Postępowanie zabezpieczające w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
Istotą i głównym celem postępowania zabezpieczającego jest ochrona interesów wierzyciela w sytuacji, gdy zachodzi obawa utrudniania lub udaremniania egzekucji administracyjnej przez zobowiązanego.
Dlatego ustawa egzekucyjna przewiduje, iż zabezpieczenie należności pieniężnych lub wykonania obowiązków niepieniężnych jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy jego brak mógłby utrudnić lub udaremnić wykonanie obowiązków w trybie egzekucji administracyjnej, w szczególności jeżeli stwierdzono, np.:
brak płynności finansowej zobowiązanego,
unikanie wykonania przez zobowiązanego obowiązku przez nieujawnianie zobowiązań powstających z mocy prawa lub nierzetelne prowadzenie ksiąg podatkowych,
dokonywanie przez zobowiązanego wyprzedaży majątku.
Ustawa egzekucyjna reguluje w dziale IV tryb postępowania zabezpieczającego w odniesieniu do należności pieniężnych, jak też obowiązków niepieniężnych.
Charakter prawny zabezpieczenia
Postępowanie zabezpieczające ma charakter szczególny i pomocniczy względem właściwej egzekucji, ponieważ jego celem jest stworzenie warunków do przeprowadzenia w przyszłości wykonania obowiązku dochodzonego przez wierzyciela. Istotą zabezpieczenia jest ochrona interesów (roszczeń) wierzyciela, gdy zachodzi obawa utrudniania lub udaremniania egzekucji przez zobowiązanego. W myśl art. 160 § 1 ustawy egzekucyjnej postępowanie zabezpieczające w żadnym przypadku nie może prowadzić to do wykonania obowiązku. Ponadto, w drodze zabezpieczenia nie można stosować przeciw zobowiązanemu przymusu bezpośredniego.
Wszczęcie postępowania zabezpieczającego
Postępowanie zabezpieczające wszczyna się z reguły na wniosek wierzyciela odpowiadający wymaganiom stawianym tytułowi wykonawczemu i zawierający uzasadnienie. W uzasadnieniu należy wykazać niebezpieczeństwo utrudnienia lub udaremnienia egzekucji administracyjnej. Zabezpieczenia dokonuje się na wniosek wierzyciela i na podstawie wydanego przez niego zarządzenia zabezpieczającego, które zawiera:
oznaczenie wierzyciela,
wskazanie imienia i nazwiska lub firmy zobowiązanego, jego adresu, a w przypadku zabezpieczenia należności pieniężnej na wynagrodzeniu za pracę zobowiązanego - oznaczenie zatrudniającego go pracodawcy i jego adres, jeśli wierzyciel ma taką informację,
podanie treści obowiązku podlegającego zabezpieczeniu, podstawy prawnej tego obowiązku, a w przypadku zabezpieczenia należności pieniężnej - także określenie jej wysokości,
wskazanie podstawy prawnej zabezpieczenia obowiązku,
wskazanie okoliczności świadczących o możliwości utrudnienia bądź udaremnienia egzekucji,
datę wydania zarządzenia zabezpieczenia, nazwę wierzyciela, który je wydał, oraz podpis z podaniem imienia, nazwiska i stanowiska służbowego podpisującego, a także odcisk pieczęci urzędowej,
klauzulę organu egzekucyjnego o przyjęciu zarządzenia zabezpieczenia do wykonania,
pouczenie zobowiązanego o przysługującym mu w terminie 7 dni prawie zgłoszenia do organu egzekucyjnego zarzutów,
sposób i zakres zabezpieczenia.
Organ egzekucyjny, rozpatrując wniosek wierzyciela, jest obowiązany przeprowadzić postępowanie wyjaśniające w celu ustalenia zgodnie z zasadą prawdy obiektywnej, czy zachodzi przesłanka uzasadniająca ustanowienie zabezpieczenia. Zgodnie z art. 157 § 2 ustawy egzekucyjnej organ może uzależnić wydanie postanowienia o zabezpieczeniu od złożenia przez wierzyciela kaucji na zabezpieczenie roszczeń zobowiązanego o naprawienie szkód spowodowanych wykonaniem zabezpieczenia.
Postanowienie w sprawie zabezpieczenia i jego zaskarżenie
Jeżeli organ egzekucyjny ustali, że zachodzą przesłanki uzasadniające zabezpieczenie, to wydaje postanowienie w sprawie dokonania zabezpieczenia. W ww. postanowieniu określa obowiązek, którego dotyczy zabezpieczenie, jak również sposób i zakres zabezpieczenia. Postanowienie o zabezpieczeniu może być w każdym czasie uchylone lub zmienione.
Postanowienie to doręcza się wierzycielowi, a doręczenie tego postanowienia zobowiązanemu następuje równocześnie z dokonaniem czynności zabezpieczających. Na postanowienie w sprawie zabezpieczenia zobowiązanemu służy prawo wniesienia zarzutu, na postanowienie wydane po rozpoznaniu zarzutu - uznające zarzuty za nieuzasadnione, zobowiązanemu służy zażalenie, a następnie na postanowienie wydane po rozpoznaniu zażalenia - skarga do sądu administracyjnego.
Formy zabezpieczenia
W odniesieniu do obowiązków pieniężnych zgodnie z art. 164 § 1 ustawy egzekucyjnej wykonanie ich może być zapewnione, zabezpieczone przez:
zajęcie pieniędzy, wynagrodzenia za pracę, wierzytelności z rachunków bankowych, innych wierzytelności i praw majątkowych lub ruchomości;
obciążenie nieruchomości zobowiązanego hipoteką przymusową, w tym przez złożenie dokumentów do zbioru dokumentów w przypadku nieruchomości, która nie ma księgi wieczystej;
obciążenie statku morskiego zastawem wpisanym do rejestru okrętowego;
ustanowienie zakazu zbywania i obciążania nieruchomości, która nie ma księgi wieczystej albo której księga wieczysta zginęła lub uległa zniszczeniu;
ustanowienie zakazu zbywania spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego lub prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.
Przy okazji należy zwrócić uwagę na art. 164 § 5 ustawy egzekucyjnej, który ustanawia zakaz zajęcia zabezpieczającego wobec rzeczy i praw zwolnionych spod egzekucji administracyjnej.
Natomiast przy zabezpieczeniu obowiązków niepieniężnych ustawa pozostawia organowi egzekucyjnemu swobodę co do sposobu zabezpieczenia, np. może to być zakaz opuszczania przez zobowiązanego miejscowości, gdy ma wykonać obowiązek osobisty, albo zakaz sprzedaży rzeczy ruchomej.
W postępowaniu zabezpieczającym obowiązują szczególne zasady w przypadku niektórych form zabezpieczenia należności pieniężnych. Przykładowo w myśl art. 165 ustawy egzekucyjnej wydane w formie dokumentu papiery wartościowe zajęte w celu zabezpieczenia należności pieniężnych podlegają złożeniu do depozytu organu egzekucyjnego. Zajęte pieniądze w celu zabezpieczenia wpłaca się na wydzielony oprocentowany rachunek bankowy organu egzekucyjnego z oprocentowaniem udzielonym przez bank dla wkładów wypłacanych na każde żądanie. Natomiast jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że zabezpieczenie będzie trwać dłużej niż 3 miesiące, zajęte pieniądze, na wniosek zobowiązanego, wpłaca się na rachunek lokaty terminowej.
Według art. 166a ustawy egzekucyjnej zobowiązany nie może rozporządzać składnikiem majątkowym zajętym w celu zabezpieczenia, z zastrzeżeniem że w okresie zabezpieczenia mogą być dokonywane za zgodą organu egzekucyjnego wypłaty z zajętego rachunku bankowego zobowiązanego, po przedstawieniu przez niego wiarygodnych dokumentów świadczących o konieczności poniesienia tych wydatków dla wykonywania działalności gospodarczej.
Uchylenie zabezpieczenia
Organ egzekucyjny uchyla zabezpieczenie, w myśl art. 159 ustawy egzekucyjnej, jeżeli wierzyciel nie złoży wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego w ciągu miesiąca od dokonania zabezpieczenia. Przy ustalaniu należności pieniężnych lub obowiązków o charakterze niepieniężnym termin ten wynosi trzy miesiące od dokonania zabezpieczenia. Terminy te mogą być przez organ egzekucyjny przedłużone na wniosek wierzyciela, jeżeli wykaże on, że z uzasadnionych przyczyn postępowanie egzekucyjne nie mogło być wszczęte.
Na postanowienie organu egzekucyjnego w sprawie przedłużenia terminu wszczęcia postępowania egzekucyjnego służy zażalenie wierzycielowi i zobowiązanemu. O uchyleniu zabezpieczenia organ egzekucyjny zawiadamia wierzyciela i obciąża go kosztami zabezpieczenia.