IKONOGRAFIA ŚWIĘTYCH, WYKŁAD I, 7.10.10

Historyczne / legendarne atrybuty odnoszą się do faktu z życia.

Św. Erazm – męczony przez wyciągnięcie jelit i nawinięcie na wał – stał się patronem lutników. W pewnym okresie struny do tych instrumentów były wyrabiane z jelit zwierząt.

Św. Barbara – wieża (miała tam być zamknięta przez ojca, ta wieża zazwyczaj miała trzy okna, ), kielich, miecz

Św. Katarzyna aleksandryjska – występuje z połamanym, kołem i mieczem.

Atrybuty symboliczne – odnoszą się do cech charakteru, cnót.

Atrybuty powszechne – nimb, aureola, baldachim, oznaki świętości

Atrybuty ogólne – wyróżniają grupę postaci – na przykład zwój lub palma

Św. Szczepan – z palmą męczeństwa, św. Katarzyna – w koronie męczeńskiej.

Atrybuty indywidualne – określają bliżej przedstawioną postać. Zasób atrybutów jest skończony, w związku z tym, są powtarzalne.

Św. Jerzy – wykreślony z rejestru świętych. Atrybut : smok i płaszcz z czerwonym krzyżem na białym tle, księżniczka / pasterka, którą uratował od niechybnej śmierci.

Św. Cecylia – jedna z dwóch lub trzech świętych, których atrybutem jest instrument, organy na przykład.

Niektóre atrybuty – pochodne imion świętych. Krzysztof – Christophoros – niosący Chrystusa. Św. Szymon – piła (Le scie – fr. piła)

Nimb – dookoła głowy, charakteryzuje świętych, osoby święte bądź za życia uznane za święte. Trójkątny nimb jest zarezerwowany dla Boga i osób Trójcy Świętej. W ten sam sposób – oko najwyższego. Nimb krzyżowy – charakterystyczny dla przedstawień Chrystusa, może występować w przypadku Boga Ojca.

Nimb kolisty – najzwyklejszy, najczęstszy, dla osób świętych, może być za głową, może być kręgiem, kołem… zależy od artysty.

Czworoboczny nimb – osoby uznane za święte za życia.

Promienisty nimb – osoby boskie, w przypadku Chrystusa może być krzyżowy.

Nimb wieloboczny / sześciokątny – przeznaczony dla wyobrażeń cnót, personifikacji i osób, które trudno określić. Na przykład rzymski legionista, który uznał Chrystusa w chwili jego śmierci.

Aureola – świetlisty otok wokół całej postaci; czasem zwany glorią, mandorlą.

Aureola rozproszona – gloria, światło rozchodzące się z postaci świętego. Często – dzieciątko Jezus w scenie narodzenia, albo przemienienie na górze Tabor.

Nimb – różnorako usytuowany. Może też być niebieski – Maria może mieć nimb niebieski. Może być też czerwony.

Pigmenty mącą obraz. Także kolor nimbu może się różnić od tego, które miało być pierwotnie.

Czarny nimb – najczęściej wyodrębnia Judasza.

Atrybut – pochodna imienia świętego – św. Agnieszka – od „jagnięcia” – agnus.

Nimb przywiązany do głowy świętego – gdy odcięto głowę Jana Chrzciciela, został mu nimb na głowie. Ale – u św. Dionizego nimb został przy szyi…

Atrybutem może być poza lub gest. Św. Dyzma – łotr, który nawrócił się na krzyżu. Ukazywany jest jako pokutnik – klęczący, bijący się w pierś, jego atrybutem jest krzyż, maczuga – atrybut rozbójnika.

Atrybuty mogą być symboliczne –św. Patryk, który miał wygnać węże z Irlandii. Przez węże rozumiane było pogaństwo i demon, przez wieki stało się rzeczywistą historią.

Strój – także może być atrybutem. I u św. Patryka i św. Mikołaja strój biskupi jest atrybutem. Strój pozwala zawęzić poszukiwania.

Św. Krzysztof – zyskał to imię po chrzcie, przedtem miał być psiogłowcem (ludy zamieszkujące obce lądy).

Św. Eustachy – rzymski oficer, legionista, nawrócił się na skutek cudownych wydarzeń – przemówił do niego Jeleń z krucyfiksem między rogami. Podobną sytuację miał mieć św. Hubert, który na skutek tego samego cudu nawrócił się. Mamy do czynienia z przejęciem atrybutu i patronatu. Kult św. Huberta wyparł kult Eustachego. Więcej wiemy o Hubercie, rozpoczęcie sezonu myśliwskiego – Hubertus. Ewentualnie strój biskupi będzie wskazywał na Huberta.

Św. Florian – rzymski legionista, IV wiek : rozpoznany jako chrześcijanin, został utopiony w rzecze Ems w Austrii. Jego atrybutem był strój rzymianina i kamień młyński. U nas św. Florian stał się patronem pożarów.

Św. Erazm – biskup, który był czczony, jako patron żeglarzy, gdyż miał umiejętność panowania nad burzami. Atrybutem – kabestan, gdy kult rozprzestrzenił się na kraje śródlądowe, został zmieniony na symbol jego męczeństwa.

Św. Otylia, św. Łucja – ich atrybutami są oczy. Otylia – prezentuje oczy na księdze, natomiast Łucja, której oczy były przyczyną nieszczęścia i męczeńskiej śmierci, prezentuje oczy na talerzu / tacy lub na dłoni. Otylia została przeoryszą klasztoru – stąd opacki strój i pastorał. Łucja – zamęczona, bo w imię Chrystusa nie chciała poślubić syna rzymskiego arystokraty, poganina.

Atrybutem świętych może być smok.

Św. Małgorzata – zamkniętej w wiezieniu ukazał się smok, a ona przebiła go krzyżem (włócznia z krzyżem), św. Marta – siostra Łazarza, okiełznała smoka, który niszczył i pożerał ludność. Obie występują ze smokiem, Marta ma go na pasku, Małgorzata na nim stoi.

Atrybutem może być dzieciątko Jezus, które święci trzymają na rękach. Św. Antoni Padewski – z dzieckiem. Św. Augustyn też miał okazję spotkać dzieciątko Jezus, ale nad morzem.

Stanisław Kostka – także z dzieciątkiem, czasem też z matką boską.

Św. Józef – przedstawiany z Jezusem, jako symbol dobrego ojca.

Atrybutem może być topografia na scenie.

Św. Jakub mniejszy – młodszy, miał być krewnym Chrystusa, stąd mogą być do siebie podobny, nawet bliźniaczo. Możliwe, ze z tego powodu Judasz musiał wskazać Chrystusa w ogrójcu bo mogliby go nie poznać.

Jan Ewangelista – ulubieniec Chrystusa, najmłodszy uczeń. Nie miał brody i znajdował się po lewicy Chrystusa. Z tego samego powodu możemy znaleźć tego, kim jest św. Piotr – będzie siwy, z brodą.

Judasza można wskazać – bez nimbu, w żółtej szacie, tyłem.

Średniowieczna Maria Magdalena – jedna trzech kobiet.