Antropo

3logia filozoficzna

Wykład 19 i 20 ^(05.01.2011)

Podstawowe wizje człowieka w XX i XXI w.

Po śmierci Hegla (1830) rozpoczyna się filozofia współczesna, 4 lata później w Paryżu zaczął się pozytywizm w filozofii oraz literaturze. Charakterystyczne było redukowanie pojęcia poznania naukowego do poznania matematyczno-przyrodniczego. Wzorcem wiedzy naukowej było matematyczne przyrodoznawstwo- jest to wielkie zawężenie. Po za zakresem poznania naukowego znalazło się wiele problemów ważnych dla egzystencji człowieka => dotyczące wartości pojętych filozoficznie (co to jest dobro? Co to jest prawda? Co to jest piękno, szlachetność), dotyczące religii (odejście od myślenia o rzeczach religijnych- pozostawienie tego literaturze, a z czasem odzwyczajenie ludzi od problemów religijnych). Powstał materializm dialektyczny i historyczny z tezą, że „teologia jest antropologią”, postawioną przez ludwika Feuerbacha. Zastosował on pojęcie alienacji- od łac. „obcy”, czyli pozbawienie czegoś co przysługuje człowiekowi z racji jego natury, a z tych pozbawionych tworzy się coś nowego co nie ma bytu autonomicznego w rzeczywistości. Powstaje twór ludzkiego intelektu, twór wyobraźni, któremu nadano imię „Bóg”, to twór oparty na przymiotach ludzkich i przymiotach przyrody. To co mówimy o Bogu należy powiedzieć o człowieku, czyli Boga nie ma, nie istnieje, powstał w wyniku alienacji pozbawienia człowieka czegoś, co mu się należy. Jest to historia rozumienia pojęcia Boga. Napisał „o istocie Boga” oraz „o rozumieniu chrześcijaństwa.” Przyroda zachowuje się ambiwalentnie (na dwa przeciwne sposoby) względem człowieka (przyjaźnie i równocześnie wrogo). Do natury człowieka należą więc działanie sprzeczne względem siebie (np. wojna i jednocześnie życzliwość względem innych). Na ten walczący charakter ludzki zwrócił uwagę anglik Tomasz Hobbes- człowiek jest istotą, która chce walczyć ze wszystkimi, historia jest pisana przez wojny, wprowadził pojęcie umowy społecznej (rezygnacja z moich uprawnień na rzecz drugich, ale będąca we własnym interesie). Proces alienacji człowieka postępował dalej . Feuerbach- oderwał od człowieka wszystko co szlachetne i przeniósł w sferę transcendentną i stworzył pojęcie Boga idealnego. Tego wyobrażenia by nie było, gdyby człowieka taki nie był. Podobne do arystotelesowskiego procesu abstrakcji- na podstawie obserwacji wielu przedmiotów tworzy się pojęcie ogólne, którego by nie było bez tych jednostek (człowiek częściowo sprawiedliwy, częściowo dobry, częściowo szlachetny => tworzy się abstrakcyjne pojęcie Boga- oderwanego od realnego świata, który nie ma żadnego desygnatu, czyli nie istnieje, a tylko jest wynikiem abstrakcji, wyidealizowanym człowiekiem). Potem powstało hasło „oddajmy człowieka człowiekowi”. Pojawiła się utopia doskonałego człowieka oraz doskonałego człowieka oraz doskonałego społeczeństwa wraz z Feuerbachem. Tę drogę przerwano pod koniec XX w. zmiana komunizmu znów na kapitalizm).

Początek XX w. antropologii zaczyna się od ateizmu. Filozofia XX wieku będzie sprzeciwu pozytywizmu, przeciw hasłu „teologia jest antropologią”, przeciw faszyzmowi (powstałemu we Włoszech). Pojawia się w filozofii personalizm. Totalitaryzm wyrasta z filozofii Hegla; społeczeństwo istnieje w sposób mocniejszy niż sposób istnienia jednostki; społeczeństwo będzie istnieć bez jakiś jednostek, a jednostka jest bezwzględnie poddana społeczeństwu, społeczeństwo jest nadrzędne względem jednostki; ma państwowy, ustalony światopogląd. Engels mówi- wolność to zrozumienie i zaakceptowanie konieczności historycznej. Faszyzm różni się tym, że w miejsce politycznej grupy została postawiona grupa etniczna- naród, który czuje w sobie siłę i ma prawo podporządkować sobie wszystkich słabszych; silną będzie czysta rasa, stąd troska o czystość rasy i inne traktowanie wszystkich co mają braki rasowe, nawiązanie do Nietschego (krew jest nośnikiem siły, rasy, czystości). Ci, którzy są wyżej mają prawo podporządkować sobie tych niżej. Społeczeństwo wg metafizyki to układ relacji łączących różne jednostki i podejmowanych ze względu na dobro wspólne => więc założenie totalitarne są sprzeczne z definicją metafizyczną. Relacja nie ma charakteru bytu istniejącego samodzielnie, bez dobra wspólnego, bez dwóch jednostek nie ma relacji. istnienie autonomiczne jest silniejsze od nieautonomicznego, (mogę zerwać relację, ale dalej istnieję i ten drugi istnieje). Metafizycznie jednostka istniejąca autonomicznie ma większą siłę niż społeczeństwo. Totalitaryzm występuje przeciw jednostce. Ustrój hierarchiczny trochę przypomina totalitaryzm, ale to tylko pozorne spojrzenie na Kościół. W ustroju hierarchicznym społeczeństwo jest pomocą świadczącą swoje usługi jednostce- służebna rola prawa. Kościół jako społeczeństwo służy jednostce, oferując jednostce środki zbawienia (można korzystać jak chcesz). Kościół był zawsze opozycyjny względem totalitaryzmu, bo w Kościele władza zawsze służy jednostce, a w totalitaryźmie odwrotnie, władza podporządkowuje sobie jednostkę. Totalitaryzm nigdy nie ustąpi sam, trzeba go znieść siłą. Sprzeciwem względem totalitaryzmu będzie powstający w połowie XX wieku personalizm.

Personalizm w swoim pierwotnym znaczeniu stracił swoją rację bytu, bo społeczeństwa są już poza totalitaryzmem i nie ma się czemu sprzeciwiać. Za pierwszego personalistę uchodzi Jacques Maritain (kontaktuje się ze Stefanem Świerzawskim, ks. Leszkiem Kucem, kard. Karolem Wojtyłą) był świeckim obserwatorem na Vaticanum II. Nazwa pochodzi o łac. Persona, określenie człowieka jako osobę (jednostkowa substancja natury rozumnej nikomu nieprzekazywalna, niepowtarzalna).personalizm posiada mocną podstawę źródło inspiracji w Objawieniu judeochrześcijańskim, bo myślenie judeochrześcijańskie posiada problemy ludzkie, człowieka, bo bóg stał się człowiekiem dla ludzi (dla zbawienia ludzi). Objawienie inspiruje do rozważań antropologicznych. Dochodzi problem godności osoby- bez pojęcia godności człowieka nie ma personalizmu. Najpierw mówiło się o prawach osoby, potem o godności- jedno i drugie to pojęcia pierwotne- nie są wyprowadzone z innych terminów, na nich się kończy i na nich się zaczyna, są kryterium przyjmowania lub odrzucania jakichkolwiek stwierdzeń na temat człowieka. Prawo jest do życia, prawa wynikające z natury (do nauki, bo mamy rozum do poznawania; prawo wolności poglądów, sposobu życia, wyborów, jak daleko prawo i państwo może ograniczać osobę) mam prawo do korzystania z wszystkiego co wynika z mojej natury; jeśli naród potraktuje się analogicznie do osoby ludzkiej, to naród też ma swoje prawa.

Godność osoby- termin godność zwraca uwagę na wartość, można o niej mówić w kontekście teorii wartości (są 2 teorie- jako podmiot bytu, jakość bytu oraz wartość jako pewna relacja bytu, odniesienie do czegoś). Coś jest wartościowe bo ma konkretne właściwości, (wchodzi w to też umowa społeczna- ale to nie w tej teorii) przymiotem bytu jest jego prawdziwość, czyli zgodność z umysłem od którego byt ewentualnie pochodzi (np. wartość dzieła sztuki mierzy się jakością intelektu autora); przymiotem bytu jest dobro, czyli człowiek dobry jest wartościowy; właściwością bytu jest też pojęcie substancji przypadłości- jaka substancja takie przypadłości, ważne jest tworzenie kształtowanie substancji, wtedy działanie przychodzi automatycznie. Drugie rozumienie wartości jako relacji i odniesienie- wiąże się z platonizmem, nie ma wartości względnej bez wartości absolutnej; poznanie wartości jest możliwe tylko przy wcześniejszym zaakceptowaniu wartości absolutnej. Dotyczy to wartości względem siebie przeciwnych oraz wartości fragmentarycznych (cząstkowych). Koncepcja prawdy jest konieczna do tego żeby zrozumieć czym jest fałsz, jeśli nie mam pojęcia dobra to nie mam pojęcia fałszu, jeśli nie mam pojęcia dobra to nie mam pojęcia zła; bez sprawiedliwości nie ma sprawiedliwości. Zgorszenie jest wtedy, gdy dobry wzorzec , polega na zmianie wartości pewnych zachowań. Tam gdzie jest fragmentaryczność wartości jest konieczne zaakceptowanie absolutnej wartości; absolutna wartość będzie całością, a wszystko inne częścią; wszystkie wartości osobowe mają ten charakter, człowiek nie jest istotą dokończoną, gotową zwłaszcza w walorach osobowych (nie można powiedzieć „ja już więcej nie mogę”). Godność związana jest z miejscem bytu całości wszechświata, w rzeczywistości. Nasze miejsce jest niesprowadzalne do niczego kosmosu. Godność przysługuje z natury, na jej podstawie mogę określić swoje miejsce we wszechświecie jako osoby niepowtarzalnej. Człowiek będący na szczycie bytów nie może być traktowany jako narzędzie, ale jako godność sama w sobie. Zasada racjonalności bytu- w wyjaśnianiu metafizycznym zjawisk najpierw poszukuje się racji wewnętrznych, które wyjaśnią byt, jeśli nie da się wyjaśnić na podstawie racji wewnętrznych szukamy racji zewnętrznych. Godność osoby wynika z jej pozycji we wszechświecie, godność dyktuje, nakazuje określony sposób zachowania względem osoby, powinność (nie można działać niezgodnie z czyjąś godnością, bo wtedy łamię prawo na którym opiera się cała moralność i działalność ludzka => jest granica w oddziaływaniu osoby na osobę, nie wolno przekroczyć autonomicznej granicy drugiej osoby, każdy jest taki jaki chce być). Autonomia i niepowtarzalność osoby są granicą w zachowaniu względem drugiego.