Podstawy ergonomii- definicje, przedmiot i zakres ergonomii .Ergonomia jako wiedza wielodyscyplinarna.

Ergonomia - dziedzina nauki dotycząca układu człowiek-praca.

"Ergonomia jest nauką stosowaną. W czasie II wojny światowej okazało się, że jej przydatność i znaczenie dla rozwoju techniki jest bardzo duże. Amerykańscy piloci wojskowi nie radzili sobie z obsługą zbyt skomplikowanego sprzętu bojowego. Głęboka analiza psychologów, fizjologów, lekarzy i inżynierów wykazała, że ludzie nie byli w stanie z powodu własnych ograniczeń sprawnie obsługiwać tak złożonych urządzeń. Konieczne stało się projektowanie i wytwarzanie maszyn czy urządzeń z uwzględnieniem psychicznych i fizycznych potrzeb człowieka."

Ergonomia wyrosła na podłożu sztucznego, środowiska pracy. W nowym układzie człowiek-praca człowiek okazał się elementem najbardziej wrażliwym i delikatnym ze swoją ograniczoną zdolnością dostosowania. Z punktu widzenia humanistycznego człowiek w tym układzie jest także elementem najcenniejszym. Stopniowa coraz węższa specjalizacja wykonywania określonych czynności prowadziła do zwiększenia wydajności kosztem utraty zdrowia. W miarę rozwoju industrializacji zwiększała się liczba czynników obciążających w środowisku pracy ( Nie tylko obciążenia mechaniczne ale także hałas, drgania, substancje chemiczne, promieniowanie itd.)

Wg Wojciecha B. Jastrzębowskiego z 1857 r. (pierwsza definicja ergonomii)

Nazwiskiem Ergonomji, wziętem od wyrazu greckiego ergon – praca i nomos – prawa, zasada, oznaczamy Naukę o Pracy, czyli o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy siły i zdolności.”

Wg Polskiego Towarzystwa Ergonomicznego:

Ergonomia - dziedzina nauki zmierzająca do optymalnego dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii, organizacji i materialnego środowiska pracy oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymagań i potrzeb fizjologicznych, psychicznych i społecznych człowieka.

Wg Rosnera

Ergonomia bada funkcjonalne możliwości i właściwości człowieka w procesach pracy, które sprawiają, że praca ludzka staje się bardziej sprawna, a jednocześnie przyczyniają się do duchowego i fizycznego rozwoju człowieka pracującego, zapewniają mu bezpieczeństwo i wygodę oraz chronią jego zdrowie i zdolność do pracy. Sprawności pracy nie można utożsamiać z jej wydajnością. Sprawna praca jest wydajna, ale uwzględnia też bilans nakładów i korzyści, przy czym mogą one być również nieskwantyfikowane np. wzrost zadowolenia z pracy, zmniejszenie zachorowalności.

Wg Gilpina

Ergonomia jest nauką zajmująca się ludźmi w procesie pracy a jej celem jest optymalizacja pracy przez coraz lepsze projektowanie czynności roboczych, maszyn i urządzeń, stanowisk pracy oraz materialnych warunków pracy.

Wg Koczocik-Przedpełskiej:

Ergonomia jest łącznym zastosowaniem nauk technicznych oraz niektórych biologicznych i społecznych dla zapewnienia w stosunkach między człowiekiem a pracą optymalnych warunków wzajemnego dostosowania się w celu zwiększenia wydajności pracy i przyczynienia się do pomyślności pracownika.

Wg Kamińskiego:

Ergonomia jest kompleksową nauka empiryczną , ukierunkowaną na wieloaspektowe poznanie układu człowiek-praca i opracowanie dyrektyw dla urzeczywistnienia w praktyce obustronnego dostosowania elementów układu celem zapewnienia mu możliwie optymalnych warunków funkcjonowania .

Wg Międzynarodowego Towarzystwa Ergonomicznego

Ergonomia określa stosunki powstające miedzy człowiekiem a jego zajęciem, sprzętem, i środowiskiem w najszerszym tego słowa znaczeniu, włączając w to sytuacje związane z pracą, zabawą, rekreacją i podróżą.

Interdyscyplinarność ergonomii.

Układ człowiek-praca składa się z dwóch elementów, które mogą stanowić podstawę podziału dyscyplin składowych ergonomii na dwie grupy:

1. ściślej związanych z człowiekiem

2. ściślej związanych z pracą

Grupa 1.

Grupa 2.

Antropometria-metoda badawcza stosowana w antropologii fizycznej, polegająca na pomiarach porównawczych części ciała ludzkiego Medycyna-nauka empiryczna (oparta na doświadczeniu) obejmująca całość wiedzy o zdrowiu i chorobach człowieka oraz sposobach im zapobiegania oraz ich leczenia Fizjologia-nauka o mechanizmach rządzących przebiegiem czynności życiowych organizmów Psychologia-nauka empiryczna, zajmująca się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zachowaniami człowieka Prakseologia-teoria sprawnego działania Pedagogika- nauka o procesach wychowawczych Socjologia- nauka badająca w systematyczny sposób funkcjonowanie i zmiany społeczeństwa.

Urbanistyka - nauka o programowaniu i planowaniu miast i osiedli oraz ich powstawaniu i historii rozwoju Inżynieria budownictwa Inżynieria transportu Inżynieria maszyn Technologia - metoda przygotowania i prowadzenia procesu wytworzenia lub przetwarzania jakiegoś dobra Organizacja i ekonomika Estetyka- dziedzina filozofii, zajmująca się pięknem i innymi wartościami estetycznymi Prawo - system norm prawnych, czyli ogólnych, abstrakcyjnych i jednoznacznych dyrektyw postępowania, które powstały w związku z istnieniem i funkcjonowaniem państwa lub innego uporządkowanego organizmu społecznego, ustanowione lub uznane przez właściwe organy władzy odpowiednio publicznej lub społecznej i przez te organy stosowane, w tym z użyciem przymusu.

Inżynieria - działalność polegająca na projektowaniu, konstrukcji, modyfikacji i utrzymaniu efektywnych kosztowo rozwiązań dla praktycznych problemów, z wykorzystaniem wiedzy naukowej oraz technicznej

Ekonomika - jest nauką stosowaną o działalności gospodarczej, dotyczącą warunków i możliwości jej prowadzenia, oraz prawidłowościach występujących w podejmowanych decyzjach

Dyscypliny z pierwszej grupy zajmują się badaniami i gromadzeniem wiedzy o człowieku i jego właściwościach , co stanowi podstawę do tworzenia koncepcji i praktycznych rozwiązań w ramach dyscyplin z drugiej grupy zajmujących się doskonaleniem pracy .

Cele ergonomii:

1. Prowadzenie badań nad dostosowaniem rzeczowych składników układu człowiek-praca do naturalnych ograniczeń psychosomatycznych pracownika.

2. Dążenie do zapewnienia tą drogą możliwie wysokiej sprawności człowieka

3. Dążenie do wyeliminowania wszelkich zagrożeń zdrowia,

4. Dążenie do optymalnego ukształtowania biologicznego kosztu wykonywania pracy

Celem ergonomii (praktycznym) jest zapewnienie człowiekowi możliwości sprawnego, wydajnego i bezpiecznego wykonania pracy, przy stosunkowo niskim koszcie biologicznym.( optymalizacja warunków pracy) Ergonomia jest dziedzina działalności humanistycznej ponieważ centrum jej zainteresowania stanowi człowiek , a nie efekt ekonomiczny jaki uzyskuje się wprowadzając ergonomiczne rozwiązania. Efektywność ekonomiczna czyli zwiększenie wydajności i jakości pracy, jest wtórnym efektem poprawy i dostosowania do potrzeb człowieka warunków pracy.

Relacje między ergonomią a ochroną pracy i BHP.

Ochrona pracy ( ochrona człowieka w pracy) – zespół środków i metod zawartych w aktach prawnych, nakładających na zakład pracy obowiązek kształtowania warunków pracy, które by zabezpieczały pracowników przed zagrożeniem dla ich życia lub zdrowia oraz umożliwiały regenerację utraconych sił biologicznych również poza pracą./S.Klonowicz/

Ochrona pracy - szczególna opieka , którą państwo otacza pracowników narażonych na zagrożenia wynikające ze stosunku pracy wskutek ich osobistej i gospodarczej zależności od pracodawców /K.Frankenstein/

Ochrona pracy – zespół gospodarczych i społeczno-politycznych środków ( normy prawne i zarządzenia) , których celem jest zapobieganie wszelkiego rodzaju szkodliwościom, na które narażony jest pracownik./Zwiedineck, Stüdenhorst/

W zakresie ochrony pracy znajduje się m.in. prawo pracy, ochrona pracy kobiet, bezpieczeństwo i higiena pracy, maksymalny czas pracy, minimalne wynagrodzenie za pracę, praca w godzinach nocnych , płatne urlopy wypoczynkowe, ubezpieczenia społeczne , odszkodowania powypadkowe, podnoszenie kwalifikacji, prawo zrzeszania się, leczenie chorób zawodowych, zapobieganie szkodliwościom i uciążliwościom w pracy itp.

Zasady , metody i środki będące efektem badań naukowych opartych m.in. na doświadczeniu, analizie przyczyn wypadków i chorób zawodowych są domeną działalności bezpieczeństwa i higieny pracy. W zakresie zainteresowania BHP mieści się m.in.

• zabezpieczenie maszyn i urządzeń,

• Stosowanie ochrony osobistej i odzieży ochronnej,

• Zabezpieczenie przy pracy na wysokościach

• Zabezpieczenie przed porażeniem prądem elektrycznym

• Zabezpieczenie przed niska albo wysoka temperaturą,

• Zapewnienie dobrego oświetlenia,

• Zmechanizowanie pracy ciężkiej,

• Zhermetyzowanie urządzeń wydzielających substancje toksyczne,

• Zapewnienie prawidłowej wentylacji,

• Zapobieganie nadmiernym hałasom i wstrząsom,

• Stosowanie sygnalizacji ostrzegawczej,

• Zabezpieczenie przed pożarami,

• Prawidłowa organizacja stanowiska roboczego oraz samej pracy,

• Przeprowadzanie badań lekarskich.

Wg niektórych autorów podział na ergonomię oraz bezpieczeństwo i higienę pracy jest sztuczny i bez większego znaczenia ponieważ celem ergonomii jest ochrona zdrowia a celem bezpieczeństwa pracy jest ochrona życia.

Wg innych źródeł ergonomia jest nauką, która bada wpływ pracy i środowiska pracy na człowieka oraz proponuje rozwiązania oparte na naukowych podstawach. Higiena pracy powinna czerpać ze zdobyczy ergonomii w celu zminimalizowania wszelkiego ujemnego wpływu pracy na organizm ludzki zaś bezpieczeństwo pracy to pewne minimum pozwalające na ochronę życia i minimalizację bezpośredniego jego zagrożenia.