*** Międzynarodowe stosunki***
SM jako stosunki międzypaństwowe
Od epoki nowożytnej na wskutek kształtowania się nowoczesnych narodów poszerzono je o relacje zachodzące między narodami zorganizowanymi w instytucje państwowe.
Współcześnie- SM- to relacje o charakterze gosp., fin., społ., i kult. (charakter wielopłaszczyznowy i wieloaspektowy).
Atrybuty SM:
Wykraczają poza granicę 1 państwa,
Utrzymywane są przez niezależne podmioty (które tworzą suwerenne państwo) oraz niesuwerennych uczestników
Występują w środowisku zdecentralizowanym, poliarchicznym i policentrycznym, oznacza to że nie występuje jednolity system zarządzania i organizacji, równorzędność władz, wieloośrodkowość jednostek, czyli brak władzy nadrzędnej.
SM jako transgraniczne interakcje suwerennych i nie.. podmiotów w środowisku poliarchicznym, policentrycznym i zdecentralizowanym.
PODMIOT MIĘDZ.- państwa, narody, organizacje
INTERAKCJE- relacje, stosunki
TRANSGRANICZNOŚĆ- działania wykraczające poza granice
POLIARCHIZM/POLIARCHIA- rządy wielu równych suwerennych podmiotów
POLICENTRYZM- zróżnicowanie i wielkość ośrodków/wieloośrodkowosć.
***Międzynarodowe Stosunki Polityczne***
MSP to interakcje podmiotów, których działania wykraczają poza własne granicę , zachodzą w środowisku poliarchicznym, policentrycznym i zdecentralizowanym.
MSP to relacje suwerennych i niesuwerennych podmiotów, gdzie nadrzędną rolę pełni polityka, bo w SM chodzi o równorzędność traktowania all sfer interakcji.
Cechy charakterystyczne MSP:
Prymat państwa jako uczestnika
Prymat polityki nad innymi sferami rzeczywistości, przejawia się w różnych sporach i konfliktach.
***Społeczność międzynarodowa***
Wg Hedley’a Bull’a- grupa państw świadomych istnienia wspólnych dla nich interesów i wyznających wspólne wartości. We wzajemnych relacjach podporządkowane są normami i regułami.
Współcześnie- to wzajemne poszanowania niepodległości i suwerenności, przestrzeganie wzajemnych zobowiązań oraz ograniczeń w wykorzystaniu własnej siły. Państwa jednocześnie współpracują ze sobą, tworząc mechanizm międzynarodowy tj. procedury prawa międz., zasady dyplomacji.
Na rozwój i kształt SM miały wpływ: powstające państwa (na wskutek rosnących trendów nacjonalistycznych) i przekształcanie się ładu miedz.
MODEL PAJĘCZYNY (BURTON)- sm to sieć powiązań formalnych i nie.. gdzie znaczenia nabiera wszelkie współzależności w sferze interakcji między aktorami państwowymi jak i innymi a niepaństwowymi.
Społeczność międzynarodowa w II znaczeniach :
Węższe- ogół suwerennych państw utrzymujących relacje regulowane prawem międz. Podmioty te mają zdolność nabywania praw i zaciągania międz. Zobowiązań.
Szersze- podmioty niesuwerenne, czyli all uczestnicy zdolni do działań na płaszczyźnie miedz., której prawa i obowiązki określa prawo miedz.
Wraz z rozszerzeniem się kręgu uczestników społeczność międz. Ewoluowała.
W XIX wieku nastąpił przyspieszony rozwój SM, na wskutek: rewolucji przemysłowej, wzrostu wymiany międz. Oraz z potrzeby rozwiązania problemów w drodze konferencji międz.
Współczesne SM- są w niewielkim stopniu zorganizowane, nie istnieje w jej obrębie władza nadrzędna, a ONZ tylko koordynuje działania suwerennych państw na jej forum. Elementem spajającym SM jest konsensus.
Przynależność państwa do społeczności miedz. (decyduje o tym uznanie)
Teoria konstytutywna- tylko uznanie prowadzi do nabycia przez państwo podmiotowości prawnomiędz. ( staje się podmiotem prawa międz.)
Teoria deklaratywna- sam fakt powstania państwa wystarczy by nabyło podmiotowość. Uznanie go jest aktem deklaratywnym ze strony innego państwa dążącego do nawiązania z nim stos. Dyplom.
Teoria deklaratywno-konstytutywna- dla państwa uzyskującego uznanie akt uznania ma charakter deklaratywny ( już istnieje) , a państwo , które dokonuje uznania podlega teorii konstytutywnej ( nowe państwo)
*** Państwo w stosunkach międzynarodowych***
PAŃSTWO- atrybuty: terytorium, ludność, władza (podatki). Pełni nadrzędną rolę w SM.
SUWERENNOŚĆ- atrybut działalności na forum międz. Przejawia się we wszystkich decyzjach podejmowanych niezależnie
PAŃSTWO W STOSUNKACH MIEDZ.- suwerenna jednostka geopolityczna zgodna z prawem międz.
***modele powstania i upadku państw w XX i XXI wieku***
Państwo to wytwór długotrwałego procesu historycznego, w trakcie wykształciło się poczucie więzi narodowej, obejmujące wspólną tradycję, język i stosunek do przeszłości.
Modele powstawania państw w XX wieku:
SECESJA TERYTORIUM KOLONIALNEGO- związana z okresem powstawania państw w wyniku procesu dekolonizacji. Przedstawiciele: Furtado, Cardos, Frank- krytykowali system między zależności, gdyż prowadzi do dominacji bogatych nad biednymi. Często przybierał gwałtowny charakter ( konflikty kolonialne- FR, PORT.) , w sposób pokojowy rozpadło się Imperium Brytyjskie .
Rozpad państwa- proces ten nasilił się po IWŚ oraz po 1989, rozpad Austro-Węgier, rozpad rep. Czechosłowackiej.
Fuzja kilku państw- np. w wyniku połączenia Zanzibaru i Tanganiki –Tanzania.
Secesja części państwa- np. odłączenie się Erytrei od Etiopi.
Upadek państwa może nastąpić w wyniku:
połączenia- kiedy 2 odrębne państwa łączą się w 1, czego konsekwencją jest upadek państw się łączących np. połączenie Wietnamu Płn. i Płd.
Rozpadu- kiedy upada państwo się rozpadające np. Federacja Jugosłowiańska.
Inkorporacji- kiedy 1 państwo dobrowolnie decyduje się na wejście w związek z 2 państwem
Współczesne prawo międzynarodowe nie legalizuje unicestwiania państwa lub jego „ śmierci fizycznej”.
***Suwerenność***
Suwerenność = niezależność
Autarkia- stan, w którym państwo dąży do maksymalnej samowystarczalności i niezależności we wszystkich lub w niektórych sferach życia.
Czynniki oddziałujące na suwerenność:
Zewnętrzne- postęp tech., przepływ info, procesy dyfuzji kulturowej
Wewnętrzne- pochodna globalizacji.
Definicja L. Ehrlicha:
SAMOWŁADNOŚĆ- niezależność od czynników zew.
CAŁOWŁADNOŚĆ-kompetencje normowania wszystkich stosunków we wnętrz państwa
Elementy współczesnej definicji suwerenności:
Zwierzchność terytorialna
Niepodległość
Swobodny, wolny od ingerencji zew. Ustrój społeczny, polityczny i ekonomiczny
Możność współżycia z innymi narodami
Definicja ery globalizacji wg. Bożeny Dziemidok:
Odpowiedni stopień kontroli państwa nad terytorium i ludnością,
swoboda nawiązania równorzędnych relacji z innymi państwami ,
swoboda kształtowania ustroju społ.-gosp.
*** Polityka zagraniczna państwa***
PZ stanowi część polityki państwa. Państwo jest główną instytucją kreującą PZ, wdraża ją za pomocą organów.
Współcześnie PZ jest wynikiem nacisków ze strony np. opinii publ. , mediów czy grup interesów.
PZ zawsze występuje w środowisku zdecentralizowanym, ciągle się zmieniającym, w którym brak suwerennej władzy.
Dwa typy polityki zagranicznej ( Jacek Pietraś):
Aktywną- gdy wew. Potrzeby i interesy państwa są zmienną niezależną , a PZ stanowi prostę funkcję racji stanu.
Pasywną- gdy źródłem PZ państwa nie są jego wew. Interesy, lecz naciski zew.
Cele polityki zagranicznej państwa (wg. Karla Deutscha):
Ochrona niepodległości i zapewnienie własnego bezpieczeństwa
Protekcja własnych interesów ekonomicznych
Zapobieganie szkodliwej aktywności obcych podmiotów polityki
Zabezpieczenie i ochrona wartości narodowych
Strzeżenie wszelkich tajemnic
Rozpowszechnianie i kreowanie wizerunku państwa na forum międz.
PZ wg R. Kuźniara- zorganizowany i skierowany na zew. Wysiłek państwa, podporządkowany osiąganiu jego żywotnych interesów (kształtowanie jego zew. Otoczenia)
PZ wg. Goldstein’a- to strategia rządowa nadająca kierunek działaniom państwa na forum międz. Chodzi tu o realizację celów przez państwo, jego instytucje i polityków.
Elementy polityki zagranicznej:
Wytycza ją i realizuje państwo
Jest realizacją określonych celów w zmiennym środowisku międz. (jest skierowana na zew.)
Realizowana jest za pomocą wyspecjalizowanych instytucji oraz osób fiz. ( polityków)
Musi posiadać własny proces decyzyjny
***naród i interes narodowy***
Jest grupą wspólnotową, opiera się na wspólnych odniesieniach do wytworzonych przez siebie standardów, wartości, tradycji i stylu życia.
Funkcjonuje w rzeczywistości miedz., poprzez instytucje wchodzi w interakcje z innymi państwami i instytucjami.
IN to zdolność ochrony społeczeństwa przed zagrożeniami zew. Zdolność ta mierzona jest siłą państwa (power) Obrona polega na eliminowaniu lub odstraszaniu.
Celem jest dobro wspólne!
Atrybuty interesu narodowego:
Autonomiczny charakter (dobro wspólne)
Jego istota jako najwyższe dobro społeczeństwa
Jego realizacja jako proces ciągły i nieskończony, polega na wypełnianiu konkretnych celów wyznaczonych przez państwo, jego agendy i polityków.
Funkcjonowanie i pochodzenie jako wytwór środowiska międz.
***Racja Stanu***
cechy charakterystyczne:
Zachowanie suwerenności, niepodległość i integralność terytorialnej państwa
Zapewnienie państwu bezpieczeństwa all dostępnymi środkami i metodami
Zachowanie narodowej tożsamości
Zapewnienie optymalnych zew. Warunków dla rozwoju państwa
Uznanie za priorytet interesu państwa nad interesami innych instytucji i organizacji.
RS wg Pietrasia- to historycznie zmienny system podstawowych zew. i wew. Interesów państwa, realizowany w sposób bezkompromisowy.
Każdy kraj broni własnej racji stanu, każdy ma swoje interesy narodowe( 1-planowe, 2-planowe, długofalowe, tymczasowe, trwałe, szczególne, ogólne, zbieżne i sprzeczne).
Pierwszo planowe- bezpieczeństwo, integralność teryt. , niepodległość . Ich zagrożenie to zagrożenie bytu państwa.
Drugoplanowe- te w przypadku których nie występuje atrybut bezkompromisowości.
Długofalowe- np. usa chroniły zach. Półkule przed innymi mocarstwami.
Ogólny- utrzymanie pokoju na świecie
Interesy ciągle sa zmienne, racja stanu jest niezmienna.
*** Dyplomacja***
Wywodzi się od ‘diploma’ z gr. Co oznacza złożony na 2 części uroczysty dokument, który otrzymywał poseł wysyłany w celu wypełniania konkretnej misji.
XVII/XVIII pojawiają się terminy ‘dyplomatyczny’, ‘dyplomatyka’- oznaczające uroczyste dokumenty urzędowe
Koniec XVIII stulecia ‘dyplomacja’- działalność osób reprezentujących własne państwa na zew.
D wg. Harolda Nicolsona- umiejętność kierowania stosunkami międzypaństwowymi prowadzonymi przez ambasadorów i specjalnych wysłanników .
D wg Hedleya Bull’a- wyrażanie i prowadzenie polityki zagr. Państwa przez konkretne osoby za pomocą środków pokojowych.
Dyplomacja jest ekspresją polityki państwa personifikowaną przez konkretne, upoważnione do tego osoby fiz. Ich uroczysty charakter potwierdzają listy uwierzytelniające, składane na ręce głowy państwa.
Cele dyplomacji:
Utrzymywanie kontaktów między przywódcami państw i samymi państwami. Dyplomaci pełnią tu rolę posłańców, posiadających nietykalność osobistą. Reprezentują interesy własnego kraju.
Negocjowanie porozumień, umów, traktatów.
Zbieranie info o innych państwach (legalne) Dyplomacja przyczynia się do prowadzenia i formułowania przez dany kraj jego polityki zagr.
Łagodzenie napięć, nieporozumień i konfliktów w sm.
Reprezentowanie i ochrona swego kraju, jego obywateli i ich mienia na zew.
Funkcje dyplomaty jako przedstawiciela państwa(wg. Kukułki):
Symboliczna reprezentacja państwa- prestiż i szacunek
Polityczna reprezentacja państwa- poprzez utrzymywane kontakty formułuje się wnioski , składane na ręce organów państwowych.
Prawna reprezentacja państwa- stosowanie norm pr., dzięki którym zapewnia się ochronę obywatelom własnego państwa oraz możliwość zaciągania w jego imieniu zobowiązań .
Funkcje dyplomacji jako instrumentu polityki zagr. Państwa ( wg Kukułki):
Określająca- możliwości państwa, dyplomacja określa zadania jego PZ
Oceniająca- dokonywanie ocen polityki innych państw i ich rządów
Selekcjonująca- umiejętność poszukiwania punktów wspólnych w relacjach miedzy państwami, eliminowanie kwestii spornych
Preskrypcyjna- dyplomacja wskazuje najwłaściwsze metody wiodące do osiągniecia celów
PZ.
Kongres wiedeński położył podwaliny pod rozwój nowoczesnej dyplomacji. Zapoczątkowało to okres dyplomacji wielostronnej tzw. Konferencyjnej. Powstał wówczas Regulamin wiedeński ( porządkował tytuły i stopnie dyplomatyczne) i zasada precedensji ( określił zasadę pierwszeństwa w ramach danej klasy dyplomatycznej)
Podział szefów misji na trzy klasy wg Kongresu Wiedeńskiego:
Ambasadorowie, legaci, nuncjusze
Posłowie, ministrowie lub inni wysłannicy akredytowani przy suwerenach
Chargé s’ affaires, akredytowani przy ministrach SZ kraju przyjmującego.
Modyfikacje wprowadził też protokół akwizgrański w 1818 r. – stworzył nową klasę dyplomatów tzw ministrów- rezydentów, których umieścił miedzy I a II kategorią.
Merytoryczna praca konferencji przebiega w specjalnych komisjach ekspertów oraz na sesjach plenarnych.
Ze względu na czas trwania konferencje dzielimy na :
Doraźne- w celu rozwiązania konkretnych problemów- konferencja waszyngtońska z 1921-1922, ograniczająca zbrojenia morskie i ustanawiająca parytet między WB,SZ,FR, JAP, WŁ.
Stałe- obradują permanentnie, zaczęły przekształcać się w organizacje międz. - np. konferencja paryska z 1919-1920 w wyniku której powołano do życia organizację miedz. – Ligę narodów.
ONZ- organizacja narodów zjednoczonych, powołana w 1945 r. na konferencji w San Francisko, zachowanie pokoju i współpraca międz. , uznanie podmiotowości prawnomiędz. Państwa członkowskiego. Skupia niemal all państwa świata
Wiek XX- DYPLOMACJA NA SZCZYCIE- polega na spotkaniach szefów rządów i głów państw. Np. Teheran, Jałta, Poczdam, termin wprowadził Churchil (zimna wojna USA- ZSRR)
MISJA SPECJALNA- misja czasowa reprezentująca państwo, wysłana przez 1 państwo do 2 , za jego zgodą w celu wspólnego rozpatrzenia z nim określonych spraw albo wypełniania wobec niego określonych zadań.
Do misji specjalnych zaliczamy DYPLOMACJĘ WAHADŁOWĄ- którą uprawiał Henry Kissinger, przemieszczanie się, szybkie i częste.
***Konwencja wiedeńska o stos. Dypl. ***
Najważniejszy dokument kodyfikujący współczesne normy prawa dyplomatycznego
Z 18 kw. 1961 r.
Konwencja reguluje kwestie tj.:
Ustanowienie stos. Dypl. Miedzy państwami oraz wysyłanie misji specjalnych
Funkcje misji dyplomatycznych : reprezentowanie państwa , ochrona interesów , prowadzenie rokowań, zaznajomienie się z sytuacja panującą w państwie przyjmującym, popieranie przyjaznych stos. Między państwami
Wymóg uzyskania przez osobę wysłaną tzw. Agreement ze strony państwa przyjmującego
Prawo do określenia ze strony państwa przyjmującego osoby stojącej na czele misji lub innego członka misji dypl. Kraju wysyłającego
Podział szefów misji <patrz wyżej !>
Precedencja ( decyduje data objęcię funkcji)
Nietykalność pomieszczeń misji i zapewnienie im pełnego bezpieczeństwa
Nietykalność korespondencji urzędowej
Immunitet od jurysdykcji karnej
Zwolnienie od opłat i podatków
***Konwencja nowojorska***
O misjach specjalnych
Z 8 grudnia 1969 r.
Cechy misji specjalnych:
Tymczasowość
Wyraźnie określony cel
MISJA WYSOKIEJ RANGI- na czele stoją reprezentujący państwo : głowa państwa, premier, msz, viceprezydent, vicepremier i inni ministrowie
Dopełnieniem tych dokumentów jest Konwencja wiedeńska z 14 marca 1975 r. regulująca status przedstawicieli państw w uniwersalnych organizacjach miedz.
***organy państwa uczestniczące w SM***
Wewnętrzne- głowa państwa, parlament, rząd i szef rządu, minister SZ,
Zewnętrzne- przedstawicielstwa dyplomatyczne ( stałe + doraźne), handlowe, przy organizacjach międz., misje wojskowe i urzędy konsularne.
GŁOWA PAŃSTWA:
Najwyższy organ państwowy
Może nim być monarcha, prezydent, organ kolegialny
Ma nieograniczone prawo reprezentowania państwa na zew.
Ma prawo wysyłania przedstawicieli dyplomatycznych i przyjmowanie z innych państw
Zawiera umowy międz.
Ogłasza stan wojny i pokoju
O uprawnieniach decyduje konstytucja
W Pl prezydentura ma charakter arbitrażowy
PARLAMENT:
Najwyższe Ciało ustawodawcze
W systemie parlamentarno-gabinetowym (wb)- większa rola niż w systemie prezydenckim.
Określa podstawowe kierunki polityki państwa
Kontroluje realizacje polityki
Ma prawo ogłoszenia stanu wojny
Ma prawo ratyfikacji umów miedz.
MINISTER SPRAW ZAGRANICZNYCH:
W usa, wb i watykanie zwany sekretarzem stanu
Członek rządu , stojący na czele MSZ
Realizuje i koordynuje politykę zagr. Państwa
W systemie parl.-gab. Odpowiada przed parlamentem, w prezydenckim- przed głową państwa
Prowadzi rokowania z innymi państwami
Podpisuje umowy
Utrzymuje stałe kontakty z obcymi przedstawicielami dyplomatycznymi
Uczestniczy w składaniu listów uwierzytelniających i w przyjmowaniu delegacji rządowych i państwowych.
Strukturę organizacyjną MSP tworzą 3 komórki: departamenty teryt., funkcjonalne i adm.
STAŁE MISJE DYPLOMATYCZNE:
Mają charakter przedstawicielski
Są urzędami 1 osobowymi akredytowanymi przy głowie państwa przyjmującego
Na czele stoi ambasador lub nuncjusz, posłowie nadzwyczajni lub pełnomocni bądź akredytowani przy ministrze SZ państwa przyjmującego chargé d’affaires
Personel ambasady tworzą: ambasador nadzw. I pełnomocny, minister pełnomocny, radca- minister pełnomocny, I,II,II sekretarz, attaché oraz sekretarz archiwista.
MISJE SPECJALNE LUB AD HOC:
Doraźne delegacje i przedstawiciele państwa wysyłani w określonym celu (omówienie spraw spornych czy rokowania)
PRZEDSTAWICIELSTWA PRZY ORG.MIĘDZ.:
Dzięki nim państwo utrzymuje kontakty z sekretarzem gen. Organizacji i może uzgadniać stanowisko z innymi jego członkami.
To forma prezentacji własnego stanowiska oraz protekcja własnych interesów między państwami.
URZĘDY KONSULARNE:
Chronią interesy własnego państwa i obywateli
Zapewniają przyjazną współpracę między państwami
MISJE WOJSKOWE:
Doraźne i stałe
Doraźne mają charakter kurtuazyjny , wysyłane w konkretnym celu
*** umowy międzynarodowe i ich rodzaje***
UMOWY W ZALEŻNOŚCI OD ICH ZNACZENIA:
Umowa międzynarodowa to międz. Porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowane przez prawo miedz. Jest wyrazem woli stron ja zawierających i na jej podstawie strony przyjmują zobowiązanie, co pociąga za sobą skutki prawne. (umowa ustna- porozumienie dżentelmeńskie)
Traktatem lub konwencją nazywa się umowy mające uroczystą formę i większe znaczenie ( traktat z mastricht)
Karta- to umowa powołująca do życia ONZ
Pakt- odnosi się do sojuszy państw. (pakt ligi narodów)
Układ- np. układ w-wski.
Deklaracja- wyraża oficjalne stanowisko w określonej sprawie w formie pisemnej lub ustnej. Jest wiążąca dla państw.
Konkordat- umowa zawarta miedzy Watykanem a innymi państwami , reguluje sytuacje Kościoła katolickiego w danym państwie. I konkordat PL 10 luty 1925., aktualny od 1993 r.
UMOWY MIĘDZYNARODOWE WG. LICZBY KONTRAHENTÓW STRON:
A.BILATERALNE- dwustronne (pakt o nieagresji z 1934 r. pl-niem.)
B. MULITLATERALNE- wielostronne (pakt Kellogga-branda z 1928 r.)
UMOWY MIEDZYNARODOWE WG. KRYTERIUM TREŚCI:
POLITYCZNE- traktaty pokojowe kończące stan wojny miedzy państwami , traktaty przymierza regulujące wzajemne zobowiązania sojusznicze państw z użyciem sił włącznie.
GOSPODARCZE- umowy handlowe, konsularne, dot. Współpracy naukowo- technicznej
ADMINISTRACYJNE
UMOWY MIĘDZ. WG KRYTERIUM MOŻLIWOŚCI PRZYSTĄPIENIA PAŃSTW TRZECICH:
Otwarte-dopuszczają przystąpienie do umowy strony trzeciej, bez zgody pozostałych sygnatariuszy
Zamknięte- najczęściej dwustronne, brak możliwości.
UMOWY WEDŁUG KRYTERIUM CZASU:
Terminowe- np. 10 –letni pakt stalowy z 1939 r między N a w + od 1940 Jap.
Bezterminowe- członkostwo kraju w ONZ
UMOWY WG ORGANU PAŃSTWOWEGO WYSTĘPUJĄCEGO W NIEJ JAKO STRONA:
Państwowe
Rządowe
Resortowe
AKTY 1-STRONNE, MAJACE MOC WYWOŁANIA OKRESLONYCH SKUTKÓW PRAWNYCH:
Notyfikacja – polega na pisemnym powiadomieniu II podmiotu pr.międz. o pewnym wydarzeniu. Może też wyjaśniać stosunek pr. Między państwami
Uznanie- to stanowisko państwa określające iż dany przedmiot uznania powinien być objęty mocą prawa miedz. Np. uznanie państwowości, ruchu narodowowyzwoleńczego, uznanie prawa jakiegoś państwa do określonego terytorium.
Protest- wyraża opinię danego państwa że dany problem /działanie są niezgodne z literą prawa miedz.
Zrzeczenie się- akt rezygnacji państwa z określonych praw.