INTELIGENCJA

• Nurty badań nad inteligencją:

  • Nurt psychometryczny – główny akcent pada na różnice indywidualne w inteligencji

  • Podejście poznawcze – inteligencja przejawia się głównie w procesach poznawczych między innymi takich jak rozumowanie, pamięć, uwaga.

Czym jest inteligencja?

• Inteligencja jest ogólną zdolnością umysłową, która m.in. obejmuje zdolność rozumowania, planowania, rozwiązywania problemów, myślenie abstrakcyjne, rozumienie złożonych idei, szybkość uczenia się i korzystania z doświadczeń

• Hebb – inteligencja A i B

  • Inteligencja A – stanowi podstawowy potencjał intelektualny organizmu, zdeterminowany przez genotyp – tak rozumiana inteligencja określa górną granicę możliwości człowieka

  • Inteligencja B – jest zdeterminowana przez fenotyp – składają się na nią te zdolności intelektualne, które przejawiają się na zewnątrz, w zachowaniu

• Vernon – inteligencja C – inteligencja psychometryczna – testy inteligencji

• Thorndike – inteligencja społeczna – zdolność rozumienia i kierowania ludźmi oraz rozumnego postępowania w stosunkach międzyludzkich

• Salovey i Mayer (rozprzestrzenił Goleman) – inteligencja emocjonalna- przejawia się w takich zdolnościach jak znajomość własnych przeżyć, kierowanie emocjami, zdolność motywowania się, rozpoznawania emocji u innych , nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi

• Neisser – inteligencja praktyczna – podkreślenie tego, że inteligencja ogólna, z reguły mierzona testami inteligencji, ma niewiele wspólnego z inteligencją przejawiającą się w życiu codziennym, w tym w pracy zawodowej

Struktura inteligencji w ujęciu psychometrycznym

• Badania nad strukturą Spearman

  • Punkty wyjścia : fakt, że brakuje korelacji między zdolnościami psychomotorycznymi, jako miary inteligencji, a jej pomiarem testami angażującymi rozumowanie na podstawie osiągnięć szkolnych

• Czynniki odpowiadające za wariancję pomiarów :

  • Czynnik ogólny – wspólny dla wszystkich pomiarów

  • Czynnik specyficzny – różny dla różnych pomiarów

• Spearman- dwuczynnikowa teoria zdolności – wszystkie zdolności człowieka składają się z dwóch niezależnych czynników:

  • Czynnik ogólny – inteligencja ogólna – G

  • Czynnik specyficzny – zdolności specjalne – S

• Czynnik G Spearman utożsamiał z energią umysłową, której lokalizacji doszukiwał się w mózgi

• Inteligencja ogólna ujawnia się w funkcjonowaniu intelektu opartym na dwóch zasadach:

  • Edukacja relacji – proces umysłowy polegający na ujmowaniu stosunku między dwoma lub więcej elementami

  • Edukacja korelatów – występuje gdy znana jej relacja, a należy do niej wydedukować to co jest brakującym elementem

• Krytyka teorii Spearmana – liczba wyodrębnionych czynników

Modele czynników różnorzędnych

• Koncepcja inteligencji Thurstone’a – teoria podstawowych zdolności umysłowych

  • Zdolności podstawowe – 7 czynników

    • Rozumienie słów

    • Płynność słowna

    • Zdolności liczbowe

    • Zdolności przestrzenne

    • Zdolności rozumowania

    • Pamięć

    • Szybkość spostrzegania

• Guilford – Model Struktury Intelektu MSI

  • Operacje – wykonywane na wytworach i treściach, opisują specyficzny dla człowieka sposób funkcjonowania umysłu – poznawanie, pamięć, myślenie dywergencyjne, konwergencyjne i ocenianie

  • Treści – obejmują: figuralną, symboliczną, semantyczną i behawioralną – opisują podstawową zawartość informacji z punktu widzenia psychologicznego

  • Wytwory – sprowadzają się do kategorii: jednostki, klasy, relacje, systemy, przekształcenia i implikacje- odnoszą się do formalnego aspektu informacji

• Myślenie dywergencyjne – stało się istotnym elementem w teoriach twórczości i testach służących do pomiaru płynności i oryginalności myślenia

Modele czynników hierarchicznych

• Burt i Vernon – struktura osobowości na szczycie z inteligencją G

• Burt – oparty na rozważaniach teoretycznych

• Czteropoziomowa struktura inteligencji Vernona

  • `struktura inteligencji składa się z czterech poziomów, na szczycie których znajduje się czynnik g

  • Grupy najsilniej nasycone czynnikiem g : werbalno-szkolny w:sz i przestrzenno-manualny p:m

  • W:sz – zdolności werbalne, liczbowe, rozumowanie logiczne, uwaga i płynność słowna

  • + czynniki specyficzne

• Struktura inteligencji Cattella – inteligencja płynna i skrystalizowana

  • Czynnik g rozdzielony na czynniki:

    • inteligencja płynna – uwarunkowana właściwością fizjologiczną struktur nerwowych w mózgu, zależy w decydującej mierze od czynnika genetycznego ; wpływa na czynności umysłowe ; ujawnia się w rozwiązywaniu zadań, w których chodzi o ujmowanie stosunków między rzeczami czy elementami w testach niewerbalnych

    • Inteligencja skrystalizowana- wynik doświadczenia i uczenia się, które nakładają się na inteligencję płynną

• Trójwarstwowa struktura inteligencji – wynik wszechstronnej meta analizy

  • Carroll – mataanaliza danych korelacyjnych i czynnikowych z uwzględnieniem danych demograficznych

  • Struktura zdolności poznawczych składa się z 3 warstw

    • I – zdolności poznawcze wąskie

    • II – zdolności poznawcze szerokiej

      • Inteligencja płynna

      • Inteligencja skrystalizowana

      • Ogólna zdolność pamięci

      • Ogólna percepcja wzrokowa

      • Ogólna percepcja słuchowa

      • Ogólna zdolność wydobywania z pamięci

      • Ogólna szybkość umysłowa

      • Szybkość przetwarzania informacji

    • III – zdolności poznawcze ogólne

• Czynnik inteligencji ogólnej

• Czynniki nazywają się poznawcze, bo traktują o różnych sposobach stosowania umiejętności i wiedzy w procesie przetwarzana i tworzenia informacji

Inteligencja widziana z perspektywy procesów poznawczych

Triarchiczna teoria inteligencji – Sternberg

• Jest to teoria o jednostkach i ich relacji ze światem wewnętrznym, zewnętrznym i ich doświadczeniami, które są mediatorami miedzy wewnętrznym, a zewnętrznym światem jednostek

• Subteoria składników – dotyczy takich zachowań jak rozumowanie logiczne, znajdowanie powiązań między elementami, właściwe stawianie problemów, wychwytywanie ich istoty ; elementarne składniki przetwarzania informacji:

  • Składniki wykonawcze – procesy przetwarzania informacji uczestniczące w wykonywaniu zadań (wnioskowanie, przekształcanie, zastosowanie, porównywanie i wyjaśnianie)

  • Składniki nabywania wiedzy – procesy przetwarzania informacji (selektywne kodowanie, selektywne łączenie i selektywne porównywanie) obecne w czynnościach uczenia się nabywania wiedzy

  • Metaskładniki – procesy przetwarzania informacji wyższego rzędu, występujące w czynnościach planowania, kontroli i podejmowanie decyzji

• Subteoria doświadczenia -

  • Zdolność radzenia sobie z nowych zadaniem i wymogami środowiska – wymaga udziału ogólnego systemu przetwarzania informacji, w którym procesy przetwarzania informacji przebiegają w sposób kontrolowany i świadomy

  • Zdolność automatyzacji procesów myślowych – lokalny system informacyjny; zdolność ta uczestniczy w rozwiązywaniu zadań znanych i w znanej sytuacji

• Subteoria kontekstu – o inteligencji w stosunku do świata zewnętrznego – podkreśla rolę kontekstu środowiskowego w determinowaniu tego co stanowi o zachowaniu inteligentnym (inteligencja to celowa adaptacja do realnie istniejącej

  • Adaptacja

  • Selekcja

  • Kształtowanie

• Subteoria składników- najbliższa pojęciu inteligencji w ujęciu psychometrycznym

  • Inteligencja analityczna/akademicka

• Subteria kontekstu – jest w niej osadzona definicja inteligencji Stenberga

  • Inteligencja obejmuje zdolności umysłowe niezbędne do adaptacji, a także do kształtowania i selekcji dowolnego kontekstu środowiskowego

• Uwagi krytyczne

  • Jest to teoria omnibusowa i spekulatywna

  • Inteligencja praktyczna koreluje z inteligencją psychometryczna – Stenberg to negował

Formalna teoria inteligencji - Nęcka

• Skoncentrował się na formalnej teorii myślenia Newella, którzy postulowali że istotne dla zrozumienia procesu myślenia jest poznanie sposobu jego przebiegu

  • Nęcka skupił się na pojemności czynności poznawczej, którą odniósł do dwóch podstawowych procesów funkcjonowania poznawczego : uwagi i pamięci roboczej

• Zasoby uwagi jako ważny składnik inteligencji

• Drugi aspekt funkcjonowania poznawczego – pamięć robocza, która traktowana jest jako ważny składnik zachowania inteligentnego

• Pobudzenie – koncentracja na pobudzeniu behawioralnym

  • Pobudzenie energetyczne – pełni funkcje mobilizujące – zwiększa zasoby obu procesów

  • Pobudzenie napięciowe – funkcje lękotwórcze – działanie odwrotne

• Proces inteligencji – proces oscylowania prze organizm w takich granicach pobudzenie, które są akceptowane w wypadku konkretnej osoby rozwiązujące konkretne zadanie w konkretnej sytuacji

• Inteligentne zachowanie – pojęcie pierwotne - trwała cecha !

• Uwagi krytyczne

  • Pomiar pobudzenia na podstawie samoopisu

Teoria wieli inteligencji – Gardner

• Punktem wyjścia koncepcji były przekonanie, że należy odejść od testów i korelacji na rzecz bardziej naturalnych źródeł informacji o tym jak ludzie rozwijają swoje umiejętności ważne w ich życiu codziennych

• Inteligencja jako zdolności do rozwiązywania problemów lub do tworzenia produktów cenionych w określonych środowisku kulturowym lub w społeczności

• Podstawa teorii : obserwacja i badania prowadzone na dzieciach wykazujące różne uzdolnienia, dzieciach autystycznych i pacjentach z uszkodzeniami mózgu

• Rodzaje inteligencji

  • Językowa

  • Logiczno-matematyczna

  • Przestrzenna

  • Muzyczna

  • Cielesno-kinestetyczna

  • Interpersonalna

  • Intrapersonalna

• Uwagi krytyczne

  • Brak rzetelnego materiału empirycznego poddającego się pomiarowi i kontroli

  • Niemożliwość weryfikacji

  • Niektóre wyodrębnione inteligencje to tylko zdolności grupowe reprezentowane na poziomie poniżej czynnika g

Mechanizmy poznawcze inteligencji

Inteligencja a wykonanie elementarnych zadań poznawczych

• U podstaw badań nad elementarnymi leża założenia:

  • Przedmiotem badań ECT ↑ są reakcje na proste bodźce sensoryczne lub semantyczne czy zdolność ich różnicowania; potrafi je wykonać każdy normalny człowiek

  • Wynik w postaci czasu lub efektywności wykonania zadania nie zależy od specyficznej wiedzy czy nabytej umiejętności jednostki

  • ECT odwołują się do procesów przetwarzania informacji, a nie do treści, jaką zawierają, dlatego też są wspólne wszystkim ludziom , choć pod względem szybkości i efektywności przetwarzania informacji występuję RI

  • Wykonywanie elementarnych zadań poznawczych angażuje procesy poznawcze, takie jak pamięć i uwaga, leżące u podstaw zachowań inteligentnych

• Czas reakcji a inteligencja

  • Najprostsza postacią elementarnego zadania poznawczego jest czas reakcji prostej na bodziec który nie niesie z sobą żadnej informacji

  • Badania Hunta

  • Badania Jensena

    • Szybkość transmisji impulsu nerwowego stanowi podstawę ogólnej zdolności umysłowej w związku reakcji prostej ze zdolnościami umysłowymi

    • Szum w transmisji neuronalnej może spowodować że intraindywidualna zmienność w reakcji prostej koreluje z testami inteligencji

    • U podstaw korelacji między reakcją prostą a testami inteligencji leży pamięć operacyjna, odzwierciedlająca szybkość zaniku śladów neuronalnych wywołanych bodźcami zewnętrznymi

• Czas inspekcji a inteligencja

  • Czas inspekcji – szybkość podejmowania decyzji z całkowitym pominięciem szybkości reakcji występuje w wypadku czasu wstępnej analizy percepcyjnej bodźców wzrokowych

  • Badanie inspekcji polega na tym, że poprzez zmianę czasu ekspozycji bodźca wzrokowego ogranicza się dokładność decyzji podejmowanej przez osobę badaną

  • Badania : Vickers, Kranzler i Jensen

  • Grudnik i Kranzler:

    • Siła związku między czasem inspekcji wzrokowej i słuchowej a inteligencją jest niemal identyczna -0,3

    • Wielkość korelacji między IQ a CI, oscylują wokół wartości -0,30, nie różnicuje osób dorosłych i dzieci

    • Siła związku między obiema zmiennymi zwiększa się dla wyników skorygowanych ze względu na błąd doboru próby i błąd pomiaru

Związek inteligencji psychometrycznej z procesami poznawczymi, zachodzącymi w umyśle w trakcie rozwiązywania zadań

• Podstawowe pytanie dotyczy tego, czy zdolności intelektualne w ujęciu psychometrycznym mogą być rozłożone na zróżnicowane procesy poznawcze, które zachodzą w umyśle

• Pamięć operacyjna jako centralny konstrukty odnoszący się do zachowań inteligentnych, w modelach psychometrycznych zaś akcent pada na g.

• Kyllonen i Christal – stanowisko łączące podejście poznawcze z psychometrycznym

  • Pytanie: do jakiego stopnia oba podejścia są zbieżne

  • Zastosowana 5 testów służących do pomiaru rozumowania , 4 do pomiaru pamięci operacyjnej, 2 mierzące szybkość powtarzania operacji i 2 wiedzy ogólnej

  • Zdolność rozumowania i pamięć operacyjna to konstrukty do siebie zbliżone, jeśli nie identyczne

• Zeaman – uwaga jest powiązana z inteligencją i że RI w procesach uwagi i inteligencji, należy skonfrontować z inteligencją psychometryczną

Biologiczne podstawy inteligencji

Rola czynników genetycznych w determinowaniu różnic indywidualnych w inteligencji

• Źródła: genetyka zachowania + genetyka molekularna

• Wkład czynników genetycznych i środowiskowych w wariancję inteligencji

  • Bouchard i McGue –68 %

  • Plinim, DeFries - 50%

• W poszukiwaniu genów odpowiedzialnych za inteligencję – dane oparte na genetyce molekularnej

  • QTL – powiązanie między określonym allelem a diagnozowaną cechą

  • Plomin

    • Powiązania QTL tłumaczą około 2% wariancji w zakresie ilorazu inteligencji

Mózg jako siedlisko inteligencji

• Czynność bioelektryczna mózgu a inteligencja

  • Rozwój badań nad potencjałami wywołanymi - Ertl

    • Potencjały wywołane są elektrycznym wskaźnikiem procesu przetwarzania informacji przebiegającego w mózgu, toteż uzasadnione wydaje się wiązania efektywności tego procesu z inteligencją

    • -0,18 do -0,7

• Techniki obrazowania struktur i czynności mózgu zastosowane do badania biologicznych podstaw inteligencji

  • Emisyjna tomografia pozytronowa PET – Heier

  • Funkcjonalny rezonans magnetyczny – Prabhakaran

• Wielkość mózgu a inteligencja

  • Don’t !

Rola inteligencji w funkcjonowaniu człowieka w życiu codziennym

• Rozwój badań dotyczący funkcjonalnego znaczenia inteligencji

Inteligencja a osiągnięcia edukacyjne

• Badania te przeprowadza się z oczekiwaniem że inteligencja wyznacza osiągnięcia szkolne

• Inteligencja a osiągnięcia szkolne

  • Wyniki szkolne wykazują powiązanie z poziomem inteligencji

  • Siła tego związku zależy od poziomu kształcenia

    • 0,7 podstawówka

    • 0,5 szkoła średnia

    • 0,3 szkoły wyższe

• Inteligencja a poziom wykształcenia

  • średni poziom inteligencji jest znacząco wyższy u osób o wyższym poziomie wykształcenia (o 2,5)

  • badania podłużne Termana, Husena

Inteligencja a osiągnięcia zawodowe

• poziom inteligencji jest predykatorem osiągnięć akademickich jak i funkcjonowania zawodowego

• inteligencja a poziom wykonania pracy

  • testy inteligencji jako jedne z najlepszych predykatorów różnych kryteriów wykonania pracy 0,51

• inteligencja a preferencje zawodowe i wybór zawodu

  • można stwierdzić taki związek 0,28-0,31

  • pracownicy, zmieniając zawód, dopasowują poziom jego złożoności do poziomu inteligencji

  • Gottfredson

    • Pomiędzy poszczególnymi zawodami występują duże różnice w poziomie inteligencji, ale istnieje duża zmienność ilorazu inteligencji w każdym zawodzie

    • Minimalny próg IQ podnosi się wraz z wzrostem złożoności pracy wykonywanej w danym zawodzie

    • Szanse uzyskania zatrudnienia w różnych zawodach ogólnie rosną wraz z wzrostem poziomu inteligencji

Inteligencja a powodzenie życiowe

• Powodzenie życiowe = wysoki status materialny, wysokie zarobki, wykonywanie prestiżowego zawodu, subiektywne zadowolenie z pracy

• Inteligencja z dzieciństwa bardzo silnym predykatorem statusu społecznego zawodu, poziomu rocznych dochodów i satysfakcji z wykonywanej pracy