Pytania na egzamin ustny:
Omów proces, który doprowadził do upadku wielu skonsolidowanych reżimów autorytarnych XX w.
,,Trzecia fala” demokratyzacji doprowadziła do upadku wielu skonsolidowanych reżimów autorytarnych. Liczba państw, które są choćby tylko ułomnymi, nieliberalnymi demokracjami, stale wzrasta (w roku 1987 było ich według Freedom House 69, od 1995 liczba demokracji elektoralnych wynosi 117). Wzrasta też liczba ludzi żyjących w krajach, w których przestrzegane są podstawowe wolności człowieka, w których może on decydować o tym, komu powierzy władzę i w których może za pomocą kartki wyborczej wystawić rządzącym rachunek. I choć autorytaryzm nie powiedział zapewne ostatniego słowa, nie wydaje się on być w XX wieku typem ustroju politycznego, do którego należy przyszłość.W 1990 roku około dwóch trzecich państw świata nie było demokracjami. Kraje te można w zasadzie sklasyfikować w czterech geograficzno-kulturowych kategoriach:
1.Powstałe samodzielnie reżimy markistowsko-leninowskie - wśród nich Związek Radziecki - w których w latach osiemdziesiątych nastąpiła liberalizacja i istniały ruchy demokratyczne, lecz elementy konserwatywne pozostawały silne.
2.Kraje środkowoafrykańskie, które, z kilkoma wyjątkami, pozostawały dyktaturami jednostki, reżimami wojskowymi, systemami jednopartyjnymi lub jakimiś hybrydami tych trzech form.
3.Kraje islamskie, ciągnące się od Maroka do Indonezji, które - z wyjątkiem Turcji i mniej jednoznacznie Pakistanu - wszystkie miały rządy niedemokratyczne (chociaż w 1990 roku kilka z nich zdawało się podejmować liberalizację).
4.Kraje Azji Wschodniej, od Birmy przez Azję Południowo-Wschodnią do Chin i Korei Północnej, gdzie istnieją systemy komunistyczne, reżimy wojskowe, dyktatury jednostek i dwa systemy bliskie demokracji (w Tajlandii i Malezji).
Przeszkody stojące przed demokratyzacją oraz siły wspierające jej przeprowadzenie można ująć w trzech szerokich kategoriach: czynników politycznych, kulturowych i ekonomicznych.
Jedna z potencjalnie ważnych przeszkód stojących przed dalszymi demokratyzacjami wynikała z faktu, że spośród pozostałych państw autorytarnych prawie żadne nie miało poprzednich doświadczeń z demokracją. Dwadzieścia trzy z dwudziestu dziewięciu krajów, które przeszły demokratyzacją w latach 1974-1990, doświadczyły wcześniej demokracji. Tylko nieliczna grupka krajów niedemokratycznych w 1990 roku mogła powołać się na takie doświadczenia. Dotyczyło to kilku krajów, które w trzeciej fali cofnęły się do autorytaryzmu (Sudan, Nigeria, Surinam oraz być może Pakistan), czterech krajów, które cofnęły się w drugiej fali i nie demorkatyzowały sił w trzeciej (Liban, Sri Lanka, Birma, Fidżi) oraz trzech byłych demokracji, które po II wojnie światowej powstrzymała przed redemokratyzacją radziecka okupacja (Estonia, Łotwa, Litwa). Praktycznie żadne z pozostałych dziewięćdziesięciu lub więcej krajów niedemokratycznych w 1990 roku nie miało znaczących doświadczeń z rządami demokratycznymi. Nie stanowi to rzecz jasna decydującej przeszkody na drodze do demokratyzacji, gdyż w przeciwnym przypadku żaden kraj nie byłby demokratyczny. (...)
Scharakteryzuj autorytaryzm nieskonsolidowany.
Autorytaryzm nieskonsolidowany – sposobem niezamierzonym dopuszcza istnienie ograniczonej opozycji , choć rozwiązania instytucjonalne stają na straży tego, by nie doszła ona do władzy – jest wynikiem ułomności działań
Autorytaryzm nieskonsolidowany (ułomny) – zezwala natomiast – formalnie bądź faktycznie na ograniczoną kontensację istniejącego reżimu (liberalizacja cenzury, tolerowanie wybranych organizacji opozycyjnych lub dopuszczenie opozycji do limitowanego udziału w wyborach parlamentarnych).
Do cech wspólnych zaliczamy to, że:
1.Wybory nie są niezbędną dla systemu instytucją polityczną
2.Władza wykonawcza nie podlega ograniczeniom ani kontroli
3.Brak swobody zrzeszania się dla celów politycznych i głoszenia poglądów politycznych
4.Posiadanie rozbudowanego aparatu represji
Autorytaryzm nieskonsolidowany zezwala na formalne bądź faktyczne ograniczanie istniejącego reżimu.
- liberalizacja cenzury,
- tolerowanie wybranych organizacji opozycyjnych,
- dopuszczanie opozycji do limitowanego udziału w wyborach parlamentarnych.
Autorytaryzm ułomny (nieskonsolidowany) to taki, w którym na skutek zaplanowanej nieszczelności systemu efektów działań ekipy rządzącej pojawia się ograniczona możliwość niezadowolenia społecznego i żądanie zmiany reguł politycznej gry tzn. dopuszcza istnienie ograniczonej opozycji, choć rozwiązania instytucjonalne stoją na straży tego by nie doszła ona do władzy (frankistowska Hiszpania od połowy lat 60, Portugalia, Polska 1980-1981 oraz po 1986r., ZSRR po objęciu funkcji sekretarza przez Gorbaczowa, Węgry pod koniec lat 80). W tych krajach proces demokracji został wreszcie uruchomiony.
Tworzenie się zjawiska semiopozycji, którą stanowią grupy polityków krytycznych wobec reżimu, ale nie podważających jego postaw. Jest podobna do „opozycji w koalicji rządzącej”, różni się tym, że nie ponosi odpowiedzialności przed obywatelami jak w Hiszpanii. Liberalizacja nie zawsze prowadzi do bezpośredniego upadku autorytaryzmu jak np.
Autorytaryzm ułomny może stworzyć warunki dla organizowania się sił prodemokratycznych i przejęcia przez nie władzy, celem ustanowienia nowych reguł gry politycznej.
Przedstaw i uzasadnij teorie Juan Linza i Alfreda Stepana w aspekcie konsolidacji demokracji.
Juan Linz i Alfred Stepan – proces konsolidacji dokonuje się równocześnie na trzech płaszczyznach:
1.Konstytucyjnej
2.Intelektualnej
3.Behawioralnej
Przejawy konsolidacji demokracji:
Normy konstytucjonalne odzwierciedlają wartości: wolność, równość, pluralizm, tolerancja
Uszanowanie werdyktu wyborczego odzwierciedlone w zachowaniach elit i mas
Manifestowanie sprzeciwu wobec postaw odbiegających od norm
Elastyczność – przezwyciężenie sytuacji kryzysowych
Możliwość ekspresji społecznych interesów politycznych
Reakcja UE na utworzenie AUE koalicji z J. Haiderem
Wcześniej w koncepcji poliarchii R. Dahla – liberalna demokracja wyraża się w czterech wymiarach:
1.Rywalizacji
2.Partycypacji
3.Wolności
4.Pluralizmie
Juan Linz i Alfred Stepan podkreślają, że proces konsolidacji dokonuje się równocześnie na trzech płaszczyznach: konstytucyjnej, intelektualnej i behawioralnej. O konsolidacji demokracji możemy mówić wówczas, gdy normy konstytucyjne, odzwierciedlające takie wartości, jak wolność, równość, pluralizm i tolerancja czy uszanowanie przez partie przegrywające werdyktu wyborczego, znajdują odzwierciedlenie w postawach i zachowaniach zarówno elit, jak i mas. Przejawem konsolidacji demokracji jest też manifestowanie sprzeciwu wobec postaw oraz zachowań odbiegających od tych norm. Tak np. w powojennej Europie ukształtowała się niepisana norma wykluczania od udziału w rządach ugrupowań radykalnych, niezależnie od uzyskiwanego przez nie poparcia wyborczego. Początkowo odnosiła się ona do komunistów włoskich, później została przeniesiona na ugrupowania prawicowe (Front Narodowy we Francji, partie progresywne w Skandynawii, neofaszyści we Włoszech).
Przedstaw i uzasadnij, co według większości politologów przesądza o istocie demokracji.
Wedle współczesnych kryteriów, za państwa stricte demokratyczne uznawane być mogą tylko te, których ustrój opiera się formalnie i realnie na:
dostępności sfery polityki dla wszystkich bez ograniczeń ze względów klasowych, rasowych, majątkowych, religijnych;
możności wybierania kandydatów na stanowiska publiczne i swobodzie dostępu do tych stanowisk, czy jakichkolwiek innych (poza wyrokiem sądowym pozbawiającym praw publicznych);
suwerenności narodu (ludu) oznaczającej, że władza zwierzchnia, niezbywalna i niepodzielna, należy do zbiorowości społecznej żyjącej w granicach państwa;
zasadzie reprezentacji – utożsamionej z delegowaniem uprawnień władczych na przedstawicieli obieralnych przez naród w wyborach powszechnych i działających pod jego kontrolą;
uznaniu wyborów za główne źródło prawomocności władzy i konieczności cyklicznego potwierdzania legitymacji władzy w wyborach powszechnych;
możności zrzeszania się w partie polityczne i wyboru między alternatywnymi ofertami piastunów władzy państwowej;
odpowiedzialności rządzących przed rządzonymi – tworzeniu wyspecjalizowanych instytucji kontroli władzy mających w założeniu zapobiegać jej nadużyciom;
podziale władz – wyrażającym ideę ograniczania rządu poprzez wzajemne kontrolowanie się ośrodków władzy oraz przez działalność zorganizowanej opozycji politycznej;
wolności przekonań i wypowiedzi;
instytucjonalnej ochronie praw obywatelskich – wyrażającej się w stwarzaniu formalnych zabezpieczeń obywateli przed nadmierną i nieuzasadnioną ingerencją władzy w ich sprawy.
W języku nowogreckim, słowo "dimokratia", jednoznacznie wskazuje także na republikę, jako ustrój państwa.
Demokracja może być stopniowana - tzn. w danym ustroju politycznym faktyczny udział we władzy ogółu obywateli może być większy albo mniejszy. Np: w monarchii konstytucyjnej władza należy formalnie do króla, jednak rzeczywiste stosunki między królem a jego poddanymi reguluje konstytucja, która może w praktyce oddawać niemal całą władzę poddanym.
Przestaw i uzasadnij konstrukcję typologii systemów politycznych w oparciu o próg graniczny (możliwości zrzeszania się ludzi dla celów politycznych).
ze względu na konkurencyjność:
Konkurencyjne - swoboda tworzenia i działania partii. W państwach demokratycznych. Konkurencyjność przejawia się w walce o władzę, zarówno w fazie organizowania wyborów, jak i sprawowania władzy.
Niekonkurencyjne - systemy partyjne krajów realnego socjalizmu, zarówno w wersji systemu jednopartyjnego, jak i tzw. socjalistycznych systemów wielopartyjnych (system partii hegemonicznej). Nie dopuszczają walki o władze państwową, nie posiadają legalnej opozycji, władza państwowa w sposób trwały znajduje się w rękach jednej partii. Zaliczyć tu możemy również faszystowskie systemy partyjne, jaki i krajów pokolonialnych.
ze względu na charakter programów partii politycznych i zasady walki międzypartyjnej:
Zideologizowany - konkurencja między partiami związana z różnicami ideologicznymi akcentowanymi w programach.
Pragmatyczny - dystans ideologiczny między znaczącymi partiami w systemie partyjnym danego kraju nie jest duży, np. Stany Zjednoczone.
Przestaw i uzasadnij konstrukcję typologii systemów politycznych w oparciu o próg graniczny jakim jest poziom demokratyzmu.
Poziom demokratyzmu dzielimy na dwie subkategorie:
- demokracje skonsolidowane (ustabilizowane),
- demokracje nieskonsolidowane (nieustabilizowane),
Demokracja skonsolidowana:
Obejmuje rywalizacyjne wybory, podział władzy, brak środków decyzyjnych nie poddanych kontroli wyborców (tj. armia, policja, kościół), ograniczenia władzy wykonawczej, przestrzeganie praw obywatelskich, rywalizacyjny system polityczny, istnienie społeczeństwa obywatelskiego. Zdolność przetrwania (umiejętność uporania się ze zjawiskami kryzysowymi) w dłuższym przedziale czasowym.
Demokracja nieskonsolidowana:
To te które powstały niedawno, mają problemy z pokonaniem wyzwań jakie napotkały. Demokracje nieskonsolidowane to takie, w których standardy właściwe liberalnej demokracji nie uzyskały jeszcze monopolu wśród norm regulujących życie publiczne. Wzorce rywalizacji politycznej zmieniają się dość radykalnie z elekcji na elekcję.
Przedstaw zasadnicze cechy jakimi charakteryzują się systemy demokratyczne.
Demokratyczne systemy polityczne cechuje:
1.Wybory funkcja mechanizmu dostępu do wiedzy oraz egzekwowania politycznej odpowiedzialności rządzących.
2.Są one rywalizacyjne, cykliczne oraz zapewniają równe traktowanie wszystkich ich uczestników przez władze państwowe.
3.Nie są podejmowane przez rządzących działania, które bezpośrednio ograniczałyby możliwość alternacji władzy.
4.Swoboda zrzeszania się dla celów politycznych oraz wolność głoszenia poglądów politycznych.
5.Każdy dorosły obywatel ma możliwość ubiegania się o mandat.
Do podstawowych cech demokratycznego ustroju, należy pięć zasad:
zasada suwerenności narodu
zasada poszanowania praw mniejszości
trójpodział władz
państwo prawa
pluralizm
Zasada suwerenności narodu
Zasada suwerenności narodu oznacza, że najwyższą władzą jest władza narodu. W praktyce naród powierza władzę w państwie swoim przedstawicielom, którzy są wyłaniani w drodze powszechnego głosowania uprawnionych do tego obywateli. W dzisiejszych czasach zasada suwerenności narodu została w pełni urzeczywistniona w formach demokracji pośredniej i bezpośredniej. Naród dzięki nim ma wpływ na władzę, oraz uczestniczy w jej sprawowaniu. Jako obywatele mamy do dyspozycji szereg działań, które pozwalają nam oddziaływać na rządzących. Po pierwsze możemy wypowiadać swoje zdanie w drodze referendum. Posiadamy prawo inicjatywy ludowej, pełnoletni obywatele Rzeczypospolitej mają prawo do wypowiadania się w wyborach powszechnych. Możemy także działać w partiach politycznych czy stowarzyszeniach.
Zasada poszanowania praw mniejszości
W dzisiejszym państwie demokratycznym decyduje większość, a więc wola narodu nigdy nie jest jednością. Demokracja funkcjonująca jako wola większości społeczeństwa, w bardzo łatwy sposób mogłaby się przerodzić w rządy jednostki, w tyranię. Większość nie zawsze ma jednak rację. Aby zapobiec rządom tyrana wprowadzono zasadę poszanowania praw mniejszości. Władza większości społeczeństwa została w ten sposób ograniczona, a mniejszościom zostały przyznane prawa. Są to prawo do zachowania i praktykowania swojej religii, do swobody wypowiedzi czy posiadania możliwości udziału w życiu publicznym i politycznym państwa.
Trójpodział władz
Koncepcja trójpodziału władzy została zaproponowana przez Karola Monteskiusza. Opierała się ona na wyodrębnieniu z funkcji państwa trzech władz – wykonawczej (egzekutywa), ustawodawczej (legislatywa) i sądowniczej. Każda z nich miała być sprawowana przez inny organ, jednak przy wzajemnym kontrolowaniu się.
Zadaniem władzy ustawodawczej winno być tworzenie przepisów prawa. Władza wykonawcza była odpowiedzialna za wprowadzenie go w życie, a władza sądownicza miała być odpowiedzialna za sprawdzenie, czy rzeczywiście przyjęte prawo jest respektowane i przestrzegane.
Państwo prawa
Idea państwa prawa pochodzi jeszcze z czasów starożytnych. Współcześnie nie oznacza ona tylko i wyłącznie przestrzegania prawa, ale także podporządkowanie się normom prawnym oraz posłuszeństwo im przez wszystkich obywateli państwa. W państwie prawa przepisom prawnym mają być posłuszni wszyscy, także ci którzy sprawują władzę.
Pluralizm
Pluralizm oznacza istnienie, ale także i poszanowanie różnych idei, poglądów politycznych czy obyczajów. Zapewnia on obywatelowi danego państwa swobodny wybór spośród wielu ewentualności. Możemy mówić o pluralizmie społecznym, politycznym i ekonomicznym.
Pluralizm społeczny – dotyczy życia społecznego; przejawem społecznego pluralizmu jest istnienie złożonej struktury społecznej, w której mamy do czynienia z różnorodnymi klasami, grupami czy warstwami.
Pluralizm polityczny – zapewnia możliwość działania partiom politycznym, reprezentującym różne ideologie i polityczne programy; w państwie w którym obowiązuje zasada pluralizmu politycznego działa legalnie opozycja polityczna; zasada ta dotyczy także obywateli, którzy mogą swobodnie wyrażać swoje polityczne poglądy oraz mogą być członkami różnych partii politycznych.
Pluralizm ekonomiczny – zapewnia swobodę działania w państwie różnym podmiotom gospodarczym, takim jak: przedsiębiorstwa prywatne, państwowe, spółdzielnie itd.; państwo stwarza także warunki konkurencyjności rynku.
Przedstaw i krótko scharakteryzuj systemy przeciwstawne współcześnie rozumianej demokracji.
Tyrania - w państwach-miastach starożytnej Grecji forma rządu powstała w wyniku zamachu stanu. Tyrani wywodzili się zazwyczaj z arystokracji, a do władzy dochodzili przy poparciu ludu, jednak nie przyczyniali się do zwiększania jego praw. Potocznie - władza powstała bezprawnie przez uzurpację. Wszelkie samowolne rządy, sprawowane przez jednostkę lub grupę, ze stosowaniem przemocy lub terroru
Dyktatura - 1. forma ustroju, w którym rządy sprawuje określona grupa społ., np. d. proletariatu. 2. pot. forma ustroju, w którym autokratyczne rządy oparte na sile sprawowane są przez określoną jednostkę lub grupę ludzi.
Absolutyzm - forma ustroju politycznego, polegająca na skupieniu w ręku monarchy całości władzy: ustawodawczej oraz wykonawczej i sądowniczej (władca był najwyższym sędzią). Całość władzy polegała na jednoczesnym niepodleganiu żadnemu aparatowi kontrolnemu.
Cechami absolutyzmu były: scentralizowany aparat państwowy, składający się z fachowych, przygotowanych do pełnienia funkcji państwowych urzędników, silna jednolita armia, dobrze zorganizowany aparat biurokratyczny, dążenia do uniezależnienia się Kościoła, osłabienie pozycji szlachty i duchowieństwa.
Despotyzm - forma nieograniczonej i bezwzględnej władzy jednostki. Opiera się na przemocy i terrorze wobec przeciwników, zmonopolizowaniu rządów przez władcę i jego najbliższe otoczenie, dowolności w ustalaniu i egzekwowaniu praw. Despotyzm bywa często utożsamiany z tyranią, rozumianą jako skrajna postać absolutyzmu. W sensie pierwotnym i najszerszym despotyzm oznacza rządy sprawowane przez jednostkę.
Autokracja - polit. system władzy, w którym spoczywa ona w rękach jednej osoby, jest nieograniczona i niekontrolowana; samowładztwo.
Totalitaryzm - forma sprawowania rządów, a zarazem uzasadniająca ją teoria, która polega na całkowitym podporządkowaniu, jednostki i wszelkich przejawów życia społecznego władzy państwowej, wskutek czego człowiek staje się jedynie funkcją państwa lub społeczeństwa. Cechą ustroju o charakterze totalitarnym jest wykluczający wszelką demokrację bezwzględny autorytet władzy państwowej, a realizowane przez tę władzę cele stają się celami wszystkich legalnie działających organizmów społecznych. Stąd też niemożliwe jest istnienie jakichkolwiek niezależnych od władzy struktur pośrednich (organizacji społecznych, partii politycznych, ale również oświaty, zakładów pracy, kościołów, rodziny). Władza w takim ustroju sprawowana jest poza wszelką kontrolą prawną, a odgórnie narzucony przymus w stosunkach państwo-obywatel łamie szereg podstawowych praw człowieka.
Autorytaryzm - system rządów, w którym władza skoncentrowana jest w ręku przywódcy i jego najbliższego otoczenia, podejmują oni decyzje zatwierdzone przez bezwolny parlament i egzekwowane dowolnymi metodami. W autorytaryźmie ważną rolę odgrywa cenzura, policja polityczna i armia, są one narzędziami tłumienia wszelkich przejawów opozycji i niezadowolenia. Wprowadzenie rządów autorytatywnych odbywa się najczęściej przez zamach stanu. Z założenia jest to system przejściowy, który ma istnieć do momentu powstania większości zdolnej przejąć władzę i zapewnić państwu rozwój społeczno-ekonomiczny oraz prestiż międzynarodowy. Założenie to jednak z czasem zanika, a rządzący starają się utrzymać przy władzy jak najdłużej. W przeciwieństwie do totalitaryzmu, autorytaryzm nie dąży do całkowitej kontroli życia obywateli.
Przedstaw wspólne cechy charakterystyczne dla postaci autorytaryzmu.
Cechami wspólnymi państw autorytarnych są:
- Ograniczony pluralizm partii politycznych (jedna dominująca z ewentualnie kilkoma zaporowymi).
- Ograniczona zasada samorządności narodu i jego dostępu do sprawowania władzy publicznej.
- Sterowanie nastrojami społecznymi nierzadko przez nieklarowną ideologię państwa autorytarnego.
- Oparcie władzy w państwie autorytarnym na armii i policji, rozbudowany system kontroli bez wpływu na życie prywatne obywateli (jak w przypadku totalitaryzmu).
Właściwości autorytaryzmu:
Brak rywalizacyjnych wyborów, oznaczający pozbawienie obywateli wpływu na to kto sprawuje, a zapewniający stanowiska tylko zaufanych przywódcy politycznego lub grupy rządzących
System polityczny oparty na braku odpowiedzialności politycznej władzy przed obywatelami i na blokowaniu możliwości kształtowania się politycznej konkurencji.
Władza autorytarna koncentruje się w ręku przywódcy i jego najbliższego otoczenia. To oni podejmują decyzje, co ma miejsce z lekceważeniem podstaw prawnych lub ich pomijaniem. Dla pozorów demokracji decyzje zatwierdzane są przez bezwolny lub zdominowany stronnictwem prorządowym parlament. Przywódca posiada szereg osobistych prerogatyw, które dają mu realny wpływ na politykę państwa. Uwidacznia się to w rządzeniu wykonywanym za pomocą rozkazów, nakazów, sankcji karnych. Podstawą władzy jest często rozbudowany aparat przymusu w postaci armii, policji i służb bezpieczeństwa. Podtrzymują one władzę, co wiąże się z częstym stosowaniem lub grożeniem przymusem państwowym. W przeciwieństwie do totalitaryzmu ta dowolność posługiwania się przymusem ogranicza się tylko do jawnych przeciwników systemu. Jest to wybiórcze stosowanie przymusu, a nie powszechne i przejawia się w policyjnej inwigilacji czy represjonowaniu tylko aktywniejszych krytyków przywódcy autorytarnego i jego rządów.
Do cech charakterystycznych dla systemu autorytarnego w Polsce zaliczyć można:
-ograniczenie swobód obywatelskich
-wzrost roli Kościoła w życiu państwa
-stosowanie represji wobec opozycji, co potwierdza np. proces brzeski
-ingerencja cenzury
-ograniczenie roli parlamentu na rzecz władzy wykonawczej
-fałszowanie wyborów
-ograniczenie pluralizmu politycznego, poprzez zmiany w konstytucji
-tworzenie ugrupowań młodzieżowych związanych z partiami politycznymi.
Scharakteryzuj czym jest tzw. „szara strefa ustrojowa”.
„Szara strefa” ustrojowa:
„przemieszczające się” reżimy polityczne – pomiędzy nieskonsolidowaną demokracją i ułomnym (nieskonsolidowanym) autorytaryzmem (Rosja, Ukraina)
„Szara strefa” polityczna:
Droga od autorytaryzmu ku demokracji bądź odwrotnie zachowując – czasami – elementy jednego i drugiego
Trudna sytuacja ekonomiczna
Zapóźnienie w rozwoju politycznym
Meksyk, Uganda, Wenezuela, Peru, Ukraina, Rosja
System partyjny nie uwzględnia podziałów społecznych
Brak społeczeństwa obywatelskiego
Koncentracja władzy prezydenta z rywalizacyjnych wyborów
SZARA STREFA POLITYCZNA I JEJ CECHY
Występuje w państwach w których przez pewien czas występuje mieszanka demokratyczno-autorytarna. Zależy od systemu ekonomicznego, kultury. Cechy szarej strefy politycznej to: koncentracja władzy w rękach prezydenta pochodzącego z wyborów; wyborcza dominacja partii władzy; pozbawienie wyborów do parlamentu realnego znaczenia politycznego; zablokowanie możliwości kształtowania się opozycji; uchybienie w przestrzeganiu praw człowiek. Czas trwania państwa w szarej strefie może być różny, nie wiadomo co się tam wydarzy.
Przedstaw jakimi zasadniczymi celami kierują się partie polityczne.
Partią polityczną nazywamy organizacje o charakterze dobrowolnym, która za główny cel stawia sobie zdobycie lub utrzymanie władzy państwowej. Władza natomiast jest jej niezbędna do realizacji programu politycznego.
Cele partii na przykładzie Sojuszu Lewicy Demokratycznej, partii dominującej w polskim rządzie: pełne upodmiotowienie obywateli w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym - troska o zasady i instytucje demokratycznego państwa, decentralizację zadań i finansów publicznych, rozwój wszelkich form samorządności, wspieranie inicjatyw i działań obywatelskich; zapewnienie szybkiego wzrostu gospodarczego i umocnienie międzynarodowej konkurencyjności polskiej gospodarki, przy jednoczesnym dążeniu do pełnego, produktywnego zatrudnienia; zagwarantowanie ludziom równych szans rozwoju, w szczególności poprzez powszechny i bezpłatny dostęp do edukacji na wszystkich szczeblach kształcenia; tworzenie optymalnych warunków startu życiowego młodzieży;
ograniczenie wciąż zbyt dużej sfery niedostatku i ubóstwa, likwidację obszarów ludzkiej biedoty, która zamyka jednostki, rodziny i całe grupy społeczne w cywilizacyjnych gettach;
zabieganie o równy status kobiet i mężczyzn, wspieranie aktywności zawodowej i społecznej kobiet, oraz poszanowanie prawa do świadomego macierzyństwa; zdynamizowanie przemian cywilizacyjnych polskiej wsi i modernizację rolnictwa; gospodarowanie w sposób ekologicznie zrównoważony z poszanowaniem dla środowiska naturalnego; równe traktowanie obywateli bez względu na płeć, pochodzenie, wyznawaną religię czy światopogląd oraz pełne poszanowanie praw wszelkich mniejszości; pełna wolność i swoboda sumienia i wyznania, współpraca z kościołami i związkami wyznaniowymi na rzecz rozwiązywania spraw społecznych i obrony ludzkiej godności przy zachowaniu świeckości państwa; otwarcie Polski na świat, integracja ze strukturami europejskimi, budowanie trwałych więzi sąsiedzkich i regionalnych; dialog społeczny jako zasadnicza metoda kształtowania stosunków społecznych, rozwiązywania sporów zbiorowych i sprawowania władzy.
Prawo i Sprawiedliwość (Program partii )
zaostrzenie kar dla przestępców, walka z korupcją, zakaz aborcji i eutanazji, dekomunizacja i rozliczenie agentów służb specjalnych z czasów PRL, gwarancja minimum socjalnego, utrzymanie interwencjonizmu gospodarczego obecnym poziomie, obniżka podatków, utrzymanie podatku progresywnego, zapewnienie większego bezpieczeństwa obywatelom, strategiczne więzi ze Stanami Zjednoczonymi, wspieranie służby zdrowia i oświaty.
Rola jaką wypełnia partia w systemach demokratycznych i niedemokratycznych.
W warunkach systemów niedemokratycznych partie polityczne zmierzają do podporządkowania społeczeństwa rządzącej elicie. W państwach demokratycznych partie zapewniają obywatelom udział we władzy państwowej.
W systemach demokratycznych wypełnianie przez partię polityczną roli ogniwa pośredniczącego między państwem a społeczeństwem może przybierać formę: ogniwa partycypacyjnego, wyborczego względnie klientelistycznego. Z reguły scenariusz przygotowany przez partię, a oferowany w celu maksymalizacji poparcia społecznego, uwzględnia strategie mieszane, a więc oparte na procedurach charakterystycznych dla każdego z trzech wspomnianych sposobów strukturyzowania aktywności elektoratu. Należy jednak zaznaczyć, iż w demokracjach ustabilizowanych partie występują przede wszystkim w roli ogniwa wyborczego co często skłania badaczy do określania współczesnych demokracji mianem wyborczych.
Funkcje w systemach demokratycznych
Po pierwsze, spełniają funkcję siły społeczno-mobilizacyjnej, aktywnej w ramach struktury społeczeństwa. Gwarantuje im to rodzaj społecznego zakorzenienia, co przekłada się na wynik w walce politycznej. Odgrywanie tej roli jest związane z otrzymywaniem przez partię polityczną legitymacji społecznej. Jest to nic innego, jak legitymacja wyborcza, która pozwala partii na przejęcie władzy politycznej w państwie. Po drugie, partie polityczne spełniają funkcję aktora polityczno-instytucjonalnego, który zostaje zaangażowany w proces kształtowania polityki państwa i ma mniej lub bardziej znaczący wpływ na kierunek jej ewolucji. Funkcja ta weryfikuje funkcję siły społeczno-mobilizacyjnej.
Ogniwo pośredniczące między państwem a obywatelami. Może ono przybierać formę ogniwa:
partycypacyjnego: Partie starające się wrócić do korzeni (np. partie zielonych). Starają się zapewnić swoim członkom oraz sympatykom udział w wewnątrzpartyjnym procesie decyzyjnym.
wyborczego: Scenariusz przygotowany przez partię, a oferowany w celu maksymalizacji poparcia wyborczego, uwzględnia strategie mieszane.
klientelistycznego: Polega na silnym ujawnieniu się w polityce państwa interesów lokalnych i regionalnych, przenoszonych na ten poziom przez partie polityczne. W strategii partii dominuje pierwiastek "lokalizmu".
Funkcje w systemach niedemokratycznych
Na plan pierwszy wysuwa się rola partii politycznych, jako ogniwa nakazowo – kierowniczego. Partie w reżimach totalitarnych dążą do objęcia kontrolą wszelkich form aktywności społeczeństwa i dlatego stopniowo zacierają naturalne różnice między sferą publiczną i prywatną. Partia przejmując władzę w państwie, przejmuje kontrolę nad obywatelami, którymi może manipulować. Stwarza wrażenie legitymizacji ich poczynań przez obywateli. Jednakże jest to jedynie fasada, bo np. podkreślany jest ceremonialny charakter wyborów, skoro i tak alternacja władzy nie może nastąpić.
Wymień trzy podstawowe typy partii i scharakteryzuj (X).
Partie kadrowe – tworzone przez elitarne grupy aktywistów, powstawały w XIX w. Europie i Ameryce (ograniczenie praw wyborczych), partie te odzwierciedlały konflikt między arystokracją i właścicielami ziemskimi a dynamicznie rozwijającą się burżuazją i nowymi grupami zawodowymi. Partie kadrowe miały charakter lokalny, tworzyły układ powiązań nieformalnych i interpersonalnych. W warunkach istnienia cenzusów wyborczych politycy partii kadrowych powiązani byli ściśle z osobami o podobnym statusie społecznym i majątkowym, będąc rzecznikami ich interesów. Luźne struktury organizacyjne nie zhierarchizowane. Frakcje parlamentarne partii kadrowych kontrolowały m.in. ministrów;
Partie masowe – posiadały bardziej rozwinięte struktury organizacyjne, odwoływały się do określonych wizji programowych wyprowadzanych z ideologii, reprezentowały poszczególne części społeczeństwa. Najbardziej dynamiczny okres ich tworzenia wiązany jest z procesem rozszerzenia praw wyborczych. Zrzeszały miliony członków, apelowały do szerokich mas społ. i aktywnie zabiegały o ich poparcie. Partie socjalistyczne były pierwszymi partiami masowymi. Partie komunistyczne które powstały w wyniku rozłamów w partiach socjalistycznych, wprowadziły specyficzne innowacje organizacyjne: np. powołanie małych organizacji podstawowych w miejscach pracy, wysoki stopień centralizacji. Partie faszystowskie dokonały syntezy modelu socjalistycznego i komunistycznego doprowadzając do perfekcji militarny typ organizacji wewnętrznej. Po II wojnie światowej kolejne przekształcenie partii masowych, w poszukiwaniu szerszego poparcia społ. rezygnowały one z klasowych identyfikacji na rzecz pojemniejszych programów;
Partie wyborcze – apel wyborczy zostaje skierowany do różnych grup społecznych. Zaczyna dominować zjawisko poszukiwania potencjalnego wyborcy poprzez wykorzystanie argumentu programowej bliskości, a to oznacza, że apel wyborczy musi ulec w miarę możliwości indywidualizacji, a same strategie stają się ofensywne i konfrontacyjne. Zmienia się także rola członków partii. W dalszym ciągu są oni partii potrzebni, jednak partie stopniowo tracą monopol jeżeli chodzi o ich aktywizację polityczną. Partie wyborcze starają się przyciągać członków z różnych grup i segmentów społeczeństwa. Partie wyborcze stają się więc przede wszystkim formą zorganizowania wyborców, a nie członków. W ugrupowaniach wyborczych (elektoralnych) obserwujemy zwrot w kierunku modelu partii kadrowej. Centralną rolę odgrywają w nich grupy polityków i profesjonalnych biurokratów, ekspertów dysponujących specjalistyczną wiedzą.