Część pierwsza - test wyboru, tzw. uzupełnianki, wyjaśnienie pojęć:

§ 3. Metody rozstrzygania sporów. Wśród metod pokojowych metod rozróżnia się

metody:

a) dyplomatyczne

- obejmujące jedynie zainteresowane państwa

- z udziałem podmiotów trzecich

b) sądowe

- z udziałem sądów międzynarodowych

- z udziałem sądów bądź trybunałów arbitrażowych.

§ 4. Metody dyplomatyczne

A. Negocjacje

- MTS: jeśli w odniesieniu do jakiejś kwestii zachodzi sprzeczność interesów i

uprawnień państw pozostających w sporze, metodą najwłaściwszą pozwalającą na

zrównoważone i sprawiedliwe jego rozstrzygnięcie są negocjacje

- Strony powinny przystąpić do bezpośredniej wymiany poglądów w kwestiach

spornych w dobrej wierze

- Rozmowy powinny być prowadzone w sposób umożliwiający zawarcie

sprawiedliwej umowy w ich wyniku; z obowiązku działania w dobrej wierze wynika

konieczność gotowości państw na ustępstwa

- W razie gdy w toku negocjacji w rozsądnym terminie do porozumienia nie dojdzie –

strony sięgają po kolejne metody, natomiast same negocjacje pomagają w

sprecyzowaniu przedmiotu sporu

- "rozsądny termin" zależy od okoliczności konkretnej sprawy. 2

B. Mediacja

- w rokowaniach dyplomatycznych obok samych stron sporu uczestniczy podmiot

trzeci: państwo – np. Watykan, organizacja międzynarodowa- np. Międzynarodowy

Komitet Czerwonego Krzyża, funkcjonariusz organizacji – SG ONZ

- zakres uprawnień mediatora określają same strony sporu

- jest neutralny wobec sporu, zadaniem jest ułatwienie osiągnięcia porozumienia

- jest doradcą i udziela zaleceń, ale nie jest sędzią ani arbitrem

- oferta mediacji nie powinna być uważana za akt o nieprzyjaznym charakterze

C. Dobre usługi

- z udziałem podmiotów trzecich

- jedyną rolą państwa świadczącego dobre usługi – umożliwienie kontaktu stronom

pozostającym w sporze oraz doprowadzenie do ich rozmów; przydatne zwłaszcza w

sytuacjach gdy strony sporu nie utrzymują stosunków dyplomatycznych

- gwarantuje bezpieczne miejsce spotkania, organizuje kontakt stron sporu,

umożliwia organizacyjnie i technicznie podjęcie innych metod dyplomatycznych –

np. negocjacji

- dawca dobrych usług nie proponuje rozwiązań, nie uczestniczy merytorycznie w

rozstrzygnięciu sporu

D. Komisja śledcza (komisja badań)

- same strony powołują między sobą komisję śledczą, określają tryb jej powołania i

działania, skład, miejsce działania, język postępowania, tryb podejmowania decyzji

- orzeczenie komisji ogranicza się do stwierdzenia faktów i nie ma charakteru

orzeczenia arbitrażowego

- komisja na podstawie przeprowadzonych dowodów bada sytuację faktyczną,

przedstawia stronom sporu sprawozdanie i wnioski

- strony mają swobodę co do tego, w jaki sposób wykorzystać raport

- komicja śledcza może być powołana także na potrzeby i w związku z inną metodą

rozstrzygania sporu

E. Koncyliacja

- postępowanie ugodowe

- koncyliacja polega na zbadaniu sprawy przez komisję powołaną do tego ad hoc

przez strony sporu albo stałą komisję

- komisja przedstawia konkluzje co do faktów lub prawa, ewentualnie niewiążące

zalecenia dla stron, propozycje rozstrzygnięcia

- zazwyczaj każda ze stron powołuje swoich członków komisji oraz wspólnie

określają zasady powoływania członków neutralnych, którzy powinni stanowić w

komisji większość

- koncyliacja jest bardziej sformalizowana niż mediacja, zwykle przedstawia się jedną

wersję raportu

- na wszczęcie koncyliacji konieczna jest zgoda obu stron sporu; charakter zaleceń i

propozycji - niewiążący 3

F. Rozstrzyganie sporów przez organizacje międzynarodowe

- organami uczestniczącymi w rozstrzygnięciu są Zgromadzenie Ogólne i Rada

Bezpieczeństwa;

- W ramach ONZ rozstrzygane są spory poważne, mogące stanowić zagrożenie dla

pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

- Rada Bezpieczeństwa ONZ może się zająć sporem: z inicjatywy państw będących

członkami ONZ, nawet jeśli nie są stronami sporu

- Państwa poza ONZ – tylko jeśli są stronami sporu

- Rada Bezpieczeństwa – z inicjatywy własnej/innych organów

- Rada Bezpieczeństwa wydaje zalecenia, sugestie

- Działania Rady Bezpieczeństwa są niewiążące dla stron sporu

- Zgromadzenie Ogólne ONZ – na jego forum spór może być wniesiony przez

każde państwo oraz Radę Bezpieczeństwa

- Może wydać zalecenia dotyczące pokojowego rozstrzygnięcia sporu z

zastosowaniem konkretnej metody

- Może powołać komisję śledczą

§ 5. Metody sądowe rozstrzygania sporów międzynarodowych

A. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

- najważniejszym organem sądowym, kontynuator Stałego Trybunału

Sprawiedliwości Międzynarodowej

- działa na podstawie Karty Narodów Zjednoczonych, Statutu i Regulaminu

- 15 sędziów, wybierani przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa;

siedziba w Hadze

- orzeka w sprawach sporów prawnych, wykładni traktatu, naruszeń prawa

międzynarodowego, jakichkolwiek zagadnień prawa międzynarodowego

- orzeka w sporach prawnych, nie politycznych

- rozstrzyga spory wyłącznie między państwami

- przed Trybunałem nie może dojść do non liquet – sytuacji w której brak podstawy

prawnej dla rozstrzygnięcia – w celu uniknięcia takiej sytuacji w art. 38 statutu

odwołanie do ogólnych zasad prawa międzynarodowego uznanych przez narody

cywilizowane i możliwość orzekania ex aequo et bono za zgodą stron

Zgoda na jurysdykcję Trybunału:

- już po zaistnieniu sporu przez zawarcie przez jego strony porozumienia o poddaniu

sporu rozstrzygnięciu MTS – zgoda ad hoc

- zaakceptowanie skargi wniesionej przez drugą stronę sporu do MTS w sposób

dorozumiany, poprzez przystąpienie do czynności procesowych przez Trybunałem–

forum prorogatum

- na podstawie klauzuli jurysdykcyjnej zawartej w umowie – umowa musi być

obowiązywać między stronami sporu; wszystkie one muszą być stronami statutu

MTS 4

- złożenie jednostronnej deklaracji do SG ONZ (klauzula fakultatywna) – stwarza

po stronie państwa ją składającego obowiązek do uczestniczenia w postępowaniu

przed MTS gdy inne państwo wystąpi przeciw niemu. Deklaracja może być

wycofana albo zmodyfikowana.

- jurysdykcja transferowana: MTS uznał za skuteczne wobec siebie także

jednostronne deklaracje wyrażające zgodę na jurysdykcję, złożone przez państwa

jeszcze przed STSM

Środki tymczasowe

- w razie konieczności MTS może w toku postępowania wskazać pewne środki

tymczasowe służące zabezpieczeniu praw stron sporu – mają charakter wiążący

Postępowanie

- pierwsza faza: badanie jurysdykcji Trybunału

- możliwe jest dopuszczenie interwencji państwa trzeciego które nie jest stroną sporu,

jeśli jego prawa mogłyby zostać przez postępowanie naruszone

Wyrok MTS jest wiążący dla stron

- mają obowiązek wykonania orzeczenia

- w razie niezastosowania się – RB może wydać stosowne zalecenia co do

dalszego postępowania

Opinie doradcze

Poza sprawowaniem jurysdykcji spornej MTS może wydawać opinie doradcze. Opinię

doradczą MTS może wydać na wniosek Rady Bezpieczeństwa albo Zgromadzenia

Ogólnego – w każdej kwestii prawnej. Inne ograny ONZ oraz organizacje

wyspecjalizowane (one po uzyskaniu upoważnienia Zgromadzenia Ogólnego) mogą

wnieść do Trybunału o wydanie opinii w kwestiach prawnych, które wyłoniły się w

toku ich działalności. Z wnioskiem o wydanie opinii NIE może wystąpić państwo

członkowskie ONZ. Opinia doradcza ma charakter niewiążący.

B. Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza

- utworzony na podstawie Aneksu VI do Konwencji o Prawie Morza z 1982

- siedziba w Hamburgu, 21 sędziów

- kompetencja przedmiotowa Trybunału obejmuje spory wynikłe ze stosowania

Konwencji z 1982 roku; stronami postępowania mogą być tylko państwa będące

stronami Konwencji

- orzeczenie Trybunału – ostateczne, wiąże strony

C. Arbitraż

- Konwencja haska: arbitraż międzynarodowy ma za zadanie rozstrzyganie sporów

między państwami przez sędziów przez nie wybranych na zasadzie poszanowania

prawa. Zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą

wiarą jego wyrokowi

- Podstawą arbitrażu zawsze – porozumienie między stronami: kompromis

arbitrażowy (umowa) albo klauzula arbitrażowa zawarta w umowie

- Strony same ustalają sposób powoływania arbitrów, skład i procedurę

- Wyrok jest wiążący dla stron 5

- Procedura na ogół jest jednoinstancyjna

- Stały Trybunał Arbitrażowy – od 1899 (konwencja haska), mało aktywny

- rozstrzyganie sporów ONZ (Rada Bezpieczeństwa Zgromadzenie Ogólne, podejmowanie decyzji w tych organach)

Załatwianie sporów w świetle Karty Narodów Zjednoczonych

• Karta NZ w art. 1 wśród celów dla których powołano do życia ONZ, wymienia: „załatwianie i rozstrzyganie

sporów lub sytuacji mogących prowadzić do naruszenia pokoju w drodze pokojowej według zasad sprawiedliwości i prawa międzynarodowego”

Prawo międzynarodowe publiczne 79• zgodnie z art. 33 ust. 1 strony uczestniczące w sporze: „będą przede wszystkim dążyć do jego załatwienia w

drodze rokowań, badań, mediacji, koncyliacji, rozjemstwa, rozstrzygnięcia sadowego, odwołania do organów

lub układów regionalnych albo w drodze innych środków pokojowych według własnego wyboru”

• Rada Bezpieczeństwa:

• ma prawo zbadać spór lub sytuację w celu ustalenia czy trwanie sporu lub sytuacji może zagrażać międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu (art. 34)

• wydaje odpowiednie decyzje i może dla zapewnienia wykonania tych decyzji stosować sankcje bez użycia sił zbrojnych (art. 41) i ewentualnie sankcje z użyciem sił zbrojnych (art. 42)

• zgodnie z postanowieniami art. 27 Karty NZ, decyzje Rady Bezpieczeństwa w sprawach innych niż proceduralne, powinny być podejmowane większością dziewięciu głosów w stosunku do ogólnej liczby piętnastu członków Rady

• art. 11 ust. 2 Karty NZ upoważnia Zgromadzenie Ogólne do omawiania spraw dotyczących utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa i do wydawania w tych sprawach zaleceń

• Karta wyłącza dwie kategorie sporów spod kompetencji ONZ  art. 2 ust. 7 zawiera ogólna zasadę: „żadne postanowienie niniejszej karty nie upoważnia narodów zjednoczonych do ingerencji w sprawy, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa”

• zgodnie z art. 2 ust. 6 Karty NZ, „organizacja zapewni, by państwa które nie są jej członkami, postępowały zgodnie z niniejszymi zasadami w stopniu koniecznym dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”

• art. 31 przewiduje, że państwo nieczłonkowskie na równi z państwami członkowskimi nie będącymi członkami Rady Bezpieczeństwa, może brać udział, bez prawa głosowania, w omawianiu każdej sprawy przedstawionej Radzie Bezpieczeństwa, jeżeli Rada uzna, że sprawa dotyczy szczególnie interesów tego państwa

• w uzgodnionym sformułowaniu zasady pokojowego załatwiania sporów, zawartej w deklaracji zasad prawa międzynarodowego, uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne w dniu 24 października 1970 r., stwierdzono, że państwa mają obowiązek załatwiać swoje spory międzynarodowe środkami pokojowymi w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości przy czym stosować będą środki wymienione w art. 33 Karty

3. Załatwianie sporów w świetle praktyki ONZ

• Karta NZ kładzie główny nacisk na działalność zmierzającą do utrzymania pokoju, zachęcając do załatwiania sporów poza ONZ

• ONZ spełnia funkcje centralnego kanału, poprzez który przechodzi ogromna większość sporów międzynarodowych o większym znaczeniu politycznym; spory nie przekazane do ONZ to przeważnie spory, w których jedna ze stron lub obie strony nie są reprezentowane w ONZ

• najczęściej spory dostają się na forum ONZ wskutek wniesienia ich przez strony sporu lub inne państwo. Wiele sporów wniósł na forum zgromadzenia ogólnego komitet do spraw dekolonizacji, domagając się podjęcia środków w celu przyspieszenia tego procesu.

§ 7. Środki przymusu niebędące wojną

• wśród środków odwetowych rozróżniamy retorsję i represalia

retorsja – polega na zastosowaniu wobec państwa, które naruszyło interesy drugiego państwa, podejmując środki zgodne z prawem międzynarodowym, środków podobnej natury. Najczęściej retorsja jest odwetem za podjęcie środków dyskryminujących drugie państwo. Rezultatem retorsji w związku z nałożeniem ceł o charakterze dyskryminacyjnym jest często „wojna celna”

represalia – są bezprawnym działaniem, będącym odwetem za dokonane uprzednio podobne bezprawie. represalia mają na celu wymuszenie od strony przeciwnej poszanowania prawa międzynarodowego. Przy stosowaniu represaliów należy przestrzegać zasady proporcjonalności i zasady humanitarności. Represalia mogą polegać na dokonaniu działania tego samego rodzaju (in kind) lub innego rodzaju (not in kind) można je stosować w czasie pokoju oraz w czasie wojny

• Konwencje genewskie z roku 1949 o ochronie ofiar wojny zabraniają stosowania represaliów wobec rannych, chorych i rozbitków znajdujących się pod ochroną konwencji (art. 46 I konwencji i art. 47 II konwencji) oraz wobec osób cywilnych i ich mienia (art. 33 IV konwencji), jeńców (art. 13 III konwencji), a konwencja haska z roku 1954 wobec dóbr kulturalnych (art. 4)

• środki stosowane w charakterze represaliów:

embargo – polega na zajęciu statków obcego państwa i znajdujących się na nich ładunków w portach państwa stosującego embargo. Jest to praktyczny sposób wywarcia nacisku na drugie państwo, które dotkliwie odczuwa zajęcie statków będących z reguły obiektami majątkowymi o dużej wartości. Tego rodzaju embargo odróżnić należy od tzw. embarga na broń czy embarga finansowego

blokada pokojowa – oznacza przerwanie komunikacji morskiej z portami jakiegoś państwa za pomocą okrętów wojennych nie dopuszczających statków handlowych do portów. obecnie stosowanie blokady pozostaje w sprzeczności z postanowieniem karty NZ dotyczącym zakazu użycia siły i zakazu interwencji. Natomiast karta w art. 42 dopuszcza stosowanie blokady jako jednej z sankcji zarządzonych przez radę bezpieczeństwa. W roku 1962 stany zjednoczone zastosowały wobec Kuby szczególny rodzaj blokady, nazywanej oficjalnie „kwarantanną”

okupacja pokojowa – polega na zajęciu części terytorium lądowego drugiego państwa bez wypowiedzenia wojny i bez oporu zbrojnego ze strony państwa okupowanego. Okupację pokojową należy odróżnić od okupacji wojennej. okupacja pokojowa, podobnie jak blokada pokojowa, ma na celu wymuszenie od drugiego państwa spełnienia określonych żądań. stosowana niejednokrotnie w przeszłości, obecnie pozostaje ona w kolizji z postanowieniami karty NZ dotyczącymi zakazu użycia siły i zakazu interwencji

Europejski Trybunał Sprawiedliwości (ETS) – organ sądowy dla Wspólnoty Europejskiej. Został on utworzony na mocy Protokołu o statucie ETS z 1957 r.

Skład i właściwość
W skład Trybunału wchodzi jeden sędzia z każdego państwa członkowskiego, toteż reprezentowane są wszystkie krajowe porządki prawne UE. Trybunał jest wspomagany przez ośmiu „rzeczników generalnych”. Ich rolą jest przedstawianie uzasadnionych opinii w sprawach wniesionych przed Trybunał.
ETS jest właściwy do:

* kontroli legalności aktów prawa wspólnotowego,
* rozstrzygania spraw związanych z odpowiedzialnością,
* wydawania orzeczeń wstępnych.

Zadania
Podstawowym zadaniem ETS jest zapewnianie przestrzegania prawa przy wykładni i stosowaniu Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej. Dlatego ETS kontroluje przestrzeganie prawa przez instytucje. Sprawdza też, czy państwa członkowskie wypełniają wspólnotowe zobowiązania. Zgodnie z kryterium właściwości ETS, do rozstrzygania określonego rodzaju spraw wyróżnia się:

* orzeczenia w sprawie kontroli legalności aktów prawa wspólnotowego (recours de la légalité),

Sądy i trybunały w Europie
Sąd
Europejski Trybunał Sprawiedliwości
Sąd I Instancji
Europejski Trybunał Praw Człowieka w  Strasburgu (sąd międzynarodowy)

* orzeczenia rozstrzygające sprawy związane z odpowiedzialnością (recours de pleine juridiction) oraz 
* orzeczenia wstępne (renvois préjudiciels).

Postępowanie przed Trybunałem
Na postępowanie przed ETS składa się część pisemna i ustna.
Jest ono, co do zasady, prowadzone w języku francuskim jako języku roboczym. Powód może jednak wybrać jeden z 20 urzędowych języków Unii (w tym polski). W części ustnej postępowania zapewnione jest symultaniczne tłumaczenie postępowania na języki oficjalne Wspólnoty inne niż język postępowania.

Reprezentacja przed ETS jest obowiązkowa. Osoba fizyczna lub osoba prawna występująca przed ETS musi być reprezentowana przez adwokata lub radcę prawnego wpisanego na listę rady adwokackiej (radcowskiej) któregokolwiek z państw członkowskich.
Postępowanie przed ETS co do zasady jest bezpłatne. Płatne są tylko niektóre, wyjątkowe prace, np. tłumaczenia. Z zasady strona przegrana płaci honorarium adwokackie stronie przeciwnej.
Decyzje ETS wydawane w wyniku prowadzonego przed nim postępowania mogą przyjąć formę postanowienia albo orzeczenia. Orzeczenia są podstawową formą decyzji i stają się prawomocne z dniem ogłoszenia.

Komórka pomocnicza – Sąd Pierwszej Instancji
Od 1 września 1989 r. ETS posiada podległą mu komórkę pomocniczą, jaką jest Sąd Pierwszej Instancji (SPI), który składa się z 15 członków. Siedzibą SPI jest Luksemburg.

Sąd Pierwszej Instancji rozstrzyga:

* spory między instytucjami a ich funkcjonariuszami,
* sprawy wszczęte przez osoby fizyczne i prawne w celu unieważnienia aktu prawnego lub stwierdzenia naruszenia zasad konkurencji,
* sprawy o odszkodowanie wszczęte przez osoby fizyczne albo prawne z tytułu braku działania lub niewłaściwej decyzji,
* stosowanie środków represyjnych wobec osób fizycznych i prawnych.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Siedzibą Trybunału Sprawiedliwości jest Luksemburg. Trybunał pracuje w trybie stałym z przerwą wakacyjną od 15 lipca do 15 sierpnia.

WARTO ZAPAMIĘTAĆ
Zadaniem ETS jest zapewnienie, by legislacja Unii (technicznie określana mianem „prawa wspólnotowego”) była interpretowana i stosowana w ten sam sposób w każdym państwie członkowskim. Prawo wspólnotowe musi być bowiem zawsze identyczne dla wszystkich stron i w każdych okolicznościach. Trybunał jest uprawniony do rozstrzygania sporów prawnych wynikłych między państwami członkowskimi, instytucjami UE, przedsiębiorstwami i osobami fizycznymi.

Podstawa prawna
* Art. 220–248 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej (TWE).
* Art. 31–34 Traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS).
* Art. 136–160 Traktatu o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euroatom).
* Protokół o statucie ETS z 1957 r.
* Regulamin postępowania ETS z 1974 r.