Zajęcia II

Deutsch Smith D. „Pedagogika specjalna”, t.1

Niepełnosprawność intelektualna (upośledzenie umysłowe) – obniżone możliwości poznawcze (intelektualne), ograniczenie zachowań adaptacyjnych i potrzebę wspierania dla osiągnięcia samodzielności w życiu, w szkole i w społeczności. Niepełnosprawność intelektualna musi wystąpić w okresie rozwojowym (od poczęcia do 18 roku życia).

Amerykańskie Stowarzyszenie Upośledzenia Umysłowego ( American Association on Mental Retardation, AAMR) przyjęło nową definicję upośledzenia umysłowego, otóż: jest to niepełnosprawność charakteryzująca się znacznym ograniczeniem zarówno w zakresie funkcjonowania intelektualnego, jak i zachowań przystosowawczych, które wyrażają się w umiejętnościach poznawczych, społecznych i praktycznych. Niepełnosprawność ta ujawnia się przed 18 rokiem zycia.

Definicji tej towarzyszy pięć założeń poszerzających sposób jej stosowania:

1. Ograniczenia w bieżącym funkcjonowaniu muszą być rozpatrywane w kontekście społeczno – środowiskowym typowym dla wieku i kultury rówieśników danej osoby.

2. W prawomocnym orzeczeniu bierze się pod uwagę zróżnicowanie kultury i języka, jak również różnice w komunikowaniu oraz czynniki sensoryczne, motoryczne i behawioralne.

3. Ograniczenia często koegzystują z mocnymi stronami jednostki.

4. Istotnym celem opisu ograniczeń jest opracowanie profilu potrzebnego wsparcia.

5. Dzięki właściwemu, zindywidualizowanemu wsparciu zapewnionemu przez długi okres czasu, funkcjonowanie życiowe osoby z upośledzeniem umysłowym na ogół ulega poprawie.

Poprzednie definicje zwracały uwagę na deficyty i opisywały ograniczenia jednostki, współczesne podejście definiuje niepełnosprawność intelektualną w kategoriach wsparcia niezbędnego, aby jednostka mogła funkcjonować w społeczeństwie w możliwie najbardziej samodzielny sposób. AAMR zainicjowało zmianę paradygmatu – zmianę perspektywy.

Komponenty niepełnosprawności intelektualnej

Upośledzenie umysłowe jest opisane i zdefiniowane przez AAMR za pomocą trzech głównych komponentów:

1. Funkcjonowanie intelektualne – poziom funkcjonowania może być określony na podstawie badania klinicznego lub wyników testów inteligencji. W przypadku testów IQ inteligencja jest postrzegana jako cecha, która rozkłada się w populacji w przewidywalny sposób. Taki rozkład można przedstawić za pomocą krzywej zwanej krzywą normalną (kształt dzwonu) – większość populacji mieści się w środkowej części dzwonu (iloraz inteligencji w okolicach 100), natomiast coraz mniej osob przypada na krańce rozkładu oznaczającego bardzo niską lub bardzo wysoką inteligencję (konstrukt teoretyczny)

Nowa definicja klasyfikuje zdolności intelektualne pod względem stopnia ich upośledzenia:

• Lekkie upośledzenie umysłowe: IQ od 50 do 69 punktow. Skutki: trudności w nauce, zdolnośc do pracy, utrzymywanie prawidłowych stosunków społecznych, wnoszenie wkładu w życie społeczności;

• Umiarkowane upośledzenie umysłowe: IQ od 35 do 49 punktów. Skutki: znaczne opóźnienie rozwojowe w dzieciństwie, pewien zakres samodzielności w sferze obsługi, dostateczne umiejętności komunikacyjne i szkolne, zapotrzebowanie na różnego stopnia wsparcie, aby zyc i pracować w społeczności.

• Znaczne upośledzenie umysłowe: IQ od 20 do 34 puktów. Skutki: stała potrzeba wsparcia;

• Głębokie upośledzenie umysłowe: IQ poniżej 20 punktów. Skutki: poważne ograniczenia samodzielności w zakresie samoobsługi, kontroli potrzeb fizjologicznych, komunikacji i poruszania się, stała potrzeba wsparcia.

1. Zachowanie przystosowawcze – zbiór umiejętności koncepcyjnych, społecznych i praktycznych, których ludzie się wyuczyli, aby móc funkcjonować w codziennym życiu; jest ono konieczne by móc funkcjonować w codziennym życiu. Ludzie z niepełnosprawnością intelektualną jak i bez mogą napotkać trudności, ponieważ nie posiadają umiejętności niezbędnych w danych warunkach bądź też nie wiedzą, jaka umiejętność jest potrzebna w danej sytuacji. Brak biegłości w realizacji zachowań adaptacyjnych może ograniczyć zdolność do samodzielnego funkcjonowania. Umiejętności praktyczne to np. przygotowywanie posiłków, korzystanie z telefonu, zarządzanie pieniędzmi, branie lekarstw i prace domowe.

3 podstawowe obszary umiejętności przystosowawczych:

• Koncepcyjne – pojęcie pieniądza, samokontrola, czytanie i pisanie, język

• Praktyczne – umiejętności życiowe, bezpieczeństwo, samoobsługa, umiejętności zawodowe

• Społeczne – interpersonalne, łatwowierność, naiwność, unikanie prześladowania, przestrzeganie prawa, samoocena, przestrzeganie zasad, odpowiedzialność

1. Systemy wsparcia – definicje AAMR zawierają wsparcie jako cechę definiującą niepełnosprawność i określają cztery poziomy natężenia różnych rodzajów wsparcia, którego potrzebują ludzie z niepełnosprawnością intelektualną.

• Obszary wsparcia – rozwój osobisty, nauczanie i edukacja, życie w domu, życie w społeczności, zatrudnienie, zdrowie i bezpieczeństwo, zachowanie, kontakty społeczne, ochrona osobista i ochrona praw

• Funkcje wspierające – nauczanie, zaprzyjaźnianie się, planowanie finansowe, pomoc pracownikowi, wsparcie behawioralne, pomoc w życiu domowym, zapewnienie dostępu i korzystanie z instytucji społecznych, pomoc medyczna

• Skutki osobiste – niezależność relacje międzyludzkie własny wkład w życie społeczności, uczestnictwo w szkole i społeczności, dobre samopoczucie.

W jaki sposób są diagnozowani uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną:

Są diagnozowani na podstawie oceny ich funkcjonowania intelektualnego oraz umiejętności przystosowawczych, po uzyskaniu diagnozy dokonywana jest ocena zapotrzebowania na wsparcie tej osoby.

Główne zarzuty pod adresem testów inteligencji to to, że same testy inteligencji nie są w stanie przewidzieć uzdolnień jednostki, dyskryminują uczniów zróżnicowanych językowo i kulturowo i nie dają wskazówek, które nadawałyby się do wykorzystywania w edukacji.

Wiek umysłowy – wykorzystywany jest do opisywania poziomu rozwojowego – lub poziomu nabytych umiejętności bądź wiedzy – w stosunku do wieku chronologicznego osoby. W odniesieniu do osób do dorosłych takie porównanie jest nieprecyzyjne i nieścisłe, ponieważ dorośli maja takie same atrybuty fizyczne, zainteresowania i doświadczenia co ich rówieśnicy bez niepełnosprawności.

Od 1959r. profesjonaliści zgodni są co do tego, że same wyniki IQ nie są wystarczające, żeby zakwalifikować kogoś do kształcenia specjalnego, żeby przewidzieć jego postępy lub opracować odpowiednie programy edukacyjne. Konieczne jest uwzględnienie zachowania przystosowawczego.

Rys historyczny:

• Na początku lat 20stych upośledzenie umysłowe przedstawiano jako zagrożenie dla społeczeństwa, źródło przestępczości, która nie może być wypleniona ze względu na „złe geny”;

• Eugenika – podejście za sprawą którego osobom z upośledzeniem umysłowym nie pozwalano mieć dzieci i umieszczano te osoby w zakładach zamkniętych, żeby chronić przed nimi społeczeństwo

• 1789r. – Jean – Marc- Gaspard Itard rozpoczął pracę z Wiktorem „dzikim chłopcem z Aveyron”, tak narodziła się pedagogika specjalna

• W calych Stanach Zjednoczonych rozprzestrzeniły się zakłady i instytucje zamknięte, do 1917r. wszystkie stany posiadały takie zakłady.

• Richard Dugdale – członek nowojorskiego Towarzystwa Więziennego ustalił tezę, że ludzie z upośledzeniem umysłowym są źródłem przestępstw, nędzy i innych chorób społecznych. Według jego teorii osoby te były zagrożeniem dla społeczeństwa dlatego też powinni być oni odosobnieni, zamykani w zakładach i nie powinno pozwalać im się rozmnażać.

• 1919r. AAMR powołało komisję mającą na celu opracowanie systemu klasyfikacji upośledzenia umysłowego, pierwsza definicja tego pojęcia została opublikowana w 1921r.

• W latach 60. I 70. XX wieku naukowcy rozwinęli i dopracowali nowe systemy kształcenia uczniów z niepełnosprawnością intelektualną. Wykorzystano takie techniki jak wzmocnienia pozytywne, nauczanie bezpośrednie i analizę zadania(dzielenie zadań na małe, łatwiejsze do nauczenia się elementy)

• Lata 60. Nowa filozofia promująca koncepcję normalizacji – kładzie nacisk na to, że ludzie z upośledzeniem umysłowym powinni mieć dostęp do „modelu i warunków codziennego życia możliwie jak najbliższych normalnym sytuacjom i stylom zycia społeczeństwa

• Bob Perske sformułował koncepcję godności ryzyka – opiera się na założeniu ze ludzie z upośledzeniem umysłowym powinni doświadczyć wyzwań życiowych i nie podlegać nadmiernej ochronie

• De instytucjonalizacja – zaczęto zamykać wszystkie duże zakłady dla ludzi upośledzonych umysłowo w Ameryce.

Ćwirynkało K. „Społeczne funkcjonowanie osób z lekką niepełnosprawnością intelektualną”

Zdrowie (Światowa Organizacja Zdrowia) – stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie jako tylko brak schorzenia czy dolegliwości.

Uszkodzenie ( ang. impairment) – oznacza wszelką stratę lub wadę psychiczną, fizjologiczną lub anatomiczną struktury albo czynności. Dokonuje się klasyfikacji uszkodzeń w zależności od przyjętego kryterium: rozległość (uszkodzenia całkowite i częściowe), czas trwania (trwałe i okresowe), moment powstania (wrodzone i nabyte), przebieg (ustabilizowane, progresywne i regresywne).

Niepełnosprawność ( ang. Disability ) – każde ograniczenie lub brak (wynikający z uszkodzenia) zdolności do wykonywania czynności na poziomie uznawanym za normalny dla człowieka. Wyróżnia się trzy rodzaje niepełnosprawności: psychiczną, sensoryczną i fizyczną.

Upośledzenie/ niepełnosprawność społeczna (ang. Handicap) – niekorzystna sytuacja danej osoby, wynikająca z uszkodzenia lub niepełnosprawności, polegająca na ograniczeniu lub uniemożliwieniu wypełniania ról społecznych oraz realizacji własnych zadań związanych z wiekiem, płcią i tradycjami kulturowymi. Warunkiem niezbędnym do pojawienia się upośledzenia są różniego rodzaju bariery społeczne, kulturowe bądź fizyczne, utrudniające, ograniczające bądź uniemożliwiające ludziom funkcjonowanie w społeczeństwie.

WHO w 10997 roku stworzyło nową Międzynarodową Klasyfikację Uszkodzeń, Działań i Uczestnictwa. Koncepcja ta zakłada, że:

1. Człowiek jest istotą biologiczną;

2. Człowiek jest określoną osobą, jednostką działającą i wypełniającą określone zadania;

3. Człowiek jest członkiem grupy społecznej, do której należy i w życiu której uczestniczy;

Niepełnosprawność człowieka określa się więc w trzech wymiarach: biologicznym, jednostkowym i społecznym:

• Na poziomie biologicznym: zniesienie, ograniczenia lub zaburzenie przebiegu funkcji organizmu w zależności od stopnia i zakresu uszkodzenia jego organów lub układów;

• Na poziomie jednostkowym (osobowym): ograniczenie aktywności i działania;

• Na poziomie społecznym: ograniczenie uczestnictwa w życiu społecznym – funkcjonowania społecznego.

WHO wyróżniła niepełnosprawność sensoryczną ( np. w zakresie zroku, słuchu), fizyczną ( np. ruchowa) i psychiczną ( np. intelektualna).

Ewolucja definicji niepełnosprawności intelektualnej:

• Terminy używane kiedyś: kretynizm, idiotyzm, imbecylizm, debilizm, a na gruncie niepełnosprawności w ogóle: kalectwo, ułomność i inne. Dziś rażą one nasza wrażliwośc, ale kiedyś były one używane przez naukowców.

• Termin „niedorozwój umysłowy” wprowadzono na początku lat 50. XX wieku jednak Smith i Mitchell zaproponowali rezygnacje z tego terminu, dlatego że grupa ta jest zbyt różnorodna i w jej ramach dokonuje się wielu podziałów

• Spośród terminów proponowanych do adaptacji wyróżnić można było:

1. trudności w uczeniu się – używany w UK, zaletą jest związek z zachowaniem adaptacyjnym, budzi pozytywne skojarzenia, termin ten jest preferowany przez same osoby dotknięte tego rodzaju niepełnosprawnością.

2. opóźnienie poznawczo-adaptacyjne – zaletami, zdaniem autora, są: mniejsza podatność na tworzenie negatywnych terminów oraz wzięcia pod uwagę dwóch podstawowych elementów: opoznienia w rozwoju poznawczym i zaburzen w zachowaniu adaptacyjnym

3. niepełnosprawność rozwojowa – okresla się go jako bardziej trafny, lepiej opisujacy duza różnorodność i mniej stygmatyzujący z uwagi na dużą ogólność

4. niepełnosprawność intelektualna – zalety: składa się ze słów będących w powszechnym użytku języka angielskiego, jasno opisuje zróżnicowana grupę zaklasyfikowanych obecnie jako „niedorozwiniętych umysłowo”, nawiązuje do pojecia inteligencji, termin ten jest szeroko rozpowszechniony na arenie miedzynarodowej.

Wady: nie odnosi się do zaburzeń w zakresie zachowania adaptacyjnego.

Ewolucji podlegało także samo rozumienie pojęcia niepełnosprawności intelektualnej:

• Przejście od podejścia statycznego do dynamicznego: statyczne: uznanie nieodwracalności stanu niepełnosprawności; trwałość, niezmienność statyczność. Kirejczyk: określał idiotyzm już jako nie chorobę ale stan zahamowania umysłowego trwający przez całe życie; Kraepelin: określał terminem wczesnych zaburzeń ogólnego rozwoju psychicznego uwarunkowanych czynnikami organicznymi i traktowanie go jako statyczny zespół objawów; Suchariev: niedorozwój umysłowy jako wszelkiego rodzaju wrodzone bądź bardzo wcześnie nabyte stany ograniczenia umysłu o trwałym charakterze; Maria Grzegorzewska wdrożyła swoim słuchaczom i czytelnikom przekonanie, że niepełnosprawnośc intelektualna powinna być traktowana dynamicznie, a dzieci nią dotkniete nie są pozbawione zdolności do rozwoju intelektualnego i usprawniania.

• Od łączenia niepełnosprawności intelektualnej jedynie z funkcjonowaniem umysłowym do zwrócenia uwagi na globalny charakter stanu: pierwsze definicje podkreślały jedynie ograniczenia tych osób w zakresie intelektu, czasami również sfery emocjonalno-wolicjonalnej. Obecnie większość definicji zwraca uwage na globalny charakter niepełnosprawności intelektualnej. Upośledzenie umysłowe obejmuje dwa czastkowe pojęcia: niedorozwój umysłowy oraz demencję ( tzw. Otępienie postępujące, w którym następuje zatrzymanie i cofanie się rozwoju przebiegającym do pewnego czasu normalnie).

• Od zwracania uwagi na ograniczenia do akcentowania możliwości osób z niepełnosprawnością intelektualną: we wcześniejszych podejściach osoby niepełnosprawne były postrzegane przez przymat swoich ograniczeń, nowe podejście zostało opisane w definicji AAIDD: niedorozwój umysłowy charakteryzuje się istotnie niższym, niż przeciętnym funkcjonowaniem intelektualnym, z jednocześnie współwystępującym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej spośród następujących umiejętności przystosowawczych: porozumiewania się, samoobsługi, trybu życia domowego, uspołecznienia, korzystania z dóbr społeczno-kulturowych, samodzielności, troski o własne zdrowie i bezpieczeństwo, umiejętności szkolnych, organizowania czasu wolnego i pracy.

Definicja niepełnosprawności intelektualnej Amerykańskiego Towarzystwa do Spraw Niepełnosprawności Intelektualnej i Rozwojowej z 2002r.:

Niedorozwój umysłowy – niepełnosprawność, która charakteryzuje się istotnymi ograniczeniami zarówno w funkcjonowaniu intelektualnym, jak i zachowaniu przystosowawczym, wyrażającym się w umiejętnościach koncepcyjnych, społecznych i praktycznych. Niepełnosprawność ta ujawnia się przed 18 rokiem życia.

Model, który zakłada że w obrębie niepełnosprawności intelektualnej wyróżnić można pięć wymiarów, między którymi zachodzą zależności:

Wymiar I – zdolności intelektualne – ogólne zdolności umysłowe, zawierające m.in. rozumowanie, planowanie, myślenie abstrakcyjne, rozumienie złożonych pojęć, uczenie się.

Wymiar II – zachowanie przystosowawcze – zbiór umiejętności koncepcyjnych, społecznych, praktycznych, których ludzie uczą się aby funkcjonować w życiu codziennym.

Wymiar III – uczestnictwo, interakcje, role społeczne – pełnią one kluczową rolę w życiu osób z niepełnosprawnością, mogąc przyczynić się do ich rozwoju i poprawy jakości życia.

Wymiar IV – zdrowie – odnosi się do zdrowia fizycznego i psychicznego oraz etiologii niepełnosprawności intelektualnej.

Wymiar V – kontekst (środowisko i kultura) – odnosi się do trzech różnych poziomów: 1) mikrosystem- osoba, jej rodzina, opiekunowie 2) mezosystem – sąsiedztwo, społecznośc, organizacje zapewniające edukacje i wsparcie 3)makrosystem – kultura, społeczeństwo, większe zbiorowości, państwo. Środowiska te mogą tworzyć możliwości: obecności w społeczności, wyboru, nabywania kompetencji, uzyskania szacunku oraz uczestnictwa w życiu społecznym.

Kryteria i klasyfikacje

Klasyfikacje w pedagogice specjalnej można rozpatrywać w dwóch płaszczyznach:

• Odnosić je do pedagogiki specjalnej jako nauki (wyodrębniająć jej działy): jako kryteria przyjmuje się przedmiot poszczególnych subdyscyplin pedagogiki specjalnej i drogę postępowania;

• Odnosić je do samych niepełnosprawnych: kryteria to rodzaj niepełnosprawności, jej rozległość, czas pojawienia się, wyuczalność i wychowalność badanych, charakter niepełnosprawności (progresywny, regresywny, ustabilizowany), jej przyczyny i inne.

Celem systemów klasyfikacyjnych jest zapewnienie zorganizowanego schematu dla kategoryzacji różnych rodzajów obserwacji ( cokolwiek miało by to znaczyć..jeśli ktoś wie o co kaman to niech napisze:D)

Na przestrzeni lat w klasyfikacjach zmianom ulegały:

• Ilość stopni - w historii obserwuje się skale 3-, 4-, 5-stopniowe

• Nazewnictwo – kolejne terminy nabierały znaczenia pejoratywnego

• Cel klasyfikacji – było nim etykietowanie, zróżnicowanie osób pod względem zaburzeń, jakie u nich występują, a obecnie, jest określenie pomocy jakiej potrzebują poszczególne osoby.

Ewolucji podlegały także kryteria na podstawie których dokonywano klasyfikacji:

• Ilość kryteriów – na początku ograniczano się do poziomu intelektualnego, pozniej rozszerzono to na inne sfery funkcjonowania;

• Stopień ich uszczegółowienia – z biegiem czasu stają się bardziej precyzyjne

• Kwestie merytoryczne – wiek życia, w którym pojawiła się dysfunkcja, iloraz inteligencji, od którego określony stan można zdefiniować jako niepełnosprawność intelektualną i rodzaj kryterium przyjmowanego za podstawę do podziału osób z niepełnosprawnością intelektualna

Ustawa z 1913r. „ Mental Deficity Act” sklasyfikowała niepełnosprawnych umysłowo w 4 kategorie:

1. Idiota – niezdolny do zachowania bezpieczeństwa fizycznego;

2. Imbecyl – zdolny do ustrzeżenia się przed fizycznymi niebezpieczeństwami, ale nie będący w stanie zaspokoić swoich potrzeb i kierować sobą;

3. Debil – mogący w ograniczonym zakresie kierować sobą, ale wymagający częściowo opieki, dozoru i kontroli dla bezpieczeństwa własnego i otoczenia;

4. Moralnie upośledzony – u którego niedorozwój umysłowy idzie w parze z nieprawidłowymi lub nawet przestępczymi tendencjami – pozniej z tej kategorii zrezygnowano.

Do 1967r. w Polsce ugruntowała się klasyfikacja Kraepelina, który wyróżnił 3 stopnie niedorozwoju umysłowego:

1. Głęboki (idiotyzm)

2. Średni (imbecylizm)

3. Lekki (debilizm)

Iloraz inteligencji:

I.I.= W.I./W.Ż.*100 W.I. – wiek inteligencji W.Ż. – wiek życia

Klasyfikacja upośledzenia umysłowego według VIII rewizji Międzynarodowej Światowej Organizacji Zdrowia

Stopień rozwoju umysłowego	Skala ilorazu inteligencji wg takich autorów jak:
	Terman - Merrill
Rozwój prawidłowy	84 – 100
Pogranicze upośledzenia	68 – 83
Upośledzenie umysłowe lekkie	52 - 67
Upośledzenie umysłowe umiarkowane	36 - 51
Upośledzenie umysłowe znaczne	20 - 35
Upośledzenie umysłowe głębokie	Poniżej 20

Kryteria niedorozwoju umysłowego E. Doll’a:

• Niedojrzałość społeczna – funkcjonalna niezdolność rozsądnego kierowania swoimi sprawami, nieumiejętność utrzymanie siebie bez wydatnej pomocy otoczenia oraz nieumiejętność wywiązywania się z podstawowych obowiązków obywatelskich;

• Niska sprawność umysłowa – tak niski stopień inteligencji, że powoduje niedojrzałość społeczną;

• Opóźnienie rozwojowe – zatrzymany rozwój umysłowy; wprowadza to rozróżnienie między upośledzeniem, a demencją;

• Zahamowanie nie przemijające w miarę dojrzewania

• Pochodzenie konstytucjonalne – stan uwarunkowany dziedzicznym brakiem zdolności do osiągnięcia normalnego rozwoju lub stan powstały wskutek nieprzyjaznych wydarzeń ( uraz, choroba, zaniedbanie), które oddziałując na organizm uniemożliwiają mu normalny rozwój;

• Nieodwracalność procesu.

Kryteria diagnostyczne niedorozwoju umysłowego w 5. i 6. Wydaniu podręcznika AAIDD (byłe AAMR):

1. Niższy niż przeciętny poziom funkcjonowania intelektualnego (o jedno odchylenie standardowe),

2. Niższy niż przeciętny poziom funkcjonowania w zakresie zachowania przystosowawczego w jednym lub większej ilości jego aspektów,

3. Ujawnienie się do 16 roku życia.

Obecnie jako kryteria obowiązujące przy rozpoznaniu niepełnosprawności intelektualnej uznaje się:

• Kryterium psychologiczne – uwzględniające całą osobowość jednostki, a w szczególności procesy regulacji: orientacyjno – poznawcze, intelektualne, emocjonalne, motywacyjne, mechanizmy kontroli i procesy wykonawcze, jak również cechy osobowości ważne społecznie;

• Kryterium ewolucyjne – porównanie poziomu rozwoju czynności orientacyjno – poznawczych, intelektualnych, motywacyjnych i wykonawczych badanego dziecka z poziomem czynności prawidłowo rozwijającego się dziecka;

• Kryterium społeczne – ogólna zaradność jednostki, jej samodzielność, odpowiedzialność i uspołecznienie

• Kryterium pedagogiczne – zasób wiadomości i umiejętności przewidzianych programem nauczania przedszkolnego i szkolnego, rodzaj i stopień trudności w nauce szkolnej i przedszkolnej, oraz tempo uczenia się określonych wiadomości i umiejętności przedszkolnych i szkolnych;

• Kryterium lekarskie – wyniki badań somatycznych, biochemicznych, elektroencefalograficznych i cytogenetycznych.

Ćwiczenia 2

Dykcik – „Aktywny udział pedagogiki specjalnej w badaniu i rozwiązywaniu życiowych problemów osób z ograniczoną sprawnością”.

• Pedagogika specjalna zintegrowała się i wzmocniła swoja pozycję jako dyscyplina naukowa, a w jej obrębie pojawiły się nowe perspektywy teoretyczne, wyzwania badawcze i kulturowe konteksty ewaluacji nowych form wychowania.

• Zmiany dokonujące się w społeczeństwie polskim powodują, że dla stopniowej poprawy sytuacji życiowej osób niepełnosprawnych przyjmuje się dwa najczęściej spotykane rozwiązania : 1. Powstają nowe instytucje organizacje i stowarzyszenia(działanie terapeutyczno-edukacyjne na rzecz grup osób potrzebujących opieki, pomocy i wsparcia społecznego). 2. Powstają nowe wzory pragmatycznego myślenia i wartościowania niepełnosprawności.

1. Diagnoza społeczna i definiowanie zjawiska niepełnosprawności.

• Diagnozy centralne i lokalne potwierdzają, że niepełnosprawność ogranicza znacząco uczestnictwo społeczne (może doprowadzić do wykluczenia ze społeczeństwa i degradacji).

• Nowoczesne paradygmaty sposoby uprawniania nauki – wyeksponowane zostały w nich personalistyczne wartości i jakości życia każdego człowieka, jako ostatecznego celu praktycznych funkcji nauk pedagogicznych oraz pedagogiki resocjalizacyjnej i społecznej.

• Pedagogika specjalne jako dyscyplina naukowa była od zawsze w bliskim kontakcie z empirycznym dorobkiem nauk przyrodniczych oraz społecznych.

• Właściwe rozumienie wartości przedmiotu zainteresowań p. s. tj. podmiotowości jednostek niepełnosprawnych, ich nieodkrytych niemożliwości rozwoju, permanentnej edukacji i godnego miejsca w społeczeństwie.

• L. Pytka i T. Zacharuk wyróżniają ze względu na typ odchyleń od tzw. Normy dwie odmiany: pedagogikę rewalidacyjną (teorię i praktykę wychowania i kształcenia osób z deficytami somatycznymi) oraz pedagogikę resocjalizacyjną (teorię i praktykę wychowania i socjalizacji osób z zaburzeniami społecznego przystosowania).

• Rewalidacja – usprawnianie, umacnianie słabszych stron jednostki ludzkiej, kompensacji jej braków, termin przyjął się tylko w Polsce.

• W sposobie definiowania niepełnosprawności dąży się obecnie przede wszystkim do określenia pełnego zakresu potrzeb i oczekiwań niepełnosprawnych, z uwzględnieniem różnych indywidualnych ograniczeń i społecznych aspektów utrudnień oraz różnych sposobów kreatywnego podejścia do perspektywy ich rozwiązywania w praktyce, aby równocześnie wykazać prakseologiczną moc wiedzy w zakresie zmiany losu ludzi poszkodowanych, pokrzywdzonych i dyskryminowanych.

• Niepełnosprawność obecnie rozumiana jako dynamiczny stan różnych uszkodzeń, deficytów, zaburzeń i wad człowieka nie osiągającego pełnej sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej na skutek ułomności lub dysfunkcji.

• Podejścia i paradygmaty widzenia indywidualnych potrzeb i grupowych oczekiwań os. niepełnosprawnych:

1. Paradygmat teoretyczno-indywidualny – jednostkowe widzenie upośledzenia fizycznego i potrzeb medycznych.

2. P. teoretyczno-interakcyjny – w stosunkach i oczekiwaniach społecznych następuje etykietyzacja i pogłębienie indywidualnych cech i odmienności.

3. P. systemowo-teoretyczny – izolowane instytucje bądź systemy pomocy wprowadzają krzywdzące zróżnicowanie zakresu świadczeń i usług.

4. P. społeczno-teoretyczny – jednostronne wyjaśnianie niesprawności jako skutek ogranicza jej udziału w życiu ogólnospołecznym.

5. P. „pomoc socjalna” – jednostronne eksponowanie specjalistycznej, fachowej pomocy i wsparcia np. w domach opieki.

6. P. „społeczna zależność” – niepełnosprawność ogranicza osobistą wolność na skutek nadmiernej zależności społecznej, którą trzeba zmniejszać.

7. P. „życie autonomiczne” – niepełnosprawność traktowana jako proces ograniczania autonomii i samostanowienia w życiu indywidualnym i społecznym.

8. P. „normalizacja życia” – szansą równości wszystkich ludzi jest podstawową zasadą organizacji normalnego życia i funkcjonowanie osób niepełnosprawnych.

• 2 kierunki poprawy warunków życia i funkcjonowania społecznego tych osób: zasada normalizacji oraz zasada samodzielnego życia i mieszkania „chronionego” zbliżonego do wspólnot. Popiera się zasadę samopomocy i społecznego wsparcia przy coraz szerzej uwzględnianej autonomii osobowej i społecznej akceptacji ich odmienności.

• Obecnie preferowany społeczny model ograniczania następstw niepełnosprawności wydaje się być najbardziej optymalny, spójny i kompleksowy. Obejmuje on czynniki indywidualne, środowiskowe i sytuacyjne, które ułatwiają lub utrudniają aktywne uczestnictwo ludzi niepełnosprawnych w społeczeństwie.

• Osoby niepełnosprawne jako przedmiot badań społecznych i pedagogicznych znajdują się w nietypowej sytuacji: „charakteryzuje ją chroniczna niepewność, niejednoznaczność oraz niska przewidywalność następujących po sobie wydarzeń”

• Związki przyczynowo-skutkowe mające niekorzystny wpływ na poczucie zadowolenia z życia to: - nowe nieznane choroby, obok już posiadanych,- złe warunki bytowe rodzin, bieda, ubóstwo,- bezrobocie, bezradność, bezdomność, samotność, -walka o byt, pracę i pieniądze, przetrwanie, - brak pomyślnych perspektyw życiowych.

• Teorie wychowania i nurty pomocowe, które przynoszą sukces i radość rozwoju człowieka są to np.: pedagogika personalistyczno-chrześcijańska(eksponuje osobę jako istotę autonomiczną, rozumną i godną, uznaje jej prawa i szczególną troskę o jej rozwój), pedagogika serca Marii Łopatkowej (wychowanie nastawione na pomoc w rozwoju, troska i wsparcie dla dzieci z zaburzeniami), duchowa pedagogika miłości A. Bruhlmeiera (szacunek do dziecka, jego uczuć zdolności i potrzeb, wychowanie i rozwój muszą być zgodne z naturalnym wyzwaniem „kochać i rozumieć”), pedagogika niedyrektywna C.R. Rogersa (kreowanie osobowości dziecka bez przymusu jako zintegrowanej całości ciała, psychiki i ducha), pedagogika nieautorytarna T. Gordona (wychowanie bez Prażek, oparte na akceptacji, rozwiązywanie problemów wspólnie z dzieckiem), pedagogika Gestalt (człowiek w całości ma potencjał rozwoju i aktywności), pedagogika społecznego wsparcia S. Kawuli (nadzieja w życiu człowieka), pedagogika wartości kreowanych przez mass media, pedagogika przez uczestnictwo w kulturze, sztuce i twórczości.

• Edukacja stanowi węzłowy element procesu socjalizacji, terapii i rehabilitacji osób z różnymi niepełno sprawnościami, gdyż wspomaga rozwój osobowości, sprzyja integracji społecznej , umożliwia i ułatwia procesy normalizacyjne w uzyskiwaniu równych szans życiowych i społecznych.

• Jednym z nadrzędnych celów systemów edukacyjnego wspomagania wszechstronnego rozwoju osobowości uczniów oraz wyrównywanie szans edukacyjnych uczniom ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się, dzieciom z grup ryzyka rozwojowego, z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej oraz różnych grup uczniów niepełnosprawnych pochodzących ze środowisk strukturalnego bezrobocia.

1. Progi i bariery w szkolnictwie specjalnym na tle ogólnego systemu organizacyjnego edukacji dla wszystkich.

• Akt prawny o wprowadzenie bezwzględnego wymogu posiadania przez nauczycieli szkół podstawowych dla uczniów upośledzonych umysłowo st. Lekkim, przygotowania przedmiotowego – wywołało to protest pedagogów specjalnych, gdyż eliminowało to z pracy najbardziej doświadczonych nauczycieli; błędem jest również wprowadzenie nauki języka angielskiego kiedy dzieci maja trudności z opanowaniem ojczystego języka.

• Główny błąd decyzyjny i dydaktyczny rozporządzenia MEN polega na uznaniu standardów/programów ogólnego kształcenia jako wspólnych, jednakowych dla uczniów szkół specjalnych, integracyjnych i ogólnodostępnych, oraz gimnazjum, co w praktycznej realizacji jest niemożliwe.(taki sam program dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w st. lekkim).

• Edukacja specjalna w praktycznym wydaniu weszła z uczniami z różnymi kategoriami ograniczonej sprawności do szkół ogólnodostępnych w otwartym systemie edukacyjnym, a dane z kolejnych dekad ukazują dalszy spadek uczestnictwa niepełnosprawnych w systemie kształcenia separacyjnego na rzecz włączającego.

• W rzeczywistości szkolnej następuje więc degradacja miejsca i roli szkół specjalnych dla dzieci z lekkim upośledzenia intelektualnego wyparta kwestionowaniem przez MEN kwalifikacji zawodowych pedagoga specjalnego w praktyce nawet na poziomie wczesnoszkolnej edukacji szkoły podstawowej i gimnazjum – w wielu badaniach wykazano poziom kompetencji uczniów niepełnosprawnych w szkole ogólnodostępnej jest niski i stanowi przeciętnie 20-25% możliwego uzyskania.

• Trudne sytuacje życiowe osób niepełnosprawnych można i trzeba analizować w kilku wymiarach: ekspresji, kiedy określa się ich różnorodne mechanizmy działania; adaptacji, kiedy ocenia się realne możliwości uczenia się określonych celowych zachowań oraz w wymiarze integracji – dotyczącym optymalizacji tej kategorii zachowań służących gratyfikowaniu osobowości oraz dostosowywaniu kolejnych akcji, reakcji i interakcji umożliwiających integrację systemu działania własnym interesom.

Dobra orientacja i adekwatny wgląd w ocenę napotkanych sytuacji społecznych daje możliwość normalizacji – czyli skutecznego regulowania własnego życia i działania stała się ważnymi potrzebnym zadaniem, problemem do rozwiązania, a otrzymywana pomoc nie może ograniczyć się tylko do stymulacji.

• Przeciwstawianie się lękom polegać ma na uświadomieniu sobie istnienia strefy własnego rozwoju i bezpieczeństwa, faktu, że niewłaściwe, a wręcz nawet ryzykowne wychodzenie poza nią nie jest niewłaściwe, a wręcz przeciwnie może dostarczać uczucia radości u radzenia sobie ze stresem.

• Nowe propozycje i próby poszukiwania inkluzyjnych rozwiązań edukacyjnych i pomocowych wynikają z zastosowania strategii społecznej integracji jednostek z niepełnosprawnością w środowisku, które służą najlepiej tworzeniu normalizacyjnego ładu społecznego. Umożliwiają one przeciwdziałanie lub likwidowanie wszelkich, barier, sytuacji i form kumulowania się nierówności lub dyskryminacji osób marginalizowanych w lokalnym środowisku.