Przepis prawa (jednostka redakcyjna aktu prawotwórczego) – zdaniokształtny zwrot językowy wskazujący bądź narzucający sposób postępowania (będący regułą postępowania) formalnie wyodrębniony w tekście prawnym jako artykuł, paragraf, ustęp lub jako zdaniokształtny fragment powyższych jednostek redakcyjnych Budowa przepisu – poprzednik (wskazuje okoliczności, z jakimi wiążą się skutki prawne) i następnik (ustala owe skutki prawne) Funktory normotwórcze – człony przepisu nadające im charakter reguł zachowania Przepis prawny a zdania w sensie logicznym (nie opisują rzeczywistości, a kreują jej pożądany obraz)
Fakty prawne – okoliczności wymienione w przepisach prawa, które wywołują bądź rodzą skutki prawne (modyfikują uprawnienia lub obowiązki)
Rodzaje faktów prawnych
Skutki prawne – następstwa prawne jakie wiążą się z faktami prawnymi Obowiązek prawny – przepis prawny ustanawia zakaz lub nakaz zachowania się (ujemne skutki z mocy prawa lub na mocy działania osób uprawnionych)
Sankcje: - represyjne - egzekucyjne - nieważności
Uprawnienie a kompetencja
Adresaci przepisów (organy a inne podmioty; pierwotni i wtórni)
Rodzaje przepisów:
Przepis a norma prawna
Struktura norm prawnych: - jednoelementowa - dwuelementowa (stan faktyczny – skutki prawne, hipoteza - dyspozycja lub hipoteza- sankcja) - trójelementowa (hipoteza – stan faktyczny, dyspozycja – skutek wystapienia hipotezy, brak realizacji dyspozycji – sankcja) - konstrukcja norm sprzężonych (norma sankcjonowana i sankcjonująca) - norma jako ciąg relacji
Podział norm: I. normy proceduralne (forma i sposób postępowania podmiotów)
II. materialne (granice i program działalności, zasady ustrojowe i normy kompetencyjne)
III. organizacyjne
Źródło prawa - jako fakty uznane za fakty prawotwórcze (formalne źródło prawa) - określające również czynniki społeczno – polityczne, kształtujące treść norm prawnych w systemie (materialne źródło prawa) Źródła powstania prawa – akty ustanawiające normy prawa obowiązującego System prawa - normy organów państwowych i innych posiadających odpowiednie kompetencje; reguły generalno – abstrakcyjne, mogące być podstawą indywidualnych rozstrzygnięć Podstawy prawne aktów normatywnych System prawny - generalnie zamknięty dla źródeł prawa powszechnie obowiązującego i otwarty dla źródeł obowiązujących wewnętrznie
Konstytucja (constituere – urządzać, ustanawiać, concipere – uroczyście ogłosić)
Cechy konstytucji: 1. Szczególna nazwa – jedna wśród wielu 2. Szczególny tryb uchwalenia i zmiany 3. Szczególna moc prawna - zakaz sprzeczności aktów prawnych z konstytucją - nakaz spójności prawnych z konstytucją - nakaz realizacji norm konstytucyjnych 4. Szczególna treść - charakterystyka państwa - wskazanie podmiotu lub źródła władzy - prawa obywatelskie - model realizacji suwerenności - system władzy - pozycja państwa w systemie międzynarodowym - stosunki między członami federacji
Gwarancje konstytucji – ogół rozwiązań i instytucji ustrojowych służących zapewnieniu realizacji norm konstytucyjnych a) bezpośrednie (celowe) i pośrednie (niejako przy okazji) b) materialne (pozaprawne) i formalne (prawne)
Kontrola parlamentarna – komisje, eksperci, opinie, guintie Jurysdykcyjna ochrona konstytucji – działalność organów usytułowanych na zasadach niezawisłości i odrębności organizacyjnej od legislatywy i egzekutywy, wykonywana na podstawie sformalizowanej procedury, polegająca na rozpatrywaniu i wiążącym rozstrzyganiu sporów i innych spraw związanych ze stosowaniem konstytucji, w szczególności zaś na ocenie zgodności z konstytucją norm prawnych oraz innych działań podejmowanych przez organy państwowe lub w ich imieniu
System Amerykański 1. Uniwersalny charakter, oceną sądu objęte są
2. Charakter zdekoncentrowany (wszystkie sądy) 3. Konkretność (w danej sprawie)[naruszony interes prawny i osobisty, naruszenie to ma charakter realny, rozstrzygnięcie organu ma charakter ostateczny] 4. Względność (nie powoduje uchylenia ustawy) 5. Szczególna rola orzecznicza Sądu Najwyższego
System europejski 1. Umieszczenie Trybunałów w normach konstytucyjnych 2. Wyłączność Trybunału w kontroli konstytucyjności 3. Uchylanie całego aktu 4. Dominacja kontroli abstrakcyjnej 5. Możliwość kontroli prewencyjnej
Ustawa organiczna: - szczególna moc prawna - przedmiot regulacji (organizacja i działanie organów państwowych i urzędów) - odmienny od ustaw tryb uchwalania)
Ustawa - ogólny charakter (skierowany do grupy adresatów ze względu na ich cechę i której przedmiotem jest pewna kategoria zachowań) - mający najwyższą po konstytucji moc prawną - przyjmowany przez parlament - uchwalony za pomocą specjalnej procedury Zasady ustawodawstwa: - prymatu konstytucji - priorytetu ustawy w systemie źródeł prawa Materia ustawowa: - normowanie zagadnień nie zakazanych w konstytucji - każdej sprawy normowanej ustawą w przeszłości
Akty władzy wykonawczej z mocą ustawy: - ogólny charakter - normowanie materii ustawowych - równa ustawie moc prawna - wydawany na podstawie delegacji ustawodawczej bądź ustawowej bądź konstytucyjnej - często w sytuacjach nadzwyczajnych
Rozporządzenie – akt wydawany przez egzekutywę na podstawie upoważnienia ustawowego i zawierający normy powszechnie obowiązujące Cechy: a) egzekutywa (pewne cechy kontroli parlamentu) b) podstawa prawna - niemożność naruszania i determinowania ustaw - instrumentalny charakter w stosunku do ustawy:
c) generalny i abstrakcyjny charakter norm
Akty prawa międzynarodowego Teorie: - monistyczna z prymatem pr. międzynarodowego (Kelsen) - monistyczna z prymatem pr. krajowego (Schmitt) - dualistyczna
Recepcja prawa międzynarodowego w państwie - powtórzenie - transformacja szczegółowa (norma blankietowa i publikacja) - transformacja ogólna Obowiązywanie bez recepcji - odesłanie - adopcja (inkorporacja) - dopełnienie prawa międzynarodowego w prawie krajowym - obowiązywanie ex propio vigore
Zwyczaj międzynarodowy
Miejsce traktatu w prawie krajowym - supremacja nad konstytucją (Holandia: umowy self-executing- ) - zrównanie z konstytucją (Austria: traktaty kwalifikowane) - pierwszeństwo traktatu przed ustawą (Hiszpania ) - zrównanie z ustawą (np. Niemcy, Włochy) - nieumiejscowienie w systemie prawa (z reguły kraje niedemokratyczne)
Akty prawa ponadnarodowego (europejskiego) A\ pierwotne (traktaty tworzące i reformujące wspólnoty, traktaty akcesyjne i stowarzyszeniowe, umowy pomiędzy UE a państwami trzecimi) B\ wtórne (hard law – rozporządzenia, dyrektywy i decyzje; soft law – opinie i zalecenia, rezolucje PE)
Akty szczególne
- układy zbiorowe pracy - zarządzenia prezesa NBP - regulaminy izb parlamentarnych - umowy pomiędzy państwem a kościołami
Inkorporacja – ułożenie i opublikowanie usystematyzowanego zbioru wydanych już poprzednio przepisów
Kodyfikacja – regulacja kompleksowa, odnosząca się do jednej sfery życia społecznego
Precedensy – wyraz prawotwórczej roli sądów; ratio decidendi (zasada wywiedziona z praktyki orzeczniczej), stałość decyzji (stare deisis); związanie wyższą instancją, czasami równorzędną
Umowa publicznoprawna
Prawo zwyczajowe – zespół norm postępowania stosowanych regularnie przez dłuższy czas, przez odpowiednio duży krąg podmiotów, co do których u tych podmiotów ukształtowało się przekonanie i opinia, że obowiązują one jako normy prawne w danym systemie prawa (pomocniczy charakter, niemozność derogowania norm stanowionych)
Systemy norm
- systemy statyczne (normy można wyprowadzić z normy ogólnej – normy moralne) - systemy dynamiczne – relacje pomiędzy normami mają charakter formalny, wynikają z delegacji
Jedność systemu prawa: - socjologiczna – jedność ze względu na czynniki społeczno-ekonomiczne, decydują powyższe determinanty, wyodrębnienie takie nie ma charakteru wyłącznego, różne cele różnych norm - materialna – ogół norm prawnych tworzy spójną całość w świetle związków rzeczowych, przedmiotowych, wspólne zasady całości prawa, zależności treściowe pomiędzy normami - teleologiczna – polega na tym, ze normy obowiązujące w jakimś państwie służą interesom społecznym, jakim służy państwo, jeden strategiczny cel społeczny (prawo a polityka) - formalna – zbiór norm obowiązujących w jednym miejscu i jednym czasie
Technika prawodawcza
Przygotowanie projektu i czynności wstępne (uregulowanie całościowe, mało wyjątków, niepowtarzalność przepisów, unikać zdań wielokrotnie złożonych, używać słów w powszechnym znaczeniu)
Budowa ustawy (tytuł – oznaczenie rodzaju aktu, datę ustawy ogólne określenie przedmiotu, data, przepisy merytoryczne ogólne – zakres spraw, definicje, zasady i szczególne – prawo materialne, ustrojowe, postępowanie przed organami, odpowiedzialność karne, zmieniające, przejściowe, dostosowujące, przepisy o wejściu w życie;
Redakcja: artykuły (samodzielna myśl), ustępy (paragrafy w kodeksach), punkty, litery, tirety; Systematyka ogólna: część, księga, tytuł, dział, rozdział oddział
Przepisy upoważniające: organ, rodzaj aktu, zakres spraw, treść, podstawa w rozporządzeniu
Nowelizacja ustawa - odrębna ustawa, przepisy w innej ustawie
Tekst jednolity a teksty ujednolicone
Obowiązywanie prawa
Pojęcie a) kryterium behawiorystyczne – norma prawa obowiązuje, bo jest stosowana, a nie jest stosowana bo obowiązuje; decyduje o tym wewnętrzne przekonanie adresatów b) kryterium tetyczne – uznaje się za obowiązujące normy wydane przez organy upoważnione do ich wydania, natomiast normy konstytucyjne, jako stojące najwyżej w hierarchii źródeł prawa, obowiązują na mocy jej autorytetu c) kryterium aksjologiczne – obowiązują te normy, które są odbierane dodatnio, niestosuje się natomiast przepisów niesłusznych, niezgodnych z akceptowanym poczuciem prawnym
Zakres obowiązywania a) terytorialny – prawo obowiązuje na obszarze lądowym oraz morskich wodach przybrzeżnych, wnętrzu ziemi pod obszarem lądowym i morskim, na obszarze powietrznym (in plus – statki morskie i powietrzne, in minus - - placówki dyplomatyczne, bazy wojskowe); akty terenowe obowiązują wyłącznie na obszarze kognicji organów je wydających b) personalny – dotyczy obywateli, bez wzglądu na miejsce ich przebywania oraz cudzoziemców, którzy przebywają na terytorium państwa, wyłączenie kognicji dotyczy osób, które posiadają stosowne immunitety c) temporalny – prawo nabywa moc obowiązującą wraz z wejściem w życie aktu normatywnego (określa to: specjalny akt normatywny lub też przepisy końcowe samego aktu), sposoby wejścia w życie aktu normatywnego: podanie daty kalendarzowej, określenie terminu liczonego od ogłoszenia, z dniem ogłoszenia), vacatio legis (okres od ogłoszenia do wejścia w życie zasadą jest 14 dni, dłuższe okresy dla prawa podatkowego i wyborczego), zakaz retroakcji, z wyjątkiem rozwiązań korzystnych bądź indyferentnych dla jednostek; istnieje możliwość różnicowania terminów wejścia w życie; utrata mocy obowiązującej (derogacja szczegółowa, derogacja generalna, desuetudo)
Kolizje norm – możliwość zastosowania dwóch różnych norm do tej samej sytuacji,
Lex superior derogati legi inferiori (jedyne organy uprawnione do badania zależności norm – sądy, TK, inne organy – mogą podjąć decyzję o takiej sprzeczności; Lex posteriori derogati legi priori (celowość jest zapewnienie obowiązywania późniejszego prawa, decyduje, co do zasady ogłoszenie aktu normatywnego); Lex specialis derogati legi generali (dotyczy stosunku norm regulujących klasę faktów a norm regulujących wydzielenie pewnego ich rodzaju) Kolizje reguł kolizyjnych (reguły II stopnia) – hierarchiczność a chronologiczność (zasadniczo decyduje hierarchiczność); chronologiczność a szczegółowość (co do zasady pierwszeństwo szczegółowości); hierarchiczność a szczegółowość (rozstrzygnięcie na gruncie indywidualnych przypadków)
Stosowanie prawa
Pojęcie – określenie konkretno-indywidualnych skutków prawnych na podstawie norm generalnych i abstrakcyjnych Podmioty – istnieje spór czy prawo stosują tylko organy publiczne, czy także jednostki Przebieg – - wybór przepisu (ustalenie obowiązywania przepisów oraz dopasowanie przepisów właściwych do zaistniałego stanu faktycznego), - interpretacja przepisu - zebranie materiału dowodowego (reguły dowodowe – zbadanie stanu faktycznego, swobodna ocena dowodów; nie udowadnia się: faktów powszechnie znanych, faktów znanych organowi z urzędu, fakty przyznane przez stronę przeciwną, jeżeli przyznanie nie budzi wątpliwości co do zgodności ze stanem rzeczywistym; domniemania prawne – przerzucają ciężar dowodowy – moa być zwykłe, kwalifikowane i niewzruszalne, czyli niedopuszczające kontrdowodu) - subsumcja – czy stan faktyczny spełnia przesłanki określone w normie prawnej, w niektórych przypadkach kryteria aksjologiczne - ustalenie konsekwencji prawnych
Wnioskowania prawnicze:
Per analogiam: analogia iuris (odwołująca się do całokształtu systemu prawa) i legis (według dwóch modeli: I – fakt jest objęty przepisem prawa, podobieństwo pomiędzy tym faktem a faktem podobnym, wiązanie skutków prawnych; II – przepis normuje przypadki podobne, wywodzi się rację o charakterze ogólnym, racja ogólna obejmuje inne sytuacje)
A fortiori – a maiori ad minus (kto może czynić więcej może czynić i mniej) i a minori ad maius (komu zakazane jest czynienie mniej nie może czynić i więcej)
A contrario – z przeciwieństwa [skoro a to b, to nie a to nie b)
Wykładnia prawa:
Pojęcie wykładni – dekodowanie norm prawnych z obowiązujących przepisów prawa
Clara non sunt interpretanda (jeśli przepis jest jasny zgodnie z zasadami językowymi nie ma potrzeby podejmowania dalszych działań w celu dekodowania normy) czy omnia sunt interpretanda (każdy przepis wymaga zastosowania wszelkich metod wykładni, nawet jeśli wydaje się jednoznaczny)
Wykładnia ze względu na dyrektywy interpretacyjne:
1. Językowa – dokonywana w oparciu o reguły językowe, (pomocne są definicje legalne oraz zamierzenia językowe prawodawcy, ustalenie treści nie może pozostawić zbędnych wyrazów) 2. Systemowa – odwołuje się do miejsca przepisu w systemie i systematyce aktu 3. Celowościowa (funkcjonalna) – bada się cel jaki ma być osiągnięty (czasami wyrażony jest on wprost w przepisach lub wstępie do aktu, czasami ma charakter dorozumiany), pomocna jest też wykładnia historyczna, poszukująca woli historycznego prawodawcy, a także wykładnia skutków zastosowania przepisu
Wykładnia literalna (metody pozajęzykowe potwierdzają wykładnię za pomocą metod językowych), rozszerzająca (metody pozajęzykowe poszerzają zakres stosowania normy) i zawężająca (metody pozajęzykowe zawężają zakres stosowania normy)
Moc wykładni:
1. Powszechnie obowiązująca – autentyczna (dokonana przez prawodawcę) i legalna (dokonana przez upoważniony do tego organ) 2. Ograniczona moc wiążąca – dokonywana przez organ stosujący prawo, organ odwoławczy i Sąd Najwyższy (uchwała 7 sędziów i w składzie całej izby – zagadnienia prawne budzące rozbieżności w orzecznictwie; kiedyś wytyczne wykładni prawa i praktyki sądowej) 3. Wykładnia nie mająca mocy wiążącej – dokonywać jej może każdy
Teorie wykładni - opisowe (opisują proces wykładni) – przedstawiają zasady działania interpretatora i procedury przez niego stosowane, analiza czynników decydujących o procesie wykładni, prognozy procesów interpretacyjnych - normatywne (formułują postulaty co do procesu wykładni) – subiektywne (poszukiwanie woli prawodawcy) i obiektywne (interpretacja czystego tekstu); statyczne (pewność i stabilność prawa) i dynamiczne (adekwatność prawa i stosunków społecznych)
Przestrzeganie prawa (stosowanie się do norm prawnych)
Słabe i mocne przestrzeganie prawa (w pierwszym decydują względy pozaprawne, w drugim przypadku prawne)
Motywacje interesowne (sankcja) i bezinteresowne
Przestrzeganie a znajomość prawa – ignorantia iuris nocet
Postawy wobec prawa - aprobata – dodatnia ocena prawa - oportunizm – szanowanie prawa z uwagi na grożące sankcje lub oczekiwane korzyści (opłacalność) - konformizm – przystosowanie się do grup społecznych, podporządkowanie się innym - legalizm – uznawanie mocy norm prawnych - legalizm krytyczny – ocenianie prawa jakim winno być, prawo oporu – cywilne nieposłuszeństwo
Efektywność sankcji i prawa - skuteczność sankcji - skuteczność formalna prawa – adresaci realizują normy - skuteczność merytoryczna – realizacja założonego celu
Funkcje prawa
Pojęcie (rola jaką pełnią normy w systemie prawa) - stabilizująca a dynamizująca - ochronna a organizacyjna - represyjna a wychowawcza (prewencyjna)
Podmioty prawa
Osoby fizyczne – podmiotowość prawna, zdolność prawna a zdolność do czynności prawnych,
Osoby prawne
Korporacja – powstaje w wyniku zorganizowania grupy osób, zmierzających do osiągnięcia wspólnego celu (realizacja własnego celu, substrat osobowy, zamknięty krąg członków, organy członkowskie) Fundacja – powstanie, cel i rodzaj określa fundator w statucie, podstawą jest posiadanie majątku (działanie na rzecz destynatariuszy, substrat majątkowy, nieoznaczony krąg destynatariuszy, organizacja i sposób powołania organów określa założyciel)
Tryb powstania – erekcyjny (organ państwowy), koncesyjny, rejestracyjny
Stosunek prawny
Elementy: strony stosunku (podmioty prawa), uprawnienia i obowiązki, przedmiot stosunku (obiekt ich wzajemnych praw i obowiązków: rzecz, zachowanie się – czynienie, nieczynienie)
Prawo - pozytywne i naturalne - przedmiotowe i podmiotowe - publiczne (wewnętrzne, ponadnarodowe i międzynarodowe) i prywatne
Gałęzie prawa: konstytucyjne, administracyjne, cywilne, pracy, karne, międzynarodowe publiczne Działy prawa: finansowe, rolne, morskie, handlowe, wekslowe i czekowe, finansowe, prywatne międzynarodowe
Kryteria: kryterium przedmiotu unormowania, kryterium metody regulacji
Pojecie zasad, teorie i kryteria wyodrębnienia
1. Republikańska forma rządu
- znaczenie formalne – podział władz, konstytucjonalizm (prymat konstytucji i kontrola), legalizm (przy tworzeniu i stosowaniu prawa), priorytet ustawy (materia ustawowa – wyłączność ustawy), zakaz retroakcji, wyłącznie ustawowa ingerencja w sferę wolności i własności, sądownictwo administrayjne i odpowiedzialność odszkodowawcza - gwarancje formalne - RPO, TK, NSA, sądy - znaczenie materialne – akceptowalny społecznie system wartości, okresowe wybory, pluralizm polityczny, poszanowanie praw i wolności, suwerenność, niezawisła sądy, samorządność
3. Autonomia i wzajemna niezależność oraz współdziałanie w stosunkach między państwem a kościołami
4. Wolności i prawa człowieka i obywatela - nieograniczoność praw podstawowych (przyrodzoność) - prymat wolnośći - uznanie równouprawnienia praw II generacji - gwarancje praw podstawowych
5. Suwerenność narodu i sposób jej wykonywania
6. Reprezentacji politycznej - pojecie reprezentacji - bezpośrednie wykonywanie suwerenności (ustawa o referendum i ustawa o referendum lokalnym)
7. Podział i równowaga władz - podział (3 władze, konkretne organy, niepołączalność władz, mechanizmy hamowania władz) - przewaga parlamentu
8. Bikameralizm nierównoprawny
9. Pluralizm polityczny: - sensu largo - sensu stricto
10. Parlamentarny system rządów - racjonalizacja systemu (tryb powołania rządu, konstruktywne wotum nieufności, wzmocniona pozycja prezydenta I premiera)
11. Odrębności i niezależności sądów i trybunałów - zasada zupełności sądów i trybunałów w sporach prawnych - wyodrębnienie organizacyjne - niezawisłość sędziów
12. Społecznej gospodarki rynkowej - swoboda działania na rynku z wyrównaniem społecznym - swoboda działalności gospodarczej i możliwe jej ograniczenia - własność prywatna (jako wszelkie prawa rzeczowe), możliwość wywłaszczenia za odszkodowaniem, równouprawnienie form własności - solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych - możliwość interwencjonizmu państwowego
13. Decentralizacji władzy publicznej i samorządu terytorialnego - samorządy zawodowe - samorząd terytorialny
Prawa jednostki
Godność (osobowa) - przyrodzona i niezbywalne - źródło wolności i praw - nienaruszalna - podlega poszanowaniu i ochronie przez władze publiczne
Prawo a wolność jednostki; prawa i wolności i podstawowe
Zasady: 1. Godności człowieka
2. Wolności człowieka
3. Równości
Podmioty praw - obywatele, cudzoziemcy, osoby fizyczne, prawne, itd. - obowiązywanie wertykalne i horyzontalne
Ograniczenie praw
Systemy regulacji praw: - represyjny - prewencyjny: pozytywny i negatywny - uprzedniego zgłoszenia
Gwarancje praw i wolności 1. Skarga konstytucyjna: - 2. Prawo do sądu oraz dwuinstancyjność 3. Odszkodowanie za działanie organów 4. RPO 5. Rzecznik Praw Dziecka 6. Generalny Inspektor Danych Osobowych
Sejm i Senat
Status prawny posłów i senatorów – mandat wolny, immunitet materialny, formalny i nietykalność, niepołączalnośc formalna i materialna, uprawnienia socjalne
Organizacja – organy parlamentu – marszałek, prezydium izby, konwent seniorów, komisje; zasada dyskontynuacji i permanencji prac parlamentu
Funkcje: - ustrojodawcza - ustawodawcza - kontrolna - kreacyjna
Prezydent
A/ Pozycja ustrojowa: jako organ dualistycznej egzekutywy i jako głowa państwa Funkcje ustrojowe a) jako głowa państwa - reprezentacja państwa (wewnętrzna i zewnętrzna) - gwarant ciągłości władzy państwowej (jako władza rezerwowa, gwarant przestrzegania zobowiązań międzynarodowych, ciągłość władzy) b) jako człon dualistycznej egzekutywy - strażnik przestrzegania konstytucji (weto, wnioski do TK) - gwarant suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności terytorium
Zasady i tryb odpowiedzialności - wyłączenie politycznej (kontrasygnata) - za delikt konstytucyjny (zawinione, za czyny związane z urzędem, nie będące przestępstwem, naruszające konstytucję bądź ustawę) - za przestępstwo (privilenium fori) [w stan oskarżenia stawia ZN większością 2/3 ustawowej liczby członków, sądzi TS]
B/ Zasady i tryb wyboru - zasady i tryb powszechnych wyborów Prezydenta RP (kadencja indywidualna) - prawne warunku wybieralności na urząd Prezydenta - objecie urzędu (po złożeniu przysięgi przed ZN) - wygaśnięcie, przeszkody tymczasowe (sede vacante i sede plena) - zastępstwo
C/ Akty urzędowe - akty prawne – rozporządzenia z mocą ustawy, rozporządzenia, zarządzenia, postanowienia - kontrasygnata (akty urzędowe prezydenta, dokonuje wyłącznie Prezes RM i on ponosi odpowiedzialność), wyłącznie dotyczy aktów pisemnych, nie ma w RP kontrasygnaty materialnej - prerogatywy (uprawnienia osobiste)
D/ Kompetencje 1. Głowy państwa a) w zakresie spraw zagranicznych – pr. legacji, ratyfikacja umów międzynarodowych i ich wypowiadanie b) w zakresie zwierzchnictwa sił zbrojnych, obronności i bezpieczeństwa Państwa – najwyższy zwierzchnik SZ, udział MON w mianowaniu Szefa Sztabu i dowódców poszczególnych rodzajów wojsk c) klasyczne uprawnienia głowy państwa – pr. łaski, obywatelstwo, ordery i odznaczenia, tytuły naukowe 2. Arbitrażu politycznego i równoważenia władz a) w stos do parlamentu - związane z trybem prac – zwołanie pierwszego posiedzenia, skrócenie kadencji - związane z działalnością prawotwórczą – inicjatywa ustawodawcza, weto, wnioski do TK b) w stos do rządu – powołanie rządu i zmiany w nim, Rada Gabinetowa c) w stosunku do władzy sądowniczej – powołanie sędziów na wniosek KRS, I Prezesa SN, Prezesa i Wice TK, 1 osoba do KRS, prawo wystąpienia z wnioskiem do TS o pociągnięcie członka RM do odpowiedzialności, wnioski do TK 3. Inne kompetencje - ustrojodawcze: inicjatywa konstytucyjna, wniosek o referendum zatwierdzające - kreacyjne – KRS, KRRiT, RPP, wniosek o prezesa NBP - referendum za zgodą Senatu Rada Ministrów
Funkcje - normodawcza (rozporządzenia wykonawcze, uchwały, inicjatywa, określenie projektu pilnego i dostosowawczego) - wykonawcza (kroki w celu wykonania usta, budżet i jego wykonanie – absolutorium) - rządzenia - kierowniczo-koordynacyjna
Skład RM - Prezes RM - ministrowie - wiceprezesi i kierownicy ustanowionych w ustawach komitetów Organy wewnętrzne: - stały komitety - rady, centra - Kancelaria Prezesa RM
Zakres działania RM (domniemanie kompetencji) - kierowanie administracją rządową - stosunki z parlamentem - działanie normodawcze - stosunki z ministrami i kierownikami urzędów centralnych (kontrola i koordynacja pracy, rozporządzenia prezesa RM – ust. o działach) - w stosunku do samorządu (tworzenie i znoszenie i łączenie gmin, ustalanie siedzib organów, nazw, nadawanie statusu miasta, subwencja, uprawnienia kontrolne) - w stosunku do terenowych organów administracji rządowej
Odpowiedzialność RM - konstytucyjna - polityczna - moralna i religijna
Tryb pracy RM - opracowywanie i wnoszenie projektów dokumentów - usuwanie rozbieżności i rozstrzyganie sporów - posiedzenia - podejmowanie rozstrzygnięć
Rada Polityki Pieniężnej
Cele NBP – wyłączna emisja pieniądza oraz ustalanie i realizowanie polityki pieniężnej (utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP) Prezes NBP – kadencja 6 lat, z możliwością jednej reelekcji (Sejm na wniosek Prezydenta), apolityczny, niepołączalność, przewodniczy RPP, Zarządowi NBP i KNB RPP - - powołani na 6 lat, coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej, sprawozdanie, stopy procentowe
Krajowa Rada Radiofonii I Telewizji
Charakter prawny – pośredni charakter, pomiędzy legislatywą a egzekutywą Członkowie – nieodwołalni (wyjątki: zrzeczenie, trwała choroba, skazanie prawomocne za przestępstwo z winy umyślnej, naruszenie ustawy stwierdzone przez TS) Przewodniczący – powołany przez Radę (odwołany większością 2/3 głosów), wydaje decyzje Zadania stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiu i telewizji - projektowanie, w porozumieniu z Premierem, kierunków polityki państwa w dziedzinie radiofonii i telewizji; - udzielanie i cofanie koncesji na rozpowszechnianie programów przez nadawców prywatnych; - sprawowanie kontroli działalności nadawców; - określenie, w granicach ustawy, warunków prowadzenia działalności przez nadawców; - określenie opłat abonamentowych.
Najwyższa Izba Kontroli
Prezes NIK – Sejm za zgodą Senatu, kadencja 6 lat z możliwością jednokrotnej reelekcji, niepołączalność Wiceprezesi NIK – Marszałek Sejmu na wniosek Prezesa NBP Kolegium NIK – Prezes, wiceprezesi, dyrektor generalny NIK i 14 członków (7 nauka, 7 wyżsi urzędnicy) Organizacja – departamenty i delegatury Kompetencje kontrolne a) organy administracji rządowej, NBP, państwowych osób prawnych i innych państwowych jednostek organizacyjnych – legalność, gospodarność, celowość i rzetelność b) organy samorządu terytorialnego, komunalne osoby prawne i inne komunalne jednostki organizacyjne – legalność, gospodarność i rzetelność c) inne jednostki organizacyjne i podmioty gospodarcze, w zakresie jakim wykorzystują one majątek lub środki państwowe bądź komunalne oraz wywiązują się z finansowych zobowiązań wobec państwa – legalność i gospodarność Tryb przeprowadzania kontroli – swoboda dostępu, obowiązek pomocy
Trybunał Stanu
Skład – przewodniczący (I Prezes SN), 2 zastępców i 16 członków (wybierani przez Sejm); co najmniej połowa powinna mieć kwalifikacje wymagane dla zajmowania stanowiska sędziego
Postępowanie: - wniosek wstępny (co najmniej 140 członków ZN – Prezydent; co najmniej 115 posłów lub Prezydent – członkowie RM; pozostali dodatkowo komisja śledcza większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy członków komisji) - postępowanie w KOK - postawienie w stan oskarżenia - postępowanie przed TS – I instancja (5 sędziów), II instancja (7 sędziów) – kary: pozbawienie praw wyborczych, zakaz zajmowania stanowisk kierowniczych lub funkcji w organach państwowych lub społecznych, utrata orderów lub odznaczeń, ewentualnie odpowiedzialność karna
Rzecznik Praw Obywatelskich
Pozycja ustrojowa (wymogi formalne kandydata na RPO, sposób powoływania i odwoływania, usytuowanie w strukturze organów) Zakres działania (ochrona praw podstawowych i innych praw jednostki, kontrola działalności organów publicznych – legalność, współżycie i sprawiedliwość społeczna) Formy działania a) wystąpienia w kwestiach o charakterze ogólnym - przedstawianie organom, organizacjom i instytucjom ocen i wniosków zmierzających do zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności - wnioski o podjecie inicjatywy ustawodawczej - wystąpienia do TK z wnioskiem o kontrole hierarchiczności norm - wystąpienia do SN z wnioskiem o podjecie uchwały wyjaśniającej przepisy prawne b) wystąpienia w sprawach indywidualnych - podjęcie sprawy - wskazać przysługujące środki - przekazać sprawę wg właściwości - nie podjąć sprawy
Samorząd
Od 1998 trójszczeblowy: dualistyczne województwa, powiat, gmina Organy stanowiące (budżet, wybory zarządów, plany zagospodarowania przestrzennego i programy gospodarcze, podatki i opłaty, sprawy majątkowe, kontrola zarządu, statut, przepisy lokalne) Referendum Zadania własne – gmina (infrastruktura techniczna, społeczna, porządek i bezpieczeństwo publiczne, ład przestrzenny i ekologiczny Zadania zlecone (określenie zadań, finansowanie, nadzór) Finanse samorządu: dochody własne, subwencje, dotacje nadzór – na zasadzie legalności (prezes RM – żądanie informacji, stwierdzenie nieważności uchwały, wstrzymanie jej wykonania, zawieszenie organów (komisarz do 2 lat), rozwiązanie zarządu Rola SKO (głównie sprawy indywidualne)
Sądy
Sądy: powszechne (domniemanie kompetencji), administracyjne, wojskowe (garnizonowe, okręgowe) Sady tworzy MS za zgodą KRS: rejonowe, okręgowe, apelacyjne Prezes – funkcje administracyjne i nadzorczo-administracyjne Zgromadzenia ogólne (apelacja i okręg), kolegium (od 4 do 10 sędziów) – podział czynności sprawy personalne) sądy administracyjne – kontrola administracji publicznej (skargi na decyzje administracyjne, skargi na akty prawa miejscowego, spory kompetencyjne) NSA (izby Finansowa, Gospodarcza i Ogolnoadministracyjna), wydziały informacji sądowej; wyjaśnia wątpliwości prawne SN – nadzór orzeczniczy nad sądami, kasacje, uchwały rozstrzygające zagadnienia budzące prawne wątpliwości Izby Cywilna, Karna, Wojskowa, pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych KRS – czterech posłów, dwóch senatorów, pierwszy prezes SN i prezes NSA, 15 członków (2 SN, 2 sa, 2 s ap., 8 so, 1 sw, minister spr, osoba Prezydenta) – sprawy personalne, etyka
Sędziowie – niezawiśli, podlegli konstytucji i ustawom, (obywatelstwo, pełnia praw, nieskazitelny charakter, studia, aplikacja, co najmniej rok asesury lub referendarstwa, 29 lat) Powołanie – aprobata zo, opinia ministra (może zgłaszać własnych kandydatów), przedstawienie przez KRS, prezydent Gwarancje niezawisłości – nieusuwalność, nieprzenoszalność, immunitet, odpowiedzialność dyscyplinarna, niepołączalność, apolityczność, wynagrodzenie
Zasady – dwuinstancyjność, czynnik ludowy, jawność
Adwokatura
Adwokatura powołana jest do udzielania pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w kształtowaniu i stosowaniu prawa. Zadaniem samorządu zawodowego adwokatury jest: 1) tworzenie warunków do wykonywania ustawowych zadań adwokatury, 2) reprezentowanie adwokatury i ochrona jej praw, 3) sprawowanie nadzoru nad przestrzeganiem przepisów o wykonywaniu zawodu adwokata, 4) doskonalenie zawodowe adwokatów i kształcenie aplikantów adwokackich, 5) ustalanie i krzewienie zasad etyki zawodowej oraz dbałość o ich przestrzeganie, 6) sprawowanie zarządu majątkiem samorządu adwokackiego i rozporządzanie nim. Zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami.
Na listę adwokatów może być wpisany ten, kto: jest nieskazitelnego charakteru i swym dotychczasowym zachowaniem daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu adwokata, korzysta w pełni z praw publicznych oraz ma pełną zdolność do czynności prawnych, ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej, odbył w Rzeczypospolitej Polskiej aplikację adwokacką i złożył egzamin adwokacki, co nie dotyczy profesorów i doktorów habilitowanych nauk prawnych,osób, które zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, radcowski lub notarialny, osób, które co najmniej trzy lata zajmowały stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa Organy: Krajowy Zjazd Adwokatury, Naczelna Rada Adwokacka, Izby Adwokackie
Radcowie Prawni
Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. Radca prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej lub komandytowej, przy czym wspólnikami w spółkach cywilnej, jawnej i partnerskiej oraz komplementariuszami w spółce komandytowej mogą być wyłącznie radcowie prawni lub radcowie prawni i adwokaci, a także prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej
Organy: Krajowy Zjazd Radców Prawnych, Krajowa Rada Radców Prawnych, Okręgowa Izba Radców Prawnych
Zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Pomocą prawną jest w szczególności udzielanie porad i konsultacji prawnych, opinii prawnych, zastępstwo prawne i procesowe.
Notariat
Notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną (czynności notarialnych).
Notariuszem może być powołany ten, kto: 1) posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni z praw cywilnych i obywatelskich, 2) jest nieskazitelnego charakteru i daje rękojmię prawidłowego wykonywania zawodu notariusza, 3) ukończył wyższe studia prawnicze w Rzeczypospolitej Polskiej i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne studia prawnicze uznane w Rzeczypospolitej Polskiej, 4) odbył aplikację notarialną, 5) złożył egzamin notarialny, 6) pracował w charakterze asesora notarialnego co najmniej 3 lata, 7) ukończył 26 lat.
Notariusz jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności notarialne. Notariusz podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu od odpowiedzialności cywilnej za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności.
Samorząd notarialny obejmuje izby notarialne i Krajową Radę Notarialną.
Notariusz dokonuje następujących czynności: a) sporządza akty notarialne, b) sporządza poświadczenia, c) doręcza oświadczenia, d) spisuje protokoły, e) sporządza protesty weksli i czeków, f) przyjmuje na przechowanie dokumenty, pieniądze i papiery wartościowe, g) sporządza wypisy, odpisy i wyciągi dokumentów, h) sporządza, na żądanie stron, projekty aktów, oświadczeń i innych dokumentów, i) sporządza inne czynności wynikające z odrębnych przepisów.
Unia Europejska
Charakter prawny UE; filary: I filar (integracja gospodarcza), II filar (wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa) i III filar (współpraca sądowa i policyjna)
Instytucje UE
Finansowanie UE – dochody i wydatki, procedura BUDŻETOWA, Europejski Bank Inwestycyjny
Podstawowe wolności w UE - swoboda przepływu towarów; - swoboda przepływu osób; - swoboda świadczenia usług; - swoboda przepływu towaru.
Wspólne polityki: - konkurencji; - handlowa; - ochrony środowiska; - rolna; - transportowa.
|
---|