Analiza konwersacyjna.

1. Wstęp

Kruk: Badanie rzeczywistości społecznej za pomocą analizy konwersacyjnej polega na bardzo szczegółowej analizie rozmów codziennych, które są nagrywane w warunkach naturalnych, a następnie zapisywane przy użyciu standardowych znaków, a następnie interpretowane. Dla analizy konwersacyjnej charakterystyczne jest to, ze badacze całkowicie pomijają rozważania nt intencji i cech osobowych rozmówców oraz, zasadniczo, nie biorą pod uwagę refleksji uczestników na temat ich udziału w rozmowie. Główny punkt zainteresowania stanowią metody sekwencyjnego uporządkowania wypowiedzi i gestów uczestników interakcji. W drugiej kolejności dopiero analizują szczególne sposoby prowadzenia rozmów, które mają miejsce tylko w pewnych typach sytuacji społecznych i są do nich dostosowane.

Ola: W analizie konwersacyjnej ważne jest to, że nie pojedyncze wypowiedzi czy gesty rozmówców, lecz sekwencje zbudowane z co najmniej dwóch pasujących do siebie wypowiedzi stanowią podstawową jednostkę analityczną. Badaczy interesuje jak to jest, że rozmowa tworzy zwartą całość i to, jak rozmówcy potrafią się z łatwością orientować w niezaplanowanych, lecz pasujących do kontekstu rozmowy ruchach partnera oraz sami takie ruchy wykonywać. Rola badacza ma być na tyle na ile to możliwe niewidoczna, ale staje się istotna w procesie porządkowania i interpretacji zebranego materiału

1. Charakterystyka rozmów w mass-mediach.

Kruk: W ostatnich latach przeprowadzono wiele badań nad nagraniami radiowymi i telewizyjnymi metodą analizy konwersacyjnej. Badania te dotyczyły formalnych wywiadów dziennikarskich, telefonów od słuchaczy, a także programów typu talk-show. Rzeczywiście jest to doskonały materiał dla badacza z racji tego, że mass-media dysponują różnymi formami dyskursu (np. wywiady dziennikarskie, konferencje prasowe, debaty itp.), a także braku konieczności zgody na uzyskanie materiału. Co wydaje się najważniejsze unikamy zmian zachowania pod wpływem sytuacji badawczej, co jest problemem w przypadku nagrywania rozmów codziennych. Jednakże pod względem tematyki rozmów jesteśmy skazani na scenariusze z góry narzucone przez producentów.

Ola: Rozmowy prowadzone w mediach masowych zawierają zarówno wiele cech rozmów formalnych jak również niektóre cechy rozmów nieformalnych. Elementy rozmów formalnych to: mamy jeden z góry narzucony temat ( np. wywiad lekarski), idealna sekwencja pytanie-odpowiedz, role partnerów są z góry narzucone ( w wywiadach dziennikarskich odbiorca informacji: dziennikarz ma za zadanie uzyskać odpowiedz interesującą dla widowni), powtarzalne i rozpoznawalne elementy ( budowa tożsamości programu).

Z kolei do cech nieformalnych należą: swoboda w dobieraniu i zmianie tematu, sygnały zaangażowania, reakcje na wypowiedzi partnera, możliwa zmiana ról opowiadającego i odbiorcy informacji.

1. Analiza konwersacyjna na przykładzie audycji radiowej. Rytualne aspekty okazywania zaangażowania w rozmowę.

Ola: Chcemy pokazać Wam w/w elementy, ze szczególnym uwzględnieniem stylu wysokiego zaangażowania, na podstawie audycji radiowej. Styl wysokiego zaangażowania to rodzaj prowadzenia rozmowy, który ma okazywać zrozumienie. Zauważono, że rozmowy ze słuchaczami, którzy dzwonią do studia radiowego stanowią przykład graniczny pomiędzy rozmową prywatną a rozmowa nastawioną na widownię. Jak mówił Hutchby: „ rozmowy te ujawniają różnorodność cech, które z jednej strony są podobne do codziennych rozmów, a drugiej wykazują duże podobieństwo do rozmów formalnych.”

Kruk: Materiał, który będziemy analizować pochodzi z porannego programu jednej z ogólnopolskich stacji radiowych przeznaczonego głównie dla młodych słuchaczy. Audycję prowadzą 3 osoby: 2 mężczyzn i jedna kobieta ( w transkrypcji zapisani jako K, M i M2, a słuchacz jako S). Analizowany materiał pochodzi z jednego ze stałych fragmentów audycji nastawionych na interakcję ze słuchaczami: „sekwencji budzenia”: budzenie polega na tym, ze słuchacze sugerują osobie prowadzącej program, kogo ma budzić za pomocą telefonu, odczytując osobie obudzonej wiadomość tekstową wysłaną przez słuchacza lub słuchaczkę. Prowadzący dzwonią do osoby nieprzygotowanej na rozmowę z dziennikarzami i zapraszają ją do rozmowy na antenie. „budzeni” rozmówcy o tym, że będą rozmawiać na żywo z prowadzącymi program radiowy dowiadują się na chwilę przed wejściem na antenę. Analizowane dane pochodzą z lutego 2007 r. Nagrania radiowe jednej audycji z całego miesiąca pozwalają już na zaobserwowanie prawidłowości, a także wyodrębnienie przypadków odmiennych, a w efekcie umożliwiają poszukiwanie reguł rządzących takim typem konwersacji.

Ola: [Transkrypcja nr 1]

Elementy przywitania

1. przedstawianie na użytek widowni (Mateuszu)

2. zwracanie się na Ty (Ty) – nie chcą tworzyć dystansu ani hierarchii tylko familiarność

3. podkreślanie zażyłości przez używanie zdrobnień, zgrubień (Mateo)

4. temat rozmowy: wykonywana czynność ( czy Ty jeszcze w łóżku..?)

5. wyrażenia parajęzykowe (yyy, hy hy hy)

6. nakładki i przerywanie

Kruk: [ transkrypcja nr 3] gruba dziewczyna

1. strategia odkrycia się (jeden z elementów stylu wys. zaangażowania):

Jeśli ja opowiem ci intymną historię, a ty odwdzięczysz mi się tym samym tzn. że jesteśmy przyjaciółmi. W analizowanej audycji temat prywatnego życia nie dotyczy jednak nigdy osób prowadzących. Czasem pojawiają się pseudo relacje z ich życia, ale mają one postać żartów i przeważnie mówiący jasno sugerują, że nie należy w nie wierzyć.

W powyżej zacytowanym fragmencie rozmowy widzimy wyraźnie, że sfera prywatna życia prowadzących jest raczej przedmiotem parodii niż odkrycia. Prowadzący tworzą na potrzeby audycji tożsamość, którą dzielą się ze słuchaczami i swoimi rozmówcami, aby wywołać poczucie bliskości.

Ola: [transkrypcja nr 2] nurkowanie

1. temat rozmowy: relacja z osobą, która wysłała smsa (podteksty seksualne)

2. pytania z broni maszynowej (manifestacja zaciekawienia – styl wys. zaangażowania)

3. wyrażenia parajęzykowe (eeeee..yyyy.. hy hy)

4. wielkie litery symbolizujące podniesiony dźwięk

5. nakładki

Kruk: [transkrypcja nr 4] Kaśka – niemowa

W jednej z rozmów słuchaczka odzywa się 16 razy na 97 kolejek, odpowiadając na pytania : „tak, nie, nie wiem”. W takich sytuacjach prowadzący reaguje odpowiednim komentarzem, często zabawnym np.: „ E, strasznie rozmowny jesteś, wiesz. Wręcz nie mogę ci, że tak powiem, nadążać przerywać”.

W przedstawionej transkrypcji w końcu, po długim milczeniu prowadząca pyta: KAŚKA, Ty w ogóle coś mówisz coś? Cały incydent jest omawiany przez prowadzących i obracany w żart. W tym jednak wypadku żart obraca się przeciwko słuchaczce („ty se znajdź starszą/albo taka..) Tworzy on wspólnotę przeciwko słuchaczce, ponieważ ona pomimo obecności na antenie nie chce bądź już nie może zareagować na komentarze

1. gwałtowna zmiana tematu ( z żartu ze słuchaczki do niezapowiedzianego przejścia do zakończenia rozmowy

2. szybkie tempo rozmowy, szybkie zmiany kolejek oraz duża ilość nakładek, komentarzy tworzy w tej audycji wrażenie świetnej zabawy ( w tej konwersacji prowadzący dopiero po 10 kolejkach orientują się ze słuchaczka dawno zamilkła)

Ola: [transkrypcja nr 5] Showman

Czasem zdarzają się odwrotne sytuacje, kiedy słuchacze czują się bardzo pewnie na antenie.w tym przypadku zwróćmy uwagę na inne przywitanie, które stawia go w pozycji inicjującego rozmowę. Dlatego prowadzący klasyfikują słuchacza jako ‘starego szołmena’

ZAKONCZENIE:

Kruk: Jak stwierdza Hutchby, pomimo wrażenia naturalności, transmisje radiowe są w pełni formalnym fenomenem, w którym prowadzący program jest pośrednikiem pomiędzy sferą prywatną a publiczną, a więc, w tym przypadku, widownią oczekującą porannych nieformalnych pogaduszek a zamkniętym formatem audycji radiowej.

Ola: Ostatecznie to prowadzący decydują, kiedy czas rozmowy się kończy, bo zależy to przede wszystkim od ram audycji, a więc reguł zewnętrznych wobec samej rozmowy. Między redaktorem a słuchaczem musi istnieć nierównowaga wbudowana w specyfikę rozmowy. Styl wysokiego zaangażowania jest charakterystyczny jest w badanym materiale raczej dla prowadzących i słuchacze rzadko są w stanie efektywnie czy przekonywująco podjąć tę grę. Przyjacielska pogawędka na antenie ma pomimo wszelkich manifestacji prywatności wyraźnie profesjonalny charakter.