Mineralogia – nauka zajmująca się rozpatrywaniem minerałów, określaniem ich składów chemicznych i warunków powstawania
Minerał – pierwiastek lub związek chemiczny powstawały w sposób naturalny i pozostający w warunkach normalnych (20 oC, 1013hPa), stałym stanie skupienia, mający budową krystaliczną. Powstaje w wyniku procesów przebiegających na powierzchni lub w głębi ziemi. Do minerałów nie należą krystaliczne substancje mineralne budowane przez organizmy żywe.
Mineraloid – nie ma stanu stałego (np. rtęć), sztucznie wytwarzane np. sztuczny grafit, kwarc/bursztyn (produkt roślinny żywica)
Minerał skałotwórczy – to ok. 4000 znanych obecnie minerałów które odgrywają rolę w budowie skorupy Ziemi.
Minerały złożone – są źródłem wielu surowców wykorzystywanych w gospodarce. Jednak liczne minerały skałotwórcze także mają znaczenie surowcowe, jak kwarc, skalenie, magnetyt i hematyt (np. galena, sfaleryt, chalkopiryt, malachit)
Ciało krystaliczne – (kryształ) nazywamy ciało charakteryzujące się uporządkowaną budową wewnętrzną, tj. ściśle określoną regularnością rozmieszczenia atomów lub jonów w sieci przestrzeni.
Minerały mają uporządkowaną budowę wewnętrzną. Własności:
Jednorodność chemiczna – ten sam skład chemiczny w każdej części krystału
Izotropowość (jednorodność) fizyczna – w całym krysztale te same właściwości fizyczne skalarne (gęstość, ciepło, temperatura topnienia)
Prawidłowa postać zewnętrzna – tylko w przypadku swobodnego wzrostu kryształu (np. w pustej szczelinie skalnej) lub utworzenia jako pierwszego w półpłynnym stopie magmowym.
Anizotropowość – różne wartości dla tej samej własności
Układy krystaliczne i typowe formy kryształów:
Regularny
Tetragonalny
Rombowy
Heksagonalny
Trygonalny
Jednoskośny
Trójskośny
Właściwości optyczne:
Barwa – cecha charakterystyczna minerału, niezależna od miejsca jego pochodzenia. Na barwę wpływa zdolność pochłaniania różnych fragmentów widma światła białego:
- idiochromatyczne (barwne) – np. czarny grafit, mosiężny piryt, zielony malachit, żółte złoto rodzime, żółta siarka rodzima
-bezbarwne (achromatyczne) – nie mają żadnego charakterystycznego koloru. Mogą byś bezbarwne i przezroczyste, jeśli są zabarwione prawidłowo bez domieszek.
- alchromatyczne (zabarwione) – minerały które zawierają domieszki nadające kolor
Rysa – barwa sproszkowanego minerału. Minerały zabarwione, białe i bezbarwne mają rysę białą lub jasnoszarą. Minerały barwne mają rysę barwną zgodną z kolorem minerału (malachit, azuryt, magnetyt, siarka rodzima) lub odmienną (złotawy chalkopiryt ma rysę zielonkawoczarną, mosiężno-złoty piryt czarną, brunatny do czerwonego helmatyt wiśniową)
Przezroczystość:
- przezroczyste (kryształ górski, gips, kalit, topaz) – możliwe jest odczytanie pisma przez kryształ lub niezbyt gruby odłamek minerału
- półprzezroczyste (chalcedon, opal) – przez cienką płytkę można rozpoznać zarys przedmiotu
- przeświecające (skalenie) – przez cienką płytkę przechodzi światło, nie można rozpoznać zarysu przedmiotów
- nieprzezroczyste (piryt, magnetyt) – światło nie przechodzi nawet przez cienkie płytki. Takie minerały mają zazwyczaj połysk metaliczny lub są matowe.
Połysk – właściwość związana z odbiciem światła od powierzchni. Typy połysku:
- metaliczny (piryt, galena, miedź rodzima, magnetyt i metale rodzime)
- półmetaliczny (grafit)
- niemetaliczny:
*szklisty (zwyczajny) – skalenie, oliwiny, kalcyt, halit
* tłusty (woskowy) – powierzchnia przełamu kwarcu i siarki rodzimej, bursztyn
* perłowy – talk, minerały o blaszkowej budowie
*jedwabisty – gips włóknisty i minerały o włóknistym pokroju
*żywiczny – minerały o wysokich współczynnikach załamania światła i żółtej barwie p. siarka rodzima
* diamentowy – (cyrkon, diament)
*matowy (brak połysku) – minerały ilaste np. kaolinit
Twardość – jest to wartość oporu jak stawia minerał przy próbie jego zarysowania lub ścierania.
| Stopień Mohsa | Minerał wzorcowy | Rozpoznanie |
|---|---|---|
| 1 | Talk | Można zarysować paznokciem |
| 2 | Gips | |
| 3 | Kalcyt | Można zarysować ostrzem stalowym |
| 4 | Fluoryt | |
| 5 | Apatyt | |
| 6 | Ortoklaz | |
| 7 | Kwarc | Uderzenie krzeszą iskrę i rysują szkło a 9 i 10 tnie szkło |
| 8 | Topaz | |
| 9 | Korund | |
| 10 | Diament |
Łupliwość – zdolność do pękania pod działaniem nacisku lub uderzenia na części ograniczone powierzchniami płaskimi. Jest związana z budową wewnętrzną kryształów – kierunki łupliwości przebiegają zgodnie z płaszczyznami sieciowymi w kryształach. Wyróżniamy:
- łupliwość doskonałą – przy podziale minerałów na cieniutkie blaszki o dużych powierzchniach (np. miki)
- dokładna – występuje w przypadku podziału minerału na fragmenty ograniczone płaskimi powierzchniami przypominającymi ściany kryształów (np. halit, galena)
- wyraźna – charakteryzuje się występowaniem obok gładkich płaszczyzn łupliwości, również przełamów o kierunkach przypadkowych (np. pirokseny, amfibole)
- niewyraźna – płaszczyzny łupliwości wstępują ilościowo płaszczyznom przełamu o kierunkach przypadkowych.
Minerały ze względu na łupliwość mają przełam:
-muszlowy – mineraloidy (opal), minerały bardzo drobnokrystaliczne (chalcedon), nieliczne minerały tworzące wyraźnie duże kryształy (kwarc)
- gładki (najpospolitszy)
- zadziorowy (azbest)
- haczykowaty (miedź rodzima, złoto rodzime)
- ziarnisty (piryt, kasyteryt)
- ziemisty (kaolinit)
Petrografia – nauka zajmująca się badaniem skał ich cech fizycznych i chemicznych, stosunkami wielkościowymi i rozmieszczeniem minerałów oraz sposobami występowania tych minerałów.
Skała – naturalny zespół minerałów tworzący formy przestrzenne. Wyróżniamy trzy rodzaje skał w zależności od sposobu powstania skały magmowe, osadowe i metamorficzne
Podstawowe elementy rozpoznawania skał:
Barwa – wypadkowa barw minerałów oraz domieszek barwiących np. związków żelaza, substancji organicznych, wilgoci
Struktura - określa sposób wykształcenia składników w skale, a więc kształt i wielkość ziaren, oraz różnice wielkościowe między nimi.
Tekstura - jest to cecha określająca sposób rozmieszczenia składników w skale, czyli sposób wypełnienia przestrzeni skalnej przez te składniki i ich wzajemne uporządkowanie.
Skład mineralny – ilość i rodzaj tworzących skałę minerałów
Typ genetyczny – miejsce położenia skały w przestrzeni skalnej
Nazwa skały – wynik
Skały magmowe – powstają w wyniku zastygania (krzepnięcia, krystalizacji) stopu krzemianowego. Bezpośrednią przyczyną krystalizacji ognisto-pylnego stopu jest jego ochłodzenia i spadek ciśnienia.
Barwa – ze względu na zawartość SiO4 (krzemionka) i skład mineralny. Krzemioka wpływa na zabarwienie:
- kwaśne – zawierające głównie kwarc i skalenie SiO4 ≥60% (jasne)
- obojętne – głównie skalenie SiO4ϵ(45%-60%) (średnie)
- zasadowe – skalenie i skaleniowce SiO4 <455 (ciemne)
Struktura – stopień krystaliczności:
1. Pełnokrystaliczna – wszystkie składniki skały są wykrystalizowane w formie kryształów
2. Częściowokrystaliczna – część składników wykrystalizowana w postaci kryształów reszta jako szkliwo (zmienne warunki krystalizacji)
3. Szklista – brak składników krystalicznych, całość zakrzepło jako szkliwo podczas gwałtownego stygnięcia (niekorzystne warunki)
Ze względu na wielkość składników:
- jawnokrystaliczna – można dostrzec kryształy gołym okiem. Różne rozmiary składników w skale.
- skrytokrystaliczna – przeciwieństwo jawnokrystalicznej – nie można dostrzec gołym okiem kryształów
- porfirowa – pośrednia. Zbudowana z prakrształów (widoczne gołym okiem) i ciasta szklistego (nie widocznych gołym okiem)
Ze względu na różnice pomiędzy kryształami:
-równoziarnista – kryształy o zbliżonym do siebie rozmiarze. Wyróżniamy: gruboziarnistą (>5mm), śrenioziarnistą (2-5mm) i drobnoziarnistą (<2mm)
-nierównosiarnistą – ziarna w skale o różnych wielkościach
Ze względu na stopień uporządkowania składników w przestrzeni skalnej wyróżniamy tekstury:
- bezładna (nieuporządkowana) – składniki skały nie wykazują uporządkowania w żadnym kierunku
- uporządkowana (kierunkowa) – składniki skały sa ułożone w sposób regularny. Powstaje w wyniku ruchu magmy lub ciśnienia kierunkowego. Wyróżniamy:
*równoległą – fluidalną – składniki wykazują zakłócenia równoległoej orientacji, układają się prawie równolegle (tak jak płynęła magma)
* kulista (steroidalna) – składniki ułożone promieniście wokół jakiegoś centrum.
Ze względu na stopień wypełnienia przestrzeni w skale wyróżniamy:
- tekstura zbita (masywna) – składniki ściśle wypełniają przestrzeń, nie pozostawiając żadnych wolnych miejsc tzw. Porów
- tekstura porowata – przeciwieństwo masywnej; w masie skalnej występują wolne przestrzenie, które są pozostałością po pęcherzykach gazów. Kształty porów mogą być różne. Różna jest tez ilość i wielkość wolnych przestrzeni. W porach obserwujemy minerały wtórne – takie które wykrystalizowały się później niż sama skała.
Intruzja:
- zgodna: sill, lakkalit, lopelit
-niezgodna: żyła kominowa, żyła dajkowa (dajka), batkolit
Minerały skałotwórcze skał magmowych:
Główne – występują w przeważającej ilości i decydują o właściwościach danej skały. Do głównych minerałów skałotwórczych skał magmowych zalicza się: kwarc, skalenie, skaleniowce, łyszczyki, oliwiny, pirokseny i amfibole.
Poboczne – stałe towarzysze głównych, występują w podrzędnych ilościach
Akcesoryczne – występują w zmiennych ilościach w niektórych gatunkach skał.
Do grupy pobocznych i akcesorycznych należą: magnetyt, hamatyt, piryt, granaty i turmaliny.
Typ genetyczny skały – przynależność do grupy skał wylewnych, żyłowych lub głębinowych.
Skały osadowe – powstały w wyniku procesów zachodzących na powierzchni ziemi. Procesy te dzielimy na 4 etapy:
Wietrzenie
Transport
Sedymentacja
Diageneza
Dawniej skały osadowe klasyfikowano ze względu na: budowę, teksturę, cechy fizyczne, środowisko osadzenia, czynniki genetyczne i znaczenie ekonomiczne.
Obecnie uwzględnia się ich skład lub budowę. Pozostałe cechy mogą być użyte do wydzielenie różnego rodzaju odmian.
Ze względu na sposób powstawania wyróżnia się:
Skały okruchowe (klastyczne) – powstają w wyniku nagromadzenia minerału pochodzącego z rozkruszenia starszych skał, jego przetransportowania i osadzenia przez wodę, wiatr lub lód:
- skały bardzo drobnookruchowe (pelity): ił, iłowiec, łupek ilasty
- skały drobnookrychowe (aleuryty): muł, mułowiec, łupki osadowe
- skały średniookruchowe (psammity): piasek, piaskowiec, arkoza, szarogłaz
- skały grupookruchowe (psefity): gruz, żwir, brekcja, zlepieniec
Skały piroklastyczne – powstałe z minerałów wyrzuconych w powietrze w czasie erupcji wulkanicznej, np. tuf wulkaniczny, tufit
Skały rezydualne (alitowe, regolit) – zwietrzelina powstała „in situ” (na miejscu) w wyniku wietrzenia skał (przede wszystkim węglanowych): terra rossa, lateryt, boksyt
Skały chemogeniczne (pochodzenia chemicznego) – powstałe w wyniku rozpuszczenia składników skał starszych i ponownego wytrącenia osadu wskutek parowania lub reakcji chemicznych z udziałem (lub bez) organizmów żywych:
- węglanowe – wapieniem dolomit, margiel – skała mieszana
- krzeminkowe – gejzeryt, kwarc, krzemień, rogowiec, martwica krzemionkowa, opoka
- żelaziste – żelazik, ruda darniowa
- gipsowe i solne – gips, anhydryt, sól kamienna, sól potasowa
- fosforanowe – fosforyt, guano
- manganowe, siarkowe (siarka rodzima), strontowe, barytowe, fluorytowe
Skały organogeniczne (pochodzenia organicznego, biogeniczne) – powstałe ze szczątków organizmów zwierzęcych (skały zoogeniczne) i roślinnych (skały fitogeniczne)
- kopalne paliwa stałe: węgle kopalne – torf, lignit, węgiel brunatny i kamienny
- kopalne paliwa płynne: ropa naftowa, asfalt, ozokeryt (wosk ziemny)
- łupki palne i butumiczne
- kreda wapień numulitowy, wapień rafowy, radiolaryt.
Struktura skał okruchowych i ilastych.
Ze względu na rozmiary (frakcję) materiału okruchowego:
- profilowa (gruboziarnista lub żwirowa) – ziarna powyżej 2mm
- psamitowa (średnioziarnista lub pisakowa) – ziarna 2 - 0,1 mm
- aleurytowa (drobnoziarnista lub mułowa) – ziarna 0,1 do 0,01 mm
- pelitowa (iłowa) – ziarna poniżej 0,01 mm. Struktura jest charakterystyczna dla mułków i lessów.
Ze względu na kształt ziaren mineralnych wyróżnia się struktury:
- równoziarnista – wszystkie ziarna są mniej więcej tej samej wielkości
- różnoziarnista – ziarna mineralne o różnej średnicy
Struktura skał chemicznych i organicznych:
Ze względu na wielkość ziaren wyróżnia się struktury:
- gruboziarnista – średnica ziaren powyżej 0,25 mm
- średnioziarnista – 0,1 – 0,25 mm
- drobnoziarnista – 0,05 – 0,1 mm
- bardzo drobnoziarnista – średnica mniejsza niż 0,05 mm
Struktury ze względu na kształt ziaren mineralnych:
- równoziarnista i różnoziarnista
- prawidłowo i nieprawidłowo ziarnista
Podział ze względu na rozmieszczenie składników:
Tekstura bezładna
Tekstura uporządkowana – uporządkowanie polega najczęściej na określonym sposobie warstwowania (możliwe jest do określenia tylko w dużych okazach lub w terenie)
Stosunek ilościowy materiału okruchowego do spoiwa może być bardzo różny. Dwa skraje przypadki:
Spoiwa typu kontaktowego – okruchy skalne są blisko siebie, jest ich bardzo dużo a spoiwa niewiele i tylko łączy ze sobą okruchy – TEKSTURA ZBITA
Spoiwo masy wypełniającej – okruchów skalnych jest niewiele a masa spoiwa właściwie tworzy skałę – TEKSTURA POROWATA
Minerały wchodzące w skład skał okruchowych są dwojakiego pochodzenia:
Minerały allogeniczne – powstałe poza środowiskiem tworzenia się skał osadowych. Dostają się one do środowiska osadowego w wyniku mechanicznego wietrzenia skał starszych niż dany osad i przetransportowania do zbiornika sedymentacyjnego
Minerały autogeniczne – powstałe w środowisku tworzenia się skał osadowych. Powstają w wyniku bezpośredniego wytrącenia z roztworu, na skutek procesów biochemicznych lub w wyniku późniejszych przemian diagenetycznych w obrębie złożonego osadu. (najważniejsze: opal, kwarc autogeniczny, chalcedon, minerały ilaste, glaukonit, gibbsyt, diaspor, getyt, leptdokrokit, piryt autogeniczny, markasyt, kalcyt, dolomit, syderyt, apatyt, wiwanit, anhydryt, baryt, kizeryt, alit, sylwin, karnalit i kainit.
Skały metamorficzne (przeobrażone) – ten typ skał powstaje w skorupie ziemskiej na skutek przeobrażenia (metamorfozy) wcześniej istniejących skał. Czynniki działające na skały poddane procesowi metamorfizmu: wysokie ciśnienie i temperatura.
W wyniku procesu metamorfizmu w pierwotnej skale mogą zajść zmiany w składzie mineralnym, w strukturze i teksturze.
W zależności od warunków w jakich powstały wyróżniamy:
Metamorfizm dynamiczny (kinetyczny) – czynnikiem przeobrażającym jest ciśnienie, które powoduje przebudowę strukturalną
Termiczny (kontaktowy) – czynnikiem przeobrażającym jest temperatura, która powoduje przebudową mineralną
Regionalny – czynnikami przeobrażającymi są ciśnienie i temperatura, które powodują przebudowę mineralna i strukturalną
Struktury wyróżniamy za pomocą wielkości blastów i stosunków między nimi. Krystaloblasty (blasty) są to kryształy wzrosłe w warunkach metamorficznych. Proces ten nazywamy blastezą.
Prawie wszystkie skały mają strukturę faneroblastyczną – blasty są widoczne gołym okiem.\
Ze względu na różnice między blastami wyróżniamy strukturę:
Homeoblastyczną – blasty jednakowych rozmiarów
Heteroblastyczną – blasty różnych rozmiarów
Ze względu na kształt blastów wyróżniamy strukturę:
Granoblastyczną – blasty o pokroju izometrycznym
Lipidoblastyczną – blasty o pokroju płytkowym lub blaszkowym
Nematoblastyczną – blasty o pokroju słupkowym lub pręcikowym
Tekstura skał metamorficznych – zawsze zbita, bezładna lub uporządkowana. W wyniku działania ciśnienia następuje uporządkowanie minerałów równolegle do siebie dłuższymi osami kryształów. Powstają wtedy często jak gdyby warstewki – TEKSTURA LINIOWA (równoległa). Niekiedy tworzy się tekstura ŁUPKOWA – zdolność do łatwego dzielenia się skały wzdłuż równoległych do siebie płaszczyzn. Wyróżnia się tez strukturę OCZKOWĄ i GNEJSOWĄ. Wiele skał metamorficznych ma strukturę bezwładną.
Skład mineralny – zależy w dużym stopniu od skały wyjściowej. Większość wcześniej opisywanych minerałów skałotwórczych wytrzymuje proces metamorfizmu. Znikają w procesie przeobrażania skał np. minerały ilaste. Pojawiają się również nowe minerały, charakterystyczne wyłącznie dla tej grupy skał jak np. talk, korund, cyanit (dysten), sylimanit, andaluzyt, serpentyn, granaty lub grafit, Niektóre minerały jak np. granaty zwiększają znacznie swój udział w składzie mineralnym w stosunku do składu skały wyjściowej.
Skały przeobrażone powstają ze skał osadowych.
Kwarcyt – skała powstająca ze skał osadowych, zbudowanych w przeważającej części z krzemionki (np. piaskowce o lepiszczu krzemionkowym lub skały krzemionkowe). Jest to skała praktycznie monomineralna, składająca się z kwarcu, a więc bardzo twarda i niemal idealnie odporna na wietrzenie (zwłaszcza chemiczne). Może być zabarwiona np. związkami żelaza na kolor od czarnego do brunatnego. A teksturę nieuporządkowaną.
Marmur – powstaje jako produkt przeobrażenia wapieni i dolomitów. Skała praktycznie monomiranralna zbudowana z krystalicznego kalcytu w związku z tym silnie reaguje z HCl.
Skały przeobrażone powstające ze skał magmowych:
Gnejs – ten sam skład mineralny co granit. Charakteryzuje się na ogół lepiej lub gorzej wykształconą teksturą liniową. Występuje w wielu pasmach Sudetów, np. w Górach Izraelskich, w Masywie Śnieżnika i in., a także w Tatrach Wysokich. Wykorzystywany jako kruszywo.
Zieleniec – zielonkawa barwa, drobnoziarnista struktura i słabo zaznaczona liniowa tekstura. Powstaje ze skał magmowych obojętnych (dioryt, gabro). Występuje w Górach Kaczawskich.
Planisekcja – przedstawienie budowy geologicznej obszaru w przecięciu z fikcyjną płaszczyzną poziomą. Poziomem tym może być poziom morza ale tez każdy inny poziom poniżej i powyżej poziomu terenu. Mapę, która przedstawia budową geologiczną nazywamy mapą planisekcyjną. Budowę geologiczną obrazuje przebieg granic geologicznych na mapie.
Granica geologiczna – powierzchnia, która oddziela 2 różne środki skalne. Na mapie ta granica jest zawsze linią. Na mapie planisekcyjnej jest linią powstałą w wyniku przecięcia się powierzchni geologicznej z płaszczyzną poziomą.
Położenie powierzchni geologicznej w przestrzeni wyznaczają:
Linia brzegu – każda linia pozioma do tej powierzchni leżąca na niej
Linia upadu powierzchni – linia leżąca na niej prostopadła do brzegu
Linia powierzchni – kąt zawarty pomiędzy kierunkiem północy a linią brzegu mierzony zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. Oznacza to iż kąt ten może wynosić od 0 do 180 stopni (0-200 gragów)
Upad powierzchni – kąt zawarty pomiędzy płaszczyzną poziomą a daną powierzchnią, mierzony w płaszczyźnie prostopadłej do linii brzegu. Kąt ten może wynosić od 0 – 90 stopni (0-100 gradów)
Kierunek upadu (nachylenia) powierzchni – kierunek w którym nacylona jest linia upadu powierzchni względem stron świata
Określanie położenia warstwy mapy:
Poziomice (warstwice) topograficzne – linie łączące punkty terenu o tej samej wysokości
Poziomice (warstwice) strukturalne – linia brzegu jakiejś warstwy lub powierzchni geologicznej o określonej wysokości
Linia intersekcyjna – krawędź przecięcia się płaszczyzny warstwy z płaszczyzną terenu
Wychodnia – powierzchnia terenu ograniczona liniami intersekcyjnymi stropu i spągu warstwy. Inaczej można powiedzieć, że jest to obszar występowania jakiejś warstwy lub ciała geologicznego na powierzchni terenu lub płytko pod powierzchnią.
Szerokość wychodni zależy od:
Kata upadu warstwy (tym szersza im upad jest mniejszy i odwrotnie)
Miąższości warstwy
Kąta nachylenia zbocza na którym warstwa się odsłania
Najmniejsza wychodnia będzie wtedy kiedy zbocze przecina warstwę prostopadle do jest stropu i spągu (wychodni równa miąższości rzeczywistej). Wychodnia tym szersza im mniejszy kąt między powietrznią terenu a tropem i spągiem warstwy.
Mapa geologiczna – przedstawia budową geologiczną jakiegoś obszaru za pomocą granic geologicznych. Granice te są wynikiem przecięcia się, czyli intersekcji powierzchni utworów geologicznych z powierzchnią terenu (lub inną powierzchnią wgłębną). Dlatego granice geologiczne nazywa się też liniami intersekcyjnymi, a obraz ich przebiegu w terenie lunb na mapie obrazem intersekcyjnym.
Deformacje ciągłe i nieciągłe: Bodowa geologiczna obszaru jest to sposób przestrzennego rozmieszczenia skał w skorupie ziemskiej.
Struktura geologiczna (tektoniczna) – element budowy geologicznej (np. płyta, monoklina, fałd, uskok)
Płyta albo obszar płytowy – obszar poziomo lub prawie poziomo leżących warstw (ich upad nie przekracza 5 stopni). Obszar intersekcyjny budowy płytowej na mapie – linie intersekcyjne biegną równolegle do poziomic.
Monokina – obszar występowania warstw nachylonych w jedną stroną i pod mniej więcej tym samym kątem. W monoklinie warstwy nie powtarzają się i zapadają w kierunku warstw młodszych.
Obraz intersekcyjny monokliny na mapie. Przebieg i kształt linii intersekcyjnych oraz ich stosunek do poziomic w znaczym stopniu jest uzależniony od wielkości kąta upadu warstwy. Poszczególne warstwy następują po sobie kolejno od starszych do młodszych.
Fałd – wygięcie warstwy bez przerwania ich ciągłości, jest to takie wygięcie, która składa się z dwu sąsiadujących ze sobą form fałdowych: antykliny i synkliny
Antyklina – siodło – zawiera warstwy najstarsze w części wewnętrznej, czyli w jądrze i kolejno coraz młodsze ku częściom zewnętrznym, czyli skrzydłom. W swym normalnym położeniu antyklina jest wygięta ku górze. W wykiku procesów erozyjnych wypukłość antykliny i wklęsłość synkliny mogą się nie zaznaczyć i dojść może do odwrócenia rzeźby (inwersji) – na miejscu antykliny powstaje obniżenie a wzniesienie na miejscu synkliny.
Synklina- łęk zawiera w jądrze warstwy najmłodsze ku skrzydłom zaś kolejno coraz starsze.
Elementy fałdu:
Amplituda fałdu – różnica wysokości między przegubem antykliny a przegubem sąsiedniej synkliny
Przegub czyli skręt (synkliny lib antykliny) – miejsce przecięcia warstw na szczycie antykliny lub na dnie synkliny
Oś antykliny (synkliny) – linia położona na powierzchni warstwy w miejscu przegubu antykliny (synkliny)
Oś nie musi być linią prostą ani też poziomą
Promień fałdu – odległość między powierzchnią osiową antykliny a powierzchnią osiową synkliny mierzona w płaszczyźnie poziomej
Obwiedzia fałdu – dwie powierzchnie między którymi zawierają się wygięcia stropu lub spągu jednej z ławic sfałdowanych
Jądro antykliny – zawiera warstwy najstarsze
Jądro synkliny – zawiera warstwy najmłodsze