Rachunkowość jest systemem informacyjno-kontrolnym o charakterze retro- i prospektywnym dostosowanym do celów zarządzania finansami przedsiębiorstwa. Rachunkowość:
Rachunek kosztów i wyników – system objaśniający powstawanie kosztów w podmiotach mikroekonomicznych nastawionych na zysk. Dostarcza informacji o kosztach, przychodach i wynikach dla procesów zarządzania realizowanych w krótkim i długim okresie.
Księgowość
Sprawozdawczość
RACHUNEK K. 1. Sprawozdawczy rachunek kosztów (rachunkowość finansowa) Koszty produktów dla wyceny zapasów. Koszty dla ustalenia wyniku działalności 2. Rachunek kosztów dla zarządzania (rachunkowość zarządcza) Informacja o kosztach dla podejmowania decyzji krótkookresowych i strategicznych. Informacje o kosztach dla planowania Informacje o kosztach dla kontroli.
Trzy wymiary rachunku kosztów
funkcjonalny (przygotowanie informacji o zużyciu dóbr dla realizacji celu rzeczowego oraz o wycenie dóbr nowopowstałych
instytucjonalny (osoby odpowiedzialne za przygotowywanie informacji na temat kosztów przychodów i wyników firmy)
instrumentalny (zestaw metod/ narzędzi generujących informacje liczbowe do procesu zarządzania-tworzonych według specyficznych struktur)
Cele rachunku kosztów:
Określenia, jakie koszty, i w jakiej wysokości zostały poniesione w analizowanym okresie,
Powiązania kosztów z procesem i jego efektem oraz komórkami przedsiębiorstwa w których powstaje,
Ustalenie kosztów przypadających na jednostkę wyrobów gotowych i niezakończonych (kalkulacji).
Zadania rachunku kosztów:
Wewnętrzne: przygotowanie istotnych informacji dla procesów planowania i kontroli
Zewnętrzne: dostarczenie informacji niezbędnej do sporządzenia sprawozdawczości zewnętrznej.
Cele + zadania → etapy rachunku kosztów i wyników
Ewidencja kosztów (np. według rodzaju)
Rozliczenia kosztów (wg. MPK, nośników kosztów)
Wykorzystanie informacji o kosztach (np. do oceny: pracy poszczególnych komórek przedsiębiorstwa, stanu przedsiębiorstwa, codziennego zarządzania przedsiębiorstwem)
Zakres rachunku kosztów i wyników:
Pomiar kosztów/przychodów
Wycena kosztów/przychodów
Podział kosztów/przychodów
Przydzielanie kosztów/przychodów
Hierarchizowanie (porządkowanie) kosztów/przychodów
KOSZTY według typów działalności gospodarczej:
Zwykłej działalności operacyjnej w ujęciu odmian lub funkcjonalnym
Pozostałe koszty operacyjne (wartość księgowa sprzedanych lub zlikwidowanych: aktywów trwałych, aktywów trwałych w budowie, wartości niematerialnych i prawnych; koszty remontów; koszty zaniechanej produkcji; przedawnione lub umorzone roszczenia i należności; kary; grzywny i odszkodowania; rezerwy na przewidywane straty)
Koszty działalności finansowej (wartość księgowa sprzedanych udziałów, walut obcych; odsetki od kredytów i pożyczek; ujemne różnice kursowe; utrata wartości udziałów i papierów wartościowych itp.)
Koszty zdarzeń nadzwyczajnych (straty nadzwyczajne)
Koszty działalności inwestycyjnej (koszty związane z realizacją inwestycji w aktywa trwałe)
Koszty wg rodzaju (Umożliwia: porównywanie dynamiki kosztów całkowitych z dynamiką produkcji oraz poszczególnych ich pozycji; porównanie kosztów okresu z poprzednimi okresami oraz oceny zmiany struktury; wyodrębnienie tych elementów kosztów, które powodują największe zmiany w poziomie i strukturze kosztów własnych.
Amortyzacja (środki trwałe(budynki, samochody, maszyny itp.), wartości niematerialne i prawne (prawa majątkowe, licencje, wniesione), aporty)
Zużycie materiałów i energii
Usługi obce (remonty, konserwacje, prace specjalistyczne, transport)
Podatki i opłaty
Wynagrodzenia
Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia na rzecz pracowników
Pozostałe (koszty reprezentacji, podróże służbowe, stypendia, ekwiwalent za odzież własną, sprzęt, odprawy, środki transportu, koszty ubezpieczeń rzeczowych, inne)
Koszty wg. odmian działalności:
Działalność podstawowa
Działalność pomocnicza-Przedsiębiorstwo produkcyjne -> usługi zakupu towarów i materiałów, transportowe, remontowe, księgowe, finansowe, personalne
Koszty zarządu-Obsługa zarządu i innych działów centralnych przedsiębiorstwa
W przedsiębiorstwie produkcyjnym:
BEZPOŚREDNIE-Materiały bezpośrednie -Koszty zakupu materiałów -Płace bezpośrednie i narzuty na nie -Inne koszty bezpośrednie (np. prąd elektryczny)
POŚREDNIE -Koszty wydziałowe (dotyczą wydziałów produkcyjnych) -Koszty zarządu (ogólnozakładowe) -Koszty sprzedaży.
Na wzrost kosztów pośrednich wpływa:
Zastępowanie pracy żywej pracą maszyn,
Zmiana kosztów płac z proporcjonalnie zmiennych na koszty stałe niezależne od poziomu produkcji
Wzrost i kosztochłonności prac fazy przedprodukcyjnej (np. projektowanie, pozyskanie zlecenia)
Wzrost kosztów fazy poprodukcyjnej (np. obsługi gwarancyjnej)
Koszty wydziałowe (pośrednie produkcji):
związane z technologią i organizacją produkcji (np. utrzymanie w gotowości produkcyjnej stanowisk pracy tj. koszty ruchu: amortyzacja maszyn, zużycie uniwersalnych narzędzi, konserwacja i remont maszyn, paliwo i energia napędowa maszyn itp.) KOSZTY UZASADNIONE wytworzenia
związane z organizacją zarządzania produkcją np. wynagrodzenie kierownictwa wydziału produkcyjnego i personelu pomocniczego, koszty oświetlenia, sprzątanie, ogrzewanie, materiały zużyte na ogólne cele wydziału
Koszty wg. Stopnia reagowania na zmiany wielkości produkcji:
stałe (inaczej, użyteczne, puste, to koszty, które umożliwiają nam produkcję)
zmienne (o charakterze proporcjonalnym, progresywnym i degresywnym)
ZMIENNE: - bezpośrednie -część pośrednich
Koszty w przedsiębiorstwie
Koszty całkowite: to suma wszystkich kosztów ponoszonych przez przedsiębiorstwo w analizowanym czasie.
Koszty stałe: to koszty, których wielkość nie zmienia się przy zmianach wielkości produkcji
Koszty zmienne: to koszty, które zmieniają się wraz ze zmianami wielkości produkcji
Koszty przeciętne: to średni koszt wytworzenia jednostki produkcji, czyli koszt całkowity przypadający na jednostkę produkcji
Przeciętny koszt stały: to koszt stały przypadający na jednostkę produkcji
Przeciętny koszt zmienny: to koszt zmienny przypadający na jednostkę produkcji
Koszt krańcowy: to koszt wytworzenia dodatkowej jednostki produkcji, czyli przyrost kosztów spowodowany zwiększeniem produkcji o jednostkę
Koszty w układzie funkcjonalnym:
Koszty zakupu (transport, załadunek, wyładunek, ubezpieczenie transportowe)
Koszty sprzedaży (reklamy, opakowania wysyłkowe, transportowe, załadunek, wyładunek, ubezpieczenie transportowe)
Koszty działalności właściwej (produkcja przemysłowa, budowlano-montażowa, usługi, sprzedaż hurtowa lub detaliczna itp.)
Kalkulacja kosztów oznacza wykonanie czynności obliczeniowych (tzw. Rachunku kalkulacyjnego) polegającego na ustaleniu wysokości jednostkowego kosztu przedmiotu kalkulacji (wyrobu, usługi, zlecenia produkcyjnego itp.) i wykazaniu jego struktury (elementów składowych) zwanych pozycjami kalkulacyjnymi.
Kalkulacja podziałowa prosta
Prezentuje koszt jednostkowy, którym jest średni koszt wytworzenia wszystkich wyrobów; stosowana jest przede wszystkim dla produkcji masowej jednego rodzaju wyrobu
$K_{j} = \frac{K_{c}}{Q},\ $ wykorzystujemy gdy nie ma żadnych zapasów ani na początku, ani na końcu
Kj − koszt jednostkowy,
Q − liczba wyprodukowanych produktow gotowych
Kc − koszt calkowity funkcjonowania przedsiebiorstwa w badanym okresie
$$K_{j} = \frac{K_{c} + \left( K_{p} - K_{k} \right)}{Q},\ \ jezeli\ w\ przedsiebiorstwie\ wystepowaly\ zapasy\ produkcji\ niezakonczonej.$$
$$K_{j} = \frac{K_{C}}{Q^{''} + s \times Q^{'}},\ $$
gdy nie ma na poczatko okresu produkcji niezakonczonej a wystepuje
ona na koniec kazdego okresu
Gdzie Kp−koszty stanu początkowego wytworzenia produkcji niezakończonej
Kk− koszt stanu końcowego wytworzenia produkcji niezakończonej
Q’ – liczba wyprodukowanych wyrobów niezakończonych
s- stopień zaawansowania wyrobów niezakończonych
Kalkulacja podziałowa ze współczynnikami jest wykorzystywana do ustalenia kosztów produkcji w przedsiębiorstwach, które wytwarzają wiele takich samych wyrobów różniących się jedynie: pracochłonnością, maszynochłonnością, wielkością (grubością, powierzchnią), kształtem, wagą, czy innymi ilościowymi cechami zewnętrznymi.
$$K_{\text{ji}} = \frac{K_{c} \times R_{i}}{Q_{i}},\ \ R_{i} = \frac{C_{i}}{\sum_{i = 1}^{n}C_{i}}$$
Kalkulacja fazowa (procesowa) jest wykorzystywana do ustalenia masowej i wielkoseryjnej, przechodzącej przez szereg następujących po sobie faz produkcyjnych. Wszystkie fazy, oprócz ostatniej, kończą się przekazaniem wyrobu do kolejnej fazy produkcyjnej.
$$K_{\text{ja}} = \frac{K_{\text{Ca}} + Q_{a - 1} \times K_{j\left( a - 1 \right)}}{Q_{a}}$$
Kja-koszt jednostkowy półfabrykatu po realizacji fazy a procesu produkcyjnego
Kj(a-1) – koszt jednostkowy półfabrykatu po realizacji faz procesu produkcyjnego (od fazy 1-szej do fazy a-1)
KCa – koszt całkowity wytworzenia półfabrykatu tylko w fazie a procesu produkcyjnego
Qa – liczba półfabrykatów wytworzonych w fazie a procesu produkcyjnego
Q(a-1) – liczba półfabrykatów wytworzonych w fazie poprzedzającej fazę a.
Rachunek kosztów pełnych (całkowitych)
Filozofia: zostały poniesione w przedsiębiorstwie określone koszty i wyprodukowane wyroby, dlatego wszystkie koszty, jakie powstały w przedsiębiorstwie są kosztami tych wyrobów
Cechy:
Podział kosztów całkowitych wytwarzania na koszty bezpośrednie i pośrednie
Wycena produktów na poziomie kosztów pełnych tj. na podstawie pełnego zużycia wszystkich czynników produkcji.
Rozliczenia kosztów pośrednich na poszczególne produkty przy zastosowaniu metod podziałowych (ilościowych i wartościowych kluczy podziałowych), który zapewniają proporcjonalny podział kosztów na wytworzone wyroby.
$k_{i} = \frac{KB_{i} + KP_{i}}{Q_{i}}$, gdzie ki – całkowity koszt jednostkowy wyprodukowania wyrobu
KBi bezpośredni koszt wyprodukowania wyrobów
KPi pośredni koszt wyprodukowania wyrobów
Qi ilość wyprodukowanych wyrobów
Wyodrębnianie ośrodków odpowiedzialności w przedsiębiorstwie:
Centra kosztów - odpowiadają za generowanie przede wszystkim kosztów związanych bezpośrednio z realizowanymi zadaniami np. komórki produkcyjne
Centra limitów - wydatkowych gdzie brak wyraźnej zależności między działalnością a poziomem kosztów np. administracja, zarząd
Centra przychodów - mają bezpośredni kontakt z klientem i generują w sposób bezpośredni przychody np. dział sprzedaży
Centra zysku - odpowiadają i za koszty i za przychody, gdyż jednocześnie realizują zadania produkcyjne i sprzedaż np. wyodrębnione przedsiębiorstwo z koncernu
Centra inwestycji - realizują zadania związane z wdrażaniem inwestycji np. działy B+R
Korzyści skali, to takie, gdzie przy większej produkcji koszty rosną, ale proporcje kosztów do przychodu maleje, na przykład koszty szkoleń, koszty wdrażania technologii, koszty transportu, koszty marketingu, koszty sprzedaży. Ale istnieje taki moment, gdzie pojawiają się niekorzyści skali, np. dostawcy nie są wstanie dostarczać tylu materiałów, problemy z zarządzaniem, problemy ze źródłem finansowania i ryzykiem niewypłacalności z tym związanych, problem z logistyką.
Budżetowanie to proces przygotowania i opracowania spójnych budżetów cząstkowych i połączenia ich w jeden budżet główny przedsiębiorstwa.
Budżet to plan działania wyrażony w formie ilościowe (jednostki naturalne) lub wartościowej (jednostki pieniężne).
Cele budżetowania
Mobilizowanie do okresowego planowania.
Umacniania koordynacji opisowych zamierzeń i celów.
Ułatwienie kwantyfikacji opisowych zamierzeń i celów.
Dostarczanie podstaw do kontroli i oceny dokonań.
Dostarczanie danych do systemów motywacyjnych.
Kreowanie świadomości w zakresie kosztów prowadzonej działalności.
Spełnienie wymagań prawnych i związanych z umowami.