DEFINICJA
Termin autorytet pochodzi od łac. Auctoritas, który tłumaczy się jako:
a) rada,
b) wola,
c) ważność,
d) powaga moralna,
e) nawet wpływowa osoba.
Słownik Wyrazów Obcych określa autorytet jako:
1) uznanie u innych, wpływowość
2) człowiek, doktryna, pismo cieszące się w jakiejś dziedzinie lub opinii pewnych ludzi szczególną powagą
3) autorytet jest zawsze relacją, między co najmniej dwiema osobami, z których jedna budzi uznanie drugiej
W refleksji edukacyjnej przyjęło się rozumienie autorytetu jako: wzoru czy swoistych przymiotów i kompetencji wychowawców, zwiększających ich:
a) możliwości oddziaływania na
wychowanków
b) przekazywania im wiedzy
c) postaw
d) wartości
e) formowania określonych umiejętności.
Rodzaje autorytetu pedagogicznego
a) Autorytet oparty na doświadczeniu życiowym wychowawcy, czyli na jego wiedzy, wykształceniu, zdolnościach i mądrości;
b) Autorytet desygnowany, odnoszący się do pozycji społecznej wychowawcy, wynikający z uznania dla jego stanowiska bądź funkcji;
c) Autorytet oparty na nieformalnych umowach, zaufaniu, kontraktach, które wychowawcy zawierają w codziennych interakcjach ze swoimi wychowankami;
d) Autorytet wypływający z władzy, którą posiada osoba sprawująca zwierzchnictwo nad innymi ludźmi;
e) Autorytet emocjonalny, wynikający z uczuć szacunku, miłości bądź też obawy czy lęku wobec wychowawcy;
Rodzaje autorytetów
a) Autorytet wyzwalający ma inspirujący i konstruktywny wpływ na postępowanie osób, u których cieszy się uznaniem. Autorytet taki ma szczególne znaczenie w pracy wychowawczej z dziećmi i młodzieżą. Wychowawca darzony takim autorytetem mobilizuje swoich wychowanków do inicjatyw i podejmowania samodzielnych działań, pogłębia poczucie odpowiedzialności za własny rozwój.
b) Autorytet ujarzmiający natomiast wypływa nie z osobistych zalet czy zasług jego nosiciela lecz z wygórowanej ambicji i żądzy władzy. W przypadku wychowawcy czy nauczyciela o takim autorytecie mamy do czynienia z osobą pragnącą bezwzględnie podporządkować sobie wychowanków poprzez stosowany wobec nich przymus zewnętrzny. Cel taki uzyskuje się w wyniku wydawania ambitnych zakazów i nakazów, nieustannej i nużącej perswazji, w której nie ma miejsca na dyskusję i jakikolwiek kompromis.
c) Autorytet wewnętrzny charakteryzuje się tym, iż jest fakt dobrowolnej uległości innych osób i gotowości do podporządkowania się ze względu na odczuwany podziw i uznanie. Autorytet taki zwykle przypisuje się osobie, której siła wpływa na innych, tkwi nie tyle w jej sposobach postępowania czy stosowanych przez nią technikach oddziaływań ile w jej cechach charakteru i wartościach, jakie uznaje i konsekwentnie realizuje w życiu codziennym.
d) Autorytet zewnętrzny jest wtedy, gdy podporządkowanie nie jest dobrowolne. Osoba o takim autorytecie ma moc wywierania wpływu na innych nie tyle dzięki swym osobistym przymiotom, ile zajmowaniu ważnego stanowiska w hierarchii władzy lub pełnieniu funkcji upoważniającej do formalnego podporządkowania sobie innych. Pod tym względem autorytet zewnętrzny jest tożsamy z autorytetem instytucjonalnym, urzędowym lub formalnym.
Ideologie:
Ideologia romantyczna- to co pochodzi od samego dziecka jest najważniejszym aspektem rozwoju, środowisko pedagogiczne powinno być dostatecznie przyswajalne, aby rozwinęło się wew. dobro, wczesne wych. powinno pozwolić przejść dziecku przez fazę rozwoju emocjonalnego, dziecko posiada wew. ja, opiekowanie młodzieży powinno trzymać się natury, rozwój dziecka wg jego potrzeb, dziecko jest dobre bo pochodzi od Boga, nauczyciel nie karze wolność słowa, elastyczność, nauka poprzez doświadczenia stawia na wrodzone talenty dziecka, możliwości i stany emocjonalne.
Transmisja kulturowa- przekazywanie wiedzy, kultury, uczenie się poprzez dyscyplinę, dziecko jako tabula rasa, ocenianie na podstawie testów, nauczyciel stereotypowy, encyklopedysta, bezwzględny, brak dobrego kontaktu z uczniem, stwarzanie idealnego środowiska.
Progresywizm- relacje interpersonalne, logiczny rozwój, zrozumiały i adekwatny do wieku, nauczyciel otwarty, wyrozumiały, pomocny, twórczy, liberalna koncepcja wychowania(bierze pod uwagę nowe koncepcje), uczenie poprzez rozwiązywanie problemów(aktywność).
LIBERALIZM:
Pragmatyzm Dewey’a :
W 1895 roku został opublikowany artykuł amerykańskiego psychologa Johna Deweya dotyczący woli, który dowodził, iż ani rygoryzm szkolny ani też domowy hedonizm pedagogiczny nie kształtowały odpowiednio woli uczniów. Zarówno lęk przed karą, jak i chęć zdobycia przyjemności nie stanowi dobrej motywacji do nauki, która powinna bazować na zainteresowaniu, które rozwija i wzmacnia wolę dziecka. Korzeni tego stanowiska należy się doszukiwać w założeniach pragmatyzmu (z gr. "pragma" - czyny, działanie), które głosiły, iż prawdziwe jest to, co użyteczne oraz skuteczne w działaniu.
Zatem istotą systemu liberalnego wychowania była swoboda dziecka, którą uzasadniano dzięki teorii ekspresji oraz sprzeciwem wobec metod stosowanych w starej szkole. Postęp wychowawczy należało uzyskiwać na drodze następujących czynności:
· rozwijanie dziecka od wewnątrz zamiast formowania go z zewnątrz
· zamiast przygotowywania dziecka do dorosłego życia - zaspakajanie jego potrzeb i zainteresowań na obecnym etapie życia
· zamiast przekazywania dorobku kulturowego - umożliwianie dziecku spontanicznego wyrażania
· zamiast zmuszania do opanowywania wiedzy - angażowanie dziecko w czynności spontaniczne
· zamiast przyswajania przez dziecko określonego materiału - rozwijanie doświadczenia dziecka
· zamiast przystosowywania dziecka do panującego porządku społecznego - pobudzanie w nim krytycznej postawy wobec otaczającej rzeczywistości
· zamiast narzucania karności zewnętrznej - dyscyplinowanie przez zezwalanie dzieciom na ich działania
GŁÓWNE ZASADY NOWEGO WYCHOWANIA:
Wychowanie powinno być dostosowane do naturalnego rozwoju dziecka
Dziecko powinno uczyć się wtedy, gdy poczuje potrzebę zdobywania wiedzy
Nauczyciel ma stwarzać warunki do rozwoju potrzeb poznawczych i moralnych dzieci
Nauczanie powinno być zindywidualizowane
Szkoły mają pobudzać aktywność dziecka
Ocena prac indywidualnych i zbiorowych, oraz testy pomiaru uzdolnień, zamiast egzaminów
Udział uczniów w planowaniu programu
Nie przywiązywanie znaczenia do nagród i kar zewnętrznych a poleganie na wewnętrznej motywacji dziecka
Położenie nacisku na kooperację i pracę zespołową
Pobudzanie twórczej ekspresji i odpowiednie zaplecze szkolne: zabawki, książki, przybory do rysowania itp.
W pedagogice emancypacyjnej centralną rolę odgrywa pojęcie emancypacji, czyli wyzwolenia jednostek od społecznej przemocy przez aktywny udział w kreowaniu antyrepresyjnych form wychowania i współżycia, ale i autonomię, wyzwolenie i uzyskanie przez młodego człowieka wewnętrznej niezależności od autorytetów.
Pedagogika emancypacyjna nie zgadzała się na to aby osobowość człowieka była kształtowana z zewnątrz, by była przystosowywana do normatywnych, ideologicznych i politycznych żądań swoich władz państwowych. Pedagogika emancypacyjna postulowała by człowiek stawał się takim, jakim chciałby być, postulowała podjęcie walki ze strukturami władzy by ją znieść, zniszczyć i nie reformować. Emancypacja oznaczała wyzwolenie się spod społecznej dominacji i zależności, ku swobodnemu wyrażaniu własnych, autentycznych potrzeb, równości szans, prawu do samostanowienia, samoregulacji, do wychowania wolnego od przemocy i wzmacniającego się JA.
O podstawowych nurtów pedagogiki emancypacyjnej należy zaliczyć pedagogikę „uciśnionych” Freire’a, pedagogikę „wyzwolenia dziecka” Neill’a, pedagogikę krytyczą Szkoły Frankfurckiej. Podstawowym warunkiem emancypacji jest traktowanie dziecka jako podmiotu, a nie przedmiotu oddziaływań edukacyjnych. Emancypacja jest dziecku niejako zagwarantowana; międzynarodowa Konwencja Praw Dziecka przyznaje mu bowiem prawo do swobodnego i nieskrępowanego rozwoju. Nie zawsze jednak prawo to jest respektowane. Pomijając oczywiste formy nadużyć, takie jak wykorzystywanie seksualne czy stosowanie przemocy fizycznej, przerażające jest, w jak wielu domach dzieci są poniżane, bezustannie krytykowane, obrażane i pozbawione uczuć.
M. Czerpaniak - Walczak wskazuje na trzy związki wynikające z relacji pomiędzy emancypacją a wychowaniem:
EMANCYPACJA WYCHOWANIA, stanowiąca rezultat wyzwolenia się od procesu wychowania w takich wymiarach jak: naciski polityczne i ideologiczne, naciski grup interesów, monizm ofert wychowania i brak alternatywy
WYCHOWANIE DO EMANCYPACJI, czyli stwarzanie warunków, które sprzyjają osiąganiu własnej wolności oraz autonomii, poprzez rozwój takich cech osobowościowych jak otwartość, odwaga, godność czy mobilność
EMANCYPACJA PRZEZ WYCHOWANIE - w warstwie personalnej i interpersonalnej; jest celem wychowania, oraz wyznacznikiem jego form i treści
Pogląd na edukację, w myśl którego jest ona procesem społecznym i nieodzownym, nakłania aby traktować pedagogikę emancypacyjną jedynie w wymiarze względnym, a więc zakładającym możliwości uznania pewnych racji, lecz również wyrażania wątpliwości oraz powściągliwości. Jeżeli pedagogika wyzwolenia zmierza do urzeczywistniania założeń pedagogiki humanistycznej, oraz akceptacji zasady podmiotowości - wówczas może zostać uznana za interesującą i pożyteczną. Z drugiej jednak strony, gdy dochodzą do głosu destruktywne tendencje, takie jak niemal całkowite odrzucenie roli celowego nauczania, celowej edukacji i wychowania - należy przyjąć, iż są to cele nierealne, utopijne, lub prowadzące do absurdu, poprzez założenie istnienia wolności absolutnej. Hasłem pedagogiki emancypacyjnej jest zawołanie: "bądź wolny, bądź samodzielny, bądź niezależny" - a więc u źródeł jej leży odwieczny dylemat w nauce o wychowaniu, o granice wolności; jej możliwe lub konieczne ograniczenia. Tak więc należy uznać, iż pedagogika emancypacyjna ma zarówno pozytywne jak i negatywne aspekty, silnie nawiązując z jednej strony do pedagogiki humanistycznej, natomiast z drugiej strony zgadzając się częścią założeń pedagogiki personalistycznej oraz antypedagogiki.
Pedagogika marksistowska (materialistyczna, dyrektywna) - nurt ten aktywny był w Polsce do końca lat 80, opierał się na założeniach filozofii marksistowskiej. Człowiek uważany był wprawdzie za wartość najwyższą, jednak był on całkowicie zdeterminowany przez społeczeństwo i prawa nim rządzące. Wychowanie miało zatem służyć kształtowaniu sprawiedliwych stosunków społecznych. Do przedstawicieli tego kierunku zalicza się następujących myślicieli:
A. Lewin
F. Engels
H. Muszyński
K. Marks
L. Tołstoj
N. Krupska
S. Rudniański
S. Sempołowska
W. Lenin
Poglądy Marksa i Engelsa na wychowanie są częścią całego systemu ich poglądów na powstanie komunizmu. Powstała wtedy naukowa pedagogika proletariatu, a zagadnienia wychowania zostały związane z walką klasy robotniczej o pełne zlikwidowanie wyzysku i walką o komunizm.
Marks i Engels w naukowy sposób oświetlili problem roli wychowania w życiu społecznym i rozwoju człowieka. Dokonali tego w oparciu o materializm dialektyczny. Wielkie znaczenie dla unaukowienia teorii pedagogicznej miało sformułowanie przez marksizm prawa o klasowym, historycznym charakterze wychowania. Na tej podstawie dokonali analizy i krytyki klasowego charakteru wychowania burżuazyjnego. W związku z tym powstał program konkretnych żądań w dziedzinie oświaty ludowej: - żądano wydania praw normujących pracę dzieci w fabrykach i zapewniających im przynajmniej wykształcenie początkowe; - upowszechnić nauczanie początkowe itp.
Twórcy marksizmu uważali, że rozwój wielkiego przemysłu wysuwa konieczność przechodzenia od wychowania rodzinnego do społecznego. Przed wychowaniem w ustroju socjalistycznym Marks i Engels stawiali zadanie przygotowania wszechstronnie rozwiniętych członków nowego społeczeństwa. Wg nich zasadnicze składowe wychowania komunistycznego to wychowanie umysłowe, fizyczne, kształcenie techniczne. Wychowanie komunistyczne powinno kształtować moralne oblicze człowieka, obejmuje więc wychowanie umysłowe, moralne, fizyczne, estetyczne i kształcenie politechniczne.
Krytyka – popełniano błędy pedagogiczne, nie kształtowano społeczeństwa elastycznego, brak indywidualności poszczególnych ludzi, nurt ten cechował się praktycyzmem edukacyjnym (ludzie nadawali się tylko do jednej pracy), odrzucenie tradycji i poderwanie tożsamości narodowej, do nurtu tego przylgnęło określenie pedagogiki dworskiej (wąski krąg potakiwaczy formułował twierdzenia dla polityków).
KONSERWATYZM:
IDEOLOGIA KONSERWATYWNA
CEL WYCHOWANIA: podtrzymywanie i transmisja konwencjonalnych wzorców zachowań społecznych.
GŁÓWNE WŁAŚCIWOŚCI: wiedza jest użyteczna, dla podtrzymywania porządku społecznego, człowiek to obywatel, który pełni w państwie określone role, wychowanie jest adaptacją do już ustanowionego prawa, akceptacja tylko tych zmian, które wspierają obecny ład, koncentracja na kulturowej stabilności, autorytety, sprawdzone przekonania, ideały, wiara.
Dziecko m być dobrym obywatelem, podobieństwa są ważniejsze niż różnice, równe prawa, szanse, wolna wola.
ADMINISTRACJA: władze sprawują dojrzali pedagodzy, których autorytety oparte są na przepisach roli i pozycji.
PROGRAM NAUCZANIA: koncentracja na socjalizacji, wdrażaniu tradycyjnych wartości, wiedzy akademickiej (narodowa historia, konwencjonalna wiedza humanistyczna, nauki przyrodnicze, w-f).
METODY KSZTAŁCENIA: tradycyjne, pamięciowe. Nauczyciel kieruje kształceniem, dyscyplina (wiedza jest ważniejsza niż stosunki interpersonalne).
KONTROLA W KLASIE: uczeń jest oceniany na ile jest dobrym obywatelem i na ile realizuje wzory obywatelstwa.