Info:

• WWW.zus.pl

• WWW.knf.gov.pl

• Wspólna ocena z ubezpieczeń społecznych i gospodarczych

• Pytania: z całości wykładu, test

Ryzyko społeczne – zagrożenie zdarzeniem, którego zaistnienie spowoduje stratę w posiadanych lub spodziewanych zasobach gosp dom (T.Szumlicz)

Podstawowe rodzaje ryzyka społecznego:

• Ryzyko choroby

• Ryzyko macierzyństwa

• Ryzyko inwalidztwa

• Ryzyko śmierci żywiciela rodziny

• Ryzyko wypadków przy pracy i chorób zawodowych

• Ryzyko bezrobocia

• Ryzyko starości

• Ryzyko niedołęstwa starczego

Zabezpieczenie społeczne (jest tylko jednym z kilku elementów polityki społ. ):

• System świadczeń, do których obywatele mają dostęp w określonych sytuacjach i na określonych warunkach (świadczenia pieniężne oraz rzeczowe) w związku z realizacją (materializacją ) ryzyka społecznego.

• Celem istnienia tego systemu jest zapewnienie pewnego ustalonego standardu bezpieczeństwa socjalnego w przypadku realizacji ryzyka społecznego.

• Techniki (metody) realizacji zabezpieczenia społecznego:

• Zaopatrzeniowa-objęte są nim tylko grupy osób pełniących służbę (policjanci, żołnierze), jednolite, nie zawsze zwiąne z poziomem uzyskiwanych wynagrodzeń, w odniesieniu do całości kraju, lub do określonych grup, mają charakter jednolity;

• Opiekuńcza (filantropijna)-opieka społeczna, pomoc społeczna, ;

• Ubezpieczeniowa.

Schemat działania ubezpieczenia:

Ryzyko składkafundusz ubezpieczeniowy zdarzenie losowestrataświadczenie

Ubezpieczenie osoby, zależne od wieku, płci, hobby-obliczenie, składki są jednolite.

Tradycyjne cechy ubezpieczenia społecznego:

• Powszechność;

• Przymusowość;

• Związek z pracą zarobkową;

• Finansowanie ze składek;

• Wzajemność;

• Samorządność.

Pierwszy system ubezpieczenia w Niemczech (1883-…)

Konstrukcja systemu ubezpieczeń społecznych:

Elementy konstrukcji	Możliwe rozwiązania
Zakres podmiotowy	Osoby aktywne zawodowo (niezależnie od formy: praca najemna, samo zatrudnienie), także (w zakresie wybranych ryzyk) osoby bierne zawodowo
Organizacja	Jedna lub wiele instytucji (podział terytorialny, czy wg. grup zawodowych)
Źródła finansowania	Składki ubezpieczeniowe, pomocniczo dotacje z budżetu państwa
Metody finansowania	Repartycja - (świadczenia osób są finansowe ze składek aktywnych zawodowo, które wnoszą składki) (/lub/i/) kapitalizacja – wykorzystanie składki, która trafia do ubezpieczyciela
Warunki otrzymania świadczenia	Najczęściej staż (okres) ubezpieczenia, wiek ubezpieczonego, udokumentowana niezdolność do pracy (okresowa/trwała)
Sposób ustalania wysokości świadczenia	Wg. zdefiniowanej składki - świadczenie proporcjonalne do wypłaconych składek $= \frac{\mathbf{\text{kwota}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{zwaloryzowanych}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{sk}}\mathbf{l}\mathbf{\text{adek}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{wp}}\mathbf{l}\mathbf{\text{aconych}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{do}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{systemu}}\mathbf{\ +}\mathbf{\text{kwota}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{zwaloryzowanego}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{kapita}}\mathbf{l}\mathbf{u}\mathbf{\ }\mathbf{\text{pocz}}\mathbf{a}\mathbf{\text{tkowego}}}{\mathbf{\text{wyra}}\mathbf{z}\mathbf{\text{ony}}\mathbf{\ }\mathbf{w}\mathbf{\ }\mathbf{\text{miesi}}\mathbf{e}\mathbf{\text{cy}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{dalszy}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{oczekiwany}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{czas}}\mathbf{\ }\mathbf{z}\mathbf{\text{ycia}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{osoby}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{przechodz}}\mathbf{a}\mathbf{\text{cej}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{na}}\mathbf{\ }\mathbf{\text{emerytur}}\mathbf{e}}$ Wg. zdefiniowanego świadczenia (może to być stała kwota/ % wynagrodzenia/ z częściowym uwzględnieniem podstawy wymiaru składek i elementami socjalnymi

Uwarunkowania tworzenia i funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych:

• Polityczne – jego utworzenie było odpowiedzią na wzmożenie ruchu politycznego, siła oddziaływania polityków na system ubezpieczeń będzie zależna o d ustroju (demokracja-łatwo, totalitarny (?) – trudno);

• Społeczno – kulturowe – tradycje samopomocy społecznej w momencie wystąpienia negatywnych zdarzeń, mogą prowadzić do odmiennego traktowania rodzin z dziećmi, inna wysokość świadczeń dla rodzin 2 dzieci<, większy wzrost indywidualizmu (co raz większe zapotrzebowanie na domy starców, niedołęstwo starcze (w Niemczech obowiązkowe świadczenie pielęgnacyjne);

• Demograficzne – związane z liczbą i strukturą ludności, w większości krajów mamy do czynienia z tendencją: wydłużania przeciętnego poziomu życia, spadku liczby narodzin – powodują proces spadku liczby ludności. Społeczeństwo podzielone na 3 grupy wiekowe: 14 i mniej (przedprodukcyjna); 15- 65 lat (produkcyjna); powyżej 65 roku życia (poprodukcyjna). W Polsce wiek emerytalny < 65 lat; więc ludzie opuszczają szybciej rynek pracy – struktura demograficzna będzie zmieniać się w kolejnych latach. W 2009r. przeciętny poziom życia mężczyzny wynosi 76 lat, natomiast kobieta 83 lata. W 2060r. mężczyzna – 84 lata; kobieta – 89 lat. Wskaźnik dzietności jest dużo poniżej dwóch – w Polsce 1,4 (od 2004 roku niewielki wzrost wskaźnika dzietności); w innych krajach UE: 1,6-1,8.

• Ekonomiczne – sytuacja demograficzna wpływa bezpośrednio na charakter ekonomiczny, promować zatrudnienie, dbać o to by ludzie w wieku produkcyjnym szybciej wchodzili na rynek pracy.

Cel istnienia systemu ubezpieczeń społecznych.

• Zapewnienie uczestnikom systemu pewnego ustalonego standardu bezpieczeństwa socjalnego w przypadku realizacji ryzyka społecznego przy wykorzystania metody ubezpieczenia.

Efekty funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych

• Redystrybucja dochodów:

• w cyklu życia ubezpieczonego

• w ramach generacji

• między generacjami

• Ubezpieczenia społeczne a :

• rynek pracy

• rynki finansowe

• inne wydatki publiczne i poziom długu publicznego

• stopa oszczędności

• tempo wzrostu gospodarczego

Funkcjonowanie ubezpieczeń społecznych w Polsce

1. Po odzyskaniu niepodległości (1919) wprowadzono ubezpieczenia na wypadek choroby, obowiązywały wszystkich, pierwsze jakie zostały wprowadzone, wprowadzone również wypadkowe i od bezrobocia, a ostatnie jakie wprowadzono to emerytalne. Powstawały rezerwy, które były inwestowane w dłużne papiery wartościowe.

2. 1920-kasy chorych- udzielały też pomocy zdrowotnej dla funkcjonariuszy publicznych

3. 1924/25-wprowadzenie ubezp. wypadkowego i od bezrobocia

4. 1927 implementacja jednolitego ubezpieczenia

5. 1933 uporządkowano ubezpieczenia

6. 1935-umorzenie na szczeblu centralnym zakł. ubezp. społ. i 61 ubezpieczalni

7. 1950-likwidacja autonomii ubezp. (włączone do budżetu państwa)

8. 1955-podział na długi o krótkoterminowe

Poziom składek w 1938r. – pracowniczy umysłowi – 16,6; robotnicy – 14,3

Główne elementy reformy systemu ubezpieczeń społecznych w Polsce(1999):

Wprowadzenie podziału ubezpieczeń społecznych na: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, wyodrębnienie subfunduszy w ramach FUS, odpowiadających rodzajom ubezpieczeń:

• podział składki ubezpieczeniowej na poszczególne rodzaje ubezpieczeń oraz wprowadzenie partycypacji pracowników w finansowaniu składki („ubruttowienie” wynagrodzeń);dodano do wynagrodzenia składki

• wprowadzenie ograniczenia podstawy wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalno-rentowe do 30-krotności prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce;

• wprowadzenie indywidualnych kont emerytalnych, wprowadzenie formuły zdefiniowanej składki przy kalkulacji emerytury;

• w ubezpieczeniu emerytalnym: dywersyfikacja metod finansowania świadczeń poprzez wprowadzenie kapitalizacji części składki w otwartych funduszach emerytalnych zarządzanych przez prywatne podmioty;

• zwiększenie zakresy podmiotowego ubezpieczeń społecznych.

Podział składki na ubezpieczenia społeczne (w % podstawy wymiaru) - zmiany

Rodzaj ubezpieczenia	Łączna składka	Składka pracodawcy	Składka pracownika
Emerytalne	19,52	9,76	9,76 (w tym 2,92 do OFE)
Rentowe Od 1 lipca 1007 Od 1 stycznia 2008	10 6	6,5 4,5	3,5 1,5
Chorobowe	2,45	-	2,45
Wypadkowe 01.01.1993-31.12.2002 1.04.2007-31.03.2009 1.04.2009-31.03.2010 1.04.2015-31.03.2016	1,62 0,67-3,06 0,67-3,33 0,4-3,6	1,62 0,67-3,6 0,67-3,33 0,4-3,6 (mała firma płaci połowę z maksymalnej składki czyli 1,8)

Organizacja systemu ubezpieczeń społecznych:

Podmioty systemu ubezpieczeń społecznych:

Ubezpieczeni – osoby fizyczne podlegające co najmniej jednemu rodzajowi ubezpieczeń (emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu, wypadkowemu).

Płatnik – każdy podmiot zobowiązany do:

• zgłoszenia osoby do ubezpieczenia lub wyrejestrowania z ubezpieczenia;

• obliczania, potrącania i przekazywania składek na ubezpieczenie społeczne;

• zobowiązany so sporządzania raportów do ZUS-u.

np. pracodawca, zleceniodawca, osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, Kancelarie: Sejmu i Senatu, powiatowe urzędy pracy, ośrodki pomocy społecznej, itd.)

Świadczeniobiorcy – osoby fizyczne pobierające emeryturę, rentę lub zasiłki z ubezpieczenia społecznego.

Rola ZUS-u w systemie ubezpieczeń społecznych

• ZUS –państwowa jednostka organizacyjna posiadająca osobowość prawną.

• Podstawowe zadania:

• Prowadzenie indywidualnych kont płatników składek i ubezpieczonych;

• Coroczne informowanie ubezpieczonych o wysokości środków emerytalnych „zgromadzonych” na indywidualnym koncie;

• Pobór składek na ubezpieczenia społeczne, na Fundusz Emerytur Pomostowych, a także na ubezpieczenia zdrowotne, na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych świadczeń Pracowniczych;

• Przekazywanie części składek na ubezpieczenia emerytalne do OFE;

• Wypłata świadczeń z ubezpieczenia społecznego;

• Obsługa wypłat emerytur kapitałowych (od 2009r.);

• Przygotowywanie prognozy wpływów i wydatków FUS oraz sub-funduszu emerytalnego;

• Realizacja prewencji rentowej i wypadkowej.

Fundusz Ubezpieczeń Społecznych NIE MA SOSOBOWOŚCI PRAWNEJ

Państwowy fundusz celowy utworzony na mocy ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, powołany do realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecznych;

Dysponentem FUS jest ZUS (tzn. prezes i zarząd ZUS)

Fus podzielny jest na fundusze: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy, czyli odpowiadające rodzajom ubezpieczeń.

Przychodami z FUS są przede wszystkim:

• Składki ubezpieczeniowe;

• Dotacje z budżetu państwa;

• Pozostałe przychody, do których zalicza się m.in. refundację części składki emerytalnej przekazywanej do OFE (od 2004r.);

• Środki przekazywane z Funduszu Rezerwy Demograficznej.

Fundusz Rezerwy Demograficznej MA OSOBOWOŚĆ PRAWNĄ (nie jest funduszem celowym)

Fundusz posiadający osobowość prawną, mającą stanowić fundusz rezerwowy do funduszu emerytalnego w FUS; w założeniach miał być uruchomiony od 2009r., kiedy na emeryturę przechodzić będą osoby z powojennego wyżu demograficznego.- nie sprawdziło się(nie było nadwyżek)

Dysponentem FRD jest ZUS

Przychodami FRD są:

• Nadwyżki środków funduszu emerytalnego powstałe na dzięń 31 grudnia każdego roku i pomniejszone o kwotę na wypłaty emerytur w styczniu następnego roku;

• Odpisy od składki na ubezpieczenia emerytalne (pierwotnie planowano 1% podstawy wymiaru składki a w rzeczywistości wprowadzono 0,1% odpis w latach 2002-2003, a od 2004 coroczny wzrost odpisu o 0,05%;

• Przychody z lokat środków FRD (przepisy określają w jakich kategoriach lokat mogą być ulokowane środki Funduszu);

• Środki z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa (od 2010r. 40% wpływów z prywatyzacji MSP).

Fundusz Emerytur Pomostowych

Państwowy fundusz celowy powołany do finansowania wypłat emerytur pomostowych na podstawie ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych. Dysponentem FEP jest ZUS

Przychodami FEP są m.in.:

• Wpływy ze składek wpacanych przez płatników (1,5% podstawy wymiaru, która jest ustalana jak przy ubezpieczeniach emerytalno-rentowych);

• Dotacji budżetu państwa;

• Oprocentowania rachunków bankowych FEP;

• Oprocentowania lokat wolnych środków FEP.

Świadczenia z ubezpieczenia społecznego

Emerytura (z I filaru)

Różne rozwiązania dla ubezpieczonych:

• Urodzonych przed 1 stycznia 1949r.

Zachowanie uprawnień i zasad obowiązujących przed 1 stycznia 1999r.

• Warunki uprawniające do emerytury na zasadach powszechnych: wiek emerytalny min. 60 lat (K)/65 lat (M) oraz min. staż ubezpieczenia (okres składkowy i nieskładkowy) 20 lat (K)/25 lat(M) lub przy stażu niższym o 5 lat, lecz bez utrzymania gwarancji minimalnego świadczenia

• E=24%kwoty bazowej(KB)

+ 1,3%podstawy wymiaru(pw) x okresy składkowe(os)

+ 0,7%pw x okresy nieskładkowe (ons),

Pw=wskaźnik podstawy wymiaru(wpw) x kwota bazowa(KB), okresy nieskładkowe(ons)=<1/3okresu składkowego(os)

Wpw liczy się jako wybrane 10 lat z ostatnich 20 lat pracy, albo wybranych 20 lat z całej kariery zawodowej, wyciągamy z tego średnią arytmetyczna, ustalamy średnie roczne wynagrodzenie na przestrzeni wybranych 10 lat z ostatnich 20 lat pracy, albo wybranych 20 lat z całej kariery zawodowej.

$$E = \frac{\text{MKUE}}{e^{x}}$$

MKUE - między pokoleniowy kapitał uprawnień emerytalnych ( zwaloryzowane kwoty składek i kapitał początkowy)

ex- dalszy oczekiwany czas trwania życia dla osoby w wieku przejścia na emeryturę wyrażony w miesiącach

Kobieta urodzona która miała 30 lat okresów składkowych, 5 lat okresów nieskładkowych, a wskaźnik podst wymiaru 70%

• Urodzonych po 31 grudnia 1948r., w tym: (do 67 roku życia)

Dla urodzonych po 31 grudnia 1968r. – implementacja modelu docelowego. tj. obowiązkowa kapitalizacja części składki na ubezp. emerytalne

członkostwo w OFE od 1 lutego 2014 dobrowolne

Podleganie ubez. społecznym (od 1 stycznia 2013 obow. i dobrowolne)

• OBOWIĄZEK udziału wynika z:

• zarobkowego zatrudnienia

• z tytułu pobierania niektórych świadczeń krótkookresowych zastępujących dochód (np. zasiłek dla bezrobotnych )

• zbieg tytułów ubezpieczeń (jak się zachować gdy mamy więcej niż 1 tytuł do ubezpieczenia społecznego)

O-obowiązkowe

D-dobrowolne

N- nie obejmuje

TYTUŁY		Emerytalne	Rentowe	Chorobowe	Wypadkowe
Pracownik	STOSUNEK PRACY	O	O	O	O
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gosp	+wolne zawody	O	O	D	O
Zleceniobiorca	UMOWA EGENCYJNA, ZLECENIE	O	O	D	O-studenci tylko wypadkowe
Bezrobotny pobierający zasiłek	POBIERANIE ZASIŁKU	O	O	N	N

Podstawa wymiaru składki - przykłady

1. pracownik, osoba wykonująca pracę - PRZYCHÓD

2. zleceniobiorca (godzinowo) -PRZYCHÓD

3. zleceniobiorca (prowizyjnie) -ZADEKLAROWANA KWOTA (nie niższa niż minimalna)

4. osoba prowadząca pozarolniczą działalność gosp.- ZADEKLAROWANA KWOTA nie niższa niż 60% prognozowanego przeciętnego m-cznego wynagrodzenia na dany rok kalendarzowy

5. osoba prowadząca pozarolniczą działalność gosp. w okresie pierwszych 24 miesięcy od rozpoczęcia działalności- ZADEKLAROWANA KWOTA nie niższa niż 30% minimalnego wynagrodzenia

SKŁADKA PŁACONA JEST ZAWSZE, NIEZALEŻNIE OD WYNIKU FINANSOWEGO (STRATY CZY ZYSKU) !!!

Czynniki wpływające na wysokość emerytury wg. nowych zasad:

• ustawowa wysokość składki (limit: 30krotność wynagrodzenia)

• ograniczenie podstawy wymiaru składki

• wysokość indywidualnego wynagrodzenia i tempo jego wzrostu

• tempo wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce, inflacji, tempo wzrostu PKB

• staż pracy

• przyjęta metoda waloryzacji składek i kap. początkowego ( wskaźnik, częstotliwość)

• wyniki inwestycyjne OFE i opłaty związane z funkcjonowaniem OFE

• wiek przejścia na emeryturę

Emerytura częściowa (50% kwoty emerytury)

• dla osoby urodzonej po 31 grudnia 1948r.

• ukończyła 62 lata (K), 65 lat (M)

• ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 35 lat(K), 40 lat(M)

Świadczenia rentowe z FUS:

• z tytułu niezdolności do pracy (stała, okresowa)

• całkowita niezdolność

• częściowa (utrata zdolności zarobkowej zgodnej z poziomem kwalifikacji)

• całkowita + brak samodzielności egzystencji

• renta szkoleniowa

• renta rodzinna (zmarły był żywicielem rodziny)

• zasiłek pogrzebowy (jednorazowo 4000zł)

Świadczenie z ubezpieczenia chorobowego:

• zasiłek chorobowy (182 dni, gruźlica 270dni tyle też czasem ciąża) max 80% śr. wynagrodzenia z 12 mcy /dawcy organów-100%/

• świadczenia rehabilitacyjne

• zasiłek wyrównawczy

• zasiłek macierzyński ( również przy adopcji dziecka do 7lat /10 )

• zasiłek opiekuńczy

Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego:

• zasiłek chorobowy

• świadczenia rehabilitacyjne

• zasiłek wyrównawczy

• renta z tytułu niezdolności do pracy

• renta szkoleniowa

• renta rodzinna

• jednorazowe odszkodowanie

Czynniki determinujące poziom wpływów i wydatków FUS:

• DEMOGRAFICZNE - struktura populacji z uwzględnieniem ekonomicznych grup wieku

• EKONOMICZNE

• poziom zatrudnienia

• stopa bezrobocia

• kształtowanie się przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce

• inflacja

• TECHNICZNE - poziom ściągalności składek na US

• FORMALNO-PRAWNE

• zakres podmiotowy US

• poziom składek na US i podstawa ich wymiaru

• warunki dostępu do świadczeń

• wiek

• wymagane okresy ubezpieczenia

• wymóg rozwiązania stosunku pracy

• zasady orzekania o niezdolności do pracy

• sposób ustalania wysokości świadczeń i okres pobierania

• zasady i terminy waloryzacji świadczeń

DEFICYT FUS - nadwyżka wydatków nad składkami (luka finansowa, niedobór składek potrzebnych na świadczenia)

dlaczego w 2008r. zmniejszyły się dochody FUS? PRZEZ ZMNIEJSZENIE SKŁADKI RENTOWEJ Z 13% DO 6%

WNIOSKI Z ANALIZY FIN. FUS:

• demografia nie wpłynęła negatywnie na sytuację fin. FUS

• uwarunkowania ekonomiczne przyczyniły się do pogorszenia syt. ekon. FUS w okresie 2001-2002

• ubytek części składek nie miało decydującego znaczenia w nierównowadze w FUSie

• przez przekazanie części składek na ubezpieczenie emerytalne do OFE

• głównym czynnikiem wzrostu nierównowagi były czynniki formalno-prawne

• w analizowanym okresie FUS korzystał z kredytów i pożyczek

PROGNOZY WPŁYWÓW I WYDATKÓW FUS:

• sporządzone w 3 wariantach: podstawowym (realistycznym), optymistycznym i pesymistycznym

• dla FUS i FEP sporządzone corocznie na okres obejmujący 5 lat

• dla funduszu emerytalnego FUS co 3 lata na okres 50 lat, opiniowana przez niezależnego aktuariusza działającego na podst. przepisów o działalności ubezp. - przedkładana Radzie Ministrów (wraz z opinią aktuariusza)

HISTORIA OFE

• od kwietnia 1999r.

• skuteczność akwizycji = 60%

• liczba członków OFE na koniec 1999r. = 7mln

• liczba podmiotów zarządzających PTE - 21

• od początku duża koncentracja rynku

• ustawowy limit opłat ( 0,6% WAN rocznie) - za zarządzanie aktywami

• wewnętrzny BENCHMARK

• przed implementacją reformy nie uchwalono ustaw emeryt. pomostowych ani o sposobie wypłat środków z OFE

• brak równoważnej do działalności PTE publicznej kampanii informacyjnej m.in. o konieczności wzrostu indywidualnej przezorności (III filar)

transmition costs - planowane źródła finansowania- dokument z 1997r. - w tym dokumencie widać, że w latach 2005 do 2025 zostało zaplanowane finansowanie długiem