zamiany nieznanego (często znacznego) kosztu przyszłych szkód na znany koszt określany wysokością składki ubezpieczeniowej, stanowiącej często niewielki odsetek narażonych na ryzyko wartości.

Zalety i wady ubezpieczenia

• Ubezpieczenie nie jest jednak metodą kontroli ryzyka

• Nie wszystkie ryzyka są klasyfikowane jako nadające się do ubezpieczenia

• Nie wszystkie ryzyka określane jako ubezpieczalne są przyjmowane do ubezpieczenia np. ze względu na ograniczoną „pojemność finansową” zakładu ubezpieczeń. Ubezpieczyciel może też odmówić przyjęcia ryzyka do ubezpieczenia z innych powodów np. niespełnienie wymogów do ubezpieczenia

• Mankamentem ubezpieczenia jest ograniczona kompensacja strat. Odszkodowanie rzadko zapewnia pełne pokrycie szkody- zmniejszone jest o wysokość udziałów własnego ubezpieczonego w szkodzie o franszyzy, a także o wartość tzw. pozostałości

• Decyzje o ubezpieczeniu powinna być poprzedzona wnikliwą analizą możliwych do osiągnięcia korzyści, a także uwzględniać wszelkie negatywne strony tej metody kontroli ryzyka. Określając zaś opłacalność ubezpieczenia należy pamiętać o tym, że zapłacone składki ubezpieczeniowe mogą w dłuższym czasie przewyższyć kwotę otrzymaną jako odszkodowanie. Zatrzymane ryzyka u siebie może więc czasem okazuje się tańsze, choć bardziej ryzykowne

Captive

• Ryzyko zatrzymane przez przedsiębiorstwo może być tez finansowane w inny sposób. Na uwagę zasługuje zwłaszcza finansowanie ryzyka przez zależne zakłady ubezpieczeń tzw. captive

• Captive jest zakładem ubezpieczeń utworzonym w formie spółki córki, ubezpieczającym całość lub część ryzyka swojej firmy macierzystej. Ponieważ captive jest częścią organizacji nie zachodzi tutaj przeniesienie ryzyka. Ważnymi przyczynami tworzenia, a zarazem istotnymi zaletami captive są:

• ponoszenie niższych kosztów kontroli ryzyka niż w przypadku ubezpieczenia, gdyż nie występują koszty aktywizacji, a koszty administracyjne kształtują się na relatywnie niskim poziomie

• możliwość stabilizacji kosztu finansowego ryzyka w związku z uniemożliwieniem się od zmian koniunktury na rynku ubezpieczeniowym

• duża elastyczność zarządzania ryzykiem związana z możliwością „obejścia” niektórych technicznych czy prawnych ograniczeń działalności ubezpieczeniowej oraz finansowania ryzyka, które nie jest ubezpieczone na tradycyjnym rynku

• możliwość uzyskania dochodów z lokat czasowo wolnych środków

• Nie bez znaczenia są również korzyści podatkowe, które uzyskuje organizacja, zaliczając składki ubezpieczeniowe, pozostając co prawda w firmie lecz już w gestii captive jako koszt uzyskania przychodu

• Istotna jest tez poprawa płynności finansowej wynikająca z możliwości przekazywania składek do captive w dogodnych dla organizacji terminach

• Captive ma również wady, wśród których na uwagę zasługuje duza jednorodnośc ryzyka, powodująca często jego kumulację. Ma to wpływ na stosowany przez captive sposób kontroli ryzyka, w szczególności na rozmiary, a także koszty reasekuracji, który jest zdecydowanie wyższy niż w zakładach ubezpieczeń działających na tradycyjnym rynku

• Utworzenie captive wynika ze świadomie podjętej decyzji o zatrzymaniu ryzyka

Ubezpieczeniowe przeniesienie finansowania ryzyka

• Do większości nieubezpieczeniowych transferów finansowych ryzyka dochodzi w wyniu postanowień zawartych w umowach. Wiele z tych porozumień przenosi odpowiedzialność za skompensowane bezpośrednio strat majątkowych (np. właściciel może przenieść na najemcę nieruchomości odpowiedzialność za szkody w wynajmowanym mieniu) lub utraty dochodów, niektóre dotyczą uszczerbku w dobrach osobistych czy odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane u osób trzecich

• Ważną rolę w finansowaniu ryzyka odgrywają instrumenty pochodne

Funkcje ubezpieczeń

Społeczne Gospodarcze

Zapewnienie ustabilizowanych Zachowanie ciągłości działania gospodarczego

Warunków działania ubezpieczonych i zapewnienie bytu ubezpieczonym przez minimalizacje konsekwencji wystąpienia wypadków ubezpieczeniowych

• ochrony ubezpieczeniowej

• aspekt psychologiczny

• aspekt materialny

• prewencyjna

• działania finansowe

• środki techniczne ubezpieczenia

• akumulacji kapitałowej

• na płaszczyźnie technicznej

• na płaszczyźnie ekonomicznej

• redystrybucyjna

• redystrybucja w czasie

• redystrybucja w przestrzeni

• stymulacyjna

• kontrolna

• wychowawcza

Funkcja ochrony ubezpieczeniowej- ubezpieczenia zapewnią kompensatę strat w związku z przejęciem ryzyka i tworzeniem bezpieczeństwa finansowego. Ubezpieczający zapewnia sobie uzyskanie pomocy finansowej za określoną składkę. Zwrócić należy uwagę na to, że ochrona ubezpieczeniowa oznacza gotowość zakładu do kompensacji strat. Z ochrony ubezpieczeniowej korzystają nie tylko ci ubezpieczeni u których ryzyko się zrealizowało, ale również pozostali ubezpieczeni, którzy mają zapewnione bezpieczeństwo finansowe stworzone przez ubezpieczyciela

Funkcja prewencyjna- prewencje to ogół działań, a także środków technicznych, ekonomicznych czy tez prawnych, których celem jest zapobieganie powstawaniu i rozszerzaniu się wypadków ubezpieczeniowych, a także tłumienie i zmniejszone natężenie ich działania

• Działania o charakterze finansowym- zakłady ubezpieczeniowe tworzą fundusz prewencyjny

w ciężar kosztów. Dodatkowo wiele zakładów ubezpieczeniowych zasila ten fundusz z wypracowanego zysku (im więcej działań prewencyjnych tym mniej środków będzie potrzebnych na wypłatę odszkodowań i świadczeń). Środki funduszy prewencyjnych przeznacza się na badania naukowe, innowacje techniczne, które mają istotne znaczenie dla rozwoju prewencji, różnego rodzaju akcje np. ratowanie środowiska naturalnego, bezpłatne badania lekarskie, akcje szczepień.

• Środki techniczno ubezpieczeniowe o charakterze prewencyjnym- przepisy ubezpieczeniowe, które oddziaływają na zwiększone bezpieczeństwo osób ubezpieczeniowych oraz ich majątku np. przepisy dotyczące stanu bezpieczeństwa obiektów w momencie ich przyjmowania do ubezpieczenia

(Zakład ubezpieczeń ma prawo kontrolować głównie przedsiębiorstwa czy wszystkie przepisy są stosowane np. stosowania zasad ppoż.

Zakład ubezpieczeń ma prawo odmówić odszkodowania w całości lub w części, jeśli przedsiębiorstwo nie przestrzegało zasad, przepisów, a wystąpił wypadek lub jeśli ubezpieczający nie podejmie akcji ratowniczej jednakże koszty związane z wypadkiem ubezpieczeniowym zakład ubezpieczeń ma obowiązek pokryć, jeśli się mieszczą w sumie ubezpieczeniowej.)

Udział ubezpieczonego w szkodzie- zapis w umowie ubezpieczeniowej, zgodnie z którym szkoda będzie tylko w części pokryta przez odszkodowanie. Część odszkodowania zawsze także pokryje poszkodowany (ma zwiększyć dbałość ubezpieczającego o podmiot ubezpieczenia

Taryfa ubezpieczeniowa- zastosowanie bonusów i malusów w zależności od przebiegu szkodowości ubezpieczenia np. OC kierowcy bez wypadkowa jazda- bonus; kierowca dostał niedawno prawo jazdy albo jest młodym kierowcą- malusy

Zakład ubezpieczeń liczy efektywność działań prewencyjnych

$$E = \frac{V}{K}$$

gdzie:

E- wskaźnik efektywności,

V- oczekiwane zmniejszenie szkód losowych

K- koszt nakładów prewencyjnych

Jest trudny do wyliczenia ponieważ:

1. Wydatki na cele prewencyjne jednorazowe w krótkim okresie, a V-- oczekiwane zmniejszenie szkód losowych w długim okresie (doraźne korzyści +zdyskontowane wartości przyszłych korzyści)

2. Należy uwzględnić efekty bezpośrednie (zmniejszenie szkód bezpośrednich) jak i pośrednie

( zmniejszenie szkód indywidualnych jak i społecznych)

Działalność prewencyjna może być różnie ukierunkowana. Kierunki działalności prewencyjnej:

• całkowite wyeliminowanie przyczyn występowania szkód losowych

• działalność zmierzająca do zmniejszenia stopnia zagrożenia ubezpieczonych obiektów- zmniejszenie częstotliwości i intensywności szkód w danej grupie obiektów

• działania, które mają na celu wcześniejsze przygotowanie akcji tłumiącej czyli likwidującej juz w momencie zapoczątkowania działania niepomyślnych zdarzeń losowych

• działania, które polegają np. na opracowanie odpowiednich przepisów, warunków bezpieczeństwa czy też działania polegające na popularyzowaniu metod lub też środków zapobiegających powstawanie szkód czy też ograniczających ich zasięg

Funkcja akumulacji kapitałowej- nagromadzony jest kapitał, który trzeba inwestować. Na pokrycie rezerw techniczno-ubezpieczeniowych zakłady ubezpieczeń tworzą lokaty (w ustawie o szczególnych zasadach rachunkowości zamiennie stosuje się pojęcie inwestowanie i lokowanie). Rezerwy tworzone są na wypłatę przyszłych odszkodowań i świadczeń. Te rezerwy są kapitałem obcym-->środki należące do osób ubezpieczających

• Płaszczyzna techniczna- podkreślamy, że poprzez ubezpieczenia następuje repartycja (rozłożenie) finansowych skutków wypadków ubezpieczeniowych w ramach wspólnoty ryzyka. Konsekwencja finansowej repartycypacji jest tworzenie rezerw techniczno- ubezpieczeniowych.

• Płaszczyzna ekonomiczna- zwracamy uwagę na fakt ze w ramach systemu ubezpieczeń gromadzone są olbrzymie fundusze, które często w ciągu długich (kilkudziesięcioletnich) okresów pozostają niewykorzystane na przeznaczone dla nich cele. Fundusze te musza podlegać inwestowaniu

Zasada ostrożnego inwestora- zakład ubezpieczeń sam decyduje w co lokowane są środki, ale stosując sie zasada ostrożności.

3 główne zasady, którymi kierują sie zakłady ubezpieczeń w Polsce:

• zasada bezpieczeństwa- aby zakłady ubezpieczeń przestrzegały tej zasady w ustawie o działalności ubezpieczeniowej ustawodawca zawarł listę instrumentów w jakie zakład może lokować środki. Obok listy są także podane limity środków jakimi mogą inwestować. Rozproszenie środków zmniejszenie ryzyka

• zasada rentowności- inwestycje są zawierane po to, żeby były korzyści osiągane, powinny być rentowne, min. poziom rentowności wyznacza stopień inflacji (musza inwestować żeby nagromadzony kapitał nie tracił na wartości)

• zasada zachowania odpowiedniej płynności lokat- zakłady ubezpieczeń musza tak lokować środki, żeby uwzględniać specyfikę zobowiązań jakie zostały zaciągnięte w związku z zawartymi umowami ubezpieczeniowymi. Zakład ma mieć do dyspozycji środki na wypłatę odszkodowań wtedy gdy staną sie one wymagalne. W ubezpieczeniach majątkowych (12 miesięcy lub krócej) zakład ubezpieczeń musi mieć środki na pokrycie odszkodowań tych krótkoterminowych nie może wszystkich środków lokować (z uwzględnieniem specyfiki zobowiązań)

Inwestycje długoterminowe kapitałem własnym!!!!

Ubezpieczenia długoterminowe zakład może lokować środki w inwestycjach średnio i długoterminowych.

Funkcja redystrybucyjna- związana z samą ideą ubezpieczeń polegającą na tym ze poprzez ubezpieczenia gromadzone są środki a następnie dokonywany jest ich podział w celu wypłaty świadczeń i odszkodowań. Ten proces prowadzi do redystrybucji dochodu narodowego.

Cechy (przekazywane są wcześniej nagromadzone środki aby nie zmienił sie stan majątku społecznego)

• ograniczona pod względem podmiotowym ponieważ jej zasięgiem objęty jest krąg podmiotów znajdujących sie pod ochrona ubezpieczeniowa (ograniczona w czasie)

• liczba podmiotów świadczących na rzecz funduszy ubezpieczeniowych wielokrotnie przewyższa liczbę podmiotów korzystających ze świadczeń finansowanych z tego funduszu

• dokonywana jest w czasie oraz przestrzeni- dokonywana w czasie poprzez ubezpieczenia gromadzone są rezerwy w okresie zmniejszonej szkodowości rezerwy te wykorzystywane są gdy szkodowość wzrasta. Redystrybucja dokonuje sie tez w przestrzeni, która polega na występowaniu różnic w szkodowości miedzy różnymi regionami

• ma charakter stabilizacyjny- zapobiega zmianom majątku społecznego

Funkcja stymulacyjna- polega na wykorzystywaniu przepływów strumieni pieniężnych związanych z operacjami ubezpieczeniowymi do tworzenia bodźców oddziałujących na podmioty narażone na ryzyko

Funkcja kontrolna- polega na tym, iż na podstawie obserwacji strumieni pieniężnych związanych z operacjami ubezpieczeniowymi uzyskuje sie informacje o przebiegu procesów gospodarczych

Funkcja wychowawcza- ubezpieczenia skłaniają do przezornego przewidywania przyszłych zdarzeń, sytuacji, zjawisk. Jest również upatrywana iż ubezpieczenia skłaniają do bieżącego odszkodowania opłacając składkę oszczędzamy na wypłat przyszłych odszkodowań. Wiązana jest tez z tym ze praktycznie ubezpieczenia realizują sie poprzez wspólnotę ryzyka, a we wspólnocie ryzyka działa zasada jeden za wszystkich, wszyscy za jednego

Zasady ubezpieczeniowe

• wymagania stawiane świadczonym usługom ubezpieczeniowym

• wtórne względem funkcji ubezpieczeń

• charakter imperatywny lub postulatywny- niektóre musza obowiązywać wszystkich, a niektóre nie

• podstawowe zasady: realność, pełność i powszechność ochrony ubezpieczeniowej

• inne zasady: szybkość wypłat odszkodowań i świadczeń (związek z zasada pełności), koncesjonowanie działalności ubezpieczeniowej, ograniczenia pozaubezpieczeniowej działalności zakładów ubezpieczeń, nadzoru państwa nad działalnością ubezpieczeniową

Szybkość wypłaty odszkodowania i świadczeń- ubezpieczenia maja tak działać aby szybko dostać odszkodowanie

Pewności - w pełni pokryć szkody

Koncesjonowanie działalności ubezpieczeniowej- zakład ubezpieczeniowy musi mieć pozwolenie od Komisji Nadzoru Finansowego

Ograniczenia pozaubezpieczeniowej działalności zakładów ubezpieczeń- nie mogą wykonywać żadnej czynności poza czynnościami ubezpieczeniowymi i związanymi z nimi działaniami

Nadzoru państwa- nadzór nad działalnością zakładu ubezpieczeń

Zasady ochrony ubezpieczeniowej

realność pełność powszechność

gwarancje aspekty podmiotowe

prawne techniczne

gwarancje aspekty przedmiotowe

ekonomiczne ekonomiczno-prawne

Realność- pewność, gwarancja urzeczywistnienia prawa do otrzymania odszkodowania ubezpieczeniowego prawdziwa rekojma tego prawa

Pełność- zapewnienie ubezpieczonym takiego poziomu finansowego wyrównania strat losowych, jaki w danych warunkach możliwy jest do osiągnięcia

Powszechność- stworzenie takiej organizacji i zasad funkcjonowania ubezpieczeń, aby zabezpieczały każdej zainteresowanej w ubezpieczeniu jednostce możliwości korzystania z tego urządzenia w miarę potrzeb

Zasada realności ochrony ubezpieczeniowej

• "pewność, gwarancja urzeczywistnienia prawa do otrzymania odszkodowania ubezpieczeniowego, prawdziwa rękojmia tego prawa" W.K. Rajcherr

• o realności ochrony świadczy postępowanie zakładu ubezpieczeń względem ubezpieczającego

• rozpatrywana jako:

• stopień pokrycia rzeczywistej szkody przez odszkodowanie i wskaźnik realności ochrony ubezpieczeniowej

• stopień pewności otrzymania odszkodowania w celu wyrównania szkody

• sytuacja, w której ubezpieczający może- nie popełniając błędu z punktu widzenia ekonomicznego i prawnego - liczyć na to ze strata losowa zostanie mu wyrównana przez zakład ubezpieczeń w granicach ubezpieczenia i zgodnie z obowiązującymi go warunkami. I. Pokorzyński

• charakter imperatywny- ubezpieczeni stoi i pada wraz z realnością ochrony ubezpieczeniowej I.Pokorzyński

• na pojecie realności ochrony ubezpieczeniowej składają sie łącznie gwarancje ekonomiczne i prawne

Gwarancje prawne i ekonomiczne realności ochrony ubezpieczeniowej

Gwarancje prawne maja uchronić przed:

• zwłoka w wypłacie odszkodowania (ustalone w przepisach prawnych terminy wypłat)

• nieuzasadniona odmowa jego wypłaty (możliwość uruchomienia aparatu sadowego i egzekucyjnego)

• niewłaściwym ustaleniem jego wysokości (ustalone metody obliczania)

- rola instytucji rzecznika ubezpieczonych (nie ma prawa wydawania wyroku, może sugerować coś

zakładowi ubezpieczeń)

- rola organów nadzoru (kontrola OWU)--> ma możliwość sprawdzenia ogólnych warunków

ubezpieczania juz przy zakładaniu zakładu ubezpieczeń

- przepisy prawne: ustawa o działalności ubezpieczeniowej (obowiązek doręczenia OWU i

przedstawienia różnic miedzy postanowieniami umowy a OWU) oraz kodeks cywilny (zasada

contra preferentes) jeśli w warunkach ubezpieczenia znajda sie zapisy niejasne, które można

różnie interpretować, sad uzna racje ubezpieczającego; wszelkie niejasności trzeba interpretować na

korzyść osoby ubezpieczonej

Gwarancje ekonomiczne stanowi odpowiednia zasobność zakładu ubezpieczeń w fundusze o charakterze indemnizacyjnym

• rola nadzoru: kontrola płynności i wypłacalności zakładów ubezpieczeń

• ważne: składka, kapitał, rezerwy, lokaty, reasekuracja

• ekonomiczne gwarancje wspiera funkcjonowanie Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego

Zasada realności ochrony ubezpieczeniowej

Ubezpieczenia na życie- realność jest bo ubezpieczania na życie to ubezpieczania o charakterze długoterminowym, bo jest długi czas płacenia składki i wypłacenia odszkodowania. Zakład ubezpieczeń musi rozwiązać problem:

• podstawy urealnienia świadczenia- stosowane różne rozwiązania np. na podstawie wskaźników cen, wskaźników kosztów utrzymania, wskaźniki wzrostu dochodów pracowniczych, polisy dynamiczne (świadczenia są korygowane o wskaźnik inflacji przy czym w każdą rocznice zakupu polisy ubezpieczeniowej zakład ubezpieczeń wysyła do ubezpieczającego propozycje zwiększenia sumy ubezpieczeniowej o wskaźnik równy wskaźnikowi inflacji, ubezpieczający musi sie zastanowić czy mu sie to opłaca (większa składka ubezpieczeniowa);

• finansowych skutków urealnienia świadczenia- powinien ponosić zakład ubezpieczeń bo powinien prowadzić działalność lokacyjna-->tak lokować aby osiągać korzyści co najmniej na poziomie wskaźnika inflacji

Ubezpieczania na życie z funduszem kapitałowym- ubezpieczający decyduje w jakie instrumenty finansowe inwestowane są jego składki, on tez ponosi skutki;

Ubezpieczenia majątkowe- istotne znaczenie ma wartość przedmiotu ubezpieczania ktore może ulegać zmianom. Jsi strony umowy ubezpieczenia sa z gory utalic ze zmini sie wartosc ubezpieczenia to zakład jest w stanie tak skalkulować składkę, żeby to uwzględnić. Jednak nie zawsze tak jest wiec w KC obie strony maja prawo wystąpić z wnioskiem o zmianę sumy ubezpieczenia, pociąga za sobą zmiany wysokości składki ubezpieczeniowej.

Ubezpieczenia zagraniczne- realność ochrony ubezpieczeniowej jest uzależniona nie tyko od wartości przedmioty ubezpieczania ale także ryzyko kursowe. Kurs walut mogą w sposób płynny zmieniać się w czasie okresu ubezpieczeniowego może to negatywnie wpłynąć na zakład ubezpieczeń jak i dla ubezpieczającego

Rozwiązania

• mogą zawierać umowy ubezpieczenia w walutach mocnych w których kurs jest stabilny

• wprowadzeni do umowy ubezpieczania odpowiednich klauzul walutowych- określają ktora strona w jakim zakresie odpowiada za skutki zmiany walut

Zasada pełności ochrony ubezpieczeniowej- związana w finansowym stopniem pokrycia strat losowych przez odszkodowanie, ma w pełni zastosowanie tylko w ubezpieczeniach majątkowych, należy do skomplikowanych zasad bo trzeba uwzględnić:

• względy prawne

• aspekty ekonomiczne

• aspekty wychowawcze.

Szkody- wszelki uszczerbek majątku poszkodowanego:

• szkody bezpośrednie: straty (rzeczywiste uszczuplenie majątku oraz koszty konieczne w zwiazku z wystąpieniem szkody)

• szkody pośrednie utracone korzyści tj.:

- szkody przyszłe

- utrata osiągniętego dochodu

- utrata spodziewanego zysku

"Ochrona ubezpieczeniowa powinna umożliwiać każdemu ubezpieczającemu- bez względu na jego status prano- ekonomiczny- taki finansowy poziom pokrycia strat losowych, jaki wynika z jego indywidualnej potrzeby oraz na jaki pozwalają w danych warunkach istotne względy polityki gospodarczej i społecznej państwa"

Techniczne przesłanki

Na finansowy poziom pokrycia strat losowych wpływają: poziom ubezpieczania i wysokość odszkodowania.

Poziom ubezpieczenia określa stosunek sumy ubezpieczania do wartości przedmiotu ubezpieczania. zależności od relacji tych wielkości może wystąpić:

• niedoubezpieczenie, gdy suma ubezpieczania jest niższa niż wartość przedmiotu ubezpieczenia

• ubezpieczenie w pełnej wartości, gdy suma ubezpieczania jest równa wartości przedmiotu ubezpieczenia

• nadubezpieczenie, gdy suma ubezpieczania jest wyższa niż wartość przedmiotu ubezpieczania

System odpowiedzialności proporcjonalnej

Q:Z=U:W

Gdzie:

Q oznacza odszkodowanie

Z oznacza szkodę

U oznacza sumę ubezpieczenia

W oznacza wartość przedmiotu ubezpieczenia

np.

U= 5 000 W= 10 000

Z= 1 000 Q=?-->Q=500 (niedoubezpieczenie)

np.

U=10 000 W= 10 000

Z= 1 000 Q=?-->Q= 1000 (ubezpieczenie w pełnej wartości)

np.

U= 10 000 W= 5 000

Z=1 000 Q=? rachunkowo 2000 jednak odszkodowanie nie może być wyższe niż wartość

szkody art. 808 KC o ile nie umówiono sie inaczej -->Q= 1 000 zł

( Do art. 808 KC ) Wg wartości nowej- jest możliwe iż w umowie ubezpieczenia zostanie zawarte stwierdzenie ze zakład ubezpieczeń wypłaci w przypadku szkody całkowitej wypłaci odszkodowanie na zakup przedmiotu ubezpieczenia o tych samych parametrach np. samochód zakupiony za 40 000 zł po wyjechaniu z salonu nie jest już wart 40 000 zł ale jak będzie wypadek i samochód zostanie skasowany to i tak zakład ubezpieczeń wypłaci to 40 000 zł.

System odpowiedzialności za pierwsze ryzyko- polega na tym ze każda szkoda jest wyrównywana w pełni przy czym granica odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń jest suma ubezpieczenia czyli ryzyko będące przedmiotem ubezpieczenia jest dzielone na 2 części:

• jest ubezpieczona w całości

• nie jest wgl ubezpieczona

np.

U= 5 000 zł W=10 000 zł

Z= 1 000 zł Q=1 000 zł

np.

U=5000 zł W= 10 000 zł

Z=6 000 zł Q= 5 000 zł

Instrumenty korygujące wysokość odszkodowania

• udział własny ubezpieczonego w szkodzie- szkoda dzielona na 2 części jedna część pokrywa ubezpieczyciel a druga ubezpieczający; ma charakter prewencyjny (aby ubezpieczający bardziej dbał o przedmiot ubezpieczenia); ma wpływ na wysokość składki ubezpieczeniowej, warunki ubezpieczenia przewidują ale ubezpieczający może wnioskować o wycofanie tego udziału własnego jeżeli zakład ubezpieczeń wycofa udział własny ubezpieczonego tzn. ze będzie odpowiedzialny w szerszym zakresie tzn. że składka będzie także wyższa; możliwe jest że umowa nie przewiduje udziału własnego ubezpieczonego w szkodzie, jeśli ubezpieczający zwróci sie do ubezpieczyciela z wnioskiem o wprowadzenie takiego udziału do umowy a ubezpieczyciel wyrazi zgodę to jednocześnie spowoduje obniżenie składki ubezpieczeniowej

• franszyza - wyodrębnia sie 2 rodzaje:

• franszyza integralna (warunkowa) - oznacza granice szkody poniżej, której zakład ubezpieczeń nie jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania. określana kwotowo lub procentowo; jeśli wysokość szkody przekroczy franszyzę ubezpieczyciel pokrywa szkodę tak jakby franszyzy nie było (w całej wysokości), franszyza integralna ma na celu zwolnienie zakładu ubezpieczeń z odpowiedzialności za szkody drobne, które nie uzasadniają nakładów związanych z postępowaniem likwidacyjnym

• franszyza redukcyjna- odszkodowanie zawsze ulega zmniejszeniu o określony procent lub określoną kwotę; uzasadnieniem jest potrzeba z wyłączenia z odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń drobnych szkód, które praktycznie nie a szkodami losowymi ale wynikają np. z ubytków naturalnych takich jak wysychanie czy parowanie albo z różnic wagowych przy ładunkach masowych[przy ubezpieczeniach ładunków w transporcie-cargo]

Zasada powszechności ochrony ubezpieczeniowej powinna być rozpatrywana w następujących aspektach:

• podmiotowym

• przedmiotowym

• rodzajów ryzyka objętych ochrona ubezpieczeniowa

"Zasada ta zawiera wskazanie, aby organizacja i funkcjonowanie ubezpieczeń zabezpieczały każdej

zainteresowanej ubezpieczeniu jednostce możliwość korygowania z tego urządzenia w miarę potrzeb, a

więc w odniesieniu do interesujących ja przedmiotów i realnie zagrażających jej ryzyk"

• społeczna i gospodarcza użyteczność ubezpieczeniowa

• rola państwa w zakresie spełnienia zasady pełności ochrony ubezpieczeniowej

• świadomość ubezpieczeniowa a przymus

Wskaźnik ekstensywności ubezpieczeń

liczbę przedmiotów lub podmiotów narażonych na określony rodzaj ryzyka, które są objęte ochroną ubezpieczeniową / ogólna liczba podmiotów lub przedmiotów narażonych na określony rodzaj ryzyka

Może być podstawa do ustalenia atrakcyjności określonego ryzyka

Klasyfikacja ubezpieczeń

Podział systemowy

• ubezpieczenia społeczne są jedną z technik zabezpieczenia społecznego i instrumentem polityki socjalnej państwa. Powstają z woli państwa, a finanse ubezpieczeń społecznych zaliczane są do sfery finansów publicznych

• Ubezpieczenia gospodarcze są instrumentem polityki gospodarczej państwa. Obejmują ubezpieczenia osobowe i majątkowe. Wśród ubezpieczeń gospodarczych można wyróżnić ubezpieczenia dobrowolne oraz obowiązkowe

Konstrukcja ubezpieczeń społecznych w Polce

• system finansowania sytemu ubezpieczeń społecznych w Polsce opiera sie na metodzie repartycyjnej i kapitałowej

• Do 1999 roku w Polsce funkcjonował repartycyjny system ubezpieczeń oparty na umowie międzypokoleniowej. Zakłada ona finansowanie bieżących świadczeń bezpośrednio z zebranych składek. Taki system jest wrażliwy na zmiany struktury demograficznej i wielkości bezrobocia

• Innym rozwiązaniem jest powiązanie świadczeń emerytalnych z wysokością wnoszonych składek ( w ramach tzw. systemu kapitałowego. Środki ze składek są inwestowane, aby zapewnić w przyszłości świadczenie na możliwie najwyższym poziomie. Taki system jest uzależniony od sytuacji na rynkach finansowych, wrażliwy na wahania koniunktury gospodarczej oraz kryzysy finansowe

• Głównym celem funduszu ubezpieczeń społecznych jest zapewnienie wypłaty świadczeń należnych osobom ubezpieczonym i ich rodzinom z tytułu ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego i wypadkowego. Wyplata tych świadczeń jest gwarantowana przez państwo. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest zarządzany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). ZUS jest państwową jednostką organizacyjna mającą osobowość prawną, wykonująca zadania wynikające z ustawy o ubezpieczeniach społecznych

• Zadaniem Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego jest finansowanie świadczeń w zakresie ubezpieczenia społecznego rolników. Ubezpieczenie to obejmuje świadczenia emerytalno-rentowe, chorobowe i macierzyńskie oraz wypadkowe dla rolników i pracujących z nimi domowników. KRUS nie jest funduszem celowym chociaż w jej ramach funkcjonują fundusze zaliczane do państwowych funduszy celowych. KRUS nie ma osobowości prawnej, a nadzór nad jej działalnością sprawuje minister właściwy do spraw wsi.

• Składka na ubezpieczeni społeczne jest swoistego rodzaju opłatą publiczną, a świadczenie to charakteryzuje się:

• przymusowością- składki te mogą być dochodzone w takim samym trybie jak ściąganie publicznych opłat i podatków

• celowością- środki ze składek są obowiązkowo przeznaczone wyłącznie na wypłatę należnych z tytułu ubezpieczeń świadczeń

• odpłatnością- w zamian za opłaconą składkę ubezpieczeni zyskują prawo do świadczenia ubezpieczeniowego w razi zajścia zdarzeń ryzykownych, które są przedmiotem ochrony

• bezzwrotnością- składka jest danina bezzwrotna

Ubezpieczenia społeczne- ryzyko starości

• zdarzenie: decyzja o skorzystaniu z emerytury

• strata: ograniczenie lub brak dotychczasowego dochodu z pracy

• świadczenie: emerytura

• składka: 19,52%, finansowana jest po połowie przez pracodawcę i zatrudnionego- płacą oni po 9,76%

Ponieważ podstawa wymiaru emerytury ograniczona jest ustawowo do 250% średniego wynagrodzenia (w uproszczeniu), ustawodawca wprowadził tez ograniczenia podstawy wymiaru składek. Od momentu, kiedy wynagrodzenie ubezpieczonego osiągnie kwotę ograniczenia wynoszącego 250% średniej płacy (ustalonej na postawie parametrów poprzedniego roku), ustaje obowiązek odprowadzenia składek na ubezpieczania emerytalne i rentowe od kwoty nadwyżki, w okresie do końca roku, w którym nastąpiło takie przekroczeni

• fundusz: emerytalny

Ubezpieczenia społeczne- ryzyko choroby i ryzyko macierzyństwa

• zdarzenie:

- choroba uniemożliwiająca świadczenie pracy lub działalność zarobkowa

- nieświadczenie pracy z powodu macierzyństwa

• strata: brak wynagrodzenia za prace

• świadczenie

- zasiłek chorobowy

- zasiłek macierzyński

• składka: 2,45% podstawa wymiaru, finansowana jest w całości z wynagrodzenia pracownika

• fundusz: chorobowy

Ubezpieczania społeczne- ryzyko inwalidztwa, ryzyko śmierci żywiciela

• zdarzanie:

- utrata zdolności do pracy

- śmierć żywiciela rodziny

• strata:

- ograniczone lub brak możliwości zarobkowania

- utrata środków utrzymania

• świadczenie:

- renta z tytułu niezdolności do pracy

- renta rodzinna

• składka: 8%, finansowana jest przez pracodawcę 6,5% i zatrudnionego 1,5% od podstawy

• fundusz: rentowy

Ubezpieczenia społeczne- ryzyko wypadku przy pracy

• zdarzenie: wypadek przy pracy powodujący chorobę, niezdolność do pracy albo śmierć pracownika

• strata: brak wynagrodzenia za prace, brak lub ograniczone możliwości zarobkowania, utrata środków utrzymania

• świadczenie: zasiłek chorobowy, renta z tytułu niezdolności do pracy, renta rodzinna

• składka: od 0,63% do 3,86% podstawy wymiaru

Ta składka finansowana jest w całości przez pracodawcę i ustalana jest indywidualnie dla każdego płatnika zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 roku w sprawie zróżnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków

• fundusz: wypadkowy

Rodzaje świadczeń należnych z tytułu ubezpieczeń społecznych

• zasiłki chorobowe- przysługują chorym osobom ubezpieczonym za czas choroby poświadczony przez lekarza, z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego

• Świadczenie rehabilitacyjne- przysługują ubezpieczonym, którzy po okresie pobierania zasiłku chorobowego nadal są niezdolni do pracy, lecz przez okres nie dłuższy niż rok

• Zasiłki wyrównawcze- przysługują ubezpieczonym pracownikom za zmniejszona sprawnością do pracy przez okres rehabilitacji nie dłużej jednak niż przez 24 miesiące, których wynagrodzenie ulęgło obniżeniu skutek poddania sie rehabilitacji zawodowej w celu adaptacji lub przyuczenia do określonej pracy

• zasiłek macierzyński- przysługują ubezpieczonej, która urodziła dziecko ,a także w sytuacji adopcji dziecka oraz przyjęcia dziecka w wieku do 7 lat w ramach rodziny zastępczej; z ubezpieczenia chorobowego

• Zasiłki opiekuńcze- przysługują ubezpieczonym z tytułu ubezpieczenia chorobowego, którzy zwolnieni są z wykonywania pracy ze względu na koniczność osobistego spraowania opieki nad zdrowym dzieckiem do lat 8, chorym dzieckiem do 14 lat lub innym chorym członkiem rodziny, ale nie dłużej niż przez okres 60 dni w roku

• Zasiłki pogrzebowe- to jednorazowe świadczenie w maksymalnej wysokości 4000 zł, które otrzymują członkowie rodziny zmarłego bądź osoby spoza grona rodziny zmarłego, którzy pokryli koszty pogrzebu

• Renty z tytułu niezdolności do pracy- przysługują ubezpieczonym, którzy są niezdolni do pracy, a niezdolność do pracy powstała w określonych ustawą okresach składkowych (okres zatrudnienia, okres ubezpieczenia) i nieskładkowych (np. w okresie obierania zasiłku chorobowego lub opiekuńczego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów. Są to świadczenia wypłacane długookresowo

• Renty rodzinne- przyleguje uprawnionym członkom ubezpieczonego, który w chwili śmierci miał ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy albo spełniał warunki wymagań do uzyskania jednego z tych świadczeń, bądź który w chwili śmierci pobierał zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne. Są to świadczenia wypłacane długookresowo.

• Renty szkoleniowe- przysługuje osobom ubezpieczonym niezdolnym do prac, które po przekwalifikowaniu sie mogą uzyskać zatrudnienie. Wypłacana przez 6 miesięcy.

• Emerytury- wypłacane są na podstawie składki emerytalnej, która podlega podziałowi na składkę wplacana do 1 Filaru (jest zapisywana na indywidualnym koncie ubezpieczonego), który działa na zasadach repartycypacyjnych oraz do II Filaru (jest ona przeliczana na jednostki rozrachunkowe OFE ,który został wybrany prze ubezpieczonego), który działa na zasadach kapitałowych

• Dodatki z tytułu niepełnosprawności i sieroctwa

• Jednorazowe odszkodowania za doznany uszczerbek na zdrowiu lub utratę żywiciela

Ubezpieczenia zdrowotne

• w Polsce ma charakter powszechny i obowiązkowy- są tez pewne grupy osób, które dobrowolnie mogą przystąpić do ubezpieczenia zdrowotnego (np. twórcy i artyści, jeśli nie są objęci ubezpieczeniem społecznym)

• Składka ubezpieczenia zdrowotnego pobierana jest z dochodu ubezpieczonego przez pracodawcę w wysokości 9 % podstawy wymiaru składki

• System ubezpieczenia zdrowotnego ma zapewnić świadczenia opieki zdrowotnej w drodze gromadzenia środków w postaci składek wpłaconych przez osoby ubezpieczone i rozdysponowane zgromadzonych środków na opłacanie kosztów świadczeń opieki zdrowotnej dla ubezpieczonych

• System opiera sie na zasadach:

• równego traktowania- równego dostępu do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych do wszystkich ubezpieczonych

• solidarności- każdy ubezpieczony ma prawo do świadczeń zdrowotnych na tych samych warunkach (bez względu na wysokość odprowadzanej składki)

KRYTERIUM	UBEZPIECZENIA SPOLECZNE	UBEZPIECZNIA GOPODARCZE
Geneza	II polowa XIX wieku. Utworzone przez ustawodawcę	Starożytność. Funkcjonowały przed zastosowaniem uregulowań prawnych
Zakres przedmiotowy	osobowe	osobowe i majątkowe
Zaspakajanie roszczeń	Świadczenia w formie pieniężnej w formie rzeczowej	Świadczenia głównie w formie pieniężnej
Nawiązywanie stosunku ubezpieczeniowego	Z mocy prawa. Wraz z podjęciem pracy	Zawarcie umowy ubezpieczeniowej
Instytucja	Non profit Publiczna osoba prawna ZUS, KRUS	Komercyjna lub non profit Ubezpieczeniowa spółka akcyjna, towarzystwo ubezpieczeń wzajemnych
Metoda finansowania	Repartycyjna i kapitałowa	kapitałowa
Gwarancja wypłaty świadczenia	Państwo	Zakład ubezpieczeń, w ograniczonym zakresie Ubezpieczeniowy Fundusz Garancyny

Ubezpieczenia gospodarcze- podział ustawowy

• dział I - ubezpieczenia na życie

1. Ubezpieczania na życie (na wypadek śmierci). Możemy wyróżnić ubezpieczenia terminowe (na ściśle określony czas)--> [ci co zaciągają zobowiązania finansowe] lub ubezpieczenia bezterminowe (ub. na dożycie- ubezpieczający zakłada sie z ubezpieczycielem ze dożyje określonego wieku. Jeśli ubezpieczający wygra to ubezpieczający musi wypłacić pieniądze, a jeśli nie to nic nie płaci)

Ubezpieczenie mieszane- (na życie i dożycie) - świadczenie jest wypłacane, gdy ubezpieczony dożyje wieku określonego w polisie albo wcześniej, jeżeli ubezpieczony umrze wcześniej

1. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci - maja do spełnienia funkcję społeczną, jest to produkt kupowany przez rodziców, aby zabezpieczyć nieletnie dzieci, świadczenie nastąpi gdy wystąpi wypadek ubezpieczeniowy (dożycie przez dziecko jakiegoś wieku, ważne wydarzenie dziecka np. wyjcie za mąż, ukończenie studiów) osobom ubezpieczona a opiekunowie a dzieci są osoba uposażona

2. Ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym - składka ubezpieczeniowa jest dzielona na: część pokrywanie ryzyka śmierci, a część na cele inwestycyjne, ubezpieczający decyduje w jakich proporcjach, ubezpieczający decyduje w jakie instrumenty lokowana składka, także to ubezpieczający ponosi skutki ryzyka inwestycyjnego, duża elastyczność

3. Ubezpieczenia rentowe- w Polce słabo rozwinięte, wiele różnorodnych produktów w tym ..., renty odroczone (umowa ubezpieczeniowa podpisywana jest przez młodą osobę, która wpłaca składkę a jak osiągnie wiek zawarty w polisie to wypłaca rentę i renty płatne natychmiast (jednorazowo płacona iksza aka, wypłaca rent po osiąganiu wieku; jeśli zakończy się okres ubezpieczenia na dożycie. można wyróżnić rentę gwarantowana, renta na 2 życia- wypłacana 1 ubezpieczonemu a po śmierci 2 osobie najczęściej małżonkowi

4. Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4

• dział II - pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe ( Aneks II do ustawy o działalności ubezpieczeniowej)

ubezpieczenia osobowe

ubezpieczenia majątkowe

UE zaleca aby ten sam podmiot nie oferował ubezpieczeń działu I i II (zasada rozgraniczania branż ubezpieczeniowych)

Zachodzą istotne różnice pomiędzy tymi działami: organizacyjne jak i techniczne i finansowe.

Zakaz kumulowania działalności jednego podmiotu ubezpieczeń działu I jak i II ma przede wszystkim nie dopuścić do sytuacji, w której w celu pokrycia niedoborów w zakresie ubezpieczeń majątkowych krótkoterminowych zostaną wykorzystane środki pochodzące z ubezpieczeń długoterminowych.

Ubezpieczenia gospodarcze

• osobowe

• pozytywne i negatywne zdarzenia losowe

• prawa niemajątkowe

• Umowna suma ubezpieczenia zależna od woli stron i możliwości finansowych

• Świadczenie

• Dotyczy osób fizycznych

• majątkowe

• negatywne zdarzenia losowe

• prawa i obowiązki majątkowe

• Suma ubezpieczenia a wartość przedmiotu ubezpieczenia

• odszkodowanie

• dotyczy osób fizycznych, prawnych i innych jednostek

Przedmiot ubezpieczenia majątkowe (Art 821 KC)- każdy interes majątkowy, który nie jest sprzeczny z prawem i daje sie ocenić w pieniądzu

Ubezpieczenia osobowe:

• życiowe

• wypadkiem ubezpieczeniowym jest śmierć lub dożycie wieku określonego w polisie

• długoterminowe

• zdarzenie losowe musi nastąpić, choć nieznany jest termin

b) wypadkowe

• wypadkiem ubezpieczeniowym jest uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia lub śmierć wskutek nieszczęśliwego wypadku

• krótkoterminowe

• zdarzenie losowe nie musi wystąpić NNW i chorobowe

Ubezpieczenia majątkowe:

• majątkowe sensu stricte

• wierzytelności i zobowiązania teraźniejsze i przyszłe np. OC

• rzeczowe

• dobra materialne

Nieszczęśliwy wypadek- zdarzenie:

• spowodowane przez siły działające z zewnątrz

• występujące niezależnie (wbrew) woli poszkodowanego

• nagle

• powodujące trwały uszczerbek na zdrowiu w następstwie uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia albo powodujące śmierć osoby ubezpieczonej

Porównanie ubezpieczenia mienia i ubezpieczenia OC

Kryterium porównania	Ubezpieczenie mienia	Ubezpieczenie OC
Przedmiot ubezpieczenia	Wartości majątkowe - materialny przedmiot ubezpieczenia (np. minie ruchome i nieruchome, urządzenia, środki transportu, ziemiopłody)	Interes majątkowy - odpowiedzialność cywilna z tytułu szkód wyrządzonych przez ubezpieczonego
Wartość ubezpieczenia	Wartość mienia objętego ochrona ubezpieczeniowa	Zobowiązanie z tytułu OC - przyrzeczeni wypłaty odszkodowania i świadczenia
Wysokość zobowiązania ubezpieczyciela	Suma ubezpieczenia nie wyższa niż wartość ubezpieczonego mienia	Suma gwarancyjna- górna granica odpowiedzialności ubezpieczyciela
Relacja ubezpieczeniowa	Ubezpieczyciel - ubezpieczający	Ubezpieczyciel - ubezpieczający- poszkodowany
Funkcja ubezpieczenia	Ochrona majątku ubezpieczeniowego	- Ochrona interesu majątkowego ubezpieczonego - ochrona poszkodowanego przed niewypłacalnością sprawcy
Postać szkody	Postać rzeczowa (utrata, zniszczenie, uszkodzenie rzeczy)	- Postać rzeczowa - Postać osobowa (rozstrój zdrowia, uszkodzenie ciała, śmierć osoby poszkodowanej)
Zakres funkcji kompensacyjnej	Strata rzeczywista	- Strata rzeczywista - Utracona korzyść
Relacja miedzy wysokością szkody a wartością majątku ubezpieczonego	Relacja występuje: - szkoda nie może być większa od wartości majątku ubezpieczonego - szkoda obejmuje istniejący majątek ubezpieczonego	Brak powiązania: - szkoda może być większa od wartości majątku ubezpieczonego - szkoda może obciążać zarówno istniejący jak i przyszły majątek ubezpieczonego

Roszczenia z umowy ubezpieczeniowej

SZKODY OSOBOWE
- rozstrój zdrowia - uszkodzenie ciała - śmierć osoby poszkodowanej
Roszczenia
- koszty związane z leczeniem (zakup leków, koszty transportu poszkodowanego, dodatkowe odżywianie w okresie leczenia i rehabilitacji, dodatkowe zabiegi rehabilitacyjne, dodatkowa opieka w okresie leczenia, zakup niezbędnego sprzętu ortopedycznego i protez) - koszty związane z przygotowaniem do innego zawodu (opłaty związane z kursami przygotowawczymi do nowego zawodu, koszty zmiany wykształcenia) - renta z tytułu zwiększonych potrzeb - czasowa lub stała wypłacana poszkodowanemu (w przypadku stałych, powtarzalnych wydatków związanych z utrzymaniem zdrowia poszkodowanego oraz opiek nad nim) - renta z tytułu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej- zwana uzupełniająca lub wyrównawcza wypłacana poszkodowanemu (wyrównująca utracone dochody w stopniu, w jakim utraci zdolność do jego osiągnięcia) - renta płatna w następstwie śmierci osoby poszkodowanej czasowa lub dożywotnia - płatna osobom bliskim (osobom, względem których ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny- dzieciom, małżonkowi, krewnym w linii prostej oraz innym osobom bliskim, którym zmarły poszkodowany dostarczał stale i dobrowolne środki utrzymywania) - odszkodowanie z tytułu zwrotów leczenia i pogrzebu, gdy następstwem szkody jest śmierć osoby poszkodowanej, przysługujące każdemu, kto wykaże, ze faktycznie je poniósł (koszty poniesione na leczenie w czasie pomiędzy zaistnieniem szkody a śmiercią osoby poszkodowanej, wydatki związane z pochowkiem odpowiadające zwyczajom środowiska, w tym koszty transportu zwłok, zakupu odzieży żałobnej, postawienia nagrobku itp.) - zadośćuczynienie wypłacane osobie poszkodowanej - jednorazowe świadczenie pieniężne (naprawienie krzywdy w celu złagodzenia już doznanych i przewidzianych w przypadku cierpień fizycznych i psychicznych - stosowne odszkodowanie - jednorazowe świadczenie pieniężne przyznawane osobom bliskim poszkodowanego jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji życiowej osób ubiegających się.
SZKODY RZECZOWE
- zaginięcia rzeczy - utrata rzeczy - uszkodzenie rzeczy
Roszczenia
- koszty naprawy mienia - koszty odtworzenia mienia - koszty środków prewencyjnych - nakłady poniesione w związku z niemożnością korzystania z uszkodzonej, utraconej, zaginionej rzeczy - rekompensata utraconych korzyści w związku ze szkoda rzeczowa

• -ubezpieczenia indywidualne

• ubezpieczenia zbiorowe- takie, których ryzyka jedng rodzaju zzotaja pokryte poprzz objecie iekszej liczby przedmiotów albo osób jedna umowa ubzpiezeniowa. Pzedmiotem ubezpieczen zbioroych jest kilka obiektów (ub. majątkowe) albo dobra osobite wieu podmiotow (ub. osobo

• ubezpieczenie grupowe- obejmują wiele osób , z których każda jest ubezpieczona na własny rachunek. Specyficzna cechą jest to, że ocena ryzyka dokonywana jest dla całej grupy ubezpieczonych. Następuje ujednolicenie składek, świadczeń, uproszczenie obsługi, a także uproszczenie techniki sprzedaży

Ze względu na formę własności instytucji oferującej świadczenia:

• Ubezpieczenia prywatne- może prowadzić prywatna osoba prawna, będąca zakładem ubezpieczeń działającym na podstawie zezwolenia

• Ubezpieczenia publiczne- stanowią produkt woli państwa, prowadzone przez publiczna osobę prawna albo państwowa jednostkę nie posiadająca osobowości prawnej albo tez prowadzon są przez prywatną osobę prawna z dominującym udziałem środków publicznych

Ze względu na formę organizacyjno- prawna oraz cel instytucji oferującej ubezpieczenia

• ubezpieczenia komercyjne- przez ubezpieczeniowe spółki akcyjne

• ubezpieczenia wzajemne- przez towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych

Ze względu na odmienność przedmiotu ubezpieczenia odrębność zasad ubezpieczenia, a także źródeł prawnych:

• ubezpieczenia morskie- uregulowane w kodeksie morskim

• ubezpieczenia lądowe- uregulowane w kodeksie cywilnym np. lotnicze

Ze względu kryterium podmiotu ubezpieczenia (podział nieostry):

• ubezpieczenia przedsiębiorstw

• ubezpieczenia ludności

Ze względu na zakres terytorialny świadczonej ochrony ubezpieczeniowej:

• ubezpieczenia w obrocie krajowym

• ubezpieczenia w obrocie międzynarodowym

Ze względu na podział ryzyka:

• ubezpieczenia bezpośrednie- związane z pierwotnym podziałem ryzyka miedzy zakłady ubezpieczeń a ubezpieczającego, umowy ubezpieczenia lub umowy koasekuracji,

• ubezpieczenia pośrednie- gdy następuje wtórny (dalszy ) podział ryzyka, umowy reasekuracji oraz umowy retrocesji