Zapalenie zatok przynosowych (łac. sinusitis paranasales) to stan zapalny zatok przynosowych.

Podział ze względu na umiejscowienie

W zależności od zajęcia danych zatok, rozróżniamy:

• zapalenie zatok czołowych,

• zapalenia zatok szczękowych,

• zapalenie zatok sitowych,

• zapalenie zatoki klinowej.

Podział ze względu na przebieg kliniczny

• Ostre zapalenie zatok - jako wynik infekcji wirusowej i bakteryjnej, w przebiegu której dochodzi do zajęcia zatok, objawy utrzymują się poniżej 3 tygodni, a po wyleczeniu błona śluzowa zatok wraca do stanu prawidłowego.

• Nawracające zapalenie zatok - nawracające (co najmniej 4 epizody w trakcie roku, przeplatane przynajmniej 8 tygodniowymi okresami prawidłowego stanu błony śluzowej). Nawet przy tak nawracającym charakterze, nie dochodzi do przewlekłych zmian błony śluzowej.

• Przewlekłe zapalenia zatok przynosowych - to stan, kiedy objawy zapalenia zatok utrzymują się powyżej 6 tygodni, lub w ciągu roku wystąpiły więcej niż 4 epizody ostrego zapalenia zatok (i trwały powyżej 10 dni) i towarzyszą im zmiany błony śluzowej, najczęściej widoczne w badaniu tomografii komputerowej.

Objawy chorobowe

Przebiega jako infekcja błony śluzowej światła którejś z zatok (najczęściej szczękowej) i zwykle towarzyszą jej objawy zapalenia błony śluzowej nosa (co bywa określane łac. rhinosinusitis), towarzyszy temu gorączka (w przypadkach ostrych) oraz ból o zmiennej lokalizacji:

• czoła (zwłaszcza przy ucisku) w przypadku zapalenia zatok czołowych

• szczęki, górnych zębów lub policzka w przypadku zapalenia zatoki szczękowej

• okolicy nasady nosa w przypadku zapalenia zatok sitowych (dodatkowo zwykle towarzyszy temu obrzęk powiek)

• szczytu głowy lub ucha w przypadku zapalenia zatoki klinowej.

Czynniki usposabiające

Wszystkie stany doprowadzające do zaburzeń transportu śluzowo-rzęskowego (czyli mechanizmu oczyszczania nosa), stany zapalne w obrębie nosa (obrzęk i zatkanie ujścia zatok), zaburzenia odporności i niektóre choroby:

• nosicielstwo paciorkowców grupy A

• alergiczny nieżyt nosa lub astma oskrzelowa

• zanieczyszczenie pyłami i dymami środowiska (palenie papierosów!)

• próchnica zębów lub stan po leczeniu stomatologicznym (zatoki szczękowe)

• zaburzenia anatomiczne jak skrzywienie przegrody nosa

• pływanie a zwłaszcza nurkowanie

• mukowiscydoza

• zespół Kartagenera

• zespół nieruchomych rzęsek

- usposabiają do wystąpienia zapalenia zatok

Czynniki etiologiczne

• wirusowe - zwłaszcza rhinowirusy, wirusy grypy i paragrypy

• bakteryjne

  • zapalenia ostre:

    • Streptococcus pneumoniae

    • Haemophilus influenzae

    • Moraxella catharalis

  • zapalenia przewlekłe

    • te same bakterie jak w przypadku zapaleń ostrych, ale szczególnie często bakterie beztlenowe!

• grzybicze

Rozpoznanie

• wywiad

• badania dodatkowe - rhinoscopia przednia czyli oglądanie błony śluzowej nosa ujawnia obecność wydzieliny ropnej i rozlany obrzęk błony śluzowej nosa

• badania dodatkowe

  • badanie radiologiczne

  • badanie tomograficzne zatok

  • aspiracja płynu z zatoki drogą punkcji zatok

  • diagnostyka alergologiczna w przypadku podejrzenia takiego tła choroby.

Według Amerykańskiej Akademii Otolaryngologii, Chirurgii Głowy i Szyi, do rozpoznania zapalenia zatok wymagane jest istnienie 2 objawów "dużych" i 2 objawów "małych"

Objawy duże

• ból lub ucisk w okolicy twarzy

• uczucie "nabrzmienia" twarzy

• niedrożność nosa

• ropna wydzielina w nosie lub jej ściekanie po tylnej ścianie gardła

• zaburzenia węchu

• gorączka (zapalenie ostre)

Objawy małe

• ból głowy

• przykry zapach z ust

• bóle zębów

• kaszel

• ból lub uczucie zatkania ucha

• uczucie zmęczenia (zapalenie przewlekłe)

• stany podgorączkowe (zapalenie przewlekłe)

Leczenie

• leki z grupy antybiotyków, z uwagi na utrudnioną penetrację do zatok powinny być stosowane 10-14 dni

• płukanie (zabieg Praetza) lub drenaż zatok (punkcja zatoki)

• zmniejszenie obrzęku nosa

  • leki miejscowe w postaci kropli przez kilka dni

  • leki antyhistaminowe w postaci tabletek (cetyryzyna, loratydyna)

  • leki mukolityczne i leki mukokinetyczne takie jak ambroksol, który jest szczególnie polecany, gdyż zwiększa penetrację antybiotyku do błony śluzowej

• objawowe leczenie przeciwbólowe (leki z grupy niesterydowych leków przeciwzapalnych)

• kortykosteroidy donosowe w przypadku infekcji o podłożu alergicznym

• leczenie chirurgiczne

  • obecnie zalecane są zabiegi chirurgii endoskopowej tzw. czynnościowej endoskopowej chirurgii zatok (ang. FESS- functional endoscopic sinus surgery)

• leczenie immunostymulujące

  • różne preparaty zawierające antygeny bakteryjne

    • Luivac

    • Ribomunyl

    • Broncho-Vaxom

    • Polyvaccyna

  • inne leki

    • lewamizol

    • inosine pranobex

    • biostymina

Powikłania zapalenia zatok przynosowych

• ropień podokostnowy oczodołu

• ropowica oczodołu

• zapalenie powiek

• zapalenie nerwu wzrokowego

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych

• ropień mózgu

• posocznica

• zakrzepica zatoki jamistej