OCENA RYZYKA ZAWODOWEGO
PODSTAWOWE POJĘCIA
Analiza ryzyka - badanie ryzyka obejmujące określenie charakterystyki obiektu, identyfikację zagrożeń i szacowanie ryzyka
Charakterystyka stanowiska pracy - zespół cech określających (opisujących) obszar stanowiska pracy
Czynnik niebezpieczny – czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu
Czynnik ryzyka - jest to indywidualna cecha związana ze stylem życia lub narażeniem środowiskowym, lub cecha wrodzona lub odziedziczona, która w świetle dowodów epidemiologicznych jest związana ze stanem zdrowotnym uzasadniającym postępowania zapobiegawcze
Czynnik szkodliwy - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia. W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik szkodliwy może stać się niebezpieczny
Czynnik uciążliwy - czynnik, którego oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie nie prowadząc do trwałego pogorszenia stanu zdrowia człowieka
Czynniki warunkujące stopień zagrożenia:
charakter zagrożenia
natężenia zagrożenia
okoliczności występowania zagrożenia
uwarunkowania występowania zagrożenia
Działania korygujące – działania podjęte w celu usunięcia przyczyn istniejącej niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji oraz w celu niedopuszczenia do ich ponownego wystąpienia
Działania zapobiegawcze – działania podjęte w celu usunięcia przyczyn potencjalnej niezgodności lub innej niepożądanej sytuacji oraz w celu niedopuszczenia do ich wystąpienia
Identyfikacja zagrożenia – proces rozpoznawania tego, czy zagrożenie istnieje
oraz określania jego charakterystyk
Miejsce pracy - miejsce wyznaczone przez pracodawcę, do którego pracownik ma dostęp
w związku z wykonywaniem pracy
Najwyższe dopuszczalne natężenia fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia (NDN) – ustalone jako poziomy ekspozycji odpowiednio do właściwości poszczególnych czynników, których oddziaływanie na pracownika w okresie jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń
Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) — wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń
Najwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) — wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje
w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina
Najwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) — wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie
Narażenie – ekspozycja; podleganie oddziaływaniu czynników niebezpiecznych, szkodliwych lub uciążliwych związanych z wykonywaniem pracy
Narażenie zawodowe (ekspozycja zawodowa) - złożone pojęcie ilościowo-jakościowe określające rodzaj i stężenie czynnika szkodliwego dla zdrowia oraz czasu jego działania zarówno w stosunku do zmiany roboczej, jak też długich okresów czasu
Narażenie złożone - narażenie zawodowe pracownika na działanie wielu czynników szkodliwych występujących jednocześnie w środowisku pracy
Niezgodność - niespełnienie wyspecyfikowanego wymagania
Normatyw higieniczny - prawnie ustanowiona wartość stężenia (natężenia) czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy, która nie powinna być przekroczona
Ocena ryzyka zawodowego - proces analizowania ryzyka zawodowego i wyznaczania jego dopuszczalności
Organizacja - spółka, korporacja, firma, przedsiębiorstwo, organ władzy lub instytucja,
albo jakakolwiek ich część lub kombinacja, samodzielna lub nie, publiczna lub prywatna,
o własnych zadaniach i administracji
Ryzyko resztkowe - ryzyko pozostające po zastosowaniu środków bezpieczeństwa
Ryzyko zawodowe – prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych
z wykonywaną pracą powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych, w wyniku zagrożeń zawodowych występujących
w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy
Stanowisko pracy - przestrzeń pracy wraz z wyposażeniem w środki pracy i przedmioty pracy, w której pracownik lub zespół pracowników wykonuje pracę
Stanowisko pracy niestacjonarne - stanowisko pracy o zmieniającej się (w rozumieniu geograficznym i/lub na terenie zakładu pracy) lokalizacji miejsca wykonywania pracy
Stanowisko pracy stacjonarne - stanowisko pracy o stałej (zarówno w rozumieniu geograficznym, jak i na terenie zakładu pracy) lokalizacji miejsca wykonywania pracy
Szacowanie ryzyka - nadanie materialnej cechy elementom ryzyka; przyporządkowanie wartości parametrom ryzyka:
- ocenianie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia niebezpiecznego powodującego określone straty,
- określenie stopnia możliwych skutków (strat, konsekwencji związanych ze zdarzeniem)
Szkoda (strata, skutek) - fizyczny uraz lub/i utrata zdrowia lub majątku
Środki ochronny – środki ochrony zbiorowej, środki ochrony indywidualnej lub inne środki
(techniczne lub organizacyjne), stosowane w celu ograniczenia ryzyka zawodowego
Środki pracy – narzędzia, osprzęt i oprogramowanie, maszyny, pojazdy, urządzenia, meble, instalacje i inne składniki użytkowane w systemie pracy
Środowisko pracy – czynniki fizyczne, chemiczne, biologiczne, organizacyjne, społeczne
i kulturowe w otoczeniu pracownika
Wartościowanie ryzyka - formułowanie sądu o ryzyku: określanie wartości ryzyka według przyjętych kryteriów
Warunki pracy - zespół czynników występujących w środowisku pracy, wynikających
z procesu pracy oraz czynników związanych z jej wykonywaniem. W określonych sytuacjach mogą być one uciążliwe lub stwarzać zagrożenie dla zdrowia pracowników
Zagrożenie – stan środowiska pracy mogący spowodować wypadek lub chorobę
Zagrożenie potencjalnie wypadkowe – niebezpieczne zdarzenie, związane z wykonywaną pracą, podczas którego nie dochodzi do urazów lub pogorszenia stanu zdrowia
Zagrożenie znaczące – zagrożenie mogące spowodować poważne i nieodwracalne uszkodzenie zdrowia lub śmierć, występujące w szczególności przy wykonywaniu prac szczególnie niebezpiecznych
Zarządzanie ryzykiem - ciągły proces oceny oraz eliminowania lub ograniczania ryzyka
PODSTAWA PRAWNA
Podstawowe wymagania w zakresie bezpieczeństwa pracy we WSPÓLNOCIE EUROPEJSKIEJ określa Dyrektywa 89/391/EWG Rady Wspólnoty Europejskiej
z 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy.
Dyrektywa 89/391/EWG Rady (art.6) nakłada na pracodawcę obowiązek podjęcia niezbędnych środków w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników:
- zapobieganie ryzyku zawodowemu
- informowanie
- organizowanie szkolenia
- zapewnienie koniecznych środków
- zapewnienie właściwej organizacji
Harmonizowanie przepisów obowiązujących w Polsce z wytycznymi Dyrektywy 89/391/EWG Wspólnoty Europejskiej - wprowadzenie zapisów do Kodeksu pracy, Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, krajowej normy PN-N-18002:2011 – Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.
KODEKS PRACY - USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 r.
Dział dziesiąty - Bezpieczeństwo i higiena pracy
Rozdział V
Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia
Art. 224.
§ 1. Pracodawca prowadzący działalność, która stwarza możliwość wystąpienia nagłego niebezpieczeństwa dla zdrowia lub życia pracowników, jest obowiązany podejmować działania zapobiegające takiemu niebezpieczeństwu.
§ 2. W przypadku, o którym mowa w § 1, pracodawca jest obowiązany zapewnić:
1) odpowiednie do rodzaju niebezpieczeństwa urządzenia i sprzęt ratowniczy oraz ich obsługę przez osoby należycie przeszkolone,
2) udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym.
Art. 222.
§ 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, pracodawca zastępuje te substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowia lub stosuje inne dostępne środki ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Art. 222/1
§ 1. W razie zatrudniania pracownika w warunkach narażenia na działanie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca stosuje wszelkie dostępne środki eliminujące narażenie, a jeżeli jest to niemożliwe – ograniczające stopień tego narażenia, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki.
Rozdział VI
Profilaktyczna ochrona zdrowia
Art. 226.
Pracodawca:
1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko,
2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami
Art. 227.
§ 1. Pracodawca jest obowiązany stosować środki zapobiegające chorobom zawodowym
i innym chorobom związanym z wykonywaną pracą, w szczególności:
1) utrzymywać w stanie stałej sprawności urządzenia ograniczające lub eliminujące szkodliwe dla zdrowia czynniki środowiska pracy oraz urządzenia służące do pomiarów tych czynników,
2) przeprowadzać, na swój koszt, badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia, rejestrować i przechowywać wyniki tych badań i pomiarów oraz udostępniać je pracownikom.
Rozdział VII
Wypadki przy pracy i choroby zawodowe
Art. 236.
Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze.
Art. 234.
§ 1. W razie wypadku przy pracy pracodawca jest obowiązany podjąć niezbędne działania eliminujące lub ograniczające zagrożenie, zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym i ustalenie w przewidzianym trybie okoliczności i przyczyn wypadku oraz zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom.
§ 2. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zawiadomić właściwego okręgowego inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy oraz o każdym innym wypadku, który wywołał wymienione skutki, mającym związek
z pracą, jeżeli może być uznany za wypadek przy pracy.
§ 3. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr wypadków przy pracy.
§ 31. Pracodawca jest obowiązany przechowywać protokół ustalenia okoliczności
i przyczyn wypadku przy pracy wraz z pozostałą dokumentacją powypadkową przez 10 lat.
§ 4. Koszty związane z ustalaniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy ponosi pracodawca.
Art. 235.
§ 1. Pracodawca jest obowiązany niezwłocznie zgłosić właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy każdy przypadek podejrzenia choroby zawodowej
§ 2. Obowiązek, o którym mowa w § 1, dotyczy także lekarza podmiotu właściwego do rozpoznania choroby zawodowej, o którym mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 1 pkt 6.
§ 21. W każdym przypadku podejrzenia choroby zawodowej:
1) lekarz,
2) lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął takie podejrzenie u pacjenta,
– kieruje na badania w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu choroby zawodowej albo
o braku podstaw do jej rozpoznania.
§ 22. Zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej może również dokonać pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną.
Art. 235. cd.
§ 3. W razie rozpoznania u pracownika choroby zawodowej, pracodawca jest obowiązany:
1) ustalić przyczyny powstania choroby zawodowej oraz charakter i rozmiar zagrożenia tą chorobą, działając w porozumieniu z właściwym państwowym inspektorem sanitarnym,
2) przystąpić niezwłocznie do usunięcia czynników powodujących powstanie choroby zawodowej i zastosować inne niezbędne środki zapobiegawcze,
3) zapewnić realizację zaleceń lekarskich.
§ 4. Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr obejmujący przypadki stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby.
§ 5. Pracodawca przesyła zawiadomienie o skutkach choroby zawodowej do instytutu medycyny pracy, wskazanego w przepisach wydanych na podstawie art. 237 § 11 oraz do właściwego państwowego inspektora sanitarnego.
Art. 235/1.
Za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”.
Art. 235/2.
Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym albo po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych.
CHOROBA ZAWODOWA
Choroba zawodowa - pojęcie medyczno-prawne
Rejestr chorób zawodowych prowadzony jest od 1971 roku w Instytucie Medycyny Pracy
w Łodzi. W 1999 roku został przekształcony w Centralny Rejestr Chorób Zawodowych
Procedury stwierdzania choroby zawodowej oraz „Wykaz chorób zawodowych” określone są w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. 2009, Nr 105, poz. 869)
Obecnie obowiązujący wykaz chorób zawodowych obejmuje 26 grup jednostek chorobowych.
CHOROBA PARAZAWODOWA
Choroba parazawodowa - to choroba o złożonej etiologii, w której powstaniu warunki pracy stanowią jeden z możliwych czynników ryzyka, wpływających na ujawnienie, przyspieszenie choroby bądź pogorszenie stanu chorego.
Do rozpoznania choroby parazawodowej konieczne jest udokumentowanie i wykazanie niekorzystnego wpływu warunków lub sposobu wykonywania pracy na powstanie lub przebieg choroby.
OBWIESZCZENIE MINISTRA GOSPODARKI, PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 28 sierpnia 2003 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy ( Dz. U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, z 2007 r. Nr 49, poz. 330 oraz
z 2008 r. Nr 108, poz. 690)
§ 39.
1. Pracodawca realizuje obowiązek zapewnienia pracownikom bezpieczeństwa i higieny pracy, w szczególności przez zapobieganie zagrożeniom związanym z wykonywaną pracą, właściwą organizację pracy, stosowanie koniecznych środków profilaktycznych oraz informowanie i szkolenie pracowników.
2. Obowiązek, o którym mowa w ust. 1, powinien być realizowany na podstawie ogólnych zasad dotyczących zapobiegania wypadkom i chorobom związanym z pracą, w szczególności przez:
1) zapobieganie zagrożeniom;
2) przeprowadzanie oceny ryzyka związanego z zagrożeniami, które nie mogą być wykluczone;
3) likwidowanie zagrożeń u źródeł ich powstawania;
4) dostosowanie warunków i procesów pracy do możliwości pracownika, w szczególności przez odpowiednie projektowanie i organizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urządzeń technicznych oraz narzędzi pracy, a także metod produkcji i pracy - z uwzględnieniem zmniejszenia uciążliwości pracy, zwłaszcza pracy monotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenia negatywnego wpływu takiej pracy na zdrowie pracowników;
5) stosowanie nowych rozwiązań technicznych;
6) zastępowanie niebezpiecznych procesów technologicznych, urządzeń, substancji i innych materiałów - bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi;
7) nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej;
8) instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy.".
§ 39a.
1. Pracodawca ocenia ryzyko zawodowe występujące przy wykonywanych pracach,
w szczególności przy doborze wyposażenia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji
i preparatów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych oraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego uwzględnia się wszystkie czynniki środowiska pracy występujące przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac.
2. Stosowane w następstwie oceny ryzyka zawodowego środki profilaktyczne, metody
oraz organizacja pracy powinny:
1) zapewniać zwiększenie poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników;
2) być zintegrowane z działalnością prowadzoną przez pracodawcę na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zakładu pracy.
3. Pracodawca prowadzi dokumentację oceny ryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbędnych środków profilaktycznych.
Dokument potwierdzający dokonanie oceny ryzyka zawodowego powinien uwzględniać
w szczególności:
1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:
a) stosowanych maszyn, narzędzi i materiałów,
b) wykonywanych zadań,
c) występujących na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych czynników środowiska pracy,
d) stosowanych środków ochrony zbiorowej i indywidualnej,
e) osób pracujących na tym stanowisku;
2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla każdego z czynników środowiska pracy oraz niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko;
3) datę przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny.
§ 39b.
Przy pracach stwarzających zagrożenia, gdy wymaga tego sytuacja, do kierowania ludźmi wykonującymi te prace powinny być stosowane sygnały bezpieczeństwa - ręczne lub komunikaty słowne, zgodnie z wymaganiami określonymi w załączniku nr 1 do rozporządzenia.
§ 39c.
Pracodawca informuje pracowników o istniejących zagrożeniach, w szczególności
o zagrożeniach, przed którymi chronić ich będą środki ochrony indywidualnej oraz przekazuje informacje o tych środkach i zasadach ich stosowania. Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej określa załącznik nr 2 do rozporządzenia.";
§ 40.
1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić systematyczne kontrole stanu bezpieczeństwa
i higieny pracy ze szczególnym uwzględnieniem organizacji procesów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urządzeń technicznych oraz ustalić sposoby rejestracji nieprawidłowości i metody ich usuwania.
2. W razie stwierdzenia bezpośredniego zagrożenia dla życia lub zdrowia pracowników, osoba kierująca pracownikami jest obowiązana do niezwłocznego wstrzymania prac i podjęcia działań w celu usunięcia tego zagrożenia.
POLSKA NORMA
PN-N-18002:2011 - Systemy zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy. Ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego
Zakres normy - ogólne wytyczne postępowania przy przeprowadzaniu oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy:
- przygotowanie oceny ryzyka zawodowego
- przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego - planowanie i wdrażanie wynikających z oceny ryzyka zawodowego działań korygujących i/lub zapobiegawczych
Podstawowy cel oceny ryzyka zawodowego - zapewnienie możliwie najlepszej,
w określonych warunkach, ochrony zdrowia i życia pracowników.
Kiedy wykonywać ocenę ryzyka zawodowego:
- dla stanowisk pracy, dla których ocena nie była wykonana
- gdy w miejscu pracy została wprowadzona zmiana, która mogła spowodować zmianę poziomu ryzyka lub zmianę jego oceny oraz postrzegania
Ocenę ryzyka zawodowego przeprowadza się dla:
- wszystkich stanowisk pracy - stacjonarnych, niestacjonarnych
- wszystkich prac - wykonywanych na co dzień, jak i okazjonalnie
Zakres planu działania do oceny ryzyka zawodowego:
wyznaczenie osób odpowiedzialnych za planowanie i koordynowanie działań związanych z oceną ryzyka zawodowego
wyznaczenie odpowiednich osób do przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego
szkolenie osób wyznaczonych do przeprowadzania oceny ryzyka zawodowego
zaangażowanie przedstawicieli kierownictwa i pracowników w ocenę ryzyka zawodowego
zapewnienie osobom oceniającym ryzyko zawodowe dostępu do odpowiednich informacji i zasobów (w tym potrzebnych konsultacji i usług)
planowanie i realizacja wynikających z oceny działań, mających na celu wyeliminowanie lub ograniczenie ryzyka zawodowego
monitorowanie stosowanych środków ochrony w celu zapewnienia, że są one przez cały czas skuteczne
dokumentowanie oceny ryzyka zawodowego
informowanie pracowników o wynikach oceny ryzyka zawodowego i podejmowanych
w jej wyniku działaniach zmierzających do wyeliminowania lub ograniczenia tego ryzyka
przegląd i kontrola wyników oceny ryzyka zawodowego oraz jej weryfikacja
Osoby wyznaczone do udziału w ocenie ryzyka zawodowego:
pracownicy służby bhp lub osoby wykonujące zadania służby bhp
lekarz medycyny pracy
osoby kierujące pracownikami
- pracownicy i/lub ich przedstawiciele
Zalecenia dotyczące osób oceniających ryzyko zawodowe:
- znajomość i rozumienie zasady oceny ryzyka zawodowego
- posiadanie wiedzy niezbędnej do identyfikowania zagrożeń na ocenianych stanowiskach
pracy
- umiejętność oceny szkodliwych następstw występujących zagrożeń
- umiejętność określania prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych dla zdrowia i życia pracowników następstw występujących zagrożeń
ETAPY OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Analiza ryzyka
- Zebranie informacji potrzebnych do oceny ryzyka zawodowego - Identyfikacja zagrożeń
- Szacowanie ryzyka
Ocena ryzyka zawodowego
- Proces analizowania i wyznaczania dopuszczalności ryzyka
Decyzja dotycząca potrzeby działań korygujących i/lub zapobiegawczych
TAK NIE
Opracowanie planu działań Okresowe przeprowadzenie oceny ryzyka zawodowego korygujących i/lub zapobiegawczych
Plan działań korygujących i/lub zapobiegawczych
Realizacja planu działań korygujących i/lub zapobiegawczych
Ocena ryzyka zawodowego, umożliwiająca sprawdzenie skuteczności przeprowadzonych działań
Informacje potrzebne do oceny ryzyka zawodowego
- lokalizacja stanowiska pracy i/lub realizowane na nim zadania
- osoby, pracujące na stanowisku, ze szczególnym uwzględnieniem osób szczególnie podatnych na oddziaływanie zagrożeń
- stosowane środki pracy, materiały i wykonywane operacje technologiczne
- wykonywane zadania, czynności oraz sposób i czas ich wykonywania przez pracujące na stanowisku osoby
- wymagania przepisów prawnych i norm, odnoszących się do analizowanego stanowiska
- zagrożenia, które już zostały zidentyfikowane, i ich źródła, zagrożenia zewnętrzne mogące negatywnie wpłynąć na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników, możliwe skutki występujących zagrożeń stosowane środki ochrony
- wypadki przy pracy oraz zdarzenia potencjalnie wypadkowe
- choroby zawodowe
- dolegliwości zdrowotne występujące na analizowanych i podobnych stanowiskach pracy
- działania osób niezatrudnionych na ocenianym stanowisku pracy, które mogą powodować dodatkowe zagrożenia
- psychospołeczne środowisko pracy
- zmiany, w tym zmiany przejściowe i ich wpływ na procesy, materiały, środowisko pracy
Źródła informacji
- dane techniczne o stosowanych na stanowisku maszynach i urządzeniach
- dokumentacja techniczno-ruchowa i instrukcje stanowiskowe
- wyniki pomiarów czynników szkodliwych i/lub niebezpiecznych, a także uciążliwych,
występujących na stanowisku pracy
- wyniki badań ankietowych odnoszących się do psychospołecznego środowiska pracy
- dokumentacja dotycząca wypadków przy pracy i zdarzeń potencjalnie wypadkowych
- dokumentacja dotycząca chorób zawodowych i innych chorób związanych z pracą
- dokumentacja dotycząca szkoleń i badań lekarskich pracowników
- przepisy prawne i normy techniczne
- literatura naukowo-techniczna
- listy kontrolne
- karty charakterystyk substancji chemicznych
- karty charakterystyki zagrożeń zawodowych
- obserwacja środowiska pracy, w tym stosowanych środków pracy
- obserwacja zadań wykonywanych na stanowisku pracy i poza nim
- wywiady z pracownikami i/lub ich przedstawicielami
- obserwacja czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na stanowisko pracy (np. prace wykonywane przez pracowników na innych stanowiskach pracy, czynniki atmosferyczne)
- analiza organizacji działań, których celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy
KARTA CHARAKTERYSTYKI ZAGROŻEŃ ZAWODOWYCH
Karta jest przeznaczona dla wszystkich osób zawodowo zajmujących się bezpieczeństwem
i ochroną zdrowia człowieka w środowisku pracy.
Układ Karty Charakterystyki Zagrożeń Zawodowych:
Strona 1: - informacje o najczęstszych zagrożeniach związanych z wykonywaniem określonego zawodu
Strona 2: - szczegółowa charakterystyka występujących czynników, możliwe skutki zdrowotne, sposoby zapobiegania szkodliwemu działaniu czynników
Strona 3: - wskazania dotyczące działań i środków profilaktycznych dla wybranych zagrożeń
Strona 4: opis zawodu, wykaz zadań, uwagi, odniesienia.
KARTA CHARAKTERYSTYKI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH
Karta zawiera opis zagrożeń, które może spowodować określona substancja lub mieszanina chemiczna, a także podstawowe dane fizykochemiczne na jej temat.
Układ karty (zgodnie z REACH) - data sporządzenia oraz opis substancji/mieszaniny
w szesnastu obowiązkowych punktach o ustalonej kolejności:
1: Identyfikacja substancji / mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa
2: Identyfikacja zagrożeń
3: Skład/informacja o składnikach
4: Środki pierwszej pomocy
5: Postępowanie w przypadku pożaru
6: Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska
7: Postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowa
8: Kontrola narażenia/środki ochrony indywidualnej
9: Właściwości fizyczne i chemiczne
10: Stabilność i reaktywność
11: Informacje toksykologiczne
12: Informacje ekologiczne
13: Postępowanie z odpadami
14: Informacje dotyczące transportu
15: Informacje dotyczące przepisów prawnych
16: Inne informacje
SZACOWANIE RYZYKA ZAWODOWEGO
Szacowanie ryzyka zawodowego związanego z zagrożeniami zidentyfikowanymi na stanowiskach pracy obejmuje ustalenie prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych dla zdrowia i życia pracowników następstw zagrożeń oraz ciężkości tych następstw.
Prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych dla zdrowia i życia pracowników następstw:
Mało prawdopodobne - następstwa zagrożeń nie powinny wystąpić podczas całego okresu aktywności zawodowej pracownika
Prawdopodobne - następstwa zagrożeń mogą wystąpić nie więcej niż kilkakrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika
Wysoce prawdopodobne - następstwa zagrożeń mogą wystąpić wielokrotnie podczas okresu aktywności zawodowej pracownika
Ciężkość następstw:
Następstwa o małej szkodliwości - urazy i choroby, które nie powodują długotrwałych dolegliwości, absencji w pracy /czasowe pogorszenia stanu zdrowia - niewielkie stłuczenia
i zranienia, podrażnienia oczu, objawy niewielkiego zatrucia, bóle głowy/
Następstwa o średniej szkodliwości - urazy i choroby, które powodują niewielkie, ale długotrwałe lub nawracające okresowo dolegliwości i są związane z krótkimi okresami absencji /np. zranienia, oparzenia II stopnia na niewielkiej powierzchni ciała, alergie skórne, nieskomplikowane złamania, zespoły przeciążeniowe układu mięśniowo-szkieletowego/
Następstwa o dużej szkodliwości - urazy i choroby, które powodują ciężkie i stałe dolegliwości i/lub śmierć /np. oparzenia III stopnia, oparzenia II stopnia dużej powierzchni ciała, amputacje, skomplikowane złamania z następową dysfunkcją, choroby nowotworowe, toksyczne uszkodzenia narządów wewnętrznych i układu nerwowego w wyniku narażenia na czynniki chemiczne, zespół wibracyjny, zawodowe uszkodzenia słuchu, astma, zaćma/
Tablica 1 - Szacowanie ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej
| Prawdopodobieństwo | Ciężkość następstw |
| Mała | |
| Mało prawdopodobne | małe |
| 1 | |
| Prawdopodobne | małe |
| 1 | |
| Wysoce prawdopodobne | średnie |
| 2 |
Tablica 2 - Szacowanie ryzyka zawodowego w skali pięciostopniowej
| Prawdopodobieństwo | Ciężkość następstw |
| Mała | |
| Mało prawdopodobne | bardzo małe |
| 1 | |
| Prawdopodobne | małe |
| 2 | |
| Wysoce prawdopodobne | średnie |
| 3 |
Dla czynników, dla których wartości NDS i NDN zostały ustalone, ryzyko zawodowe szacowane jest na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie wyznaczonych z pomiarów.
Tablica 3 - Szacowania ryzyka zawodowego w skali trójstopniowej na podstawie wartości wielkości charakteryzujących narażenie
| Wartość wielkości charakteryzującej narażenie (P) (P) | Oszacowanie ryzyka zawodowego |
| P > Pmax | duże |
| Pmax ≥ P > 0,5 Pmax | średnie |
| P ≤ 0,5 Pmax | małe |
Metoda wskaźnikowa Risk Score - poziom ryzyka jest kombinacją trzech wielkości: prawdopodobieństwa wystąpienia zagrożenia P, ekspozycji człowieka na zagrożenie
E i potencjalnych skutków zagrożenia S.
Wartościowanie ryzyka: R = S × E × P
Tabela 4. S – możliwe skutki zdarzenia (straty spowodowane przez zdarzenie)
| Wartość S | Szacowane straty | Straty ludzkie | Straty materialne |
|---|---|---|---|
| 100 | poważna katastrofa | wiele ofiar śmiertelnych | > 30 mln zł |
| 40 | katastrofa | kilka ofiar śmiertelnych | 1 – 30 mln zł |
| 15 | bardzo duża | jedna ofiara śmiertelna | 0,3 – 1 mln zł |
| 7 | duża | ciężkie uszkodzenie ciała | 30-300 tys. zł |
| 3 | średnia | absencja | 3 – 30 tys. zł |
| 1 | mała | udzielenie pierwszej pomocy | < 3 tys. zł |
Tabela 5. E – ekspozycja na zagrożenie
| Wartość E | Charakterystyka |
|---|---|
| 10 | stała |
| 6 | częsta (codzienna) |
| 3 | sporadycznie (raz na tydzień) |
| 3 | okazjonalna (raz na miesiąc) |
| 2 | minimalna (kilka razy w roku) |
| 0,5 | znikoma (raz w roku) |
Tabela 6. P – prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia
| Wartość P | Charakterystyka | Szansa w % | Prawdopodobieństwo |
|---|---|---|---|
| 10 | bardzo prawdopodobne | 50 | 0,5 |
| 6 | całkiem możliwe | 10 | 0,1 |
| 3 | praktycznie możliwe | 1 | 0,01 |
| 1 | mało prawdopodobne, możliwe | 0,1 | 0,001 |
| 0,5 | tylko sporadycznie możliwe | 0,01 | 0,0001 |
| 0,2 | możliwe do pomyślenia | 0,001 | 0,00001 |
| 0,1 | teoretycznie możliwe | 0,0001 | 0,000001 |
Tabela 7. R – ryzyko
| Wartość R | Kategoria ryzyka | Działania zapobiegawcze |
|---|---|---|
| R ≤ 20 | akceptowalne | wskazana kontrola |
| 20 < R ≤ 70 | małe | potrzebna kontrola |
| 70 < R ≤ 200 | istotne | potrzebna poprawa |
| 200 < R ≤ 400 | duże | potrzebna natychmiastowa poprawa |
| R > 400 | bardzo duże | wskazane wstrzymanie pracy |
WYZNACZANIE DOPUSZCZALNOŚCI RYZYKA ZAWODOWEGO
Ryzyko związane z oddziaływaniem czynników jest:
dopuszczalne – gdy zastosowano wystarczające środki chroniące pracowników przed oddziaływaniem tych czynników
niedopuszczalne – gdy należy podjąć dodatkowe działania i zastosować dodatkowe środki ochrony
Tablica 8 - Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące działań wynikających z oceny tego ryzyka (dla oszacowania ryzyka w skali
3-stopniowej)
| Oszacowanie ryzyka zawodowego | Dopuszczalność ryzyka zawodowego | Niezbędne działania |
| Duże | niedopuszczalne | Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia należy podjąć natychmiast (np. przez zastosowanie środków ochronnych). Planowanej pracy nie należy rozpoczynać do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego |
| Średnie | dopuszczalne | Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego |
| Małe | Konieczne jest zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje co najwyżej na tym samym poziomie |
Tablica 9 - Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego oraz zalecenia dotyczące działań wynikających z oceny tego ryzyka (dla oszacowania ryzyka w skali
5-stopniowej)
| Oszacowanie ryzyka zawodowego | Dopuszczalność ryzyka zawodowego | Niezbędne działania |
| Bardzo duże | niedopuszczalne | Pracy nie należy rozpoczynać ani kontynuować do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego |
| Duże | Jeżeli ryzyko zawodowe jest związane z pracą już wykonywaną, działania w celu jego zmniejszenia należy podjąć natychmiast. Planowanej pracy nie należy rozpoczynać do czasu zmniejszenia ryzyka zawodowego do poziomu dopuszczalnego | |
| Średnie | dopuszczalne | Zaleca się zaplanowanie i podjęcie działań, których celem jest zmniejszenie ryzyka zawodowego |
| Małe | Zaleca się rozważenie możliwości dalszego zmniejszania poziomu ryzyka zawodowego lub zapewnienie, że ryzyko zawodowe pozostaje najwyżej na tym samym poziomie | |
| Bardzo małe | Nie jest konieczne prowadzenie żadnych działań |
DZIAŁANIA WYNIKAJĄCE Z OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Eliminowanie zagrożeń lub ograniczanie ich skutków poprzez zaplanowanie oraz realizację działań zapobiegawczych i korygujących
Podstawowe zasady:
- eliminowanie zagrożeń u źródła
- stosowanie środków, które będą chroniły jak najwięcej pracowników
DOKUMENTOWANIE WYNIKÓW OCENY RYZYKA ZAWODOWEGO
Sposób dokumentowania powinien być opracowany przez pracodawcę. Informacje powinny odpowiadać potrzebom wynikającym z prowadzonej działalności, występujących zagrożeń, struktury organizacyjnej i zatrudnienia.
Dokumentacja powinna stanowić punkt odniesienia do kolejnych wymaganych ocen ryzyka.
INFORMACJE ZAWARTE W DOKUMENTACJI
► Charakterystyka stanowiska pracy
w tym: rodzaj stanowiska, operacje technologiczne, czynności, czasy wykonywania,
masa przenoszonych obiektów, , temperatura, lokalizacja , granice stanowiska,
wyposażenie, pracujące osoby, osoby przebywające okresowo, niebezpieczne zdarzenia i niedogodności jakie miały miejsce w przeszłości
► Informacje dotyczące identyfikacji zagrożeń
zagrożenia, metody identyfikacji, źródła, charakterystyka zagrożenia, sposób w jaki może
dojść do kontaktu, stosowane środki ochrony
► Szacowanie parametrów ryzyka i jego wartościowanie
metoda oceny ryzyka, charakterystyka parametrów ryzyka np. jego konsekwencje,
ekspozycje, poziom wartościowanego ryzyka /opis/
► Informacje dotyczące kryteriów akceptacji oraz poziomu ryzyka akceptowalnego
zawsze podane kryteria akceptacji dla stanowisk o dużym i bardzo dużym ryzyku,
uzasadnienie
► Środki ochrony konieczne do zlikwidowania zagrożeń lub zmniejszenia ryzyka
sposoby uniknięcia skutków ryzyka, konieczne do zastosowania rodzaje środków
ochrony oraz możliwe konsekwencje braku ich stosowania
► Wynik końcowy oceny ryzyka oraz zalecenia dotyczące monitorowania ryzyka
i jego okresowej oceny
wartość ryzyka resztkowego jeżeli występuje po zastosowaniu środków ochrony,
sposób monitorowania ryzyka, wytyczne do następnej oceny ryzyka /termin/,
► Przepisy, normy lub wytyczne stosowane przy ocenie ryzyka
► Data przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonujące oceny
INFORMOWANIE PRACOWNIKÓW O RYZYKU ZAWODOWYM
Karta informacji
Szkolenia, kursy szkoleniowe związane z problematyką bezpieczeństwa i higieny pracy
Podczas podziału pracy oraz bezpośrednio w miejscu pracy przed jej rozpoczęciem
Informacje wizualne i/lub dźwiękowe przekazywane pracownikom na terenie organizacji
RYZYKO WYSTĘPOWANIA DOLEGLIWOŚCI W OBRĘBIE UKŁADU MIĘŚNIOWO-SZKIELETOWEGO
Metoda OWAS (Ovako Posture Analysing System)
Etapy postępowania
obserwacja i rejestracja pozycji ciała pracownika
analiza zarejestrowanych pozycji ciała w aspekcie czasu trwania oraz zmienności
klasyfikacja pozycji według określonych w metodzie kryteriów
Podstawa klasyfikacji
rodzaj pozycji - wymuszona, niewymuszona
kod pozycji
kategoria zajmowanej pozycji
czas utrzymania pozycji jednej kategorii w procentach zmiany roboczej
Kod pozycji - opisany czterema cyframi określającymi położenie
pleców - (1-wyprostowane, 2- pochylone, 3-skręcone, 4-pochylone i skręcone)
kończyn górnych - (1-oba ramiona poniżej stawu ramiennego, 2-jedno ramię powyżej stawu ramiennego, 3-oba ramiona powyżej stawu ramiennego)
kończyn dolnych - (1-siedzenie, 2-stanie z nogami wyprostowanymi, 3-stanie z jedną nogą wyprostowaną (nierównoważne), 4-stanie z nogami zgiętymi, 5-stanie z jedną nogą zgiętą, 6-klęczenie na jednym lub obu kolanach,7- chodzenie)
obciążenie zewnętrzne
| Kod obciążenia | Mężczyźni [kg] |
Kobiety i młodociani chłopcy [kg] |
Dziewczęta [kg] |
|---|---|---|---|
| 1 | < 10 | < 5 | < 2 |
| 2 | 10-20 | 5-10 | 2-6 |
| 3 | > 20 | > 10 | > 6 |
Kategorie OWAS i wynikające z nich zadania dla pracodawcy
Kategoria 1 - pozycje naturalne, obciążenie optymalne lub akceptowalne, zajmowane pozycje nie mają negatywnego wpływu na układ mięśniowo-szkieletowy, nie ma potrzeby dalszych pomiarów, nie ma potrzeby dokonywania na stanowisku pracy zmian;
Kategoria 2 - obciążenie prawie akceptowalne, zajmowane pozycje mogą mieć negatywny wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy, pomiary mogą być niezbędne w najbliższej przyszłości, nie ma potrzeby dokonywania na stanowisku pracy zmian w najbliższej przyszłości;
Kategoria 3 - obciążenie duże, zajmowane pozycje mają negatywny wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy, pomiary powinny być przeprowadzone tak szybko jak to możliwe w celu wyeliminowania występujących pozycji, zmiany na stanowisku muszą być przeprowadzone tak szybko jak to możliwe;
Kategoria 4 – obciążenie bardzo duże, zajmowane pozycje mają negatywny wpływ na układ mięśniowo-szkieletowy, pomiary i rozwiązania powinny być przeprowadzone niezwłocznie w celu wyeliminowania występujących pozycji, stwarzających duże ryzyko wystąpienia u pracownika WRMSDs, zmiany na stanowisku muszą być przeprowadzone natychmiast.
Interpretacja wyników oceny obciążenia układu ruchu
pozycja KATEGORII 1 niewymuszona utrzymywana:
- krócej niż przez 70% czasu trwania zmiany – obciążenie/ryzyko małe
- dłużej niż przez 70% czasu trwania zmiany – obciążenie/ryzyko średnie
pozycja KATEGORII 1 wymuszona utrzymywana:
- krócej niż przez 50% czasu trwania zmiany – obciążenie/ryzyko małe
- przez 50 do 70% czasu trwania zmiany - obciążenie/ryzyko średnie
- dłużej niż przez 70% czasu trwania zmiany - obciążenie/ryzyko duże
pozycja KATEGORII 2 niewymuszona utrzymywana:
- krócej niż przez 50% czasu trwania zmiany – obciążenie/ryzyko małe
- przez 50 do 70% czasu trwania zmiany – obciążenie/ryzyko średnie
- dłużej niż przez 70% czasu trwania zmiany - obciążenie/ryzyko duże
pozycja KATEGORII 2 wymuszona utrzymywana:
- krócej niż przez 30% czasu trwania zmiany – obciążenie/ryzyko małe
- przez 30 do 50% czasu trwania zmiany – obciążenie/ryzyko średnie
- dłużej niż przez 50% czasu trwania zmiany - obciążenie/ryzyko duże
pozycja KATEGORII 3 wymuszona utrzymywana:
- krócej niż przez 30% czasu trwania zmiany - obciążenie/ryzyko średnie
- dłużej niż przez 30% czasu trwania zmiany – obciążenie/ryzyko duże
pozycja KATEGORII 4 wymuszona utrzymywana:
- krócej niż przez 30% czasu trwania zmiany - obciążenie/ryzyko średnie
- dłużej niż przez 30% czasu trwania zmiany - obciążenie/ryzyko duże
Metoda REBA (Rapid Entire Body Assessment)
Metoda uwzględnia obciążenie całego układu mięśniowo-szkieletowego wynikające z konieczności utrzymywania w trakcie pracy określonej pozycji ciała oraz stosowania siły potrzebnej do realizacji zadania.
Podstawa klasyfikacji
ocena obciążenia związanego z pozycją tułowia, szyi, kończyn dolnych
określenie wartości sumarycznej dla obciążenia ocenionych segmentów układu ruchu
uwzględnienie obciążenia/siły zewnętrznej
ocena obciążenia związanego z pozycją przedramion, nadgarstków, ramion
określenie wartości sumarycznej dla ocenionych segmentów układu ruchu
uwzględnienie jakości uchwytów
uwzględnienie aktywności pracownika podczas wykonywania ocenianego zadania
Interpretacja wyników
1 - ryzyko niewielkie, interwencja ergonomiczna nie jest potrzebna
2-3 - ryzyko małe, interwencja ergonomiczna może być potrzebna
4-7 - ryzyko średnie, interwencja ergonomiczna jest potrzebna
8-10 - ryzyko wysokie, interwencja ergonomiczna wkrótce konieczna
11-15 - ryzyko bardzo wysokie, interwencja ergonomiczna potrzebna natychmiast
Metoda RULA (Rapid Upper Limb Assessment)
Metoda przeznaczona do oceny obciążenia kończyn górnych, szyi, tułowia.
Podstawa klasyfikacji
ocena obciążenia związanego z pozycją ramion, przedramion, nadgarstków (ich skręcenie)
określenie wartości sumarycznej dla obciążenia ocenionych segmentów układu ruchu
uwzględnienie użycie mięśni oraz obciążenia/siły zewnętrznej
ocena obciążenia związanego z pozycją szyi, tułowia, kończyn dolnych
określenie wartości sumarycznej dla ocenionych segmentów układu ruchu
uwzględnienie użycie mięśni oraz obciążenia/siły zewnętrznej
Interpretacja wyników
1-2 - ryzyko małe, pozycja akceptowalna
3-4 - ryzyko średnie, konieczne przeprowadzenie dokładniejszych badań,
mogą być konieczne zmiany
5-6 - ryzyko wysokie, konieczne szybkie przeprowadzenie dokładniejszych badań
i wprowadzenie zmian
7 - ryzyko bardzo wysokie, szczegółowe badania i zmiany konieczne natychmiast.