Prawoznawstwo

Przepis prawa (jednostka redakcyjna aktu prawotwórczego) – zdaniokształtny zwrot językowy wskazujący bądź narzucający sposób postępowania (będący regułą postępowania) formalnie wyodrębniony w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp lub jako zdaniokształtny fragment powyższych jednostek redakcyjnych

Budowa przepisu – poprzednik (wskazuje okoliczności, z jakimi wiążą się skutki prawne) i następnik (ustala owe skutki prawne)

Funktory normotwórcze – człony przepisu nadające im charakter reguł zachowania

Przepis prawny a zdania w sensie logicznym (nie opisują rzeczywistości, a kreują jej pożądany obraz)

 

Fakty prawne – okoliczności wymienione w przepisach prawa, które wywołują bądź rodzą skutki prawne (modyfikują uprawnienia lub obowiązki)

 

Rodzaje faktów prawnych

1)       Zdarzenia

2)       Zachowania

a)       Czyny

- zgodne z prawem

- niezgodne z prawem

b)       czynności prawne

- jednostronne i dwustronne

- inter vivos i mortis causa

- rozporządzające i zobowiązujące

- pod tytułem darmym I odpłatne

- konsensualne i realne

- kauzalne i abstrakcyjne

3)       Zdarzenia lub zachowania wraz z konstytutywnymi orzeczeniami sądów

 

Skutki prawne – następstwa prawne jakie wiążą się z faktami prawnymi

Obowiązek prawny – przepis prawny ustanawia zakaz lub nakaz zachowania się (ujemne skutki z mocy prawa lub na mocy działania osób uprawnionych)

 

Sankcje:

- represyjne

- egzekucyjne

- nieważności

 

Uprawnienie a kompetencja

 

Adresaci przepisów (organy a inne podmioty; pierwotni i wtórni)

 

Rodzaje przepisów:

a)       ius cogens i ius dispositivi

b)       nakazujące, zakazujące i uprawniające

c)       odsyłające i blankietowe (ogólne)

d)       klauzule generalne

e)       lex generalis i lex specialis

f)        lex plus quam perfecta, lex perfecta, lex minus quam perfecta, lex imperfecta

g)       proste I złożone (skutki dwóch lub więcej faktów prawnych)

h)       ogólne i jednostkowe

i)         generalne i indywidualne

j)         abstrakcyjne i konkretne

k)       pierwszego i drugiego stopnia

 

Przepis a norma prawna

 

  1. Przepis prawa jako pojęcie wyłączne

  2. Norma prawna jako synonim przepisu prawa

  3. Norma prawna jako znaczenie przepisu prawa (przepis jako napis, norma i napis to przepis)

  4. Norma prawna jako wypowiedź konstruowana z przepisów prawa (norma dekodowana jest z jednego lub więcej przepisów, nie jest przedmiotem badania, a jest konstruowana)

  5. Norma prawna jako zjawisko odrębne od przepisów prawa

 

Struktura norm prawnych:

- jednoelementowa

- dwuelementowa (stan faktyczny – skutki prawne, hipoteza - dyspozycja lub hipoteza- sankcja)

- trójelementowa (hipoteza – stan faktyczny, dyspozycja – skutek wystapienia hipotezy, brak realizacji dyspozycji – sankcja)

- konstrukcja norm sprzężonych (norma sankcjonowana i sankcjonująca)

- norma jako ciąg relacji

 

Podział norm:

I.                     normy proceduralne (forma i sposób postępowania podmiotów)

a)       sensu stricto

b)       kreacyjne

c)       rewizyjne

d)       formalne gwarancje praw jednostki

II.                   materialne (granice i program działalności, zasady ustrojowe i normy kompetencyjne)

a)       zasady

 

Zasady dyrektywalne – zasady uznawane za normy danego systemu

Zasady opisowe – wzorzec ukształtowania określonego przedmiotu unormowania, wskazujący sposób rozstrzygnięcia określonej kwestii

Kryteria wyróżnienia zasad (Wróblewski):

1. kryterium hierarchicznej nadrzędności w strukturze systemu (wg tego wszystkie normy konstytucyjne są zasadami – Rozmaryn – różnice w trybie zmian norm konstytucyjnych)

2. Kryterium nadrzędności treściowej danej normy w stosunku do innych norm systemu (tzw. zasada zasad)

3. Kryterium szczególnej roli spełnianej przez daną normę w ramach konstrukcji prawnej pewnej instytucji

4. Kryterium społecznej doniosłości normy (aksjologia)

 

 

b)       normy programowe

c)       normy kompetencyjne

d)       prawa i wolności jednostki

e)       materialne gwarancje praw i wolności jednostki

III.                 organizacyjne

 

Źródło prawa

-          jako fakty uznane za fakty prawotwórcze (formalne źródło prawa)

-          określające również czynniki społeczno – polityczne, kształtujące treść norm prawnych w systemie (materialne źródło prawa)

Źródła powstania prawa – akty ustanawiające normy prawa obowiązującego

System prawa -  normy organów państwowych i innych posiadających odpowiednie kompetencje; reguły generalno – abstrakcyjne, mogące być podstawą indywidualnych rozstrzygnięć

Podstawy prawne aktów normatywnych

System prawny - generalnie zamknięty dla źródeł prawa powszechnie obowiązującego i otwarty dla źródeł obowiązujących wewnętrznie

 

Konstytucja (constituere – urządzać, ustanawiać, concipere – uroczyście ogłosić)

 

Cechy konstytucji:

1.        Szczególna nazwa – jedna wśród wielu

2.       Szczególny tryb uchwalenia i zmiany

3.        Szczególna moc prawna

-          zakaz sprzeczności aktów prawnych z konstytucją

-          nakaz spójności prawnych z konstytucją

-          nakaz realizacji norm konstytucyjnych

4.       Szczególna treść

-          charakterystyka państwa

-          wskazanie podmiotu lub źródła władzy

-          prawa obywatelskie

-          model realizacji suwerenności

-          system władzy

-          pozycja państwa w systemie międzynarodowym

-          stosunki między członami federacji

 

Gwarancje konstytucji – ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych

a)       bezpośrednie (celowe) i pośrednie (niejako przy okazji)

b)       materialne (pozaprawne) i formalne (prawne)

 

Kontrola parlamentarna – komisje, eksperci, opinie, guintie

Jurysdykcyjna ochrona konstytucji – działalność organów usytułowanych na zasadach niezawisłości i odrębności organizacyjnej od legislatywy i egzekutywy, wykonywana na podstawie sformalizowanej procedury, polegająca na rozpatrywaniu i wiążącym rozstrzyganiu sporów i innych spraw związanych ze stosowaniem konstytucji, w szczególności zaś na ocenie zgodności z konstytucją norm prawnych oraz innych działań podejmowanych przez organy państwowe lub w ich imieniu

 

System Amerykański

1.        Uniwersalny charakter, oceną sądu objęte są

a)       wszystkie akty normatywne

b)       działania organów i funkcjonariuszy władzy państwowej

c)       niezależnie od szczebla struktury państwa (federalne, stanowe, lokalne)

d)       w związku z oceną legalności i konstytucjonalności w obrębie prawa stanowego i federalnego

2.        Charakter zdekoncentrowany (wszystkie sądy)

3.        Konkretność (w danej sprawie)[naruszony interes prawny i osobisty, naruszenie to ma charakter realny, rozstrzygnięcie organu ma charakter ostateczny]

4.        Względność (nie powoduje uchylenia ustawy)

5.        Szczególna rola orzecznicza Sądu Najwyższego

 

System europejski

1.        Umieszczenie Trybunałów w normach konstytucyjnych

2.        Wyłączność Trybunału w kontroli konstytucyjności

3.        Uchylanie całego aktu

4.        Dominacja kontroli abstrakcyjnej

5.        Możliwość kontroli prewencyjnej

 

Ustawa organiczna:

-          szczególna moc prawna

-          przedmiot regulacji (organizacja i działanie organów państwowych i urzędów)

-          odmienny od ustaw tryb uchwalania)

 

Ustawa

-          ogólny charakter (skierowany do grupy adresatów ze względu na ich cechę i której przedmiotem jest pewna kategoria zachowań)

-          mający najwyższą po konstytucji moc prawną

-          przyjmowany przez parlament

-          uchwalony za pomocą specjalnej procedury

Zasady ustawodawstwa:

-          prymatu konstytucji

-          priorytetu ustawy w systemie źródeł prawa

Materia ustawowa:

-          normowanie zagadnień nie zakazanych w konstytucji

-          każdej sprawy normowanej ustawą w przeszłości

 

Akty władzy wykonawczej z mocą ustawy:

-          ogólny charakter

-          normowanie materii ustawowych

-          równa ustawie moc prawna

-          wydawany na podstawie delegacji ustawodawczej bądź ustawowej bądź konstytucyjnej

-          często w sytuacjach nadzwyczajnych

 

Rozporządzenie – akt wydawany przez egzekutywę na podstawie upoważnienia ustawowego i zawierający normy powszechnie obowiązujące

Cechy:

a)       egzekutywa (pewne cechy kontroli parlamentu)

b)       podstawa prawna

-          niemożność naruszania i determinowania ustaw

-          instrumentalny charakter w stosunku do ustawy:

-  związek merytoryczny norm ustawy i rozporządzenia

-  wyraźne i konkretne upoważnienie ustawowe (niemożność domniemań)[upoważnienie ustawowe: wskazanie uprawnionego podmiotu oraz przedmiotu regulacji rozporządzenia]

- wykonawczy charakter

c)     generalny i abstrakcyjny charakter norm

 

Akty prawa międzynarodowego

Teorie:

-          monistyczna z prymatem pr. międzynarodowego (Kelsen)

-          monistyczna z prymatem pr. krajowego (Schmitt)

-          dualistyczna

 

Recepcja prawa międzynarodowego w państwie

-          powtórzenie

-          transformacja szczegółowa (norma blankietowa i publikacja)

-          transformacja ogólna

Obowiązywanie bez recepcji

-          odesłanie

-          adopcja (inkorporacja)

-          dopełnienie prawa międzynarodowego w prawie krajowym

-          obowiązywanie ex propio vigore

 

Zwyczaj międzynarodowy

 

Miejsce traktatu w prawie krajowym

-          supremacja nad konstytucją (Holandia: umowy self-executing- )

-          zrównanie z konstytucją (Austria: traktaty kwalifikowane)

-          pierwszeństwo traktatu przed ustawą (Hiszpania )

-          zrównanie z ustawą (np. Niemcy, Włochy)

-          nieumiejscowienie w systemie prawa (z reguły kraje niedemokratyczne)

 

Akty prawa ponadnarodowego (europejskiego)

A\ pierwotne (traktaty tworzące i reformujące wspólnoty, traktaty akcesyjne i stowarzyszeniowe, umowy pomiędzy UE a państwami trzecimi)

B\ wtórne (hard law – rozporządzenia, dyrektywy i decyzje; soft law – opinie i zalecenia, rezolucje PE)

 

Akty szczególne

 

- układy zbiorowe pracy

- zarządzenia prezesa NBP

- regulaminy izb parlamentarnych

- umowy pomiędzy państwem a kościołami

 

Inkorporacja – ułożenie i opublikowanie usystematyzowanego zbioru wydanych już poprzednio przepisów

 

Kodyfikacja – regulacja kompleksowa, odnosząca się do jednej sfery życia społecznego

 

Precedensy – wyraz prawotwórczej roli sądów; ratio decidendi (zasada wywiedziona z praktyki orzeczniczej), stałość decyzji (stare deisis); związanie wyższą instancją, czasami równorzędną

 

Umowa publicznoprawna

 

Prawo zwyczajowe – zespół norm postępowania stosowanych regularnie przez dłuższy czas, przez odpowiednio duży krąg podmiotów, co do których u tych podmiotów ukształtowało się przekonanie i opinia, że obowiązują one jako normy prawne w danym systemie prawa (pomocniczy charakter, niemozność derogowania norm stanowionych)

 

Systemy norm

 

- systemy statyczne (normy można wyprowadzić z normy ogólnej – normy moralne)

- systemy dynamiczne – relacje pomiędzy normami mają charakter formalny, wynikają z delegacji

 

Jedność systemu prawa:

- socjologiczna – jedność ze względu na czynniki społeczno-ekonomiczne, decydują powyższe determinanty, wyodrębnienie takie nie ma charakteru wyłącznego, różne cele różnych norm

- materialna – ogół norm prawnych tworzy spójną całość w świetle związków rzeczowych, przedmiotowych, wspólne zasady całości prawa, zależności treściowe pomiędzy normami

- teleologiczna – polega na tym, ze normy obowiązujące w jakimś państwie służą interesom społecznym, jakim służy państwo, jeden strategiczny cel społeczny (prawo a polityka)

- formalna – zbiór norm obowiązujących w jednym miejscu i jednym czasie

 

Technika prawodawcza

 

Przygotowanie projektu i czynności wstępne (uregulowanie całościowe, mało wyjątków, niepowtarzalność przepisów, unikać zdań wielokrotnie złożonych, używać słów w powszechnym znaczeniu)

 

Budowa ustawy (tytuł – oznaczenie rodzaju aktu, datę ustawy ogólne określenie przedmiotu, data, przepisy merytoryczne ogólne – zakres spraw, definicje, zasady i szczególne – prawo materialne, ustrojowe, postępowanie przed organami, odpowiedzialność karne, zmieniające, przejściowe, dostosowujące, przepisy o wejściu w życie;

 

Redakcja: artykuły (samodzielna myśl), ustępy (paragrafy w kodeksach), punkty, litery, tirety;

Systematyka ogólna: część, księga, tytuł, dział, rozdział oddział

 

Przepisy upoważniające: organ, rodzaj aktu, zakres spraw, treść, podstawa w rozporządzeniu

 

Nowelizacja ustawa - odrębna ustawa, przepisy w innej ustawie

 

Tekst jednolity a teksty ujednolicone

 

 

Obowiązywanie prawa

 

Pojęcie

a)       kryterium behawiorystyczne – norma prawa obowiązuje, bo jest stosowana, a nie jest stosowana bo obowiązuje; decyduje o tym wewnętrzne przekonanie adresatów

b)       kryterium tetyczne – uznaje się za obowiązujące normy wydane przez organy upoważnione do ich wydania, natomiast normy konstytucyjne, jako stojące najwyżej w hierarchii źródeł prawa, obowiązują na mocy jej autorytetu

c)       kryterium aksjologiczne – obowiązują te normy, które są odbierane dodatnio, niestosuje się natomiast przepisów niesłusznych, niezgodnych z akceptowanym poczuciem prawnym

 

Zakres obowiązywania

a)                   terytorialny – prawo obowiązuje na obszarze lądowym oraz morskich wodach przybrzeżnych, wnętrzu ziemi pod obszarem lądowym i morskim, na obszarze powietrznym (in plus – statki morskie i powietrzne, in minus - - placówki dyplomatyczne, bazy wojskowe); akty terenowe obowiązują wyłącznie na obszarze kognicji organów je wydających

b)                   personalny – dotyczy obywateli, bez wzglądu na miejsce ich przebywania oraz cudzoziemców, którzy przebywają na terytorium państwa, wyłączenie kognicji dotyczy osób, które posiadają stosowne immunitety

c)                   temporalny – prawo nabywa moc obowiązującą wraz z wejściem w życie aktu normatywnego (określa to: specjalny akt normatywny lub też przepisy końcowe samego aktu), sposoby wejścia w życie aktu normatywnego: podanie daty kalendarzowej, określenie terminu liczonego od ogłoszenia, z dniem ogłoszenia), vacatio legis (okres od ogłoszenia do wejścia w życie zasadą jest 14 dni, dłuższe okresy dla prawa podatkowego i wyborczego), zakaz retroakcji, z wyjątkiem rozwiązań korzystnych bądź indyferentnych dla jednostek; istnieje możliwość różnicowania terminów wejścia w życie; utrata mocy obowiązującej (derogacja szczegółowa, derogacja generalna, desuetudo)

 

Kolizje norm – możliwość zastosowania dwóch różnych norm do tej samej sytuacji,

 

Lex superior derogati legi inferiori (jedyne organy uprawnione do badania zależności norm – sądy, TK, inne organy – mogą podjąć decyzję o takiej sprzeczności;

Lex posteriori derogati legi priori (celowość jest zapewnienie obowiązywania późniejszego prawa, decyduje, co do zasady ogłoszenie aktu normatywnego);

Lex specialis derogati legi generali (dotyczy stosunku norm regulujących klasę faktów a norm regulujących wydzielenie pewnego ich rodzaju)

Kolizje reguł kolizyjnych (reguły II stopnia) – hierarchiczność a chronologiczność (zasadniczo decyduje hierarchiczność); chronologiczność a szczegółowość (co do zasady pierwszeństwo szczegółowości); hierarchiczność a szczegółowość (rozstrzygnięcie na gruncie indywidualnych przypadków)

 

Stosowanie prawa

 

Pojęcie – określenie konkretno-indywidualnych skutków prawnych na podstawie norm generalnych i abstrakcyjnych

Podmioty – istnieje spór czy prawo stosują tylko organy publiczne, czy także jednostki

Przebieg –

- wybór przepisu (ustalenie obowiązywania przepisów oraz dopasowanie przepisów właściwych do zaistniałego stanu faktycznego),

- interpretacja przepisu

- zebranie materiału dowodowego (reguły dowodowe – zbadanie stanu faktycznego, swobodna ocena dowodów; nie udowadnia się: faktów powszechnie znanych, faktów znanych organowi z urzędu, fakty przyznane przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości co do zgodności ze stanem rzeczywistym; domniemania prawne – przerzucają ciężar dowodowy – moa być zwykłe, kwalifikowane i niewzruszalne, czyli niedopuszczające kontrdowodu)

- subsumcja – czy stan faktyczny spełnia przesłanki określone w normie prawnej, w niektórych przypadkach kryteria aksjologiczne

- ustalenie konsekwencji prawnych

 

Wnioskowania prawnicze:

 

Per analogiam: analogia iuris (odwołująca się do całokształtu systemu prawa) i legis (według dwóch modeli: I – fakt jest objęty przepisem prawa, podobieństwo pomiędzy tym faktem a faktem podobnym, wiązanie skutków prawnych; II – przepis normuje przypadki podobne, wywodzi się rację o charakterze ogólnym, racja ogólna obejmuje inne sytuacje)

 

A fortiori – a maiori ad minus (kto może czynić więcej może czynić i mniej) i a minori ad maius (komu zakazane jest czynienie mniej nie może czynić i więcej)

 

A contrario – z przeciwieństwa [skoro a to b, to nie a to nie b)

 

Wykładnia prawa:

 

Pojęcie wykładni – dekodowanie norm prawnych z obowiązujących przepisów prawa

 

Clara non sunt interpretanda (jeśli przepis jest jasny zgodnie z zasadami językowymi nie ma potrzeby podejmowania dalszych działań w celu dekodowania normy) czy omnia sunt interpretanda (każdy przepis wymaga zastosowania wszelkich metod wykładni, nawet jeśli wydaje się jednoznaczny)

 

Wykładnia ze względu na dyrektywy interpretacyjne:

 

1.        Językowa – dokonywana w oparciu o reguły językowe, (pomocne są definicje legalne oraz zamierzenia językowe prawodawcy, ustalenie treści nie może pozostawić zbędnych wyrazów)

2.        Systemowa – odwołuje się do miejsca przepisu w systemie i systematyce aktu

3.        Celowościowa (funkcjonalna) – bada się cel jaki ma być osiągnięty (czasami wyrażony jest on wprost w przepisach lub wstępie do aktu, czasami ma charakter dorozumiany), pomocna jest też wykładnia historyczna, poszukująca woli historycznego prawodawcy, a także wykładnia skutków zastosowania przepisu

 

Wykładnia literalna (metody pozajęzykowe potwierdzają wykładnię za pomocą metod językowych), rozszerzająca (metody pozajęzykowe poszerzają zakres stosowania normy) i zawężająca (metody pozajęzykowe zawężają zakres stosowania normy)

 

Moc wykładni:

 

1.        Powszechnie obowiązująca – autentyczna (dokonana przez prawodawcę) i legalna (dokonana przez upoważniony do tego organ)

2.        Ograniczona moc wiążąca – dokonywana przez organ stosujący prawo, organ odwoławczy i Sąd Najwyższy (uchwała 7 sędziów i w składzie całej izby – zagadnienia prawne budzące rozbieżności w orzecznictwie; kiedyś wytyczne wykładni prawa i praktyki sądowej)

3.        Wykładnia nie mająca mocy wiążącej – dokonywać jej może każdy

 

Teorie wykładni

- opisowe (opisują proces wykładni) – przedstawiają zasady działania interpretatora i procedury przez niego stosowane, analiza czynników decydujących o procesie wykładni, prognozy procesów interpretacyjnych

- normatywne (formułują postulaty co do procesu wykładni) – subiektywne (poszukiwanie woli prawodawcy) i obiektywne (interpretacja czystego tekstu); statyczne (pewność i stabilność prawa) i dynamiczne (adekwatność prawa i stosunków społecznych)

 

Przestrzeganie prawa (stosowanie się do norm prawnych)

 

Słabe i mocne przestrzeganie prawa (w pierwszym decydują względy pozaprawne, w drugim przypadku prawne)

 

Motywacje interesowne (sankcja) i bezinteresowne

 

Przestrzeganie a znajomość prawa – ignorantia iuris nocet

 

Postawy wobec prawa

- aprobata – dodatnia ocena prawa

- oportunizm – szanowanie prawa z uwagi na grożące sankcje lub oczekiwane korzyści (opłacalność)

- konformizm – przystosowanie się do grup społecznych, podporządkowanie się innym

- legalizm – uznawanie mocy norm prawnych

- legalizm krytyczny – ocenianie prawa jakim winno być, prawo oporu – cywilne nieposłuszeństwo

 

Efektywność sankcji i prawa

- skuteczność sankcji

- skuteczność formalna prawa – adresaci realizują normy

- skuteczność merytoryczna – realizacja założonego celu

 

Funkcje prawa

 

Pojęcie (rola jaką pełnią normy w systemie prawa)

- stabilizująca a dynamizująca

- ochronna a organizacyjna

- represyjna a wychowawcza (prewencyjna)

 

Podmioty prawa

 

Osoby fizyczne – podmiotowość prawna, zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych,

 

Osoby prawne

 

Korporacja – powstaje w wyniku zorganizowania grupy osób, zmierzających do osiągnięcia wspólnego celu (realizacja własnego celu, substrat osobowy, zamknięty krąg członków, organy członkowskie)

Fundacja – powstanie, cel i rodzaj określa fundator w statucie, podstawą jest posiadanie majątku (działanie na rzecz destynatariuszy, substrat majątkowy, nieoznaczony krąg destynatariuszy, organizacja i sposób powołania organów określa założyciel)

 

Tryb powstania – erekcyjny (organ państwowy), koncesyjny, rejestracyjny

 

Stosunek prawny

 

Elementy: strony stosunku (podmioty prawa), uprawnienia i obowiązki, przedmiot stosunku (obiekt ich wzajemnych praw i obowiązków: rzecz, zachowanie się – czynienie, nieczynienie)

 

Prawo

- pozytywne i naturalne

- przedmiotowe i podmiotowe

- publiczne (wewnętrzne, ponadnarodowe i międzynarodowe) i prywatne

 

Gałęzie prawa: konstytucyjne, administracyjne, cywilne, pracy, karne, międzynarodowe publiczne

Działy prawa: finansowe, rolne, morskie, handlowe, wekslowe i czekowe, finansowe, prywatne międzynarodowe

 

Kryteria: kryterium przedmiotu unormowania, kryterium metody regulacji

 

Pojecie zasad, teorie i kryteria wyodrębnienia

 

1.         Republikańska forma rządu

 

2.       Demokratyczne państwo prawne

-          znaczenie formalne – podział władz, konstytucjonalizm (prymat konstytucji i kontrola), legalizm (przy tworzeniu i stosowaniu prawa), priorytet ustawy (materia ustawowa – wyłączność ustawy), zakaz retroakcji, wyłącznie ustawowa ingerencja w sferę wolności i własności, sądownictwo administrayjne i odpowiedzialność odszkodowawcza

-          gwarancje formalne  - RPO, TK, NSA, sądy

-          znaczenie materialne – akceptowalny społecznie system wartości, okresowe wybory, pluralizm polityczny, poszanowanie praw i wolności, suwerenność, niezawisła sądy, samorządność

 

3.          Autonomia i wzajemna niezależność oraz współdziałanie w stosunkach między państwem a kościołami

 

4.         Wolności i prawa człowieka i obywatela

-          nieograniczoność praw podstawowych (przyrodzoność)

-          prymat wolnośći

-          uznanie równouprawnienia praw II generacji

-          gwarancje praw podstawowych

 

5.          Suwerenność narodu i sposób jej wykonywania

 

6.         Reprezentacji politycznej

-          pojecie reprezentacji

-          bezpośrednie wykonywanie suwerenności (ustawa o referendum i ustawa o referendum lokalnym)

 

7.          Podział i równowaga władz

-          podział (3 władze, konkretne organy, niepołączalność władz, mechanizmy hamowania władz)

-          przewaga parlamentu

 

8.          Bikameralizm nierównoprawny

 

9.         Pluralizm polityczny:

-          sensu largo

-          sensu stricto

 

10.      Parlamentarny system rządów

-          racjonalizacja systemu (tryb powołania rządu, konstruktywne wotum nieufności, wzmocniona pozycja prezydenta I premiera)

 

11.      Odrębności i niezależności sądów i trybunałów

-          zasada zupełności sądów i trybunałów w sporach prawnych

-          wyodrębnienie organizacyjne

-          niezawisłość sędziów

 

12.      Społecznej gospodarki rynkowej

-          swoboda działania na rynku z wyrównaniem społecznym

-          swoboda działalności gospodarczej i możliwe jej ograniczenia

-          własność prywatna (jako wszelkie prawa rzeczowe), możliwość wywłaszczenia za odszkodowaniem, równouprawnienie form własności

-          solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych

-          możliwość interwencjonizmu państwowego

 

13.      Decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego

-          samorządy zawodowe

-          samorząd terytorialny

 

Prawa jednostki

 

Godność (osobowa)

-          przyrodzona i niezbywalne

-          źródło wolności i praw

-          nienaruszalna

-          podlega poszanowaniu i ochronie przez władze publiczne

 

Prawo a wolność jednostki; prawa i wolności i podstawowe

 

Zasady:

1.        Godności człowieka

a)       źródłem jest prawo naturalne

b)       nienaruszalna (nie można znieść, zawiesić, ograniczyć)

c)       związana immanentnie z człowiekiem

d)       nie jest prawem, a ich źródłem

e)       podmiotowość godności

f)        wymaga pozostawienia sfery wolności (aspekt pozytywny) oraz zakaz naruszania godności (aspekt negatywny)

2.        Wolności człowieka

a)       aspekt pozytywny – swoboda czynienia wszystkiego co nie jest zakazane

b)       aspekt negatywny – nałożenie nakazu działania wymaga podstawy prawnej

3.        Równości

a)       równość wobec prawa (równe traktowanie i równość w prawie)

b)       nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych

c)       odnosi się do sytuacji prawnej, a nie społeczno – ekonomicznej (dopuszczalne jest jednak uprzywilejowanie wyrównawcze)

d)       w pewnych sytuacjach może być różnicowana sytuacja prawna

e)       jej interpretacja winna być dokonywana w związku z zasadą sprawiedliwości społecznej

f)        odnosi się do wszystkich dziedzin życia (charakter uniwersalny)

 

Podmioty praw

-          obywatele, cudzoziemcy, osoby fizyczne, prawne, itd.

-          obowiązywanie wertykalne i horyzontalne

 

Ograniczenie praw

a)       wprowadzone wyłącznie ustawą

b)       zgodne z zasadą proporcjonalności

-        zasada przydatności – środki skuteczne do realizacji celu

-        zasada konieczności – wybrać środek najmniej uciążliwy dla jednostki

-        zasada proporcjonalności sensu stricto – stopień uciążliwości proporcjonalny do realizowanego celu

c)       zgodnie z zasadą demokratycznego państwa prawnego (równość szans, prawa mniejszości, prawa opozycji)

d)       nie mogą naruszać istoty danego prawa

e)       wyłącznie dla ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia i moralności publicznej, ochrony środowiska, praw i wolności innych osób

 

Systemy regulacji praw:

-          represyjny

-          prewencyjny: pozytywny i negatywny

-          uprzedniego zgłoszenia

 

Gwarancje praw i wolności

1.        Skarga konstytucyjna:

-           

2.        Prawo do sądu oraz dwuinstancyjność

3.        Odszkodowanie za działanie organów

4.        RPO

5.        Rzecznik Praw Dziecka

6.        Generalny Inspektor Danych Osobowych

 

Sejm i Senat

 

Status prawny posłów i senatorów – mandat wolny, immunitet materialny, formalny i nietykalność, niepołączalnośc formalna i materialna, uprawnienia socjalne

 

Organizacja – organy parlamentu – marszałek, prezydium izby, konwent seniorów, komisje; zasada dyskontynuacji i permanencji prac parlamentu

 

Funkcje:

- ustrojodawcza

- ustawodawcza

- kontrolna

- kreacyjna

 

Prezydent

 

A/ Pozycja ustrojowa: jako organ dualistycznej egzekutywy i jako głowa państwa

Funkcje ustrojowe

a)       jako głowa państwa

-          reprezentacja państwa (wewnętrzna i zewnętrzna)

-           gwarant ciągłości władzy państwowej (jako władza rezerwowa, gwarant przestrzegania zobowiązań międzynarodowych, ciągłość władzy)

b)       jako człon dualistycznej egzekutywy

-          strażnik przestrzegania konstytucji (weto, wnioski do TK)

-          gwarant suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorium

 

Zasady i tryb odpowiedzialności

-          wyłączenie politycznej (kontrasygnata)

-          za delikt konstytucyjny (zawinione, za czyny związane z urzędem, nie będące przestępstwem, naruszające konstytucję bądź ustawę)

-          za przestępstwo (privilenium fori)

[w stan oskarżenia stawia ZN większością 2/3 ustawowej liczby członków, sądzi TS]

 

B/ Zasady i tryb wyboru

-          zasady i tryb powszechnych wyborów Prezydenta RP (kadencja indywidualna)

-          prawne warunku wybieralności na urząd Prezydenta

-          objecie urzędu (po złożeniu przysięgi przed ZN)

-          wygaśnięcie, przeszkody tymczasowe (sede vacante i sede plena)

-          zastępstwo

 

C/ Akty urzędowe

-          akty prawne – rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, zarządzenia, postanowienia

-          kontrasygnata (akty urzędowe prezydenta, dokonuje wyłącznie Prezes RM i on ponosi odpowiedzialność), wyłącznie dotyczy aktów pisemnych, nie ma w RP kontrasygnaty materialnej

-          prerogatywy (uprawnienia osobiste)

 

D/ Kompetencje

1.        Głowy państwa

a)       w zakresie spraw zagranicznych – pr. legacji, ratyfikacja umów międzynarodowych i ich wypowiadanie

b)       w zakresie zwierzchnictwa sił zbrojnych, obronności i bezpieczeństwa Państwa – najwyższy zwierzchnik SZ, udział MON w mianowaniu Szefa Sztabu i dowódców poszczególnych rodzajów wojsk

c)       klasyczne uprawnienia głowy państwa – pr. łaski, obywatelstwo, ordery i odznaczenia, tytuły naukowe

2.        Arbitrażu politycznego i równoważenia władz

a)       w stos do parlamentu

-          związane z trybem prac – zwołanie pierwszego posiedzenia, skrócenie kadencji

-          związane z działalnością prawotwórczą – inicjatywa ustawodawcza, weto, wnioski do TK

b)       w stos do rządu – powołanie rządu i zmiany w nim, Rada Gabinetowa

c)       w stosunku do władzy sądowniczej – powołanie sędziów na wniosek KRS, I Prezesa SN, Prezesa i Wice TK, 1 osoba do KRS, prawo wystąpienia z wnioskiem do TS o pociągnięcie członka RM do odpowiedzialności, wnioski do TK

3.        Inne kompetencje

-          ustrojodawcze: inicjatywa konstytucyjna, wniosek o referendum zatwierdzające

-          kreacyjne – KRS, KRRiT, RPP, wniosek o prezesa NBP

-          referendum za zgodą Senatu

Rada Ministrów

 

Funkcje

-          normodawcza (rozporządzenia wykonawcze, uchwały, inicjatywa, określenie projektu pilnego i dostosowawczego)

-          wykonawcza (kroki w celu wykonania usta, budżet i jego wykonanie – absolutorium)

-          rządzenia

-          kierowniczo-koordynacyjna

 

Skład RM

-          Prezes RM

-          ministrowie

-          wiceprezesi i kierownicy ustanowionych w ustawach komitetów

Organy wewnętrzne:

-          stały komitety

-          rady, centra

-          Kancelaria Prezesa RM

 

Zakres działania RM (domniemanie kompetencji)

-          kierowanie administracją rządową

-          stosunki z parlamentem

-          działanie normodawcze

-          stosunki z ministrami i kierownikami urzędów centralnych (kontrola i koordynacja pracy, rozporządzenia prezesa RM – ust. o działach)

-          w stosunku do samorządu (tworzenie i znoszenie i łączenie gmin, ustalanie siedzib organów, nazw, nadawanie statusu miasta, subwencja, uprawnienia kontrolne)

-          w stosunku do terenowych organów administracji rządowej

 

Odpowiedzialność RM

-          konstytucyjna

-          polityczna

-          moralna i religijna

 

Tryb pracy RM

-          opracowywanie i wnoszenie projektów dokumentów

-          usuwanie rozbieżności i rozstrzyganie sporów

-          posiedzenia

-          podejmowanie rozstrzygnięć

 

Rada Polityki Pieniężnej

 

Cele NBP – wyłączna emisja pieniądza oraz ustalanie i realizowanie polityki pieniężnej (utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP)

Prezes NBP – kadencja 6 lat, z możliwością jednej reelekcji (Sejm na wniosek Prezydenta), apolityczny, niepołączalność, przewodniczy RPP, Zarządowi NBP i KNB

RPP - - powołani na 6 lat, coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej, sprawozdanie, stopy procentowe

 

Krajowa Rada Radiofonii I Telewizji

 

Charakter prawny – pośredni charakter, pomiędzy legislatywą a egzekutywą

Członkowie – nieodwołalni (wyjątki: zrzeczenie, trwała choroba, skazanie prawomocne za przestępstwo z winy umyślnej, naruszenie ustawy stwierdzone przez TS)

Przewodniczący – powołany przez Radę (odwołany większością 2/3 głosów), wydaje decyzje

Zadania stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiu i telewizji

-          projektowanie, w porozumieniu z Premierem, kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji;

-          udzielanie i cofanie koncesji na rozpowszechnianie programów przez nadawców prywatnych;

-          sprawowanie kontroli działalności nadawców;

-          określenie, w granicach ustawy, warunków prowadzenia działalności przez nadawców;

-          określenie opłat abonamentowych.

 

Najwyższa Izba Kontroli

 

Prezes NIK – Sejm za zgodą Senatu, kadencja 6 lat z możliwością jednokrotnej reelekcji, niepołączalność

Wiceprezesi NIK – Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa NBP

Kolegium NIK – Prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny NIK i 14 członków (7 nauka, 7 wyżsi urzędnicy)

Organizacja – departamenty i delegatury

Kompetencje kontrolne

a)       organy administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych – legalność, gospodarność, celowość i rzetelność

b)       organy samorządu terytorialnego, komunalne osoby prawne i inne komunalne jednostki organizacyjne – legalność, gospodarność i rzetelność

c)       inne jednostki organizacyjne i podmioty gospodarcze, w zakresie jakim wykorzystują one majątek lub środki  państwowe bądź komunalne oraz wywiązują się z finansowych zobowiązań wobec państwa – legalność i gospodarność

Tryb przeprowadzania kontroli – swoboda dostępu, obowiązek pomocy

 

Trybunał Stanu

 

Skład – przewodniczący (I Prezes SN), 2 zastępców i 16 członków (wybierani przez Sejm); co najmniej połowa powinna mieć kwalifikacje wymagane dla zajmowania stanowiska sędziego

 

Postępowanie:

-          wniosek wstępny (co najmniej 140 członków ZN – Prezydent; co najmniej 115 posłów lub Prezydent – członkowie RM; pozostali dodatkowo komisja śledcza większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy członków komisji)

-          postępowanie w KOK

-          postawienie w stan oskarżenia

-          postępowanie przed TS – I instancja (5 sędziów), II instancja (7 sędziów) – kary: pozbawienie praw  wyborczych, zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub funkcji w organach państwowych lub społecznych, utrata orderów lub odznaczeń, ewentualnie odpowiedzialność karna

 

Rzecznik Praw Obywatelskich

 

Pozycja ustrojowa (wymogi formalne kandydata na RPO, sposób powoływania i odwoływania, usytuowanie w strukturze organów)

Zakres działania (ochrona praw podstawowych i innych praw jednostki, kontrola działalności organów publicznych – legalność, współżycie i sprawiedliwość społeczna)

Formy działania

a)       wystąpienia w kwestiach o charakterze ogólnym

-          przedstawianie organom, organizacjom i instytucjom ocen i wniosków zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności

-          wnioski o podjecie inicjatywy ustawodawczej

-          wystąpienia do TK z wnioskiem o kontrole hierarchiczności norm

-          wystąpienia do SN z wnioskiem o podjecie uchwały wyjaśniającej przepisy prawne

b)       wystąpienia w sprawach indywidualnych

-          podjęcie sprawy

-          wskazać przysługujące środki

-          przekazać sprawę wg właściwości

-          nie podjąć sprawy

 

Samorząd

 

Od 1998 trójszczeblowy: dualistyczne województwa, powiat, gmina

Organy stanowiące (budżet, wybory zarządów, plany zagospodarowania przestrzennego i programy gospodarcze, podatki i opłaty, sprawy majątkowe, kontrola zarządu, statut, przepisy lokalne)

Referendum

Zadania własne – gmina (infrastruktura techniczna, społeczna, porządek i bezpieczeństwo publiczne, ład przestrzenny i ekologiczny

Zadania zlecone (określenie zadań, finansowanie, nadzór)

Finanse samorządu: dochody własne, subwencje, dotacje

nadzór – na zasadzie legalności (prezes RM – żądanie informacji, stwierdzenie nieważności uchwały, wstrzymanie jej wykonania, zawieszenie organów (komisarz do 2 lat), rozwiązanie zarządu

Rola SKO (głównie sprawy indywidualne)

 

Sądy

 

Sądy: powszechne (domniemanie kompetencji), administracyjne, wojskowe (garnizonowe, okręgowe)

Sady tworzy MS za zgodą KRS: rejonowe, okręgowe, apelacyjne

Prezes – funkcje administracyjne i nadzorczo-administracyjne

Zgromadzenia ogólne (apelacja i okręg), kolegium (od 4 do 10 sędziów) – podział czynności sprawy personalne)

sądy administracyjne – kontrola administracji publicznej (skargi na decyzje administracyjne, skargi na akty prawa miejscowego, spory kompetencyjne)

NSA (izby Finansowa, Gospodarcza i Ogolnoadministracyjna), wydziały informacji sądowej; wyjaśnia wątpliwości prawne

SN – nadzór orzeczniczy nad sądami, kasacje, uchwały rozstrzygające zagadnienia budzące prawne wątpliwości

Izby Cywilna, Karna, Wojskowa, pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych

KRS – czterech posłów, dwóch senatorów, pierwszy prezes SN i prezes NSA, 15 członków (2 SN, 2 sa, 2 s ap., 8 so, 1 sw, minister spr, osoba Prezydenta) – sprawy personalne, etyka

 

Sędziowie – niezawiśli, podlegli konstytucji i ustawom, (obywatelstwo, pełnia praw, nieskazitelny charakter, studia, aplikacja, co najmniej rok asesury lub referendarstwa, 29 lat)

Powołanie – aprobata zo, opinia ministra (może zgłaszać własnych kandydatów), przedstawienie przez KRS, prezydent

Gwarancje niezawisłości – nieusuwalność, nieprzenoszalność, immunitet, odpowiedzialność dyscyplinarna, niepołączalność, apolityczność, wynagrodzenie

 

Zasady – dwuinstancyjność, czynnik ludowy, jawność

 

Adwokatura

 

Adwokatura powołana jest do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa.

Zadaniem samorządu zawodowego adwokatury jest:

  1)  tworzenie warunków do wykonywania ustawowych zadań adwokatury,

  2)  reprezentowanie adwokatury i ochrona jej praw,

  3)  sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów o wykonywaniu zawodu adwokata,

  4)  doskonalenie zawodowe adwokatów i kształcenie aplikantów adwokackich,

  5)  ustalanie i krzewienie zasad etyki zawodowej oraz dbałość o ich przestrzeganie,

  6)  sprawowanie zarządu majątkiem samorządu adwokackiego i rozporządzanie nim.

Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami.

 

Na listę adwokatów może być wpisany ten, kto: jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu adwokata, korzysta w pełni z praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych, ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej, odbył w Rzeczypospolitej Polskiej aplikację adwokacką i złożył egzamin adwokacki, co nie dotyczy profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych,osób, które zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, radcowski lub notarialny, osób, które co najmniej trzy lata zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa

Organy: Krajowy Zjazd Adwokatury, Naczelna Rada Adwokacka, Izby Adwokackie

 

Radcowie Prawni

 

Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. Radca prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej lub komandytowej, przy czym wspólnikami w spółkach cywilnej, jawnej i partnerskiej oraz komplementariuszami w spółce komandytowej mogą być wyłącznie radcowie prawni lub radcowie prawni i adwokaci, a także prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej

 

Organy: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajowa Rada Radców Prawnych, Okręgowa Izba Radców Prawnych

 

Zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Pomocą prawną jest w szczególności udzielanie porad i konsultacji prawnych, opinii prawnych, zastępstwo prawne i procesowe.

 

Notariat

 

Notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną (czynności notarialnych).

 

Notariuszem może być powołany ten, kto:

  1)  posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich,

  2)  jest nieskazitelnego charakteru i daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu notariusza,

  3)  ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej,

  4)  odbył aplikację notarialną,

  5)  złożył egzamin notarialny,

  6)  pracował w charakterze asesora notarialnego co najmniej 3 lata,

  7)  ukończył 26 lat.

 

Notariusz jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności notarialne. Notariusz podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności.

 

Samorząd notarialny obejmuje izby notarialne i Krajową Radę Notarialną.

 

Notariusz dokonuje następujących czynności:

a)       sporządza akty notarialne,

b)       sporządza poświadczenia,

c)       doręcza oświadczenia,

d)       spisuje protokoły,

e)       sporządza protesty weksli i czeków,

f)        przyjmuje na przechowanie dokumenty, pieniądze i papiery wartościowe,

g)       sporządza wypisy, odpisy i wyciągi dokumentów,

h)       sporządza, na żądanie stron, projekty aktów, oświadczeń i innych dokumentów,

i)         sporządza inne czynności wynikające z odrębnych przepisów.

 

Unia Europejska

 

Charakter prawny UE; filary: I filar (integracja gospodarcza), II filar (wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa) i III filar (współpraca sądowa i policyjna)

 

Instytucje UE

  1. Rada Europejska

  2. Parlament Europejski

  3. Rada UE

  4. Komisja Europejska

  5. Europejski Trybunał Sprawiedliwości

  6. Sąd Pierwszej Instancji

  7. Trybunał Obrachunkowy

 

Finansowanie UE – dochody i wydatki, procedura BUDŻETOWA, Europejski Bank Inwestycyjny

 

Podstawowe wolności w UE

- swoboda przepływu towarów;

- swoboda przepływu osób;

- swoboda świadczenia usług;

- swoboda przepływu towaru.

 

Wspólne polityki:

- konkurencji;

- handlowa;

- ochrony środowiska;

- rolna;

- transportowa.

 

 

 


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Prawoznawstwo wyklad 2
podstawy prawoznawstwa stosowanie prawa
Co daje nauce prawoznawstwo porownawcze
NORMATYWIZM PRAWNICZY, Sem. 1, Wstęp do prawoznawstwa
cwiczenia 7 25.04.2008, Prawoznawstwo, Materialy e-learning, mgr M. Zalewska
Prawo rzymskie - prawo osobowe, prawoznawstwo, polskie prawo konstytucyjne, Logika i wykładnia prawa
Prawoznawstwo - opracowanie na egzamin, Prawoznawstwo
Prawo?z ogonkow
trzecie koło z prawoznawstwa
wykład prawoznawstwo 11 11 27
spis tresci do prawoznawstwo
Pytania wstęp do prawoznawstwa
Kolos Wstęp do Prawoznawstwa
strona tytułowa dos prawozdania
prawoznawstwo - egzamin, Administracja - studia, I semestr, Podstawy prawoznawstwa
Zasady Konstytucji RP rozstrzygające o kształcie ustrojowym państwa, prawoznawstwo, polskie prawo ko
Podstawy Prawoznawstwa ZALICZENIE
Charakterystyka nauk prawnych, Podstawy prawoznawstwa

więcej podobnych podstron