Jaką filozofią będziemy się zajmować?
Początki sięgają VI w.p.n.e - tak się przyjmuje. Miejsce akcji Grecja - Europa. Starożytna Grecja to niekoniecznie Europa. Zajmowała ona potężny teren Azji. Kultura ta funkcjonowała bardzo dobrze. Teraz filozofia nie jest źródłem wszelkiej cywilizacji lecz źródłem cywilizacji zachodniej na terenie Grecji. Inne cywilizacje to wschodnia, zachodnia (Europa, Ameryka Półn, Australia i Nowa Zelandia). Filozofia brytyjska, która się wyróżnia. Mieszkańcy piszą, że są najważniejsi i chcą się wyróżniać. Cywilizacja zachodnia zajmuje tylko niektóre tereny. Na wschodzie mamy 3 silnie rozwijające się cywilizacje. Np. Chińczycy, Hindusi, Brytyjczycy. Chińczycy toczą spór z Hindusami o to kto jest ważniejszy. Rywalizują o wpływy. Są one niezależne i mają niewiele wspólnego z cywilizacją zachodnią. Cywilizacja prawosławna czyli Rosja. Cywilizacja łacińska a także afrykańska. Dzisiaj a Afryce jest więcej Hindusów.
Pierwszy filozof – Tales - jest autorem pierwszego systemu filozoficznego opisującego świat. Przedmiotem rekreacji jest czas wolny. Ktoś kto stosuje filozofię musi stosować odpowiednie metody. Przedmiot filozofia jest nieweryfikowany dla człowieka. Istnienie wszechświata jest weryfikowalne. Każda dziedzina filozofii zajmuje się cząstką wszechświata.
Filozofia - rozważania na temat podstawowych problemów takich jak np. istnienie, umysł, poznanie, wartości, język. Ważne jest jak wykorzystamy wiedzę która zdobędziemy np. na studiach. Mądrość to coś więcej. Liczy się doświadczenie, kultura, tradycja i obyczaje wzięte w jedno. Zwiera w sobie naukę, inteligencję i wychowanie. Metodą filozofii jest rozumowanie spekulatywne. Przedmiot filozofii to świat jako całość. Cechy filozofii to prawość.
Metafizyka - jedna z podstawowych dyscyplin filozoficznych, badająca najogólniejsze własności bytu. Zajmuje się tym czego nie widać.
Ontologia – podstawowy dział filozofii starający się badać strukturę rzeczywistości i zajmujący się problematyką związaną z pojęciami bytu, istoty, istnienia i jego sposobów, przedmiotu i jego własności, przyczynowości, czasu, przestrzeni, konieczności i możliwości. Określa sposób istnienia świata i człowieka, żywi czy martwi, piękni czy brzydcy.
Epistemologia - wiedza, umiejętność, zrozumienie, teoria poznania lub gnoseologia – dział filozofii, zajmujący się relacjami między poznawaniem, poznaniem a rzeczywistością. Epistemologia rozważa naturę takich pojęć jak: prawda, przekonanie, sąd, spostrzeganie, wiedza czy uzasadnienie.
Etnologia – jedna z dyscyplin, wchodzących w zakres antropologii - nauki o człowieku i jego kulturze. Termin używanym przez przedstawicieli europejskiej i kontynentalnej nauki o człowieku (badania ludów pierwotnych). Etnologia klasyfikuje ludy na podstawie cech środowiskowych i kulturowych oraz opisuje poszczególne kultury.
Logika - nauka o sposobach jasnego i ścisłego formułowania myśli, o regułach poprawnego rozumowania i uzasadniania twierdzeń. Jako taka wraz z retoryką logika stanowiła część filozofii. Współczesna logika wykorzystując metodę formalną znacznie rozszerzyła pole badań włączając w to badania nad matematyką, konstruowanie nowych systemów logicznych, czysto teoretyczne badania o matematycznym charakterze (np. teoria modeli), zastosowania logiki w informatyce i sztucznej inteligencji.
Etyka - dział filozofii, zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne. Powinniśmy odrzucać to co jest złe.
Komuniści musieli wyrzucić etykę ze szkół. Powinno się nauczać etyki. Rozumienie dobra i zła. Dobre postępowanie w etyce względem drugiego człowieka. Chodzi o dobre, które dotyczy nie tylko na samego ale i innych. Przedmiotem etyki jest dobro moralne albo działanie człowieka ukierunkowane na wartości moralne. Kto jest podmiotem działań etycznych? - człowieka świadomy (racjonalność, autonomia). Jednostka świadoma, racjonalna to osoba i jednostka kompetentna.
Etyka sytuacyjna głosi, że to samo działanie w różnych okolicznościach może być dobre lub złe. Nasze moralne powinności są zależne od rzeczywistości (pogląd nie do pogodzenia z religiami). Np: usuwanie ciąży zagrożonej – usuwanie ciąży bo wpadka; zabicie człowieka na ulicy – zabicie w obronie własnej.
Działania etyki:
1. Etyka teoretyczna - zajmuje się kryteriami które powinny zaistnieć aby można było mówić o działaniu etycznym. Zajmuje się definiowaniem podmiotu tych działań. Wyciąganie wniosków z danych sytuacji. Życie jest największą wartością.
2. Etyka normatywna (moralność) - każdy funkcjonuje zgodnie z normami i one dają nam moralność. Normy które regulują praktykę życia w społ. czy grupie np. nie zabijaj.
3. Etyka stosowana (technologia etyki) - jak produkować człowieka etycznego.
4. Bioetyka - refleksja etyczna na temat życia skoncentrowana na człowieku. Bioetycy zajmują się kwestiami dotyczącymi aborcji, śmierci, inwitro, transplantacja.
5. Etyka ekologiczna - działanie ekologiczne czyli nieszkodzące środowisku w którym żyje człowiek. Ekolodzy twierdzą że człowiek jest trucicielem środowiska.
6. Etyka biznesu - dziedzina zajmująca się zagadnieniami moralnymi (przekonania, normy, wartości, itp.) występującymi w biznesie.
Człowiek mianem trzech rzeczy. Nie ma innej jednostki rozumnej niż człowiek. Jest on miarą wartości. Produkuje wartości które stają się wyznacznikiem jego życia. Prawda typowo ludzka, sam ją tworzy. Każdy z nas może narzucać światu własny system wartości.
Relatywizm - to jak ja widzę świat jest uzależnione od sytuacji, w której się znalazłem.
Schemat analizy bioetycznej:
1. Początek i koniec życia
2. Dziedzina, która przejawia nowe dylematy
EUTANAZJA: przyspieszenie lub niezapobieganie śmierci w celu skrócenia cierpień chorego człowieka. Czasami eutanazję określa się jako rodzaj zabójstwa. Można też ją zdefiniować jako działanie występujące zawsze za zgodą umierającej osoby. Czy jesteś za czy jesteś przeciw?
1. Spieramy się o pojęcie, kategorię, rodzaj, podział - o czym mówimy?
2. Argumenty (fundamentalne albo kazuistyczno-szczegółowe
3. Rozwiązania / uregulowania prawne i deontologiczne
4. Zastosowanie w konkretnych przypadkach i kazusach
2. Starożytne i średniowieczne koncepcje filozofii i etyki:
- Protagoras - grecki filozof, zaliczany do sofistów. Człowiek jako kryterium wszelkich wartości. Granice relatywizmu. Relatywizm jest to pogląd, który głosi, że wszystkie wartości (prawda, dobro, piękno) są względne. Protagoras sformułował słynną zasadę zgodnie z którą „człowiek jest miarą wszechrzeczy”. Relatywizm głosi, że wszystko jest względne, ale powstaje w tym miejscu pytanie „czy sama prawda relatywizmu jest też względna?”. „Kiedy wiatr wieje jeden marznie, a drugi nie; a ten co marznie to jeden słabo, a drugi mocno; a zatem wiatr obiektywni zimny nie istnieje.” Wedle Protagorasa nie istnieje żaden obiektywny stan rzeczy. Protagoras rozciąga relatywizm na wszystkie dziedziny życia. Relatywizm etyczny i etyka sytuacyjna. Stanowisko Protagorasa prowadzi do konwencjonalizmu, czyli stanowiska głoszącego, że wszystko jest umową społeczną, np. fakty historyczne (dla jednych atak, dla drugich wyzwolenie). Relatywizm Protagorasa doprowadził go do następującego pragmatyzmu: wszystkie poglądy, opinie należy oceniać w kategorii ich użyteczności, w każdej sytuacji wybieramy to co jest w danej chwili najbardziej korzystne. Protagoras argumentował iż tak dzieje się w przypadku jednostek i całych wspólnot.
- Sokrates - do każdego z rozmówców zwracał się bezpośrednio dopóki ten nie załapał. Porównywany do Chrystusa. Sokrates miał 4 uczniów o których pisali. Pojawił się w Atenach by uzdrowić społeczność ateńską. Został wtedy oskarżony o demoralizacje młodzieży, ateizm.
Istotą człowieka jest dusza. Twierdził, że dusza jest tożsama z wiedzą. Im więcej wiesz tym jesteś bardziej człowiekiem w wymierzę najbardziej pełnym. Rozum jest siedliskiem naszego ja czyli naszej świadomości, naszego działania etycznego. To nasze ja jest siedliskiem wiedzy o nas i o świecie, jest to dusza. Nie bał się śmierci. Ciało będzie zabite ale dusza będzie żyć. Ci, którzy mają wiedzę a czynią zło nie mogę wiedzieć że robią źle, są przekonani że robią dobrze.
- Platon - przedstawia swoją naukę. Dzieło Platona które powstało gdy był dojrzałym mężczyzną. Dzieło pt. PAŃSTWO. Ma charakter utopijny. Jest on twórcą filozofii transcendentalnej. Coś co jest idealne jest niezmienne. Istnieje świat idealny w sposób właściwy. Świat transcedentalny opisuje w swoim dziele Państwo. Nie mam bezpośredniej łączności z tym światem tylko poprzez rozum. Im większą masz wiedzę tym bardziej będzie bliżej tego świata transcedentalnego. Nie może być to świat realny. Świat w którym nasze ja istnieje to świat właściwy. Dla innych będzie to świat niemożliwy. Traktat Platona opisując Państwo chce przedstawić funkcjonowanie ludzi: mądrość, umiarkowanie, uwaga (męstwo) i sprawiedliwość. Powinny pracować tylko warstwy na rzecz tego Państwa. Istnieje związek pomiędzy człowiekiem a Państwem. Co jest im potrzebne do życia? Powinni być rolnicy, rzemieślnicy i rządzący.
- Arystoteles - filozof, jeden z trzech, obok Sokratesa i Platona najsławniejszych filozofów starożytnej Grecji. Był twórcą opozycyjnego do platonizmu i równie spójnego systemu filozoficznego, który bardzo silnie oddziałał na filozofię i naukę europejską. Zapoczątkował nurt filozoficzny nazywany arystotelizmem.
1. Komunitarianizm - nurt we współczesnej filozofii polityki, podkreślający ważność i wartość wspólnot w społecznym życiu człowieka.
2. Technologia - metoda przygotowania i prowadzenia procesu wytworzenia lub przetwarzania jakiegoś dobra (także informacji). Technologia może oznaczać konkretny proces.
3. Nauki teoretyczne i praktyczne, które dają wiedzę o świecie z perspektywy człowieka. Dają one cele: żyć szczęśliwie, mieć pieniądze, mieć zdrowie.
4. Cnoty intelektualne. Arystoteles dokonał rozróżnienia cnót na: cnoty dianoetyczne (intelektualne), które są skutkiem doświadczenia plus cnoty etyczne (moralne), które są skutkiem przyzwyczajenia.
Z cnót intelektualnych najważniejsze są dwie: inteligencja również intelekt. Rozsądek dotyczy ludzkich spraw, dba o twierdzenie człowiekowi podobnie jak dóbr duchowych w charakterze także cielesnych. Przedmiotem również polem działania rozsądku są rzeczy zmienne również przemijające. Mądrość jest najwyższą spośród rodzajów wiedzy. Zajmuje się bytami wiecznymi również niezmiennymi.
Cnoty etyczne mieszczą się wewnątrz tzw. "złotym środku", wśród dwiema wadami (nadmiarem dodatkowo niedostatkiem). Np. tupet mieści się pośród zuchwalstwem również tchórzostwem. Żadna spośród cnót negacja logiczna jest wrodzona, spośród natury jesteśmy resztkami sił zdolni aż do ich nabywania, natomiast rozwijamy je za sprawą przyzwyczajeniu.
Z cnót etycznych najwyższa jest sprawiedliwość, którą dzielił na rozdzielającą (słuszny rozdział dóbr) także wyrównującą (kompensację krzywd); podstawą ale jest konstytuującą wspólnotę ludzką przyjaźń. Postawa moralna powstaje w następstwie tego negacja logiczna do wnętrza wyniku samego rozumienia, natomiast staż życia dodatkowo moralności otoczenia. Nie bez znaczenia jest ćwiczenie, przywyknięcie oraz uczenie się.
Wegetacja - całość procesów życiowych, uzależniona od warunków klimatycznych. Funkcje te są odpowiedzialne za rozwój i rozmnażanie. Władzę wegetacyjną posiadają rośliny, zwierzęta i ludzie.
Władza duszy zmysłowo-motoryczna według Arystotelesa.
Liberalizm - jednostka rodzi się wolna i korzysta z tej wolności tak jak się jej podoba.
- Tomasz z Akwinu - etyka praw naturalnych:
prawo grawitacji - mając rozum odkrywamy prawa naturalne bo są stworzone przez Boga
prawo do rozmnazania się - czyli rozwijania w środowisku
prawo do życia w spólnocie - czyli życie w państwie czy społeczeństwie
czyny człowieka: intencje wobec kogoś innego poprzez podniesienie swojego prestiżu
Nowożytne koncepcje filozofii i etyki:
• Kartezjusz – myślę więc jestem jako epistemologiczna podstawa wiedzy o wiecie. Wiek VXII. Zmarł jak miał 53 lata. Metodologia - nauka o metodach badań naukowych, ich skuteczności i wartości poznawczej. Medytacja o pierwszej filozofii - rozważania, zagłębienie się w siebie.
„Wątpię więc jestem” - „Myślę więc jestem”
Skąd doszukiwać się wiedzy pewnej? Co pozostaje? Człowiek jest pewny dopóki nie zwątpi.
Człowiek żyjący to człowiek myślący. Kiedy przestaje myśleć to przestaje żyć. Jeżeli człowiek nie myśli nie może korzystać w pełni praw. Na podstawie idei pierwotnych tworzymy idee wtórne (w głowie). Jeżeli Bóg ma być doskonały to musi istnieć we mnie i poza mną. Kiedy jestem niedoskonałą muszę zapewnić sobie tą doskonałość czyli zmienić coś w sobie.
• T. Hobbes oraz J.J. Rousseau – natura człowieka w pierwotnym stanie rzeczy. Po pierwsze, dostarczają opisu człowieka w stanie natury i ukazują proces wydobywania się z niego, tworzenia
społeczeństwa, cywilizacji i kultury. Po drugie, odpowiadają na pytanie o korzenie ludzkiego dobra i zła, a także silnie wartościują naturę i kulturę. Po trzecie, w wielu aspektach są to koncepcje przeciwstawne, dlatego też ich zderzenie niesie ze sobą wysoką wartość poznawczą. I wreszcie po czwarte, znacząco oddziałały nie tylko na dyskurs antropologiczny, lecz miały wpływ na koncepcje społeczne, polityczne, wychowawcze i estetyczne.
Ludzie w stanie natury są względnie równi co do „władz cielesnych i duchowych”, czyli zdolności fizycznych i umysłowych. Nie chodzi jednak o to, że każdy człowiek posiada dokładnie te same zdolności, lecz że dana jednostka może kompensować swoje braki charakterystycznymi dla niej zaletami, np. słabszy człowiek może dzięki zaletom umysłu pokonać silniejszego. Z tego względu oraz przez tkwiący w naturze ludzkiej egoizm, każdy człowiek stanowi dla każdego innego niebezpieczeństwo.
Do natury ludzkiej zalicza się te względnie stałe cechy charakteryzujące człowieka, które są wynikiem ewolucji biologicznej i są dziedziczone na drodze genetycznej. Teza o samotniczym, monadycznym i aspołecznym życiu człowieka pierwotnego, podzielana przez Hobbesa i Rousseau, jest fałszywa. Nic nie przemawia za tym, aby ludzie zaczęli się łączyć w grupy i społeczności
dopiero w pewnym momencie historii Homo sapiens. Nie ma też żadnych świadectw na rzecz twierdzenia głoszącego, że protospołeczności czy nawet społeczeństwa powstały na drodze umowy społecznej.
• I. Kant – powstanie etyki deontologicznej. Etyka Immanuela Kanta prezentuje typowo deontologiczny system etyczny. Jest to, po pierwsze, etyka autonomiczna, co oznacza, iż uzasadnienia słuszności czynów człowiek powinien poszukiwać w sobie samym. Według Kanta czynnikiem kształtującym działania moralne jest rozum, który jest taki sam u każdego człowieka, zatem wybory racjonalne są wyborami moralnymi. Po drugie, etyka Kanta jest etyką obowiązku i powinności. Poszukując istoty moralności, Kant odrzuca utylitaryzm, który głosi, iż ocena moralna dotyczy wyłącznie rezultatów ludzkich działań.
Działanie jest moralne, jeżeli:
1) jest uniwersalne i zgodne z innymi działaniami,
2) respektuje istotę rozumną jako cel wszelkich działań,
3) respektuje autonomię rozumnej istoty.
• J. S. Mill – użyteczność jako dobro.
UTYLITARYZM - nauka, która przyjmuje jako podstawę moralności użyteczność, czyli zasadę największego szczęścia, głosi, że czyny są dobre, jeżeli przyczyniają się do szczęścia, złe, jeżeli przyczyniają się do czegoś przeciwnego. Przez szczęście rozumie się przyjemność i brak cierpienia; przez nieszczęście - cierpienie i brak przyjemności.
UTYLITARYZM - pogląd etyczny dotyczący pozytywizmu, stworzony przez Johna Stuarta Milla. Pogląd zgodnie z którym, to co dobre dla człowieka jest pożyteczne dla społeczeństwa. Każda jednostka powinna dążyć do szczęścia własnego lecz w swoim działaniu kierować się dobrem ogółu.