1.Publiczny plan finansowy – czyli inaczej budżet jest systematycznym zestawieniem zaplanowanych dochodów i wydatków państwa na przewidziany prawem budżetowym okres.
Budżet państwa jest opracowywany przez powoływaną do tego agendę rządową oraz uchwalany przez parlament w postaci tzw. ustawy budżetowej.
FUNKCJEBUDŻETU PAŃSTWA
Redystrybucyjna (rozdzielcza)
Alokacyjna – wskazuje, że za pośrednictwem Budżetu Państwa dokonuje się transferu ze sfery nieprodukcyjnej do produkcyjnej
Stymulacyjna – Budżet Państwa powinien być wykorzystywany, jako instrument wpływania na Produkt Krajowy Brutto. Ma zapewniać dynamiczny rozwój
Stabilizacyjna – służy stabilnemu wzrostowi gospodarczemu => polityka musi dążyć do osiągnięcia maksymalnego poziomu zatrudnienia (bezrobocie do 5%) oraz uzyskania niskiego, stabilnego poziomu cen – niski poziom inflacji; utrzymanie stabilności na rachunku bieżącym
2. ZASADY BUDŻETOWE
Zasada jednoroczności – określa, iż Budżet Państwa powinien być planowany na 1 rok budżetowy (nie musi się on pokrywać z rokiem kalendarzowym).
Zasada uprzedniości – polega na tym, że budżet powinien być skonstruowany i uchwalany przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego.
Zasada przejrzystości – budżet powinien być skonstruowany tak, aby zapewnić możliwość realizacji przejrzystego procesu analizy porównawczej budżetu bez odwoływania się do metodologii konstruowania budżetu.
Zasada zupełności i powszechności – wskazuje, że powinny być w nim zawarte wszelkie dochody i wydatki publiczne.
Zasada jawności – budżet powinien być przygotowany, uchwalany i wykonywany pod kontrolą społeczną.
Zasada szczegółowości – mówi, że budżet państwa jest tak skonstruowany, że muszą w nim być rozdzielone dochody i wydatki. Nie ma korelacji między dochodem a wydatkiem, nie ma także wzajemnej zależności.
Zasada równowagi budżetowej – są dwie strategie / koncepcje rozumienia tej zasady:
Neoklasyczna – wydatki i dochody powinny być sobie równe
Keynsistowska – jest gdy wydatki są zrównoważone przez przychody
3. Granice dopuszczalności długu publicznego i działania wynikające z przekroczenia tej granicy:
*Relacja długu publicznego od PKB wynosi więcej niż 50% a mniej niż 55% => RM uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do jego dochodu nie może być wyższa niż analogiczna relacja z roku bieżącego.
*Relacja długu publicznego jest większa od 55% a mniejsza od 60% PKB => konstruując budżet RM musi uwzględnić zasadę, aby poziom deficytu był niższy niż miało to miejsce w okresie poprzednim. Dotyczy to również jednostek samorządu terytorialnego. RM musi przedstawić Sejmowi program naprawczy.
*Wskaźnik długu publicznego równy lub większy od 60% PKB:
Po 7 dniach od ogłoszenia relacji, podmioty sektora finansowo-publicznego nie mogą udzielić nowych pożyczek i gwarancji. RM w ciągu 1 miesiąca przedstawia sejmowi program mający na celu ograniczenie jej do poziomu poniżej 60% PKB. W kolejnym roku budżetowym obowiązuje zakaz nowych pożyczek i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych. W projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy nie zawiera się deficytu budżetu państwa, a budżety jednostek samorządu terytorialnego uchwala się nie zawierając w nich deficytu.
4. PODATKI jako kategoria finansowa traktowane są jako świadczenie pieniężne na rzecz państwa o charakterze przymusowym, powszechnym, bezzwrotnym i nieodpłatnym, pobierane na podstawie przepisów prawnych, określających warunki, wysokość oraz terminy płatności tych świadczeń.
FUNKCJE:Fiskalna – sprowadza się do dostarczania budżetowi niezbędnych dochodów
Ekonomiczna – służy do realizacji polityki makroekonomicznej i wyróżniamy:
Funkcja redystrybucyjna (wskazuje, że budżet za pomocą podatków dokonuje redystrybucji dochodu narodowego pomiędzy podatnikami i związkami publiczno-prawnymi)
Funkcja alokacyjna (wskazuje, że za pomocą systemu podatkowego możemy dokonać alokacji w poszczególne dziedziny instytucji gospodarczych)
Funkcja porównawcza (podatki służą korygowaniu struktury dochodowej społeczeństwa osiągniętej w wyniku wolnej gry sił rynkowych)
Funkcja stymulacyjna (wskazuje, że za pośrednictwem podatków, stosowaniu zniżek, ulg, zwolnień podatkowych można dokonywać stymulacji gospodarczej i stymulacji pozagospodarczej
5. RODZAJE ZMIENNYCH SKAL PODATKOWYCH:
1. Skala progresywna polega na tym, że w miarę wzrostu podstawy opodatkowania zwiększane są również stawki podatku.
2. Skala regresywna jest odwrotnością skali progresywnej i polega na tym, że stawki podatku maleją miarę wzrostu podstawy opodatkowania. W praktyce stosowana jest raczej rzadko. Wskazuje się, że formą regresji podatkowej jest podatek konsumpcyjny. Podatek taki dla osób o wyższych dochodach oznacza, że dla pokrycia tego rodzaju podatku wydają one mniejszą część swego dochodu w porównaniu z osobami o niższych dochodach.
3.Skala degresywna oznacza, że poniżej pewnej wielkości granicznej dochodu stawka podatkowa ulega obniżeniu w miarę zmniejszania się podstawy. Jest ona połączeniem skali progresywnej i liniowej – do pewnej granicy skala przybiera formę progresywną, a po jej przekroczeniu zachowuje się liniowo.
6.FUNKCJE PIENIĄDZA. Pośrednik wymiany- Pieniądz w rezultacie odejścia od gospodarki naturalnej i barteru, postępującego społecznego podziału pracy oraz rozwoju społecznego wyłonił się ze świata dóbr zaspokajających określone potrzeby człowieka, by stać się wyłącznie pośrednikiem w wymianie towarowej. Tę funkcję wypełnia dobrze, gdy jest powszechnym ekwiwalentem, powszechnie akceptowanym zamiennikiem towarów. Środek płatniczy-Pieniądz, pełniąc tę funkcję, ma moc zwalniania z zobowiązań. Dłużnik zwalnia się za pomocą pieniądza z zobowiązań względem wierzyciela. Pieniądz jako właściwy środek płatniczy staje się instrumentem finansowym mającym absolutna moc zwalniania z zobowiązań. Absolutna płynność pieniądza oznacza, że wierzyciel nie może odmówić przyjęcia zapłaty w tej formie. Z tą cecha pieniądza związane jest również jego określenie jako prawnego środka płatniczego. Środek przetrzymywania majątku- . By pieniądz mógł wystąpić w tej roli, należy go zgromadzić i posiadać, wówczas pieniądz pozostaje "w spoczynku". Podmioty gospodarcze gromadzą i posiadają pieniądze, by zapewnić sobie możliwość dokonywania zakupów i spłaty zobowiązań. Cechy te są związane z płynnością pieniądza. Pieniądz jest absolutnie płynnym, nieprzynoszącym dochodu składnikiem majątku finansowego (aktywem, majątkiem, instrumentem finansowym). Miernik wartości. Za pomocą pieniądza wyrażamy wartość wszystkich towarów, zasobów i strumieni gospodarczych. W tym przypadku nie wykorzystujemy konkretnych zasobów dobra gospodarczego, jakim są pieniądze, posługujemy się jedynie ideą pieniądza, wystarczy wiedza, że cos takiego istnieje. Odwołujemy się w tym przypadku jedynie do abstrakcyjnej kategorii, jaką jest pieniądz.
7. POLITYKA FISKALNA to podstawowy sposób oddziaływania państwa na przebieg procsów gospodarczych. Pod jej pojęciem rozumie się proces kształtowania dochodów oraz wydatków publicznych w celu sterowania przebiegiem koniunktury gospodarczej, w tym utrzymania tendencji wzrostowej w warunkach wysokiego zatrudnienia oraz stabilnego poziomu cen. Inaczej polityka fiskalna to stosowanie dochodów i wydatków państwa w celu osiągnięcia zamierzeń polityki gospodarczej, a zwłaszcza stabilizacji działania gospodarki w warunkach wzrostu. Instrumenty polityki fiskalnej: makroekonomiczne: dochody budżetu państwa, wydatki budżetu państwa, deficyt i nadwyżki budżetowe, dług publiczny. ;mikroekonomiczne: podatek, opłata, cło, dotacja, subwencja, bon skarbowy, obligacja skarbowa, poręczenia i gwarancje rządowe
Dochody budżetu państwa: środki pieniężne pobierane od podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych przez państwo lub przez odrębny organ samorządu terytorialnego w celu realizacji wydatków zapewniających wypełnienie zadań państwowych.
Wydatkami budżetu państwa są środki pieniężne pochodzące z budżetu przeznaczone na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz związków publicznoprawnych. Stanowią kluczową pozycję budżetu, gdyż są podstawą określania środków niezbędnych do sfinansowania.
Deficyt budżetowy – występuje, gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są wyższe niż jej dochody. Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa.
Nadwyżka budżetowa - suma dochodów budżetowych przewyższająca wydatki budżetowe; jeden z rodzajów nadwyżki finansowej. Powoduje wycofanie z obiegu określonej ilości pieniądza (działanie deflacyjne) i umożliwia wprowadzenie do obiegu dodatkowej ilości pieniądza poprzez udzielenie kredytu (kreacja pieniądza).
Dług publiczny – obejmuje nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych, ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora, zaciągnięte z następujących tytułów: papiery wartościowe opiewające wyłącznie na świadczenia pieniężne (poza papierami udziałowymi), pożyczki (w tym papiery wartościowe, których zbywalność jest ograniczona),kredyty, przyjęte depozyty, zobowiązania wymagalne (tzn. zobowiązania, których termin płatności minął, a które nie zostały przedawnione lub umorzone).
8. INFLACJA to znaczący i trwały wzrost przeciętnego poziomu cen w gospodarce, któremu towarzyszy stała przewaga popytu nad podażą. Inflacja obejmuje wzrost cen wszystkich towarów i usług. Rodzaje inflacji :
Inflacja podażowa (kosztowa) - rosną koszty produkcji. Przyczyny: wzrost cen surowców i materiałów - kiedy zmniejsza się ich podaż, wzrost cen surowców i materiałów (na rynkach światowych) jest czynnikiem zewnętrznym, wzrost oprocentowania kredytów, wzrost cła, podatki, charakter polityczny: częste zmiany rządu,, skłonność polityków do ulegania naciskom społecznym na wzrost wydatków.
Inflacja strukturalna - kiedy się zmienia struktura produkcji np.: ziemniaki zastępujemy frytkami lub chipsami.
Inflacja dochodowa - źródłem jest walka o podział dochodów między różne grupy społeczne, które są uprzywilejowane, chciałyby umocnić swoją pozycję kosztem innych, każda grupa chroni swoją pozycję.
Inflacja ukryta - trwała nadwyżka popytu nad ograniczoną podażą dóbr i usług przy względnie stałym i administracyjnie regulowanym poziomie cen rynkowych.(występowała głównie w krajach komunistycznych) Skutki tej inflacji to głęboka nierównowaga na rynku, upokarzające kolejki, kupowanie na zapas, spekulacja, nieuprzejma obsługa, przekupstwo nadmierne zużycia energii, materiałów, paliwa; nielegalne zaopatrzenia.
Rodzaje INFLACJI ZE WZGLĘDU NA TEMPO WZROSTU CEN:
l. inflacja pełzająca - nie powoduje znacznych szkód w gospodarce, ceny rosną najwolniej — poniżej 2 % na rok;
2. inflacja krocząca - ceny rosną do kilku procent na rok tj. powyżej 3 %
3. inflacja galopująca - ceny rosną nawet do 100% w skali roku, 10 % w skali miesiąca;
4. megainflacja - tempo wzrostu do 50% miesięcznie;
5. hiperinflacja - ceny rosną ponad 50% w skali miesiąca czyli więcej niż o 100% w skali roku.
Przyczyny inflacji: zbyt duża ilość pieniędzy w obiegu, jest to spowodowane błędną polityką państwa oraz równowaga między podażą a popytem , prowadzi do tego, że gdy popyt rośnie szybko, a podaż nie jest w stanie nadążyć istnieje tzw. nadwyżka popytowa. Bezpośrednie przyczyny to konieczność finansowania deficytu budżetowego, nadmierny wzrost płac w gospodarce, znaczący wzrost cen surowców energetycznych, ograniczenie podaży dóbr.
9. BEZROBOCIE –jest określeniem stanu rynku, w którym podaż realnych zasobów siły roboczej przewyższa popyt na nie. Znaczy to, że na rynku znajduje się grupa ludzi w wieku produkcyjnym, zdolna do pracy i chcąca pracować, a nie mogąca tej pracy otrzymać. Specyficzną nieodłączną cechą bezrobocia jest przymusowa dezaktywizacja zawodowa ludności w wieku produkcyjnym zdolnej do pracy i aktywnie poszukującej pracy. Sytuacja gdy na rynku pracy występuje wolna siła robocza nie znajdująca możliwości zatrudnienia.
.Bezrobocie dzielimy na: Wg. tradycyjnego podziału (różnią się między sobą przyczynami)
frykcyjne – wynika z przemieszczania się ludnośći, wynika z przerw w aktywności zawodowej spowodowanej zmianą miejsca pracy bądź wchodzeniem na rynek pracy ludzi młodych poszukujących swego pierwszego zajęcia;
sezonowe – wynika z sezonowości produkcji w niektórych dziedzinach gospodarki bezpośrednio bądź pośrednio uzależnionych od warunków klimatycznych; np. w rolnictwie, sadownictwie, budowlance
technologiczne: wynika ze zmian modernizacyjnych mających na celu redukcję kosztów pracy, postęp technologiczny wypiera z rynku pracy człowieka.
strukturalne – wynika ze zmian struktury gospodarki, najtrudniejsze do przeciwdziałania;
cykliczne – (koniunkturalne) wynika z załamania gospodarczego spowodowanego spadkiem popytu na dobra i usługi, wtedy bezrobocie rośnie, uzależnione od fazy cyklu koniunkturalnego.
Ze względu na czas trwania:
1) Krótkookresowe – gdy czas poszukiwania pracy nie przekracza 3 m-cy
2) Średniookresowe – 3 m-ce do 1 roku
3) Długookresowe – powyżej 1 roku.
Podział bezrobocia w zalezności od formy występowania:
1). Bezrobocie ukryte- występuje w gałęziach gospodarki w których silne związki pracowników utrudniały racjonalne zwolnienia, stosowane pakiety które były ochroną dla pracowników
2). Bezrobocie rejestrowane – obejmuje osoby, które otrzymały status bezrobotnego i pozostają bez pracy
3.) bezrobocie fikcyjne – występuje, gdy osoby zarejestrowane pracują też na czarno
10. PRODUKT KRAJOWY BRUTTO Miara wielkości dóbr i usług wytworzonych przez czynniki produkcji w danym kraju w ciągu roku i wyrażana w cenach rynkowych, niezależnie czy czynniki produkcji są własnością rodzinnego czy zagranicznego kapitału. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku). Kryterium geograficzne jest jedyne i rozstrzygające. Nie ma znaczenia pochodzenie kapitału, własność firmy itp. Wartość wytworzonych usług i dóbr finalnych oblicza się odejmując od produkcji całkowitej wartość dóbr i usług zużytych do tej produkcji. W skali przedsiębiorstwa jest to więc wartość dodana, a PKB jest sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarujące.
PKB = K + I + Rz
K – wydatki na konsumpcję; I – wydatki na inwestycje; Rz – wydatki rządowe oraz władz lokalnych na dobra i usługi finalne.
Dochód narodowy (ekon.) inna nazwa dla Produktu Narodowego Netto, jest to suma dochodów wszystkich obywateli oraz osób prawnych z siedzibą w danym kraju, uzyskanych z wykorzystania czynników produkcji (ziemia, praca, kapitał), równa całkowitej wartości wytworzonych dóbr i usług, pomniejszona o koszty amortyzacji (czyli koszty zużycia czynników produkcyjnych).
DN (dochód narodowy)Dochód uzyskany z zagranicznej produkcji, PNB pomniejszony o amortyzację i podatki pośrednie.
DN = PNB – Am – Tp
Tp – podatki pośrednie; Am – amortyzacja