Krainy roślinne i zwierzęce na kuli ziemskiej

Roślinność, Szata roślinna, Lasy, Preria, Tundra, Step, Puszta, Klimat

Bogactwo i różnorodność szaty roślinnej spowodowane jest głównie różnicami klimatycznymi oraz glebowymi na kuli ziemskiej. Inne istotne warunki determinujące rozmieszczenie roślin na Ziemi to: rodzaj skał, rodzaj podłoża, rzeźba terenu, stosunki wodne. Bardzo silnie ze światem roślinnym związany jest świat zwierzęcy. Z racji tego, iż zdecydowana większość zwierząt jest roślinożerna, świat zwierzęcy jest silnie uzależniony od występowania określonego gatunku roślin na danym terenie. Zwierzęta roślinożerne są przeważnie pokarmem dla mniej licznych zwierząt mięsożernych.

Formacja roślinna zatem jest to najbardziej ogólnie ujmowany typ zbiorowiska roślinnego, charakterystyczny dla danego regionu świata, o przewadze form roślinnych o tym samym typie wzrostu. Rośliny wchodzące w jego skład mają podobne wymagania w stosunku do gleby, klimatu i czynników abiotycznych. Przykładami formacji roślinnych są: tundra, bór, las liściasty strefy umiarkowanej, las deszczowy, step, sawanna.

Tak więc występowanie określonych formacji roślinnych związane jest ze strefami klimatycznymi. Najdogodniejsze warunki rozwoju roślin i zwierząt występują w klimatach strefy gorącej i ciepłej oraz na obszarach położonych na niezbyt dużych wysokościach nad poziomem morza. Są to więc obszary gdzie flora i fauna kuli ziemskiej rozwija się najlepiej. Kolejno zostaną omówione poszczególne formacje roślinne charakterystyczne dla wybranych stref klimatycznych

  Las deszczowy w Wietnamie. Zdjęcie Zoltan Takacs >

• Lasy strefy okołorównikowej. Są to lasy wiecznie zielone. Panuje tam przez cały rok wysoka temperatura i padają ulewne deszcze. Roślinność jest bardzo bujna i rośnie bardzo szybko. Na 1 ha lasu tropikalnego występuje ok. 200 gatunków drzew. Najwyższe pojedyncze drzewa sięgają wysokości 80 m. Pod nimi rosną krzewy i pnącza, a na zacienionym dnie tropikalnego lasu można spotkać tylko drobne glony i grzyby. Mogą tam przeżyć tylko rośliny ciemnolubne (rośliny pną się ku słońcu, gdyż panuje mrok). Drzewa tych lasów są oplątane lianami, występuje duża liczba epifitów - roślin samożywnych nie zakorzenionych w glebie (storczykowate, ananasowate, kaktusowate, niektóre figowce). W gorącym, wybitnie wilgotnym typie klimatu równikowego rosną wiecznie zielone, wilgotne lasy równikowe (selwa w Ameryce Południowej, lasy dorzecza Konga, Półwyspu Indochińskiego, wysp Indonezji i Filipin). W wyższych rejonach (powyżej 1000 m. n.p.m.) spotkać można równikowe lasy górskie. Nad rzekami rosną lasy galeriowe i lasy zalewowe. Na wybrzeżach tropikalnych mórz i w ujściach wielkich rzek występuje las namorzynowy (mangrowy). Tworzą go drzewa i krzewy będące słonoroślami, które zalewane są w czasie przypływów aż po korony. W czasie odpływów odsłaniają się liczne korzenie przybyszowe, utrzymujące drzewa w grząskim dnie.

 

• Lasy podzwrotnikowe są uboższe niż lasy okołorównikowe, co związane jest z występowaniem pór suchych. Drzewa są niższe, w porze suchej zrzucają liście, a w deszczowej przypominają lasy równikowe. Na suchszych obszarach powstaje tzw. las parkowy. Wzdłuż rzek rozpościerają się lasy galeriowe. W klimacie monsunowym, w porze deszczowej roślinność rozrasta się bujnie, a w suchej świat roślin ubożeje. Typowe rośliny lasów monsunowych to: bambusy (do 60 m wysokości). Lasy te występują na Półwyspie Indochińskim, w Indiach, w północnej Australii i Nowej Zelandii. Lasy podzwrotnikowe rosną w południowej części Wyżyny Brazylijskiej i południowo-wschodnich Chinach, na obrzeżach Kotliny Kongo i w Ameryce Środkowej. Zachodnie wybrzeża kontynentów w strefie klimatów podzwrotnikowych charakteryzują się klimatem określanym mianem śródziemnomorskiego, w którym większość opadów przypada na półrocze chłodne. Roślinnością potencjalną są tu krzewy twardolistne (nad Morzem Śródziemnym: wawrzyny, mirty, cyprysy, pistacje, oliwki, figi i cytrusy, a także różne zioła i trawy). Niemniej jednak strefa ta wskutek długotrwałej deforestacji i wypasie zwierząt mocno przekształcona i obecnie porasta ją formacja zwana makią. Podobna roślinność występuje w Ameryce Północnej (w Sierra Nevada i Kalifornii, gdzie znana jest pod nazwą chaparralu), a także w środkowym Chile, Kraju Przylądkowym i północno-zachodniej Australii. Inną formacją roślinną strefy klimatów podzwrotnikowych, ale rosnącą na wilgotniejszych obszarach są wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe, które dzisiaj spotkać można jedynie tam, gdzie z powodu niesprzyjających warunków nie rozwinęło się rolnictwo. Lasy te tworzą dęby (zwłaszcza dąb korkowy) i sosny (sosna alpejska, sosna nadmorska, pinia), a także jodły, tuje, wawrzyny, cyprysy i palmy. Charakterystycznymi gatunkami w Ameryce Północnej są sekwoje, daglezje, świerki i tuje, w Brazylii - araukarie, a w Australii eukaliptusy i drzewiaste paprocie. We wszystkich rejonach powszechne są krzewy, paprocie i epifity.

  Bór świerkowy, przykład lasów iglastych. Zdjęcie: Wikipedia >

• Lasy strefy umiarkowanej: są uzależnione od występowania pór roku. Rosną tu lasy liściaste, mieszane i iglaste. Drzewa zrzucają liście na zimę.Lasy liściaste występują w zachodniej Europie, Wschodniej części USA i w Azji, nad Amurem. Dominują dęby, buki, graby, lipy, jesiony, klony, wiązy, jawory i brzozy. Lasy iglaste są największe i zwane są tajgą. Występują na północy Syberii, w Kanadzie, we wschodniej Europie, w Skandynawii i na Alasce. Należą do największych obszarów leśnych Ziemi. Charakterystyczne drzewa tajgi to: świerk, sosna, jodła, modrzew, czasami brzozy, olchy, topole i cisy. Roślinność tajgi jest dobrze przystosowana do długich zim i krótkiego lata. Dominują tu drzewa iglaste o wysmukłych i giętkich pniach, są odporne na wiatry, a kształt gałęzi pozwala na utrzymanie ciężaru śniegu. Systemy korzeniowe nie sięgają głęboko, tylko rozrastają się na boki, umożliwiając czerpanie wody z powierzchni gleby. W klimacie umiarkowanym ciepłym, w kontynentalnym typie klimatu wykształciły się formacje trawiaste zwane stepami, preriami (w Ameryce Północnej), pampą (w Ameryce Południowej) lub pusztą (na Węgrzech). Pierwotne stepy zostały mocno przetrzebione, ponieważ tworzą się one na bardzo żyznych czarnoziemach lub kasztanoziemach, związanych z pokrywami lessowymi, utworzonymi w plejstocenie w wyniku akumulacji eolicznej pyłów następującej pod wpływem silnych wiatrów antycyklonalnych, wiejących od czoła lodowca. Potencjalną roślinność stepów stanowią ostnice, kostrzewy, bylice, rośliny cebulowe i bulwowe, byliny i mchy, a także różnorakie zioła i kwiaty. W porze suchej wszystkie te rośliny zapadają w stan życia utajonego.

 

• Klimat subpolarny: W klimacie subpolarnym tajga zmienia się w tundrę, w której coraz rzadziej występować będą pojedyncze, karłowate świerki, brzozy czy wierzby, a coraz częściej krzewinki oraz turzyce. Im bliżej biegunów tym roślinność staje się jeszcze uboższa, by w końcu całkowicie zaniknąć i ustąpić miejsca pustyniom lodowym.

 

• Klimat polarny: W klimacie polarnym roślinność jest bardzo uboga. Rosną tu jedynie nieliczne glony, porosty i mszaki w miejscach odkrytych przez lód, a także na niektórych obszarach występuje roślinność endolityczna (żyjąca w zewnętrznej warstwie skał) na pozostałym obszarze w tym klimacie występuje pustynia lodowa

Biorąc pod uwagę rozmieszczenie zwierząt na kuli ziemskiej wyróżniono sześć krain zwierzęcych.

• Kraina palearktyczna: obejmuje cały kontynent europejski, Wyspy Kanaryjskie, Azory, Maderę, Wyspy Zielonego Przylądka, Afrykę powyżej zwrotnika Raka, Półwysep Arabski poza pasem przybrzeżnym zaliczanym do krainy etiopskiej, Palearktyka wykazuje duże podobieństwo do Nearktyki i bywa łączona z nią w jeden region zoogeograficzny - Holarktykę. Występują tu tylko dwie rodziny ssaków - ślepce i selewinki. Nie odnotowuje się tu szczerbaków oraz torbaczy. Na południe niedźwiedzie, rysie, jelenie, bobry, lisy, krety, kozice. W rejonach górskich dzikie owce i kozy, w górach Azji środkowej jaki (udomowione bydło). Wielbłądy: dromadery i baktriany.

Jeden z mieszkańców krainy palearktycznej: bóbr >

• Kraina nearktyczna: obejmuje ona obszar Kanady USA, oraz północne rejony Meksyku. Występuje tu wiele gatunków zwierząt takich jak w krainie palearktycznej. Występują: kozioł śnieżny, wół piżmowy, pieski preriowe, skunksy, widłorogi, sewele, oposy, pancernik, indyki, kondory, kolibry, jadowite jaszczurki, grzechotniki, płazy ogoniaste. Zwierzęta wspólne dla Nearktyki i krainy neotropikalnej: ocelot, jaguar, puma, pekari.

• Kraina etiopska: obejmuje kontynent afrykański na południe od Sahary, oraz południową część półwyspu arabskiego. Typowymi ssakami zamieszkującymi ten obszar są małpy wąskonose, koczkodanowi i człekokształtne (goryl, oraz dwa gatunki szympansów), słoń afrykański, nosorożec, lampart, gepard, hieny, lwy, góralki, endemiczne hipopotamy, zebry, żyrafy, wiele gatunków antylop, kret, jeleń, tapir i świnie z rodzaju Sus.

 

• Kraina orientalna: swoim obszarem obejmuje obszar Indii, Indochin, południowych Chin, Tajwan, Filipiny, Sumatrę, Jawę. Charakterystyczne ssaki zamieszkujące ten obszar to: słoń indyjski, nosorożec, lampart, gepard, tygrys, tapir malajski, bawół indyjski, pandy, małpy wąskonose i człekokształtne (orangutan), pytony, węże okularniki, płazy, żaby latające. W odróżnieniu od Palearktyki nie występują tu koniowate, krety. Występuje tu tylko jeden gatunek niedźwiedzia - niedźwiedź malajski.

Kangur czerwony, torbacz występujący wyłącznie w krainie australijskiej

• Kraina australijska: obejmuje obszar Australii, Tasmanii, Moluków, Nowej Gwinei, Nowej Zelandii i większości wysp Oceanu Spokojnego. Kraina australijska charakteryzuje się fauną o dużej odmienności od fauny innych regionów świata, przede wszystkim obecnością stekowców i torbaczy i nieobecnością łożyskowców. Inne gatunki zwierzęce to: kuna workowata, kret workowaty, wombat, mrówkojad, pies dingo, dziobak, kolczatki, diabeł tasmański, papugi, emu, kazuar

 

• Madagaskar: Wyspa Madagaskar ze względu na długą izolację wykształciła wiele endemicznych form życia zwierzęcego. Występuje tu na przykład 30 gatunków owadożernych tenerków, 12 gatunków gryzoni, drapieżne wiwery, połowa gatunków nietoperzy występujących na tym obszarze jest endemiczna. Ssaki sprowadzone przez człowieka to: myszy, szczury, ryjówki.