Według encyklopedii PWN nacjonalizm pochodzi od łacińskiego natio ‘naród’, jest to przekonanie, że naród jest najważniejszą formą uspołecznienia, a tożsamość narodowa najważniejszym składnikiem tożsamości jednostki, połączone z nakazem przedkładania solidarności narodowej nad wszelkie inne związki i zobowiązania oraz wszystkiego, co narodowe, nad to, co cudzoziemskie lub kosmopolityczne; ideologia polityczna, wg której podstawowym zadaniem państwa jest obrona interesów narodowych, a jego zasięg terytorialny winien odpowiadać obszarom zamieszkanym przez dany naród.

W praktyce oznacza to albo dążenie do posiadania przez naród własnego państwa, albo (jeśli państwo narodowe już istnieje) dążenie do maksymalnego ujednolicenia jego populacji przez asymilację lub eliminację grup narodowo obcych; skrajna postać tej ideologii jest zwane przez jej krytyków szowinizmem. Nacjonalizm rozwinął się bujnie dopiero w ciągu 2 ostatnich stuleci, stanowi wytwór nowoczesnych narodów i nie należy go utożsamiać ani z istniejącym od zarania dziejów etnocentryzmem (postawa członków jakiejś grupy społecznej wyrażająca się w przekonaniu, że własna kultura stanowi punkt odniesienia przy opisie i ocenie kultur innych grup społecznych), ani ze znacznie starszym od niego patriotyzmem, który rzadko operował wyobrażeniem narodu zbliżonym do współczesnego (np. w Polsce szlacheckiej narodem była tylko szlachta) lub w ogóle do narodu się nie odwoływał. Nacjonalizm występował w różnych postaciach zależnie od warunków historycznych, zwłaszcza od tego, jak kształtował się dany naród. Zachodzi więc np. głęboka różnica między nacjonalizmem w krajach, w których narody powstawały z niejednorodnych elementów dzięki długotrwałemu procesowi centralizacji władzy państw. (tzw. nacjonalizm polityczny lub nacjonalizm obywatelski), i nacjonalizmem w krajach, w których rodząca się tożsamość narodowa była pochodną odrębności grupy etnicznej, nie znajdującej dla siebie miejsca w istniejącym państwie i dążącej do tego, aby się politycznie usamodzielnić (tzw. etnonacjonalizm). Jeszcze inny charakter miał nacjonalizm tam, gdzie naród powstawał z populacji mającej od dawna wspólną kulturę, ale podzielonej pomiędzy różne państwa i dążącej do politycznego zjednoczenia (tzw. nacjonalizm kulturowy). W pierwszym przypadku nacjonalizm odwoływał się do narodu jako wspólnoty politycznej, w drugim i trzecim — do narodu jako wspólnoty pochodzenia, języka, obyczaju, kultury itd., a nierzadko także rasy lub „krwi”. Inna ważna różnica to rozróżnienie między nacjonalizmem dopuszczającym lub nawet zalecającym asymilację ludzi spoza wspólnoty narodowej, żyjących w granicach tego samego państwa narodowego, i nacjonalizmem zorientowanym na ich odrzucenie, wysiedlenie lub nawet eksterminację. Zróżnicowanie nacjonalizmu wynika także stąd, że nierzadko wchodzi on w związki z innymi ideologiami. Pod koniec XIX w. nacjonalizm zakładał coraz częściej nieuchronność konfliktu pomiędzy narodami, służąc jako uzasadnienie wojny i ekspansji przez wykazywanie wyższości danego narodu jako „lepszego” pod względem cywilizacyjnym lub rasowym. Integralną częścią takiego nacjonalizmu był antydemokratyzm. W następstwie pojawienia się tzw. nacjonalizmu integralnego, termin nacjonalizm nabrał tego pejoratywnego znaczenia, jakie miewa obecnie.

Według Ernesta Gellnera autora książki „Naród i nacjonalizm” ”Nacjonalizm jest to zasada polityczna, według której jednostki polityczne powinny pokrywać się z narodowymi. Ważne jest również, by władza nie należała do osób innej narodowości niż rządzeni. Nacjonalizm może być rozumiany jako sentyment, czyli uczucie gniewu, gdy jego założenia są łamane i satysfakcji ,gdy jest przestrzegany lub jako ruch, czyli działanie kierowane tą myślą” .Autor wyróżnia dwa rodzaje nacjonalizmu a mianowicie nacjonalizm uniwersalistyczny i etyczny. W pierwszym rodzaju Ernest Gellner nie wyróżnia konkretnego narodu i popiera wszystkie narodowości do własnego państwa. W wersji etycznej nacjonalizm faworyzuje jeden, „swój” naród, inne uważając za gorsze i nie dając im prawa do posiadania własnego państwa czasem nawet do istnienia. Według autora narodowość nie jest czymś wrodzonym, zależy od naszego wyboru, a narody i państwa są bytami przygodnymi, nie istnieją zawsze i wszędzie. Poza tym należy odróżnić naród od państwa. Choć nacjonaliści twierdzą, że narody i państwa są sobie nawzajem przeznaczone, to jednak państwo nie zawsze potrzebowało narodu by powstać, a część narodów powstało bez państw. Natomiast od strony psychosocjologicznej państwa nacjonalistyczne w swej pierwotnej postaci wyrażały się w przecenianiu zalet i zasług oraz minimalizowanie wad swojej grupy etnicznej czy narodu do której się należy, przy równoczesnym niedostrzeganiu i pomniejszaniu zalet i zasług oraz nazbyt krytycznym ocenianiu błędów i wad innych grup etnicznych czy narodów. W wieku XIX kiedy narodziła się ta idea zaczęły tworzyć się państwa narodowe a ideologia nacjonalistyczna podniosła do rangi najwyższej konieczność podporządkowania wszystkich więzi racji narodowych lub państwowo-narodowej. Wiek XIX i XX przyniósł triumf tej idei na skalę europejską, nowoczesne państwa powstawały i rozwijały się w oparciu o zasadę zgodności(kongruencji) jednostek etnicznych i politycznych. Była to epoka nacjonalistów. Za wybitnym znawcom nacjonalizmu Isaiahem Berlinem można przyjąć cztery główne cechy nacjonalizmu.

-wiara w nadrzędny charakter potrzeby przynależności narodowej.

-naturalną współzależność występującą pomiędzy poszczególnymi elementami tworzącymi naród.

-preferowanie bez względu na sytuację osób należących do własnej grupy.

-przekładanie ponad wszystko dobra i interesu narodu.

Natomiast w sensie filozoficznym nacjonalizm jest totalizmem bowiem przyznaje pierwszeństwo całości tj. narodowi nad jednostką oraz utrzymuje że jej cele i tożsamość winny być uwarunkowane niczym innym jak przynależnością narodową.

By szerzej zdefiniować nacjonalizm trzeba posłużyć się dwoma pojęciami: państwo i naród

PAŃSTWO – to społeczne działanie, które ma monopol na prawomocne użycie siły. (wg Webera)

Dopuszcza się konflikty ale ich rozstrzyganie siłą indywidualną lub grupową uchodzi za

występek

Wg Webera państwo to charakterystyczna i doniosła forma społecznego podziału pracy,

chodzi tu raczej o pracę dzięki której utrzymany jest porządek, zatem:

PAŃSTWO – to instytucja, która zajmuje się wymuszaniem publicznego ładu. Państwo

zaczyna istnieć wówczas gdy z życia społecznego wyodrębniają się wyspecjalizowane organy

porządkowe, takie jak policja czy sądownictwo. To one są państwem!

Þ nacjonalizm pojawia się w otoczeniu państwa

NARÓD Wg nacjonalistów naród i państwo nie są tym samym bytem, zostały sobie wzajem

przeznaczone, jedno nie może obejść się bez drugiego. Lecz by spełnić swe przeznaczenie

musiały najpierw powstać, a powstały niezależnie i przypadkowo, nie musiało istnieć państwo

by powstał naród i odwrotnie (aczkolwiek NORMATYWNA IDEA NARODU zakłada że

wcześniej istniało państwo)

1) Definicja KULTUROWA narodu: 2 osoby należą do tego samego narodu jeżeli – i

tylko jeżeli - uczestniczą w tej samej kulturze (system idei, znaków, skojarzeń, sposobów

zachowania i porozumiewania się, czyli JĘZYK)

2) Definicja WOLUNTARYSTYCZNA narodu: 2 osoby należą do tego samego narodu,

jeżeli – i tylko jeżeli – uważają że należą do tego samego narodu

Þ narody są dziełem człowieka, wytworem jego przeświadczeń, lojalności i solidarności

zbiór osób staje się narodem gdy są one stanowczo przekonane iż z tytułu

współprzynależności do swego zbioru mają wobec siebie pewne obowiązki i prawa.

Konsekwencją społeczeństwa industrialnego jest kulturowa homogoniczność, która staje się

podłożem nacjonalizmu. Nacjonalizm jest też sprzężony z kolonializmem, imperializmem i

dekolonizacją.

Zbyt obszerna zdaniem Gellnera jest także kategoria wspólnej kultury. Jego zdaniem, historia naszego gatunku obfitowała i obfituje w zróżnicowania kulturowe.

Ich granice są czasem wyraźne, czasem zaś rozmyte wzorce mogą być proste i dobitne, ale mogą być także złożone i zagmatwane.

Z tychże powodów, to bogactwo zróżnicowań nie może się pokrywać z granicami całości politycznych, ani też z granicami całości powstałych w wyniku woli i zgody.

Według Gellnera, tym co stwarza narody jest nacjonalizm, który w sposób selektywny czyni użytek z historycznie odziedziczonych zasobów kulturowych, bardzo często ożywiając martwe języki, wymyślając tradycję, a nawet historię

Słabość nacjonalizmu :

- nacjonalizm – wiele nacjonalizmów – wiele języków i odmian

- czynnik historyczny (Szkoci) – jeszcze więcej nacjonalizmów

Na każdy nacjonalizm rzeczywisty przypada kilka nacjonalizmów potencjalnych.

Nacjonalizm rząda homogeniczności. Małe grupy etniczne podporządkowują się

silniejszym, ich kultura zanika – większość grup nie zdradza roszczeń w tym kierunku.

Nie dziwny, jest, że przybysze szukają oparcia w homogenicznym industralizmie, gdyż

to im zapewnia jako takie szane – szukają zbiorości dużych, zwartych, silnych.

Większość nacjonalizmów potencjalnych jest uśpionych i czeka na rozbudzenie.

Nacjonalizm czasem prekształca dane kultury w narody. Nachonalizm jest czymś słaby

lub potężnym – za potężny uważa go Gellner jest go ogrom i jest uśpiony.

Każda kultura wyższa potrzebuje ochrony panstwa, aby przetrwać. Kultury dziekie,

które mają ambicję stają się wyższymi i aby przetrwać potrzebują państwa.

Industrializacja miala spowodować internacjonalizację, a spowodowała nacjonalizm.Typologia nacjonalizmów

- władza i reszta

- wykształcenie – władza, reszta, razem, żadno

- jednolitość i zróżnicowanie kultury

1. Wczesny industrializm bez katalizatora etnicznego – kultura A ma władzę i

wykształcenie oraz kultura A nie ma władzy i wykształcenia. (nie dojdzie do

niczego)

2. Nacjonalizm „habsburski” ze szpicami na wchód i południe – kultura A ma

władzę i wykształcenie, kultura B nie ma władzy i wykształcenia – mogą wystąpić

budziciele, był także w Afryce, Bałkany – tu potrzeba czegoś więcej niż w 4.

Stworzenia kultury wyższej. Będzie to dużo większym kosztem.

3. Dojrzały, homogeniczny industrializm –

Kultura A ma władzę i wykształcenie. (nie dojdzie do niczego tym bardziej niż w

1.)

4. Klasyczny, liberalny nacjonalizm Zachodu – Kultura A ma władzę i

wykształcenie, Kultra B nie ma władzy i ma wykształcenie. – Niemcy i Włochy w

XIX wieku. Działał na rzecz kultury wyższej, nacjonalizm mógł się ziścić dosyć

niewielkim kosztem

5. Systuacja rewolucyjna, ale nie nacjonalisyczna – Kultura A ma władzę i nie ma

wykształcenia, Kultura A nie ma włądzy, a ma wykształcenie. (nie dojdzie do

niczego)

6. Nacjonalizm diaspory – Kultura A ma włądze i nie ma wykształcenia, kultura B

nie ma włądzy, a ma wykształcenie. – pariasi, gwardia pałacowe i obracanie

dużymi sumami, kiedyś była grupa monoplistów, dziś jest konkurencja – więcej

podmiotów. Żydzi. Metamorfoza społęczna, kulturowa regeneracja, zdobycie

terytorium, uporanie się ze zrozumiała wrogością tych, którzy także roszczą sobie

doń prawa – oto specyficzne, a palący problemy, przed jakimi staje nacjonalizm

diaspory, przykład to tez Grecja – byli bogatsi niż Turcja.

7. Nietypowa sytuacja prenacjonalistyczna – Kultura A ma władzę i nie ma

wykształcenia, kultura A nie ma wąłdzy i nie ma wykształćenia. – (nikt nie ma

dostępu do kultury wyższej, więc nie ma nacjonalizmu)

8. Typowa sytuacja prenacjonalistyczna – Kultura A ma władze i nie ma

wykształćenia, Kultura B nie ma włądzy i nie ma wykształcenia. - (nikt nie ma

dostępu do kultury wyższej, więc nie ma nacjonalizmu).

Państwo a mniejszości narodowe.

Konflikty i problemy etniczne - etnopolityka i polityka etniczna.

Manipulacje etniczne :

- skłócanie różnych grup etnicznych celem łatwiejszego panowania nad nimi

- kłampliwe dane i historia

Niemcy, ZSRR, Ruanda, Burundi

Belgowie – podziały na Tutsi i Hutu – raz Tutsi, raz Hutu.UE – mniejszość narodowe są dla niej mniejszościami językowymi – np.

Francuzi mówiący po bretońsku, jednak poszczególne państwa uznają

mniejszości.

Najbardziej dyskryminowane mniejszości w historii – Żydzi i Cyganie

Ludobójstwo – eliminacja fizyczna jednostki lub grup przez

rząd. Podział ludobójstwa ze względu na cele zbrodni :

- zagładę – zbrodnię dokonaną przez rząd ze względów rasowych,

etnicznych religijnych czy językowych

- zagładę polityczną – zbrodnię dokonaną przez rząd ze względów

politycznych

- zbrodnie zbiorowe – bez określonej przyczyny rasowo-etnicznej

Gurr – typy zródeł konfliktów etnicznych :

- tradycyjne (gorsze położenie) – państwa autorytarne

- nowe – rodzi się ośrodek do mobilizacji politycznej – państwa

demokratyczne

Gurr – zakończenie dążeń po dekolonizacji, upadku ZSRR, Jugosławii,

Etiopii, lecz dzisiaj nowe zalążki dążeń – Afryka, Azja

Gurr – trzy typy opozycji i moblizacji etnicznej :

- etnonacjonalistyczne – duże populacje mające autonomię

- autochtoniczne – te pierwsze narody

- etnopolityczne – wyróżniają się na tle innych

Zbrodnie etniczne „twarde” – całkowita zagłada lub czystki

etniczne

- gwałt jak zbrodnia „twarda” : jako motywacja do walki dla żołnierzy,

ekonomiczny (niewolnie seksualne), zaznaczenie swojej obecności na

danym terytorium, zohydzenie życia i chęć by opuścili

Gwałty Serbów na Bośniaczkach (szok)…

Gwały na kobietach Tutsi…

- zbrodnie ekonomiczne – niszczenie

- zbrodnie biologiczne – zmniejszenie populacji- zbrodnie koncentracji i izolacji ludności

- transfer i wymiana ludności

- eksterminacje całkowite lub selektywne

- deportacje

Zbrodnie etniczne „miękkie” :

Etnocyd (miękka) lub etnozagłada (to to fizyczna, twarda) – proces

wymierania ludów np. język

Zbrodnie etniczne miękkie to asymilacja, przystosowanie. Sytuacja w Bretonii

Etnonacjonalizm – sposób na wytłumaczenie nierówności i naturalizację różnic :

- dochodzi do starcia globalizacji z nacjonalizmem. Rynek się globalizuje, a kultura

nacjonalizuje

- konflikt cywilizacji (islamskiej z globalną)

- konflikty o charakterze religijno-narodowym, nie ekonomicznym

- świadomość kręgu kulturowego powoduje izolację od innych

Industrializacji musi towarzyszyć kulturowa homogeniczność. Okres przechodzenia w

industrilizację rodzi nacjonalizm. Industrializacja to totalne wymieszania kulturowe.

Według Ernesta Gellnera (autor pracy "Narody i nacjonalizm"), traktującego nacjonalizm jako zjawisko towarzyszące uprzemysłowieniu świata, "nacjonalizm jest przede wszystkim zasadą polityczną, która głosi, że jednostki polityczne powinny pokrywać się z jednostkami narodowościowymi (...) to jedna z teorii politycznego legitymizmu, która żąda, by granice etniczne nie przecinały się z granicami politycznymi, a zwłaszcza, by granice etniczne w obrębie państw (...) nie oddzielały jego władców od reszty obywateli". Jego zdaniem "okres przechodzenia w epokę industrialną jest także okresem przechodzenia w epokę nacjonalizmu". Pojawienie się nacjonalizmu związane jest bowiem z przejściem od społeczeństwa agrarnego do społeczeństwa industrialnego (przemysłowego), które w przeciwieństwie do społeczeństwa poprzedniego typu ma mobilną i egalitarną strukturę. I tak ze „społeczeństwa rolniczego" wyłonił się nowy typ społeczeństwa — "społeczeństwo oparte na potężnej technologii i nieprzerwanym rozwoju, społeczeństwo wymagające zmiennego podziału pracy oraz ciągłego, częstego i precyzyjnego komunikowania się ze sobą ludzi obcych, które musi się odbywać za pomocą wspólnych znaczeń, przekazywanych przez jednolity język i w razie potrzeby przez państwo". Gellner nazywa ten nowy typ społeczeństwa "społeczeństwem nieprzerwanego rozwoju", porównuje je do armii, gdzie "każdego dobrze wyszkolonego rekruta można będzie w razie potrzeby przekwalifikować bez większej straty czasu, z wyjątkiem, oczywiście, niewielkiej liczby specjalistów wysokiej klasy". Taki właśnie typ społeczeństwa - mobilnego, piśmiennego, kulturowo zestandaryzowanego oraz wymienialnego wewnętrznie — odpowiada wymogom nowoczesnego państwa przemysłowego, które ściśle wiąże się z nacjonalizmem — czy się to komuś podoba czy też nie.