1. Dynamika zbiorowości. Zachowanie vs działanie zbiorowe

• Teoria działania zbiorowego Mancura Olsona

• Tłum jako „pierwotne hordy”- S. Freud

• Publiczność jako tłum rozproszony- G. Tarde

• Działanie masowe- suma indywidualnych działań, np. decyzja o posiadaniu dziecka przyczynia się do wzrostu przyrostu naturalnego

• Ruch społeczny- spontaniczny, specyficzny cel, zmiana społeczna

• Herbert Blummer- zachowanie zbiorowe, elementarne formy zbiorowości

• Typologia tłumów:

  • Masa- heterogeniczny zbiór anonimowych jednostek, które nie wchodzą ze sobą w interakcje, nie tworzą jedności; masa- działanie masowe

  • Publiczność- grupa, która tworzy się wokół jakiejś kwestii społecznej, jest podzielona na tle sposobu ustosunkowania się do tej kwestii i angażuje w dyskusję

  • Ruch społeczny- akcje zbiorowe zmierzające do wywołania lub powstrzymania zmiany społecznej. Są ukierunkowane na szczególny cel, jakim jest zrealizowanie jakiegoś rodzaju zmiany społecznej. A po drugie, przebiegają w ramach niezinstytucjonalizowanych i niesformalizowanych. W tym sensie są czymś pośrednim między zachowaniami zbiorowymi, a działalnością zawodową.

• Typologia tłumów wg Herberta Blummera:

  • Aktywny- aktywność ukierunkowana na określony cel, np. rewolucja, samorząd

  • Przypadkowy- chwilowe zainteresowanie jakąś sytuacją, np. koncert uliczny

  • Konwencjonalny- zachowanie w przyjęty społecznie uregulowany sposób, np. kibice na stadionie

  • Ekspresywny(„tańczący”)- ekscytacja wyrażona rytmicznym ruchem, bez określonego celu(celem może być wyrażanie emocji), np. karnawał

• Neil Smelser- schemat wartości dodanej:

  • Sprzyjający kontekst strukturalny- zakorzeniona w kulturze i mentalności zbiorowej, przekazywana przez wieki, tradycja kontestacji . warunkach ogólnych, jakie stwarza dla ruchów społecznych społeczeństwo nowoczesne, ze swoją masowością, łatwością komunikacji, aktywistyczną ideologią, wolnościami demokratycznymi

  • Napięcie strukturalne- w społeczeństwie pojawić się muszą sprzeczności interesów i wartości pomiędzy jego różnymi segmentami oraz związane z tym antagonizmy i konflikty

  • Uogólnione przekonanie- Rozbieżność interesów czy wartości musi zostać dostrzeżona, zdefiniowana, zinterpretowana, przeżyta emocjonalnie. Porównywanie własnej sytuacji z sytuacją innych .. W tle wielu ruchów społecznych odnajdziemy trzy charakterystyczne doznania: nierówności, niesprawiedliwości i deprywacji.

  • Zdarzenie inicjujące- stanowi wstrząs dla zbiorowości, „wyprowadza ludzi na ulicę”. Zdarzenie inicjujące doprowadza do przełamania pluralistycznej ignorancji( nieświadomość poglądów i postaw innych członków zbiorowości czy całego społ.), nagle okazuje się, że tak jak ja, myślą i czują inni. Można więc działać razem.

  • Mobilizacja uczestników działania- - w tym procesie mobilizacji dużą rolę odgrywa przywódca

  • Kontrola społeczna- ( policja, sądy, prasa, autorytety religijne, przywódcy wspólnot id.

• Rekrutacja członków:

a. „model wulkaniczny”- rekrutacja odbywa się spontanicznie, Ŝywiołowo, oddolnie. Ruch „wybucha” pod presją gromadzących się, masowych, oddalonych napięć. Ludzie przyłączają się lawinowo.

b. „model mobilizacji zasobów”- dużą rolę odgrywają animatorzy ruchu, zachęcają do przystąpienia. Rekrutacja organizowana.

„Syndrom pasażera na gapę”- jeśli ruch walczy o publiczne dobra czy wartości, jeśli ruch wygra, odniosę i tak korzyści a jeśli przegra nie poniosę żadnych konsekwencji, nie dotkną mnie represje, a najwyżej nic się nie zmieni. Więc dla wielu to zbyt mała motywacja, wolą przybrać postawę „poczekamy, zobaczymy” . Pozostają biernymi pasażerami na gapę, w nadziei „załapania się” na wszelkie korzyści, bez żadnych kosztów.

• Dwie fale rekrutacji:

  • Rekrutacja pierwotna- obejmująca tych, którzy przyłączają się do ruchu z pobudek ideologicznych czy moralnych. Ważne są dla nich cele jaki ruch obiecuje osiągnąć. Wysoki stopień zaangażowania, gotowość do wyrzeczeń , ryzyka , ponoszenia kosztów działalnościw imie jakiejś sprawy , którą ruch realizuję.

  • Rekrutacja wtórna- gdy ruch już istnieje a co więcej odnosi sukcesy, sama przynależność staje się atrakcyjna „autotelicznie”, niezależnie od instrumentalnych celów ruchu. Dostarcz okazji do kontaktów społecznych , ciekawej , wspólnej aktywności, odzyskania poczucia wspólnoty i sensu życia. Satysfakcja towarzysko- prestiżowa.

• Typy zachowania wg Neila Smelsera:

  • Reakcja paniki

  • Reakcja terroru

  • Wybuch wrogości

  • Ruch zorientowany normatywnie

  • Ruch zorientowany na wartości

2. Ruchy społeczne jako siły zmiany:

• Relatywna deprywacja- w świetle teorii zachowań zbiorowych relatywna deprywacja jest głównym czynnikiem aktywizującym zbiorowość do działania. Wiąże się z podzielanym przez jednostki poczuciem bycia pozbawionym możliwości zaspokojenia jakichś potrzeb, uczestnictwa w jakimś wymiarze rzeczywistości społecznej, dostępu do jakichś zasobów, podczas gdy inni takie możliwości mają i nie może to być w żaden sposób uzasadnione czy usprawiedliwione, a więc odbierane jest jako przejaw niesprawiedliwości społecznej. Przyczyną relatywnej deprywacji są widoczne nierówności społeczne(efekt demonstracji i porównania)

• Ramy znaczeniowe- wg Ervinga Goffmana ludzie interpretują zdarzenia, działania, sytuacje za pomocą konwencjonalnych schematów poznawczych, nadając znaczenie temu co się dzieje. Ramy znaczeniowe są to schematy albo szablony interpretacyjne, pozwalające jednostce przypisywać znaczenie konkretnym sytuacjom społecznym i definiować swoją rolę w danej sytuacji. Ruchy społeczne zbiorowo konstruują znaczenia, do których mogą odnosić się jednostki uczestniczące w ruchu. Nadawanie znaczenia działaniom ruchów społecznych dokonuje się poprzez: (1) identyfikację problemu i wskazanie winnego(rama diagnostyczna), (2) propozycję rozwiązania problemu i strategii działania(rama prognostyczna) oraz (3) odniesienie do indywidualnych doświadczeń lub wartości wyznawanych przez jednostkę(rama motywacyjna). Uzgadnianie ram polega na dopasowywaniu schematów interpretacyjnych ruchu i jednostek, które ruch chce zmobilizować, przekonań jednostek i ideologii ruchu. Przybiera postać: (1) łączenia ram(inkorporowanie elementów innych dyskursów), (2) wzmacniania ram(artykułowanie, definiowanie), (3) rozciąganie ram(odniesienie do szerszych celów), (4)transformacji ram(dostosowanie do dominujących wartości). W efekcie ruchy społeczne przetwarzają kody kultury dominującej, jednocześnie twórczo manipulując symbolami(proponują nowe ramy) i zapewniając ciągłość wartości(używają np. ram wprowadzonych przez wcześniejsze ruchy). Ten proces nadawania znaczenia działaniom ruchu nosi nazwę ramifikacji. Ruch społeczny jest w tym ujęciu źródłem nowych, konkurencyjnych znaczeń- interpretacji rzeczywistości społeczno- politycznej, służących mobilizacji uczestników i zwolenników ruchu oraz dyskredytacji jego przeciwników. W socjologii ruchów społecznych procesami ramifikacji zajmują się m. in. David A. Snow, Robert D. Benford oraz William Gamson

• Nieposłuszeństwo obywatelskie- działanie jednostki, grupy lub zbiorowości przybiera postać nieposłuszeństwa obywatelskiego, jeżeli jest niezgodne z prawem lub obowiązującym zwyczajem i poprzez złamanie danej normy zwraca uwagę na niesprawiedliwość społeczną, naruszenie praw człowieka lub ograniczenie wolności obywatelskich. Ma charakter publiczny, jawny i demonstracyjny. Sprawca nie używa przemocy, minimalizuje koszty poniesione przez osoby postronne i godzi się na poniesienie konsekwencji swojego działania w postaci kary. Jest to jednocześnie forma edukowania opinii publicznej. Działanie może mieć też charakter symboliczny, tj. nie dotyczyć bezpośrednio kwestionowanego prawa lub praktyki

• Przechwytywanie- właściwe przechwytywanie i odwracanie- sposób korzystania z symbolicznych zasobów kultury masowej, polegający na używaniu ich w taki sposób, by na bazie starego tekstu(np. reklamy) stworzyć tekst nowy, demaskatorski i prowokacyjny. Przechwytywanie i odwracanie stosowali dadaiści i sytuacjoniści (ruchy społeczno-artystyczne); dziś stanowią one podstawowe taktyki prowokatorów kulturowych (culture jammers), w tym także pogromców reklam(addbusters)

• Struktura typu SPR- SPR to skrót od Segmentary, Polycephalous, Reticulate. Ruchy społeczne cechuje słaba(luźna) i nieformalna struktura organizacyjna. Jej cechy to segmentacja, decentralizacja przywództwa(wielogłowość), sieciowość. Wiele podmiotów( grup i organizacji)- nietrwałych, rozproszonych przestrzennie, bez bezpośredniej komunikacji(quasi- interakcje), wspólnej organizacji lub wspólnego przywództwa- epizodycznie uczestniczy w wielu różnych lokalnych działaniach. Nacisk kładzie się na uczestnictwo(demokracja bezpośrednia) i konsensualne podejmowanie decyzji.

• Akcja bezpośrednia- jest to radykalne działanie zbiorowe, mające miejsce poza tradycyjnymi instytucjami politycznymi i przedstawicielskimi, takimi jak: parlamenty, związki zawodowe, partie polityczne, głosowanie, inicjatywa ustawodawcza, referendum, formalne członkostwo, negocjacje. Obywatele w zorganizowany sposób wywierają presję na podmioty decyzyjne, nie dążąc do przejęcia władzy, lecz osiągnięcia wspólnych celów i zwykle nie stosując przemocy. Przykłady akcji bezpośredniej to strajki(generalny, okupacyjny, włoski), bojkot, protest, sit-in(siedzący protest), marsz, manifestacja, parada, happening, street party, graffiti, niszczenie własności, hacktivism, adbusting, media hoax. Akcja bezpośrednia mieści się w zaproponowanej przez Clausa Offego kategorii polityki pozainstytucjonalnej.

• Energia emocjonalna- obok warunków strukturalnych, czynnikiem uruchamiającym działanie zbiorowe jest podwyższony poziom emocji, które wpływają na racjonalny rachunek zysków i strat związanych z zaangażowaniem w działanie. Realizując cele ruchu, jego przywódcy i uczestnicy wykorzystują emocje własne i innych, to znaczy ukierunkowują część wysiłku na zmianę stopnia i jakości emocji(„praca emocji”). Emocje wpływają na stopień zaangażowania uczestników(np. gotowość do poświęceń, heroizmu, ale też radykalizacja, brutalizacja). W ramach jednego ruchu może współistnieć wiele orientacji emocjonalnych, np. duma ruchu praw obywatelskich i gniew Black Power. Emocje są też czynnikiem warunkującym rotację uczestników ruchu(entuzjazm lub wyczerpanie). Emocje łączą się z uogólnionymi przekonaniami: udramatyzowanie lub uosobienie niesprawiedliwości uwalnia gniew(„gorący przycisk”), zapowiedź szerokich zmian kulturowych, wskazanie nowych możliwość politycznych, podkreślanie małych zwycięstw są źródłem nadziei, z kolei zagrożenie dla codzienności(np. nuklearne, ekologiczne) lub zagrożenie obniżeniem statusu(np. kryzys) wywołują strach

• Mediatyzacja- w rozwoju współczesnych ruchów społecznych zasadniczą rolę odgrywają media, zarówno masowe media, kształtujące sposób percepcji rzeczywistości przez ich publiczność, jak też- w coraz większym zakresie- media elektroniczne, stwarzające nowe możliwości komunikacji, budowania struktur sieciowych i mobilizacji na odległość. Mediatyzacja ruchu oznacza, że uczestnicy ruchu na szeroką skalę korzystają z dostępnych im możliwości medialnych(Internet, portale społecznościowe, media społeczne, media niezależne) oraz do pewnego stopnia planują działania „pod” media mainstreamowe(korporacyjne lub publiczne).

• Max Weber- organizacja ruchu może przyczynić się do zwiększenia skuteczności, organizacyjne struktury ruchów społecznych

• Kolektywna organizacja

• Zamiast kierownictwa są rzecznicy

• Organizacja sieciowa

• Małe zespoły

• Struktury poprawiają skuteczność ruchów społecznych

• Herbert Blummer:

  • Niepokój społeczny

  • Spontaniczne poruszenie

  • Formalizacja

  • Instytucjonalizacja

• Robert Michels:

  • „żelazne prawo oligarchii”

  • Ruchy społeczne mają tendencję do popadania w stagnację i wytworzenie warstw oligarchii; przestają realizować cele ruchu społecznego na rzecz interesów własnych

  • Przyczyny:

    • Bierność członków, nie ma kontroli „nad górą”

    • Podział funkcjonalny organizacji- każda komórka funkcjonalna zaczyna interesować się sobą

    • Odwoływanie się do małych grup nieformalnych, poczucie wspólnoty, normy

    • Struktura SPR

• „razem, ale inaczej”- Kuczyński

• Teoria działań zbiorowych- Robert Park

3. Społeczeństwo obywatelskie, trzeci sektor i kapitał społeczny:

• Perspektywa neodurkheimowska- geneza objaśniana jest poprzez oddziałowywanie kultury. Kapitał społeczny to zatem nic innego, jak pewien etos zbiorowy, czyli podzielanie w danej społeczności reprezentacje społeczne, normy i wzory kooperacyjnego działania, zinternalizowane przez jednostki na drodze socjalizacji

• Perspektywa colemanowska- kapitał społeczny jest wielkością emergentną; spontanicznym, nieplanowanym z góry, nieuzgodnionym, całościowym produktem bardzo wielu poszczególnych strategii i racjonalnych działań jednostkowych. Aspekt intencjonalny, czyli kulturowo bądź psychologicznie uwarunkowane motywacje jednostek, nie jest tu brany pod uwagę jako czynnik znaczący

• Perspektywa historyczno- instytucjonalna- opis genezy kapitału społecznego jest tu stosunkowo najbardziej złożony. Kapitał społeczny traktuje się jako wynik wielonurtowego procesu historycznego; uwarunkowanego nie przez jeden czy kilka ale przez bardzo wiele równoległych czynników: wynika ze zmieniających się wzorów organizacji działań ludzi oraz instytucji, ze zmian w zakresie dostępności zasobów, potrzebnych do zbiorowego działania, a także zmian w strukturach władzy i dominacji, czyli w układzie relacji między elitami a resztą społeczeństwa.

• Lynda J. Hanifan-jako pierwsza używa terminu „kapitał społeczny”

• Pierre Bourdieu:

  • Kapitał- zakumulowana praca

  • Kapitał symboliczny stanowi formę, jaką różne typy kapitału przybierają, gdy zostaną spostrzeżone i zalegitymizowane; prestiż przypisany określonej pozycji społecznej, jako reputacja, sława

  • Kapitał ekonomiczny to różnego rodzaju zasoby mające postać materialną(najczęściej po prostu pieniądze lub wszelkie inne rodzaje materialnej zamożności przekładalnej na środki finansowe)

  • Kapitał kulturowy to wszelkiego rodzaju wiedza, umiejętności, erudycja, ale też ogólny poziom kompetencji kulturowej(wiedza o właściwym zachowaniu i relacjach społecznych, kultura osobista, gust, itp.). Kapitał kulturowy przybiera trzy formy:

    • Ucieleśniona

    • Uprzedmiotowiona

    • Zinstytucjonalizowana

  • Kapitał społeczny to suma zasobów, aktualnych i potencjalnych, które należą się jednostce lub grupie z tytułu posiadania trwałej, mniej lub bardziej zinstytucjonalizowanej sieci relacji, znajomości i wzajemnego uznania.

• James Coleman- kapitał społeczny w perspektywie teorii racjonalnego wyboru

  • Całościowe, systematyczne ujęcie kapitału społecznego określanego jako perspektywa ekonomiczna(teoria racjonalnego działania). W ujęciu ekonomicznym, kapitał społeczny to „zakumulowanie zobowiązań, jakie inni mają wobec nas, wynikające z normy wzajemności.

  • Kapitał społeczny to pojęcie z natury socjologiczne, aczkolwiek w miarę rozwoju swoich teorii przejęły je też dyscypliny pokrewne

  • Kapitał społeczny jest czymś emergentnym: produktem ubocznym zróżnicowanych działań jednostkowych, inicjowanych dla realizacji własnych, niekoniecznie podzielanych z innymi interesów.

  • Po pierwsze, kapitał społeczny jest właściwością danej struktury społecznej(systemu relacji), po drugie zaś ułatwia pewne działania jednostkowe, podejmowane w tej strukturze

• Robert Putnam- kapitał społeczny jako wartość kulturowa:

  • Całościowy, psychospołeczny model eksplanacyjny

  • Efektywne rządy są możliwe tylko wówczas, gdy zarówno ci, którzy je sprawują, jak i ci, którzy im podlegają, mają jednolitą charakterystykę: silnie uwewnętrznioną dyspozycję do kooperacji

  • Na kapitał społeczny składają się takie jakości życia stowarzyszeniowego w danym społeczeństwie, jak sieci, normy, oraz zaufanie- jakości te umożliwiają członkom danego społeczeństwa zwiększenie efektywności zbiorowego działania i sprawniejsze osiąganie podzielanych przez nich celów

  • Rozróżnienie między formą wiążącą( banding) i formą pomostową(bridging) kapitału społecznego:

    • Wiążący kapitał społeczny oznacza relacje między ludźmi podobnymi do siebie, czyli jest w istocie czynnikiem wzmacniającym homogeniczność danego społeczeństwa

    • Pomostowy kapitał społeczny odnosi się do budowania powiązań między oddalonymi od siebie, heterogenicznymi grupami

• Im większy kapitał społeczny, tym lepsze rządy- a teza ta jest wsparta na przeświadczeniu, że aktywne uczestnictwo w sieciach relacji powoduje stopniowe przeorientowanie motywacji jednostek

• Centrum zainteresowania jednostki przesuwa się z „ja” na „my”

• Społeczeństwo obywatelskie w tradycji republikańskiej:

  • Traktowane jako państwo

  • Troska o dobro wspólnoty

  • Demokracja ateńska, republika rzymska

  • Cnoty obywatelskie

• Społeczeństwo obywatelskie w tradycji liberalnej:

  • Rozdzielenie państwa od społeczeństwa

  • Zaspokojenie indywidualnych potrzeb

  • Rynek

• Hegel- liberalne społeczeństwo obywatelskie; wspólnota etyczna

• Baza- społeczeństwo obywatelskie

• Należy zlikwidować własność prywatną; powrót do republikańskiego modelu społeczeństwa obywatelskiego

• Gramschirm wyjmuje społeczeństwo obywatelskie z bazy

  • Rynkowy

  • Społeczny

  • Państwowy

• Hegemonia kulturowa i kontrhegemonia kulturowa

• Organizacje pozarządowe:

  • Oddolna inicjatywa obywatelska

  • Cel społeczny i publicznie użyteczny

  • Trzeci sektor(P. Drucker)

  • Są niezależne od państwa

  • Finansowane ze środków publicznych

  • Działają nie dla zysku

  • Dobrowolność

  • Znajomość potrzeb społecznych

  • Niskie koszty

  • Spontaniczność

  • Innowacyjność

  • Elastyczność

  • Specyficzne funkcje

4. Konflikt jako źródło zmiany społecznej:

• Marks skoncentrował się na zainicjowaniu i legitymizacji zmiany społecznej, ponieważ jako obserwator warunków panujących w Europie w okresie wczesnej industrializacji był nimi zbulwersowany.

• Simmel- jego intelektualne cele miały bardziej tradycyjny, akademicki charakter: chodziło tylko o zastanowienie się nad życiem społecznym i lepsze zrozumienie tego życia

• Marks traktował takie(abstrakcyjne) prawa jako prawa ograniczone czasowo, działające jedynie w ramach określonego okresu historycznego lub epoki historycznej. Stąd też społeczeństwo feudalne miało ujawnić jeden zespół praw, zaś społeczeństwo kapitalistyczne inny

• Dla Marksa pojęcie dialektyki oznacza immanentną sprzeczność we wszystkich stosunkach społecznych. Każdy zbiór stosunków społecznych zawiera w sobie swe własne przeciwieństwo; sprzeczności te powodują, że konflikt jest nieunikniony, stąd też celem analizy społecznej jest zrozumienie i wprawienie w ruch tych sprzeczności

• Simmel w swoim pojmowaniu dialektyki uznaje istnienie tendencji zmierzających równocześnie w kierunku porządku i dezorganizacji. Wszystkie rodzaje stosunków ludzkich ujawniają zarazem skłonność do porządku i konfliktu, zastoju i zmiany.

• Teoria konfliku wg Marksa:

  • Chociaż stosunki społeczne wykazują właściwości systemowe, są one jednak pełne sprzecznych interesów

  • Fakt ten pokazuje, że systemy społeczne w sposób systematyczny wytwarzają konflikt

  • Konflikt jest zatem nieuniknioną i na wskroś przenikającą je właściwością systemów społecznych

  • Konflikty takie manifestują się w spolaryzowanej przeciwstawności interesów

  • Najczęściej do konfliktu dochodzi w związku z rozdziałem rzadkich dóbr; w sposób najbardziej dostrzegalny w związku z podziałem władzy

  • Konflikt jest głównym źródłem zmiany w systemie społecznym

• Teoria konfliktu według Simmla:

5. Rewolucja demokratyczna w Polsce. Społeczeństwo polskie w czasie przemian:

• Transformacja to przemiana systemowa o nieznanym rezultacie. Jest to proces, o którym możemy z pewnością powiedzieć jedynie tyle, że jest przekształceniem starego systemu na tyle, fundamentalnym, że nie można już mówić o jego kontynuacji. Transformacja nie ma jasno sprecyzowanego celu, do którego zmierzają zmiany. Punktem odniesienia transformacji jest start.

• Przejście ma silne teleologiczne konotacje, gdyż oznacza ono takie zmiany systemowe, które prowadzą do pewnego( na ogół niezbyt ściśle określonego) modelu systemu społecznego. Kiedy używa się tego pojęcia to uzupełnia się je na ogół nazwą owego docelowego typu porządku społecznego. Punktem odniesienia dla oceny przebiegu, ale także kierunku zmian jest punkt dojścia- badamy na ile zachodzące zmiany zbliżają nas do założonecgo modelu systemu społecznego.

	s. polityczna	s. ekonomiczna	s. społeczna
Transformacja	System monopartyjny	Gospodarka nakazowo-rozdzielcza	Społeczeństwo zamknięte
Przejście do demokracji	Demokracja liberalna	Wolny rynek	Społeczeństwo otwarte

• Paradygmat transformacyjny- jego założeniem wyjściowym jest teza, że stary system się skończył, bowiem zostały uruchomione zostały procesy, które uniemożliwiają jego stabilizację i reprodukcję, ale nie jest oczywiste, do czego owe procesy transformacyjne doprowadzą.

• Paradygmat „tranzytologiczny” jako punkty odniesienia służą pewne modelowe czy normatywne aspekty demokracji(znane z doświadczeń innych państw o ustabilizowanych demokracjach).W sferze politycznej badania koncentrują się na kwestii, na ile zachodzące zmiany zmierzają do z grubsza zdefiniowanego modelu demokracji liberalnej, w sferze ekonomicznej podstawową kwestią staje się stopień regulowania gospodarki przez mechanizm rynkowy, zaś w sferze społecznej głównym problemem staje się pytanie, na ile zachodzące zmiany zbliżyły określone społeczeństwo do idealnego typu społeczeństwa otwartego i na ile kolektywizm został zastąpiony indywidualizmem, Bruszt: „rewolucje demokratyczne mające charakter pokojowy są niekiedy nazywane rewolucjami wynegocjowanymi”

• Deficyt legitymizacyjny(czyli załamanie wiary w prawomocność systemu wśród ludzi żyjących w tym systemie) jako najczęściej wymieniany czynnik upadu reżimów niedemokratycznych- teorie tego typu zakładają, że żaden system nie może trwać i reprodukować się bez społecznego poparcia, czy choćby przyzwolenia mas

• Przeworski: „o stabilności jakiegokolwiek reżimu nie decyduje legitymizacja tego konkretnego systemu dominacji, ale obecność lub brak pożądanych alternatyw. (…). Reżim upada tak długo, dopóki jakaś alternatywa wobec niego nie zostanie zorganizowana w taki sposób, by stanowiła ona realistyczny wybór dla izolowanych wzajemnie jednostek”

• Stepan opisuje 8 różnych ścieżek fundamentalnej zmiany systemu niedemokratycznego

• de Tocqueville- sztywny, niedemokratyczny system zagrożony jest nie wtedy, gdy cierpi na głęboki deficyt legitymizacyjny, ani nawet wtedy, gdy nierówności społeczne staną się bardzo głębokie, a klasy upośledzone czy spauperyzowane. Największe zagrożenie dla takiego sztywnego systemu pojawia się wówczas, gdy władcy podejmują próbę jego reformowania, oznaczającego zwykle jakiś stopień liberalizacji sztywnych i w powszechnym odbiorze nienaruszalnych reguł gry. W masach upowszechnia się podejrzenie, że być może reguły gry obowiązujące w życiu publicznym nie są tak nienaruszalne jak się zdawało, a jeśli tak to na porządku dziennym staje kwestia dalszej ich liberalizacji

• Przeworski, Linz, Stepan-„Teoria czterech graczy”- teoria ta zakłada istnienie elity starego systemu, podzielonej na „twardogłowych” reformatorów oraz kontrelity podzielonej na „umiarkowanych” i „radykałów”:

  • „twardogłowi” i „reformatorzy” chcą zachować stary system, ale wiedzą, że bez głębokiej zmiany nie da się tego osiągnąć:

    • „twardogłowi” są przekonani, że uratować system może jedynie powrót do ortodoksji doktrynalnej, a kryzys systemu wiążą z odejściem od doktrynalnych założeń systemu

    • „reformatorzy” są przekonani, że system mogą uratować jedynie głębokie reformy, których wprowadzenie wiąże się z odrzuceniem niektórych dogmatów doktryny. „Reformatorzy” uważają, że system znajduje się w kryzysie na skutek zbyt kurczowego trzymania się dogmatów ideologicznych, które nie sprawdzają się w praktyce

  • „umiarkowani” i „radykałowie dzielą się ze względu na tło odmiennej diagnozy sytuacji i odmiennych strategii osiągania celu:

    • „umiarkowani” sądzą, że choć stary system jest w kryzysie, to jednak ciągle nie należy lekceważyć jego siły, aby nie zaprzepaścić już osiągniętego stopnia liberalizacji. Do celu generalnego należy dążyć metodą małych kroków

    • „radykałowie” uważają, że system jest już zbyt słaby, aby podnieść się z upadku. Dlatego należy stosować metody z arsenału klasycznej rewolucji, czyli w sposób gwałtowny, nawet z użyciem przemocy obalić starą elitę władzy i zaprowadzić nowe porządki

  • Jeżeli w starej elicie dominują „twardogłowi” a w kontrelicie „radykałowie” to szanse na pokojową rewolucję są niewielkie

  • Największe szanse na pokojową rewolucję demokratyczną pojawiają się, gdy starą elitą kierują „reformatorzy” a kontrelitą „umiarkowani”

  • „reformatorzy” zmierzają do kooptacji do starej elity części kontrelity, zyskując przy tym dwa cele:

    • Osłabienie kontrelity i możliwość izolowania skrzydła radykalnego jako „nieodpowiedzialnego” czy „awanturniczego”

    • Zwiększenie społecznej legitymizacji starej elity, co umożliwia wprowadzenie „niepopularnych” społecznie, choć koniecznych reform starego systemu, aby przywrócić mu zdolność reprodukowania

  • „Umiarkowani” z kolei podejmują grę z „reformatorami” starej elity w przekonaniu, że negocjacje przyspieszą liberalizację starego systemu do takiego punktu, w którym celowość utrzymywania starych, niedemokratycznych reguł gry utraci poparcie „reformatorów” starej elity

  • Linz i Stepan- „zastosowanie teorii „czterech graczy” może mieć zastosowanie jedynie w odniesieniu do demokratyzacji i liberalizacji reżimu totalitarnego i posttotalitarnego

  • Słabością „teorii czterech graczy” jest pomijanie reakcji społecznych na grę elit oraz dynamiki procesu paktowania elity i kontrelity wokół reguł systemowych

• Fazy demokratyzacji wg Rustowa:

• Faza początkowa- zostają uruchomione procesy transformacyjne. Faza początkowa daje się lepiej opisywać w kategoriach transformacji niż przejścia do demokracji, bowiem wiadomo, że stary system ulega rozpadowi, ale rezultat tego procesu jest w najlepszym przypadku niepewny. „Transformacyjna moc” danego procesu charakteryzuje się jego zdolnością do zmiany ancien regime’u na nowy system(bez przesądzania jaki to będzie system)

  • Ostry deficyt legitymizacyjny starego systemu

  • Masowe wycofywanie lojalności wobec instytucji i reguł gry dawnego systemu

  • Pojawienie się protospołeczeństwa obywatelskiego w formie luźno ustrukturalizowanych ruchów społecznych lub jednoczącego kontestację jednego ruchu, które wyrażają owe wycofywanie lojalności wobec starego systemu i przeniesienie jej na kontrelitę

  • Stary system nie może się już reprodukować

• Faza międzysystemowa- stary system przestaje funkcjonować, a zręby nowego systemu dopiero się tworzą. Jeśli owe zręby wskazują, że z biegnącej zmiany może się wyłonić system demokratyczny, to faza ta, podobnie jak następna lepiej da się opisać w kategoriach przejścia niż transformacji:

  • Reguły gry są niejasne, a granica między tym co jest dozwolone i niedozwolone jest płynna; stare reguły gry dzięki inercji jeszcze działają(aczkolwiek ich egzekucja jest już niewielka), zaś nowe reguły gry nie tylko nie są jeszcze przyswojone przez polityków, ale i przez społeczeństwo, ale nawet nie są do końca zdefiniowane

  • Ruch społeczny, stanowiący bazę polityczną kontrelity zaczyna się różnicować

• Faza konsolidacji- nowy system stabilizuje się, a obowiązujące w nim reguły gry są praktycznie jedynym dostępnym w życiu publicznym sposobem gry interesów i wartości:

  • Nowe reguły gry są na tyle rozpowszechnione i zinternalizowane, że stają się praktycznie jedynym regulatorem relacji nie tylko na poziomie makro, ale i poziomie mezzo(obszar działania społeczeństwa obywatelskiego)

  • Nowy system jest legitymizowany w tym sensie, że próby mobilizowania poparcia dla alternatywnego systemu( i alternatywnych reguł gry)nie znajdują istotnego poparcia ani w społeczeństwie obywatelskim, ani w zdemobilizowanej wcześniej części mas, które wycofały się w sferę prywatną

  • Relacje między instytucjami demokratycznego państwa a rozmaitymi agendami społeczeństwa obywatelskiego ewoluują od relacji antagonistycznych do nieantagonistycznych

• Linz i Stepan- faza konsolidacyjna jako „jedyna gra w mieście”- reguły gry stają się podstawą normatywną całego systemu, a także regulują działanie całego systemu

• Państwo korporacyjne:

  • Państwo korporacyjne- aparat wykonawczy, przechwytujący funkcje decyzyjne i inicjatywę legislacyjną, jest wypadkową trzech czynników:

    • Sprzeczności między szybkim umiędzynarodowianiem życia gospodarczego a lokalnym charakterem instytucji demokracji przedstawicielskiej: władza w tej sytuacji lokuje się w tych punktach systemu, z którymi negocjują międzynarodowe instytucje finansowe

    • Napięć społecznych towarzyszących przechodzeniu od socjalizmu do gospodarki rynkowej, mała drożność powstających dopiero kanałów artykulacji politycznej powoduje, że negocjowanie odbywa się bezpośrednio między administracją państwową a z interesów

    • Konieczności stworzenia swoistego amortyzatora, który by zapewnił ciągłość zmian, mimo zwrotów na publicznej scenie(np. w kierunku populizmu czy zwiększenia wpływów lewicy)

• Państwo korporacyjne gwarantem ciągłości reform

• Państwo korporacyjne stanowi swoisty system „władzy bez polityki” ze względu na depolityzację i technokratyzację rządzenia. Charakterystyczna jest również dwuznaczność prawa i sytuacja braku odpowiedzialności a także zatarcie granicy między władzą ustawodawczą a wykonawczą

• Zagrożeniem jest potencjalnie destabilizujący efekt połączenia dwóch elementów: parlamentu wybranego na podstawie proporcjonalnej ordynacji wyborczej oraz silnej prezydentury, co w efekcie może prowadzić do pojawienia się blokad legislacyjnych i zacierania się podziału władz a także polaryzacja wielopartyjnej nominalnie sceny politycznej i jej podział na dwa bloki o bardzo luźnej strukturze wewnętrznej- zwiększy to jeszcze bardziej dryfowanie systemu

• Aspekty państwa korporacyjnego warte podkreślenia:

  • Autorytarny charakter nadaje mu wymykanie się spod kontroli parlamentu oraz brak odpowiedzialności wynikający z przechwycenia przez aparat wykonawczy decyzji przysługujących normalnie wybieralnym elitom politycznym

  • Państwo korporacyjne cechuje się swoistą ciągłością ze starym reżimem- jest to ciągłość sposobu artykułowania interesów, a także ciągłości personalne

• Kapitalizm polityczny:

  • Kapitalizm polityczny łączy się z akumulowaniem kapitału za pomocą nie tylko działalności gospodarczej, ale też szczególnych związków z państwem

  • Fazy kapitalizmu politycznego w Polsce:

    • 1987-1989- struktury kapitalizmu państwowego służyły przede wszystkim przesuwaniu kapitału z sektora tradycyjnego(państwowego) do sektora nowoczesnego(prywatnego); służyła temu nieformalna prywatyzacja części przedsiębiorstwa państwowego z pozycją właściciela spółki prywatnej; spieniężenie władzy

    • 1990-1991- punktem zwrotnym stało się wdrożenie tzw. planu stabilizacji(1 stycznia 1990),a wraz z nim podniesienie cen, tzw. twarde finansowanie(z kredytem oprocentowanym powyżej poziomu inflacji) oraz wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotówki na dolara; redukcja popytu- zmiana na rynek konsumenta; dobrem rzadkim staje się pieniądz

  • Trzy „momenty” kapitalizmu politycznego:

    • Spekulacyjny kapitalizm finansowo- handlowy

    • Elementy feudalizmu( związane z wyłonieniem się swoistych „rodzin”, łączących grupy przedsiębiorstw z finansującymi je instytucjami i cementowanych względami lojalności oraz więzami politycznymi

    • Elementy socjalizmu- ryzyko operacji jest bowiem w dużym stopniu pokrywane przez budżet państwa

    • Wykorzystywanie przez prywatne firmy związków z administracją państwową dla otrzymywania zamówień bądź wymuszania zamówień od firm prywatnych(w zamian za świadczenia)

  • Klasa transferowa to klasa bogacąca się w II fazie; wykorzystuje ona otwarcie gospodarki, niską jakość prawa, słabość struktur kontroli, brak przygotowania nowych elit politycznych oraz zatarcie różnicy między interesem prywatnym i publicznym

  • Andrzej Kowalczyk- „polityka telefonizacji”:

    • Odwlekanie decyzji; korupcja przy kupowaniu licencji; wpływ względów pozamerytorycznych przy wyborze zachodniego partnera; kuriozalne konkursy,

  • Dylematy fazy transformacji:

    • Nasila się sprzeczność między stabilizacją ekonomiczną a transformacją- transformacja wymaga formowania kapitału, natomiast stabilizacja ekonomiczna uniemożliwia, prowadząc do recesji i w rezultacie do nowej, już o odmiennej morfologii fali inflacyjnej

    • W sferze polityki jest coraz wyraźniejsze rozchodzenie się rynku i demokracji

• Zagrożenia dla demokracji:

• „syndrom weimarski”- charakterystyczny sceptycyzm wobec własnych demokratycznych instytucji; pogłębiają się ponadto wątpliwości i niepokoje co do możliwości i sposobu przejścia od realnego socjalizmu do gospodarki kapitalistycznej; prowadzi on do rosnącej apatii i cynizmu, łączy się przede wszystkim w z zagrożeniami dla demokracji, jakie niesie za sobą sam proces zmian; jednym ze źródeł owych zagrożeń była konieczność demobilizacji tych samych form masowej artykulacji politycznej, które były w pierwszej fazie zmian nieuchronne i konieczne dla zapoczątkowania procesu transformacji, np. fundamentalizm polityczny; drugim zagrożeniem dla rodzącej się demokracji jest obowiązek wprowadzania wielu zmian „od góry”, np. prywatyzacji

  • Płynność relacji między rządem a urzędem prezydenta, „wbudowana w system polityczny”; z założenia płynność ta miała stanowić bezpiecznik przebiegu zmian, co łączyło się z przejściem przez instytucję prezydenta roli gwaranta, którą poprzednio spełniała partia komunistyczna- która była równie słabo sformalizowana

  • Populizm miałby rozładować frustracje i resentymenty związane z brakiem masowego uczestnictwa w polityce poprzez styl populistyczny prezydentury

  • Próbując komenderować- w sposób nieunormowany- „biurokratami” i ekspertami w imieniu „mas” i zamiast ich autentycznej politycznej partycypacji- nie ma już miejsca dla społeczeństwa obywatelskiego w sensie gramsciańskim, odrzucającego hegemonię panującej elity

• Wybór drogi kapitalizmu:

  • Szkoły dotyczące drogi, jaką podążać ma kapitalizm:

    • Agenda rządowa zajmująca się kwestią prywatyzacji traktuje kapitalizm przede wszystkim jako strukturę zindywidualizowanych i zbywalnych praw własności; kwestie legitymowanego i nielegitymowanego typu kapitału, tempa operacji, form kontroli politycznej, wyceny majątku i zakresu przywilejów dotychczasowych pracowników prywatyzowanych przedsiębiorstw

    • Kapitalizm traktuje się jako szczególną sytuację formowania kapitału i szczególny typ wzrostu gospodarczego; określona struktura praw traktowana jest jako konieczny, ale nie jedyny warunek; ważne jest tworzenie nowych powiązań między sektorami gospodarczymi- umożliwienie przesuwania kapitału do rodzącego się sektora prywatnego i przyspieszenie formowania kapitału do dalszej prywatyzacji

  • Zarzuty wobec polityki gospodarczej dotychczasowych rządów:

    • Zbyt wczesna uniwersalizacja reguł gry gospodarczej: należało uprzywilejować sektory o największym potencjale transformacyjnym i największej zdolności akumulacyjnej

    • Zbyt wczesne ataki na tzw. spółki nomenklaturowe, które, przy wszystkich swoich wadach stanowiły hybrydową formę wiążącą sektor prywatny z państwowym

    • Zbyt wczesna wymienialność złotego na dolara przy zbyt małych rezerwach dewizowych państwa

    • Stosowanie podejścia prawniczego w kwestii prywatyzacji zamiast podejścia ekonomicznego, dynamicznego i formułowanego przede wszystkim w kategoriach aktywizacji rezerw i kreowania kapitału

• Sprzeczności gospodarki:

  • Sprzeczność między prawniczym a ekonomicznym podejściem do budowania kapitalizmu „od góry”- w krótkiej perspektywie jest to sprzeczność między doraźną stabilizacyjną polityką rządu a ekonomiczną transformacją

  • Recesyjne efekty polityki stabilizacyjnej

  • Wpływ recesji na formowanie kapitału

  • Groźba powrotu tendencji inflacyjnych; inflacja korekcyjna jako sposób walki z inflacją, czyli podniesienie cen blisko bariery popytu

• Dylematy polityki:

  • W dłuższej perspektywie czasowej jest to sprzeczność między dylematami budowania demokracji przy słabo rozwiniętym społeczeństwie obywatelskim i przy konieczności odgórnego budowania nowych rozwiązań strukturalnych oraz projektowania ról społecznych i interesów

• Dysfunkcjonalne znaczenie wzorów myślowych w procesach zmiany społecznej zostało niedawno obszernie udokumentowane przez wydarzenia w Europie Wschodniej i Centralnej- rewolucje 1989, upadek komunizmu i jego następstwa

• Jedną z przeszkód, barier lub tarć(Etzioni) w przejściu do realnego socjalizmu do demokratycznego, rynkowego społeczeństwa jest powszechny syndrom osobowościowy, który nazywa się „mentalnością socjalistyczną”

• Realny socjalizm kształtował osobowość na dwa sposoby:

  • Swoje piętno odciskały socjalistyczne instytucje, formy i struktury organizacyjnie; proces ten dokonywał się przez długotrwałe wyrabianie nawyków, indoktrynację, „kontrolę myślenia”(Koestler) i wprowadzenie do umysłów ludzi fałszywej „rzeczywistości ideologicznej”’ doprowadzono do tego, że ostatecznie osiągnęła ona poziom bezrefleksyjnych motywacji , podświadomości głębokich kodów psychologicznych

  • Istniał chyba jeszcze silniejszy pośredni mechanizm powstawania „ludzi reakcji adaptacyjnych” lub mechanizmów obronnych, tworzonych przez ludzi jako sposoby radzenia sobie z socjalistycznymi warunkami; te formy i mechanizmy adaptacyjne, dowiódłszy swojej skuteczności, uległy głębokiemu osadzeniu i spetryfikowaniu w powszechnej świadomości

• Mokrzycki: „czterdziestopięcioletni okres >>budowania socjalizmu<< przekształcił polskie społeczeństwo znacznie głębiej, niż można by oczekiwać, mając na uwadze ciągły opór Polaków wobec rządów komunistycznych”

• Antynomie „mentalności socjalistycznej”

  • Ludzie wykazują zasadniczo odmienne nastawienie do pracy- niedbalstwo, nieefektywność, absencja, tak typowe dla pracowników przedsiębiorstw państwowych, zaskakująco kontrastują z dyscypliną, dbałością i pracowitością przejawianą przez ludzi zatrudnionych w sektorze prywatnym

  • Kontrast pomiędzy obszarem pracy jako takim a życiem osobistym- wyuczona bezradność, niechęć do podejmowania decyzji, przenoszenie odpowiedzialności, nacisk na bezpieczeństwo i egoistyczne korzyści, które dominują w publicznych instytucjach, przedsiębiorstwach kontrastują z samodzielnością, inicjatywą, innowacyjnością i gotowością do podejmowania ryzyka

  • W środowisku fizycznym zaniedbywanie czy lekceważenie państwowej lub publicznej wspólnej własności jest wyraźnie rozbieżne z wręcz nadmierną troską i zainteresowaniem własnością prywatną

  • W obszarze aspiracji, ambicji i nadziei premiowanie pasywizmu, konformizmu, uległości i przeciętności w rolach publicznych wyraźnie nie przystaje do nastawienia na sukces, samorealizację i indywidualne osiągnięcia w życiu prywatnym- te pierwsze prowadzą do fatalizmu i poczucia beznadziei w sprawach publicznych, postawy „poczekamy zobaczymy” i „syndromu pasażera na gapę”, ludzie niechętnie angażują się w życie publiczne, ponieważ nie widzą żadnego realnego sposobu, w jaki mogliby cokolwiek zmienić, a równocześnie wyraźnie dostrzegają ryzyko i cenę związaną z aktywizmem. „Orientacja fatalistyczna(…) jest w ten sposób wyuczoną (i racjonalną) odpowiedzią na odległą, kapryśną i obojętną władzę narzuconą z zewnątrz”(Thompson, Ellis, Wildavsky), natomiast S. Ossowski nazywa to „syndromem liliputa”

  • W domenie polityki panuje powszechna nieufność wobec oświadczeń publicznych, krytycyzm wobec mass mediów i sceptycyzm wobec apeli politycznych, czemu towarzyszy naiwna gotowość do bezkrytycznej wiary w pogłoski, plotki i przepowiednie przekazywane nieoficjalnymi kanałami. Ci sami ludzie, którzy mówią „telewizja kłamie” czy „w prasie prawdziwe są tylko nekrologi”, w największym stopniu są podatne na najbardziej niedorzeczne mity, a jeżeli roznoszą je przyjaciele czy rodzina to są skłonni działać na ich podstawie

  • Władze, zarówno centralne jak i lokalne, postrzega się jako obce i wrogie, rząd widzi się jako arenę spisków, oszustwa i cynizmu, a przynajmniej głupoty i niekompetencji. Jednocześnie przecenia się i idealizuje prywatne koneksje, kontakty i lojalność w pracy, między przyjaciółmi i w domu

• Charakterystyczne wzory działania w społeczeństwach komunistycznych:

  • Rozdział tego, co ludzie mówią, i tego co ludzie faktycznie robią; o zadziwiającej różnicy pomiędzy tym, co się głosi , a tym, jak działa między deklaracjami a zachowaniem

  • „podwójne standardy”- jeden z nich określa się mianem działań fałszywych lub pozornych(Lutyński)- terminy te oznaczają niezrozumiałe działania o charakterze rytualnym, pozbawione w ogóle jakiegokolwiek wewnętrznego znaczenia lub celu. Ich bezznaczeniowość jest jasno dostrzegana przez działające jednostki, ale również paradoksalnie, przez władze, które ich oczekują lub wymagają

  • Inna odmiana podwójnego standardu wiąże się nie tyle z działaniami , ile z mówieniem; mówi się czasem o „pustosłowiu” lub bardziej o „strukturach zorganizowanego kłamstwa”(Ash). Pojęcie to opisuje rozdział pomiędzy tym, co mówi się na forum publicznym, a tym co mówi się prywatnie

  • Nieustannie podejmowane próby przechytrzenia systemu lub „wygrania z systemem”. Socjologowie nazwali to „pasożytniczą innowacyjnością”(M. Marody). W odniesieniu do zwykłego oszustwa jest to eufemizm, może ona jednak przybierać bardziej subtelne formy; jedną z nich jest poszukiwanie luk w regulacjach prawnych- zadanie łatwe, jeżeli weźmie się pod uwagę chaos legislacyjny, antynomie niespójności i nadmiernie kazuistyczny, szczegółowy charakter „prawa socjalistycznego”; inny mechanizm wytwarza rozpowszechnione „zinstytucjonalizowane omijanie reguł”, które to omijanie jest częściowo możliwe za sprawą celowo luźnego lub nieskutecznego egzekwowania prawa

  • Rozpowszechniona niechęć do podejmowania odpowiedzialnych decyzji lub gotowość do podejmowania ich tylko w taki sposób, który pozwala uniknąć odpowiedzialności; istnieje tendencja do przekazywania odpowiedzialności z jednoczesnym żądaniem od władz opieki, zapewnienia bezpieczeństwa socjalnego i innych bezpłatnych korzyści- syndrom ten nosi nazwę „przedłużonego infantylizmu”, a jego odwrotnością jest postawa paternalistyczna przyjmowana często przez władzę

  • Ostatni zbiór działań jest wynikiem „zawistnego egalitaryzmu”. Ideologia socjalistyczna z jej naciskiem na prymitywny egalitaryzm, który dobrze wyraża slogan „wszyscy ludzie mają jednakowe żołądki”, zaszczepia rodzaj instynktu przeciwko nadzwyczajnym osiągnięciom, nadmiernym zyskom, wyjątkowym sukcesom

6. Nierówności społeczne, stratyfikacja społeczna:

Nierówność społeczna - wynika z przynależności do różnych grup albo z zajmowania różnych pozycji społecznych , a nie z racji jakichkolwiek cech cielesny czy psychicznych . Ważne jest to że ta nierówność dotyczy nierówny , łatwiejszy lub trudniejszy dostęp do cenionych społecznie dóbr.

Społecznie cenione dobra – dobra powszechnie upragnione , których zasób jest ograniczony i dlatego ze jest ograniczony to jest ceniony i kółko się zamyka ! Do najważniejszych należy :

1. Bogactwo – dobra materialne :

• Niezbędne do zaspokojenia elementarnych potrzeb (jedzenie , ubrania ) oznacza to , że chęć posiadania bogactwa ma wartość naturalną

• Wartość kulturowa , wartość autonomiczna - chęć posiadania bogactwa by żyć ponad miarę , fetyszyzacja samego posiadania , ubieranie się u Prady

• Dobra są ograniczone w sensie absolutnym ( nie ma bo nie ma ) i w sensie relatywnym (ciągle nam mało , w raz z jedzeniem wzrasta apetyt)

• Dobra pomagają zdobyć inne społecznie cenione dobra

1. Władza :

• Poczucie siły , potęgi , znaczenia - przyczyny autoteliczne

• Władza wymienialna na inne dobra – przyczyna instrumentalna

• Dobro rzadkie bo kto by miał władzę jakby każdy z nas rządził

• Władzę ma się w stosunku do kogoś innego , stosunek podrzędności i nadrzędności

1. Prestiż :

• Szacunek , uznanie , akceptacja, sława , aplauz

• Przywiązujemy wagę ponieważ wiąże się to z jaźnią odzwierciedloną , wybieramy mniemanie o sobie patrząc na to jak widzą nas inni , a podwyższenie samooceny daje nam wartość autoteliczną

• Wartość instrumentalna - dobro wymienialne na inne

Przedstawione wyżej trzy dobra dzielą ludzi najbardziej , są najważniejsze przy generowaniu nierówności społecznych. A oto mniej istotne wartości cenione przez nas :

1. Wykształcenie

• Zaspakajanie impulsu ciekawości – satysfakcja autoteliczna

• Pomoc w stosunku do trzech wartości powyżej – satysfakcja instrumentalna

• Pomaga w uzyskaniu władzy – tzw . władza eksperta

• Ograniczone i rzadkie są : urządzenia , instytucję , dostęp do wiedzy i umiejętności , ograniczenia indywidualne , zasoby motywacji , energii , przygłupowość.

• Regulacja kulturowa – różne społeczności różnią się akcentem kładzionym na wykształcenie jako na wartość . pan zacny Bourdieu określa to jako kapitał kulturowy , ale o tym pożniej i szerzej

1. Sprawność fizyczna i zdrowie

• Wartośc autoteliczna – dobre samopoczucie , samoistna satysfakcja

• Warunek sine qua non wszystkich innych wartości , bo choroba i niepełnosprawność w dużym stopniu utrudniają dostęp do tych cenionych wartości

• Społeczeństwo kładzie duży naciska na sprawność i zdrowie , parafrazując pana bourdieu , można rzec : oto kapitał kultury fizycznej

Konwersja kapitału – zdobycie lub podwyższenie przez jednostkę lub grupę społecznie cenionych zasobów jednego rodzaju dzięki posiadaniu zasobów innego rodzaju ( wiedza , etc)

Idea stratyfikacji społecznej .

Omówione dobra mają charakter stopniowalny, gradacyjny. Można ułożyć z nich drabinę , hierarchię.

Hierarchia społeczna – przewaga jednych osobników , jednostek nad innymi , hierarchia od milionera do bezdomnego .

Kategoria statystyczna – zbiór jednostek podobnych pod względem jednej cechy i różniącej się od innych , po prostu możemy policzyć ile jest milionerów i bezdomnych

Warstwa statystyczna - to co wyżej , ale gdy określimy przedziały liczbowe , np. zarobków

Grupy i pozycję różnią się dostępem lub szansami dostępu do cenionych wartości (bogactwo , etc) . Mądry nasz Maks Weber ujął to jako szanse życiowe.

Szanse życiowe – prawdopodobieństwo uzyskania społecznie cenionych dóbr .

Stratyfikacja społeczna – uwarstwienie , hierarchia warstw społecznych o większym lub mniejszych szansach dostępu do jakiegoś społecznie cenionego dobra . Wyróżniamy stratyfikacje grupową i indywidualną .

1. Zbieżność hierarchi stratyfikacyjnych – sytuacja w której wysoka, niska pozycja jednostki lub grupy na jednej z drabin nierówności społecznej odpowiada wysokiej , niskiej pozycji w ramch innych hierarchii stratyfikacyjnych – student i biedny i bez prestiżu i bez zdrowia i bez władzy

2. Dysharmonia – grupa lub jednostka odmiennie sytuowana na drabinach stratyfikacyjnych , pani w dziekanacie może i ma władzę , ale prestiżu żadnego .

Mówiąc prościej, stratyfikacja oznacza, że każde społeczeństwo ma pewien system rang: pewne warstwy stoją wyżej, inne zaś niżej. Ich suma stanowi system stratyfikacyjny danego społeczeństwa.

Historia zna cztery podstawowe systemy stratyfikacji społeczeństw ludzkich: niewolnictwo, system kastowy, system stanowy i system klasowy.
Funkcje i geneza nierówności .

Nierówność społeczna jest zjawiskiem, które szczególnie mocno dotyka sfery ludzkich interesów i angażuje silne emocje.

Ideologie nierówności :

1. IDEOLOGIE ELITARYSTYCZNE (arystokratyczne) – głoszą, że istnieją takie grupy, które z samej swojej natury są ,,wyższe’’ od innych i dlatego muszą mieć wyższą pozycję w społeczeństwie, co wyraża się w ich całkowicie uzasadnionych przywilejach, przez urodzenie , ideologie rasistowskie i nacjonalistyczne – kasty, pochodzenie , szamani

2. IDEOLOGIE EGALITARNE (formułowane przez grupy upośledzone lub w ich imieniu) – podkreślają równość ludzi, żądając – w zależności od radykalizmu sformułowania:

• albo równości warunków życia – identyczne warunki życia dla wszystkich

• albo równego zaspokojenia minimalnych potrzeb – ponad tym poziomem są dopuszczalne nierówności

• albo równości startu i szans życiowych

• albo równości wobec prawa – identyczny poziom odpowiedzialności, koncepcja prawa naturalnego – Rousseau , dziś traktowana jako warunek normalnego funkcjonowania, demo.

• albo równości praw podmiotowych( obywatelskich , socjalne , polityczne)

1. IDEOLOGIA MERYTOKRATYCZNA (ang. ,,merit’’ – zasługa) – głosi, że nierówności są o tyle usprawiedliwione:

• ile są efektem własnych zasług (wysiłek, nakład pracy, poniesione koszty i wyrzeczenia, umiejętności lub predyspozycje)

• oraz korzyści, jakie działalność jednostki przynosi społeczeństwu

Nierówność społeczna jest swoistym wynagrodzeniem za własny wysiłek nakładu pracy, ale również poniesionych kosztów i wyrzeczeń, a także dysponowanie pewnymi szczególnymi a rzadkimi w społeczeństwie talentami, umiejętnościami lub predyspozycjami i społeczną przydatność. Traktowanie niepowodzeń jak nieudolność .

Teorie nierówności:

1. funkcjonalna teoria nierówności :

• nierówność jako zjawisko odwieczne , nieusuwalne , niezbędne do istnienia i funkcjonowania społeczeństwa

• teoria panów Davisa i Moore’a – wszystkie , ale to wszystkie społeczeństwa cechują się nierównością społeczną , dotyczy to teraźniejszości i nie można stwierdzić jak będzie w przyszłości i tym samym nie stwierdza że ona konieczna i uniwersalna i wieczna jest

• różne zawody mają doniosłość funkcjonalną – w różnym stopniu przyczyniają się do zaspokojenia wymogów funkcjonalnych społeczeństwa

• różne zawody wymagają większych lub mniejszych zdolności , talentów, wrodzonych predyspozycji, a ponad to dłuższego bądź krótszego kształcenia i treningu dającego niezbędne umiejętności i kompetencję

• kształcenie i trening oznacza ponoszenie pewnych kosztów i wyrzeczeń

• jedyny sposób aby skłonić ludzi do podjęcia szczególnych kosztów i wyrzeczeń jest kwestia dobrych zarobków

• obsadzenie jednostek na ważnych stanowiskach jest mega wymogiem każdego społeczeństwa (? ) pewna nie jestem

• tylko istnienie nierówności zapewnie motywacje do niezbędnego kształcenia i treningu

• krytyka : różne zawody są wzajemnie komplementarne – uzupełniają się , więc trudno znaleźć te najważniejsze , lepszym rozwiązaniem byłoby wyróżnienie tych zawodów które są niezastępowane np. lekarz zastąpi pielęgniarkę , lecz ona nie zastąpi lekarza , po za tym każda jednostka powinna mieć ten sam start , a tak nie będzie , ludzie również nie kierują się tylko motywacjami instrumentalnymi , ważne jest dla nich też bezinteresowność, własna przyjemność

1. Teoria skumulowanych przewag:

• Źródło nierówności widzi w dominacji i władzy

• Nierówność to efekt szczególnych warunków historycznych

• Dziedziczenie pozycji społecznych :

- kapitału w znaczeniu ekonomicznym

- kapitału kulturowego – ogłada , język , zachowanie , nawyki

- kapitał społeczny – znajomości , kontakty

Determinizm technologiczny – pogląd, że głównym czynnikiem decydującym o rozwoju społeczeństwa i znaczącym kolejne fazy historii ludności są odkrycia , wynalazki i innowacje techniczne

Akumulacja przewag i upośledzenia – tendencja do podwyższania raz osiągniętej wyższej pozycji społecznej oraz przeciwnie do pogłębiania do degradacji ,gdy spadło się ona pozycje niskie . Metaforycznie - teza Mateuszowa .

Jeżeli ktoś raz uzyskuje pewne przewagi i przywileje , to wraz z tym zdobywa szansę dalszego powiększania się tych przewag i przywilejów, oto skąd to się bierze :

• przywileje są transferowalne

• gdy ktoś ma majątek może go pomnażać

Proces odwrotny ! – ulęgają pogłębiającej się marginalizacji .

Słaby punkt teorii akumulacji – mówi o tym, co się dzieje, kiedy ktoś już uzyskał przewagę – wysoką pozycję społeczną, członkostwo w uprzywilejowanej grupie. Dobrze opisuje, jak nierówności rosną, bieguny przywilejów i upośledzenia rozchodzą się, a dystanse społeczne powiększają

Nie odpowiada jednak na pytanie – jak takie nierówności zaczynają się, kiedy i w jaki sposób się rodzą?

ZRÓŻNICOWANIE SPOŁECZNE –

• jest negacją identyczności i odpowiednikiem szczegółowego podziału

• jako proces jest wyłanianiem się nowych podziałów i ról

Zróżnicowanie społeczne jest podstawowym aspektem każdej struktury społecznej:

• każda istota ludzka pełni jakąś rolę i można ją sklasyfikować w ramach określonego podziału

• zróżnicowanie społeczne tkwi u podłoża zjawiska role-set (R. Merton) czyli wielości ról

• podział pracy to podstawa funkcjonowania wszystkich instytucji społecznych – rodzaj zróżnicowania społecznego

NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNE

1. RÓWNOŚĆ WOBEC PRAWA :

• każdy człowiek podlega tym samym regułom i powinien być karany w ten sam sposób, niezależnie od pochodzenia społecznego, narodowości, wyznania czy płci

• koncepcja prawa naturalnego J.J. Rousseau - naturalnym stanem rodzaju ludzkiego jest równość

• Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (Rewolucja Francuska) „ludzie rodzą się i pozostają wolni i równi pod względem ich praw...”

2. RÓWNOŚĆ SZANS :

• hasło wykreowane przez teoretyków liberalizmu

• ten sam start, a co potem zależy od zasług

• nagrody rozdzielane według zasług

• MERYTOKRACJA- każdemu według zasług

• Wykorzystywanie tego modelu nierówności w badaniach nad ruchliwością społeczną

3. MODEL NIERÓWNOŚCI OPARTY NA ZAKWESTIONOWANIU RÓWNOŚCI SZANS

• oparty na prywatnej wartości i ideologii sukcesu

• marksiści i myśliciele socjalistyczni - postulowali oni równość warunków - każda jednostka powinna tym samym stopniu uczestniczyć w podziale dóbr, niezależnie od wydatkowanych przez siebie nakładów oraz posiadanego talentu, zasług i własnych zdolności

• krytyka merytokracji- oferuje ludziom równość szans by ich usytuować w hierarchii

• - pojęcie „równości szans” wykorzystuje się w badaniach nad ruchliwością społeczną

Stratyfikacja jest formą nierówności!!!

Stratyfikacja społeczna wg Bergela :

• - stratyfikacja jest obiektywnym rezultatem oceny

• - stratyfikacja wskazuje porządek, relatywną pozycje rang i ich dystrybucję w systemie oceny. Jeżeli oceniane są jednostki bez względu na ich przynależność grupową, możemy mówić o stratyfikacji indywidualnej, jeżeli grupy są elementem oceny mówimy o stratyfikacji grupowej.

• Barber:

• - „stratyfikacja „produkt interakcji” zachodzącej między zróżnicowaniem a oceną społeczną”

• - zjawisko ugruntowane na wspólnocie moralnej

DWA ROZUMIENIA STRATYFIKACJI:

1. STATYCZNE „wzór” kategorii zróżnicowanych pod względem przywilejów społecznych

2. PROCES - proces wyznaczający ludziom ich miejsce w hierarchii statusu

Trzy tradycje badań nad stratyfikacją społeczną:

WEBER

• - wielowymiarowe podejście do stratyfikacji

• - „Wirtschaft und Gesellschaft” – klasy, stany i partie

• - definicja klasy społecznej wg Webera:

1. „ o klasie mówimy tam, gdzie: 1. wielu ludziom wspólny jest swoisty element determinujący ich szanse życiowe, o ile 2. elementów określony jest włączenie przez ekonomiczne interesy wiążące się z posiadaniem dóbr oraz interesy zarobkowe i to 3. w warunkach rynku – dóbr lub pracy”

• zakłada on występowanie uniwersalnych mechanizmów wymiany rynkowej

• szerokie rozumienie własności

• wyznacznik pozycji społecznej:

1. monopolizacja szans rynkowych przez różne klasy społeczne (wykorzystał to później Parkin - pojęcie „zamykania się” grup uprzywilejowanych, podejmowanego w odpowiedzi na strategie „uzurpacji” ze strony klas niższych)

2. wymiar prestiżu

3. stratyfikacja prestiżu (hierarchia) rodzi się w świadomości, a uzewnętrznia się w zachowaniach i gestach :

- koniecznym warunkiem wyłaniania się hierarchii prestiżu stanowi wspólnota wartości i norm

- wspólnotowy charakter grupy zespala członków i mobilizuje do działania

- władza to 3 podstawowy wymiar stratyfikacji społecznej (2 rodzaje władzy: ekonomiczna oraz uwarunkowana „honorem”)

• - podkreśla niezależny charakter nierówności oparty na władzy

• - rozpatrywał nierówność władzy jako odzwierciedlenie systemu organizacji społecznej

• - nierówność związana z władzą staje się coraz ważniejsza (bo w rozwiniętych społeczeństwach rynkowych nierówności społeczne w coraz większym stopniu będą się koncentrowały wokół systemu politycznego i władzy, inaczej niż w społeczeństwach stanowych i kastowych, gdzie najważniejsza była struktura warstwowa)

WARSZTATY BADAŃ TERENOWYCH:

• USA – ojczyzna badań nad stratyfikacją

• AMERICAN DREAM okazał się tylko nierealnym snem, to spowodowało, Ŝe badania nad stratyfikacją zaczęto realizować według pewnego schematu – zaczynając od zdefiniowania problemów socjalnych, wynikających z urbanizacji, masowego napływu imigrantów i rozwoju przemysłu – stworzenie siatki pojęciowej i kategorii interpretacji tych zjawisk

• - Badania nad strukturą społeczną przeprowadzone w społecznościach lokalnych :

1. Robert i Helen Lynd w Middletown (techniki badawcze: wywiad, obserwacja, analiza materiałów źródłowych); stwierdzili obecność 2 klas: klasy „robotniczej” i klasy „ludzi biznesu”; najważniejszy czynnik stratyfikacji – zasoby materialne i władza.

2. W latach 1945-53 opublikowano 333 artykułów i książek omawiających wyniki community studies

3. Warner, miasto Janesville; status kluczowy element stratyfikacji społecznej, który definiowali jako „najogólniejsze pojęcie, odnoszące się do usytuowania zachowań lub pozycji jednostek w każdej grupie społecznej”; wielowymiarowe podejście społeczeństwa są wypadkową wielu rankingów i analiza każdego z nich wymaga odniesienia do innych wymiarów; Metoda „oceniającego uczestnictwa” Evaluated Participation (E.P.) składa się z takich badań jak: matched agreement (odtwarzanie z relacji informatorów ich subiektywnych map hierarchii społecznej), ocena symbolicznego usytuowania respondentów, ocena społecznej reputacji, ocena statusu przez porównanie jednych respondentów z innymi, proste zakwalifikowanie do klasy społecznej (simple assingment) oraz ocena ze względu na instytucjonalne oceniane uczestnictwo (stowarzyszenia, kliki, kościoły); prowadzący badanie mili z góry narzucany scenariusz wywiadu; wniosek: Jonesville jest skrystalizowanym układem klasowym, 5 kategorii: klasa wyższa, klasa wyższa średnia, klasa niższa średnia, klasa wyższa niższa, klasa niższa niższa

FUNKCJONALNA TEORIA ODNIESIENIA:

• Kingsley Davis i Wilibert E. Moore

- Nierówności są koniecznym warunkiem normalnego funkcjonowania organizmów społecznych i musi istnieć gdyż zaspokajają żywotne potrzeby i są warunkiem zdrowia każdego systemu

1. Funkcjonowanie społeczeństwa opiera się na podziale pracy, którego podstawą jest hierarchia stanowisk i pozycji zawodowych o niejednakowej ważności

2. Większa ważność podnosi rangę pozycji, ale z kolei wyższe pozycje pociągają za sobą konieczność ponoszenia odpowiednio wyższych nakładów

3. Warunkiem efektywności systemu jest osadzenie wyższych i niższych pozycji przez odpowiednie jednostki. Musi istnieć mechanizm wynagrodzenia: zapewnia optymalną selekcje kandydatów, motywacja ludzi.

4. Mechanizm wynagrodzenia istnieje, a jest nim dystrybucja rzadkich dóbr oraz uprawnień

5. Efektem działań tych mechanizmów jest: stratyfikacja społeczna oraz skuteczna metoda wyłaniania utalentowanych jednostek

Parsons

• stratyfikacja społeczna to rezultat i odzwierciedlenie wspólnego systemu wartości, co wynika z przyjęcia fundamentalnych przesłanek, Ŝe wszystkie działania zorientowane są na osiąganie celów, a w związku z tym mają charakter normatywny i podlegają ocenie

• - orientacje tworzą zintegrowany system wartości

• - stratyfikacja jest nie tylko aspektem świadomości, ale normą i zobowiązaniem moralnym

• - STRATYFIKACJA – w aspekcie oceny: zaszeregowanie jednostek składowych systemu zgodnie z normami wspólnego systemu wartości

• Poświęcił osobną uwagę klasyfikacji społeczeństw pod kątem przypisania ich do róŜnych syndromów wartości. Nadrzędne syndromy wartości związane są z:

a) Adaptacją

b) Osiąganiem celów

c) Integracją

d) Podtrzymywaniem wzorów

Funkcjonalna konieczność uwarstwienia:

Społeczeństwo jako mechanizm funkcjonujący musi w pewien sposób przydzielić swym członkom pozycje społeczne i skłoni ich ich do wykonywania związanych z tymi pozycjami obowiązków. Musi więc zatroszczyć się o motywacje w dwóch różnych aspektach :

1. Zaszczepić właściwym osobom pragnienie objęcia w określonych pozycji (system rywalizujący)

2. A gdy je obejmą zmotywować do obowiązków płynących z określonej pozycji(system nierywalizujący)

Ważne jest kto zajmuję jaką pozycję , ponieważ niektóre z nich potrzebują szczególnych uzdolnień , a ich wykonywanie musi być bardzo sumienne. Konieczne jest zatem aby społeczeństwo dysponowało:

1. Pewnymi rodzajami nagród, które motywują

2. Pewnymi sposobami rozdzielania tych nagród

Nagrody i ich rozdział stają się elementem porządku społecznego dając początek uwarstwieniu.

Czym są te nagrody ? :

1. To co przyczynia się do istnienia i wygody

2. Tym co służy dobremu nastrojowi

3. Tym co wpływa na samoocenę i rozwój ego

Nagrodami trzeba dysponować różnie : w zależności od zajmowanej przez jednostkę pozycji.

Nagrody są wbudowane w pozycję . Gdy chcemy zająć jakąś pozycje wiemy jakie wynagrodzenie nas czeka .

Z pozycja wiążą się również obowiązki jakie należy wykonywać.

Prawa i prerogatywy różnych pozycji muszą być nierówne, zatem społeczeństwo jest ROZWARSTWIONE .

Nierówność społeczna więc jest nieświadomie wypracowanym sposobem , dzięki któremu społeczeństwa zapewniają sobie starannie obsadę najważniejszych pozycji przez najlepiej przygotowane osoby.

Mówiąc najprościej – nierówność pojawia się bo ktoś musi być babcią klozetową , a ktoś panią w dziekanacie. Bo nie każdy ma zdolności uprzykrzania życia studentom ;)

Dwie determinanty rangi pozycji ( pozycję mają największą rangę gdy):

1. Najważniejsze w danym społeczeństwie

2. Wymagają największego przygotowania i zdolności

Różnice doniosłości funkcjonalnej:

Należy strzec się by pozycje mniej doniosłe nie konkurowały skutecznie z bardziej doniosłymi. Pozycja łatwa do obsadzenia , nawet gdy jest ważna, nie musi być zbyt super wynagradzana. Natomiast pozycja ważna, lecz trudna do obsadzenia musi być dobrze wynagradzana, by ktoś zechciał ją objąć.

Potrzebne są umiejętności by wykonywać powierzone zadania z racji zajmowania jakiej pozycji. Aby uzyskać kwalifikację należy:

1. Mieć zdolności wrodzone

2. Przejść szkolenie

Uwarstwienie a podstawowe funkcje społeczne :

Religia – potrzeba religii znajduję się w fakcie że jedność społeczeństwa ludzkiego osiągana jest dzięki wspólnocie ostatecznych wartości i celów. Księża zajmują wysoką pozycje . Jednak nie osiągają pełnej kontroli . Oto czynniki temu zapobiegające :

1. Zasób kompetencji technicznych koniecznych dla pełnienia obowiązków religijnych jest niewielki. Nie są wymagane zdolności naukowe .

2. Brak jakiejkolwiek konkurencji.

Rząd – rola niezbędna i wyjątkowa dla społeczeństwa.

1. Organizuje społeczeństwo na gruncie prawa i władzę zwierzchnią

2. Obowiązkiem jest egzekwowanie norm, planowaniu , kierowaniem społeczeństwa.

3. rozbudza zainteresowanie światem doczesnym;

4. wewnętrzne funkcje rządu:  egzekwowanie norm, arbitraż konfliktowych interesów etc.,

5. Zewnętrzne funkcje rządu : prowadzenie wojen i dyplomacji (rząd działa w imieniu całego społeczeństwa, ma monopol przemocy i w obrębie swego terytorium kontroluje wszystkie jednostki)

6. urzędnik- ma władzę zwierzchnią- wydaje rozkazy

7. obywatel- jest podmiotem tej władzy- musi się podporządkować

8. władza jest bardzo wyraźnie związana z pozycja polityczna- nierówność polityczna decyduje o wszelkiej nierówności(ale tak nie zawsze)

BOGACTWO – WŁADZA – PRACA. Każda pozycja zapewnia środki do życia. Wysokość zysku staje się wiec głównym wskaźnikiem statusu społecznego. Pozycja nie dlatego daje władze i prestiż , że płyną z niej wysokie dochody, wysokie dochody płyną z niej dlatego, że jest ona funkcjonalnie ważna lub z jakiegoś powodu nieliczna. Ekonomicznym źródłem władzy o prestiżu nie jest dochód a głownie dobra kapitałowe. pozycje wymagające dużych umiejętności technicznych zapewniają wysokie nagrody bo przyciągają i motywują kształcenie się osób uzdolnionych

pozycje zajmowane przez osoby o kompetencjach technicznych znacznie różnią się rangą- np. stopień specjalizacji.

Wiedza techniczna . Pozycje wymagające dużych umiejętności technicznych zapewniają wysokie nagrody bo przyciągają i motywują kształcenie się osób uzdolnionych

pozycje zajmowane przez osoby o kompetencjach technicznych znacznie różnią się rangą- np. stopień specjalizacji

Odmiany systemów uwarstwienia:

 -          stopień specjalizacji- oddziałuje na pozycję i wielorakość gradacji władzy i prestiżu; wpływa na stopień wybicia się poszczególnych funkcji w systemie rywalizacji- bo dana funkcja nie może zostać wyniesiona w hierarchii jeżeli nie wyodrębniła się strukturalnie od innych funkcji

typy skrajne: wyspecjalizowany, nie wyspecjalizowany

 -          nacisk funkcjonalny

gdy na religię- sztywność powodująca ograniczenie specjalizacji, przez to rozwoju techniki, zahamowaniu ulega ruchliwość społeczna i rozwój biurokracji

gdy słabnie zainteresowanie religią- rozwój pozycji ekonomicznych i technicznych, podnosi się ich status

także np. nacisk na funkcje rodzinne

typy: rodzinny, autorytarny( teokratyczny- religijny, totalitarny- świecki), kapitalistyczny

 -          rozpiętość dystansów społecznych

typy skrajne: egalitarny, nie egalitarny

 -          zakres szans

typy skrajne : ruchliwe(otwarte), stabilne( zamknięte)

 -          stopień solidarności warstwowej

typy skrajne : klasy zorganizowane, klasy nie zorganizowane

 warunki zewnętrzne:

dany system uwarstwienia w aspekcie każdej z tych różnic zależy od dwóch rzeczy:

-          od tego jak plasuje się w kontekście pozostałych różnic

-          od warunków zewnętrznych:

a.     stadium rozwoju kulturowego- im bogatsze dziedzictwo kult. tym konieczniejsza staje się specjalizacja, przyczyniają się do natężenia ruchliwości, spadku solidarności warstwowej, zmiany nacisku funkcjonalnego

b.     stosunki z innymi społeczeństwami np. konflikt z innymi społ., swobodne stosunki handlowe, wymiana kulturalna np. wolny rynek wzmocni pozycję handlowca względem wojownika itd.

c.      liczebność społeczeństwa- w małych społeczeństwach stopień specjalizacji etc. są ograniczone

7. Ruchliwość społeczna i jej bariery:

Warstwy społeczne - wspólnoty , grupy złożone z ludzi podobnie usytuowanych w hierarchiach stratyfikacji społecznej i powstające ponad i w poprzek ich innych przynależności grupowych czy zajmowanych pozycji

Ruchliwość społeczna – ludzie zmieniają pozycje społeczne, a także przynależność grupową, gdy przemieszczają się pomiędzy pozycjami i grupami ulokowanymi na różnych szczeblach hierarchii stratyfikacyjnych. obejmuje różne rodzaje przemieszczania się jednostek w strukturze społecznej:

1. pozioma – zmiana pozycji społecznej z 1 na 2, gdzie obie są równoległe (zmieniając miejsce, ma dalej te same pieniądze, rozwija swoje zainteresowanie, status jest ten sam)

2. pionowa – (zmiana pozycji na lepszą lub gorszą): - awans społeczny / degradacja

3. Międzypokoleniowa – awans lub degradacja jednostki lub grupy w długim okresie obejmującym życie dwóch lub więcej pokoleń

4. Wewnątrzpokoleniowa - la , la , la w toku życia jednego pokolenia

Awans zawodowy, społeczny – uzyskanie wyższej pozycji zawodowej , lub wejście do wyższej grupy zawodowej niż ta w której się obecnie jednostka , towarzysz znajduję. Może dotyczyć również całych zbiorowości (chłopi po II WŚ)

Degradacja – to na odwrót , spadamy w dół hierarchii , na niższą pozycję , czy też na gorsze stanowisko

Społeczeństwo otwarte – awans jednostkowy lub grupowy jest nie tylko w szerokim zakresie możliwy , ale silnie kulturowo oczekiwany i wymagany

Społeczeństwo zamknięte – silne ograniczenia lub całkowicie zamyka drogę do awansu społecznego – Indie, Japonia

Nie tylko społeczeństwa są zależne od awansu , ale i grupy do których chcemy się dostać - grupa ekskluzywna , inkluzywna . Również istnieją organizację , które stoją na straży warstw.- rady adwokackie.

Formy dyskryminacji , niektóre grupy są skazane na niepowodzenia lub wielkie ograniczenia i trudności w dostaniu się w szereg wyższych warstw:

1. Segregacja zawodowa – np. kwestia płci : mało kobiet na stanowiskach kierowniczych

2. Ograniczenie szans edukacyjnych

3. Pułap stratyfikacyjny – jawna lub utajniona , ale realna granica awansu dostępnego dla pewnych kategorii społecznych czy grup . np. mniejszości narodowe , rasowe , etniczne. )

Dwie wizje nierówności społecznej :

1. DYCHOTOMICZNA (biegunowa) WIZJA NIERÓWNOŚCI SPOŁECZNEJ – obraz społeczeństwa, w którym podkreśla się przeciwstawność dwóch klas społecznych:

• Właścicieli środków produkcji i pracowników pozbawionych własności

- na te dwa duże segmenty dzieli fakt posiadania dóbr kapitałowych

- klasa właścicieli i klasa pracownicza to klasy społeczne ( społeczeństwo kapitalistyczne – burżuazja , proletariat)

- klasa społeczne – wielki segment społeczeństwa obejmujący osoby o podobnej sytuacji własnościowej

- wartość dodatkowa – zysk właściciela środków produkcji wynikający z zawłaszczenia róznicy między wartością produktu wytworzonego przez pracownika a jego płacą

- relacja eksploatatorska – wyzysk najemnych pracowników przez właścicieli

- walka klasowa

- endogamia klasowa

- klasa sama w sobie /klasa dla siebie

- świadomość klasowa – rozpowszechniona wśród członków zbiorowości o podobnych interesach ekonomicznych artykulacja ideologiczna tych interesów, rozpoznanie zagrażających tym interesom wrogów klasowych oraz pojawiająca się na tym tle silna tożsamość grupowa i gotowość do wali o realizację klasowych celów

• Grupy większościowe i większościowe

- stereotypy etniczne lub narodowe

- przesądy
- asymilacja – roztopienie się mniejszości etnicznej czy rasowej w grupie większościowej i tym samym uzyskanie pełnej partycypacji w jej szansach życiowych

• Grupy mężczyzn i kobiet

- interpretacja kulturowa płci – płeć to coś więcej niż różnice biologiczne , jesto to tak także różnica kulturowa – gender – płeć kulturowa

- segregacja zawodowa ze względu na płeć

Główne elementy teorii Marksa:

• najważniejszym kontekstem życia społecznego jest praca

• decydująca dla ekonomicznej pozycji ludzi jest własność, posiadanie dóbr, szczególnie środków produkcji albo dóbr kapitałowych

• dwa wielkie segmenty, które różni sytuacja własnościowa to: klasa właścicieli (burżuazja) i klasa pracownicza (proletariat)

• wartość dodatkowa – zysk właściciela środków produkcji wynikający z zawłaszczenia różnicy między wartością produktów wytworzonych przez pracownika, a jego płacą roboczą

• relacja eksploatatorska – pozycja ,,przetargowa’’ obu stron jest diametralnie różna, bo właściciel ma monopol na miejsca pracy, a pracownik jest pod ,,dyscypliną głodu’’, musi się zatrudnić za każdą cenę

Po obu stronach wspólnota sytuacji własnościowej i jej istotnych społecznie konsekwencji uruchamia realne procesy grupo twórcze:

KLASA W SOBIE – klasa społeczna w początkowym momencie krystalizacji, gdy duży segment społeczeństwa posiada obiektywnie wspólne interesy ekonomiczne, nie jest jednak tego świadomy

ŚWIADOMOŚĆ KLASOWA – rozpowszechniona wśród członków zbiorowości o podobnych interesach ekonomicznych artykulacja ideologiczna tych interesów, rozpoznanie zagrażających tym interesom wrogów klasowych oraz pojawiająca się na tym tle silna tożsamość grupowa i gotowość do walki o realizację klasowych celów

KLASA DLA SIEBIE – klasa społeczna w końcowym momencie krystalizacji, gdy obok wspólnoty interesów ekonomicznych dysponuje rozwiniętą świadomością klasową i formami organizacyjnymi pozwalającymi na prowadzenie walki klasowej

Koncepcja klas społecznych Marksa nie jest konkurencyjna w stosunku do koncepcji stratyfikacji społecznej, lecz komplementarna – pokazuje, jak ponad nierównościami stopniowalnymi mogą w społeczeństwie powstawać nierówności skrajne, opozycyjne, biegunowe, o odmiennej dynamice, bo prowadzące do eksploatacji, antagonizmu, konfliktu i walki

RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA- każda zmiana pozycji w strukturze społecznej – Pan Sorokin

I. Wpływ ruchliwości na formowanie się struktury społecznej:

• teza „ ruchliwość jest czynnikiem formowania się barier społecznych” jest zasługą Maksa Webera

• -zbiorowość jest klasą, jeżeli zmiana pozycji jest w jej ramach łatwiejsza od ruchliwości między pozycjami przypisanymi do różnych klas. Posługując się tym kryterium Weber wyróżnił: klasę robotniczą, drobną burżuazję, najemnych pracowników umysłowych i właścicieli wielkich firm.

#Zagadnienia te rozwinął Sorokin: wprowadził pojęcie „przestrzeń społeczna”- jest to wypadkowa stosunków łączących jednostki z :

a)członkami grupy społecznej (zawodowej, religijnej, narodowej)

b) innymi grupami

c)innymi populacjami w uniwersum światowym

• - im większa jest bliskość między zawodami tym większe jest natężenie wzajemnej wymiany ich członków i odwrotnie (większa (lub mniejsza) wymiana między kategoriami jest wyznacznikiem odpowiednio, mniejszych i większych dystansów)

• -wysoka ruchliwość osłabia podziały społeczne, niska zaostrza

• -wysoka ruchliwość przeciwdziała tworzeniu się podziałów klasowych, ponieważ stosunek do środków produkcji przestaje odgrywać role głównego czynnika (towarzyszy temu wzrost a Aspiracji)

# Giddens wprowadził pojęcie capacitie- możliwości rynkowych, o których decydują tzw. zasoby (takie jak poziom wykształcenia) i nagrody jednostek (np. zarobki). Trzy główne rodzaje tych możliwości to:

1. własność Śródków produkcji

2. posiadanie kwalifikacji

3. własność siły roboczej

„ Zamykanie się” w ramach jednej kategorii o podobnych możliwościach rynkowych traktuje Giddens jako czynnik formowania się klas

- Zależność ta może mieć miejsce zarówno w kategoriach uprzywilejowanych, jak i kategoriach o niskim statusie

- wzory ruchliwości - tak wewnątrz-, jak i międzypokoleniowej - są mechanizmami sprzyjającymi

utrzymywaniu się odrębności trzech głównych klas: wyższej, średniej i robotniczej.

#Parkin

- strukturotwórcza rola ruchliwości społecznej jest rezultatem aktywności jednostek i kategorii, głównie grup zawodowych

-grupy uprzywilejowane, o wysokim statusie społecznym monopolizują dostęp do cennych dóbr

-ruchliwość wewnątrzpokoleniowa jako czynnik wzmacniający podziały formujące się na bazie międzypokoleniowego dziedziczenia pozycji (np. korzyści wynikające z przynależności do związków zawodowych, która na ogół zwiększa szanse zatrudnienia i kontynuowania kariery)

- ruchliwość absolutna - sumę wszystkich przemieszczeń , wynikających min ze zmian liczebności kategorii zachodzących pomiędzy pokoleniami rodziców i dzieci-ruchliwość względna- informuje o otwartości struktury społecznej

- Tożsamość , demograficzna jest jakby pierwszym etapem formowania się klas określonym przez procesy napływu i dziedziczenia pozycji, gdzie oczywiście mniejszy napływ i odpływ sprzyjają odpowiednio większej zwartości.

- Bariery ruchliwości sprzyjają formowaniu się świadomości klasowej, czego efektem może być przekształcanie się kategorii z mniej dojrzałego stanu "klasy w sobie" w "klasę dla siebie"

II. Wpływ na stabilność polityczną

- ograniczenie szans ruchliwości może być źródłem destabilizacji systemu jako czynnik kreujący masowe niezadowolenie aspołeczne

• Większa ruchliwość wpływa na redukcje konfliktów

-wysoka ruchliwość zmniejsza ostrość podziałów społ.

- większa ruchliwość otwiera klasom niższym możliwości awansu

-przypadki awansu dotyczą. Najczęściej ludzi ambitnych i zdolnych. Powoduje to, że klasy niższe opuszczają ludzie najbardziej aktywni, obdarzeni talentem i zaradni życiowo, a co najważniejsze - stanowiący potencjalne zarzewie konfliktów

• Czynniki ograniczające pozytywny wpływ ruchliwości społecznej na stabilność systemu:

- mechanizmy dziedziczenia pozycji. W żadnym kraju procesy odpływu z klas niższych nie są tak duże, aby całkowicie zlikwidować potencjał napięć społecznych

-ruchliwość nie zawsze neutralizuje poczucie zablokowania szans w klasach niższych

- przypadki ruchliwości w dół są mniej liczne niż w gorę( związane ze na zwiększaniu się liczebności kategorii zawodowych o wysokim statusie)

III. Wpływ na efektywność ekonomiczna

- Ruchliwość traktowana jest tu jako jeden z warunków efektywności

- wyższa ruchliwość jest pożądanym zjawiskiem, jako czynnik sprzyjający optymalnej alokacji jednostek

- Można powiedzieć, że ruchliwość jest mechanizmem zapewniającym realizację zasady "właściwi ludzie na właściwych pozycjach" wyznacza kanały drożności i w tym sensie decyduje o efektywności systemu

# Vilfredo Pareto

- jego wkład do zagadnień związanych ze strukturą społeczną to teoria "krążenia elit", w której procesy ruchliwości traktowane są jako mechanizm regulacji dopływu kompetentnych jednostek do klasy rządzącej. Celem rozważań w teorii- określenie warunków zapewniających trwała równowagż systemom społecznym

*podstawowa- wymiana jednostek między społeczeństwem a kategorią rządzących(z elity eliminowane jednostki bierne i nieefektywne- rentierzy, na ich miejsce wchodzą najlepsi przedstawiciele społeczeństwa- spekulatorzy)

-Pareto zwrócił uwagę na istnienie wyraźnie' korelacji między rosnącą ruchliwością a rozwojem gospodarczym i wzrostem stopy życiowej

IV Wpływ na funkcjonowanie jednostek

- Zmiana pozycji społecznej powinna znaleźć odzwierciedlenie w stylu życia, zachowaniach i sposobie myślenia

- że usytuowanie w strukturze społecznej należy rozpatrywać jako wypadkową pozycji zajmowanych w różnego rodzaju rankingach (przynależność klasowa, udział we władzy i położenie stanowe - są niezależnymi wyznacznikami pozycji jednostek.)

Konsekwencje ruchliwości :

Większą skłonność do akceptacji zmian przez "ruchliwe" jednostki. Ruchliwość powinna sprzyjać tolerancji dla innych poglądów zderzenie się różnych idei i wielość bodźców pobudzających do innowacyjności.

Zmiana pozycji kojarzy się przede wszystkim ze stresem. . Ludziom wywodzącym się z klas niższych zależy na podkreślaniu swej przynależności do kategorii o wyższym statusie społecznym <>ostateczną miarą sukcesu jest akceptacja towarzyska .

Jednostki ruchliwe charakteryzują się większym poczuciem niepewności i lęku : autorom większości analiz nie udało się uchwycić statystycznie znaczącego wpływu ruchliwości na rozpatrywane postawy i zachowania jednostek .

W SKRÓCIE: - ograniczenie szans ruchliwości może być źródłem destabilizacji systemu

• wysoka ruchliwość zmniejsza ostrość podziałów społecznych, co redukuje potencjał napięć

• niska ruchliwość jest czynnikiem konfliktogennym

• Ruchliwość traktowana jest tu jako jeden z warunków efektywności. Ważne są: przenikalność barier społecznych i to, czy jednostki dysponujące odpowiednimi kwalifikacjami obsadzają właściwe pozycje

• zmiana pozycji społecznej powinna uwidaczniać się w stylu życia, zachowaniach, sposobie myślenia

8. Struktura klasowo- warstwowa- koncepcje teoretyczne:

• Różnice społeczne związane z zawodem, wykształceniem-widoczne(łatwe do określenia) i istotne kategorie społeczne- to na ogół nie są grupy społeczne, to inna jakość dzielenia zbiorowości

• Określają hierarchie w społeczeństwie

• Stratyfikacja- hierarchiczne zróżnicowanie pozycji

• Pozycja- miejsce w społeczeństwie oznaczone pewnymi cechami

• Czynniki stratyfikacyjne:

  • Dochód

  • Zawód

  • Stanowisko

  • Wykształcenie

  • Posiadanie

  • Narodowość

  • Kolor skóry

  • Władza

  • Dostęp do cenionych dóbr

  • Urodzenie

• Zmiana kontekstu czynników stratyfikacyjnych

• Stanisław Ossowski: podział struktur:

  • Dychotomiczna- jeden główny konflikt, który dzieli społeczeństwo

  • Funkcjonalny- podział na wykonywanie różnych funkcji

  • Gradacyjny- struktura jest ujęta w hierarchię, społeczny prestiż

• Klasa społeczna:

  • Odnoszone do społeczeństwa kapitalistycznego

  • Używane do określenia wielkiej zbiorowości, która się wyodrębnia w dychotomii

  • Używana w znaczeniu ekonomicznym

  • Orientacja funkcjonalna- Davis i Moore, Parsons

  • Klasa a warstwa

• Klasa w „sobie” nie ma świadomości klasowej

• Klasa „dla siebie” ma świadomość klasową

• Max Weber-

9. Stare i nowe klasy średnie:

10. Styl życia jako kategoria socjologiczna

11. Równość i różnica. Mniejszości społeczne, narodowe i etniczne

12. Globalizacja i antyglobalizm:

Fale globalizacji:

1. Pierwsza fala globalizacji- XV i XVI w.- rozpoczęła się w czasie wielkich odkryć geograficznych. Cechy:

   • Zarys podziału świata na centrum i peryferie

• Dyfuzja kulturowa po raz pierwszy nabrała globalnego rozmachu, podobnie wymiana handlowa- obie miały niesymetryczny przebieg. Dyfuzja wartości i produktów materialnych kultury promieniowała przede wszystkim od centrum w kierunku peryferii, wymiana handlowa to zaś eksploatacja peryferii na rzecz metropolii.

• Era kolonialna- powstają pierwsze korporacje handlowo-przemysłowe

• Z czasem w koloniach dążenia separatystyczne- powstanie USA- cezura wygaśnięcia pierwszej fali globalizacji.

1. Druga fala globalizacji- druga poł. XIX w.- zapoczątkowana przez rewolucję przemysłową i będącą jej skutkiem przyspieszoną industrializację. Cechy:

   • Dążenie kilku państw dysponujących przewagą przemysłową i militarną do tworzenia imperiów kolonialnych

   • Ruchliwość siły roboczej porównywalna do możliwości przemieszczania kapitału- ta symetryczność powodowała koncentrację obu czynników w państwach najbardziej zaawansowanych gospodarczo- pogłębianie nierówności ekonomicznych między różnymi regionami świata (powód zaniku II FG)

   • Ostateczny kres IIFG- po II Wojnie Światowej- rozpad imperiów kolonialnych

2. Trzecia fala globalizacji- cechy:

   • Porządek światowy przybrał kształt biopolarny (przesunięcie centrów z metropolii kolonialnych na USA i ZSRR)

   • Asymetria pomiędzy dużą ruchliwością kapitału a relatywnie niską ruchliwością siły roboczej

   • nabrała szczególnie silnego impetu po upadku ZSRR a wraz z nim światowego systemu komunistycznego.

   • Trwa obecnie- narastają wokół niej quasi-ideologie, stanowi przedmiot kontrowersji i takie tam nieistotne pierdoły

   • Jest procesem żywiołowym

ZNACZENIA GLOBALIZACJI

1. System międzynarodowy- państwa narodowe są głównymi podmiotami.

System globalny- podmiotami relacji są instytucje, struktury ponadnarodowe, dla których państwa narodowe mają charakter podrzędny.

1. Cechą odróżniającą globalizację od stosunków międzynarodowych jest traktowanie świata w kategoriach całościowych i uniwersalnych

2. Najogólniejsza definicja globalizacji(wg Giddensa)- intensyfikacja ogólnoświatowych relacji społecznych, które wiążą oddalone od siebie miejsca w taki sposób, że lokalne wydarzenia kształtowane są przez wydarzenia występujące w innych oddalonych o wiele mil miejscach i vice versa.

3. Glokalizacja- globalna produkcja dóbr, usług, idei, wartości, mody. Informacji uwzględniająca lokalny charakter w stopniu, który umożliwia akceptację, przyswojenie i w końcu uznanie za ‘swoje’ wszystkich produktów finalnych trafiających do odbiorcy w społecznościach lokalnych.

4. Typologia globalizacji w odniesieniu do sfery gospodarczej (wg Immanuela Wallerstein’a)- świat można podzielić na 3 poziomy (o lokalizacji kraju na jednym z nich decyduje pozycja, jaką gospodarka tego kraju zajmuje w światowym podziale pracy) W myśl tej koncepcji globalizacja jest zjawiskiem o strukturze hierarchicznej .

   • Poziom 1- państwa (grupy państw) stanowiące rdzeń (centrum) procesów globalizacyjnych. Cechy:

     • Przodują w wyścigu technologicznym, koncentrują zasoby światowego kapitału, wyróżniają się wysoką wydajnością pracy, niskim ryzykiem inwestycyjnym, wysokim dochodem narodowym

   • Poziom 2- półperyferia. Cechy:

     • Eksploatowane przez centrum, ale biorą udział w eksploatacji peryferii

   • Poziom 3- peryferia. Cechy:

     • Dostarczają na rynek światowy surowce i produkty o niskim stopniu przetworzenia i prostej technologii, tania siła robocza

     • Uzależnione są ekonomicznie od krajów rdzenia i są przez nie eksploatowane

5. Kategorie znaczeń globalizacji:

   • Globalizacja jako rynek światowy. Założenia:

     • Globalizacja nie byłaby możliwa bez światowej ekspansji systemu kapitalistycznego i zasadniczego postępu w deregulacji stosunków gospodarczych

     • Ekspansja globalnego kapitalizmu, która doprowadziła do powstania rynku światowego, wyznaczyła także kierunki zmian w sferze politycznej i kulturowej.

     • Państwa narodowe odchodzą stopniowo od protekcjonizmu oraz usuwają bariery prawne i fiskalne utrudniające międzynarodowy przepływ kapitału

   • Globalizacja jako relatywizacja

     • Światowa technologia i gospodarka oraz wytwarzane przez nią produkty stają się coraz ważniejszym punktem odniesienia dla oceny produktów rodzimej technologii i gospodarki, ale także moda, kultura popularna, obyczaje innych kultur, idee rozpowszechniane środkami globalnej komunikacji, wartości i systemy organizacji życia społecznego.

     • Relatywizacja oznacza, że systemy niższego rzędu jeśli chcą być częścią globalizującego się świata, mogą konstytuować się jedynie w odniesieniu do owej wszechobejmującej całości.

   • Globalizacja jako modernizacja i detradycjonalizacja

     • Globalizacja wymusza modernizację zapóźnionych w rozwoju lokalnych systemów ekonomicznych; globalizacja sfery społecznej oznacza przyspieszona dyfuzję wzorców kultury, idei oraz informacji, które w społeczeństwach otwartych naruszają lokalne, tradycyjne formy życia społecznego wraz z systemami wartości i wierzeń.

     • Pierwszy typ relacji w którym globalizacja jest czynnikiem wymuszającym modernizację- na obszarach peryferii i półperyferii.

     • Drugi typ relacji, w którym modernizacja przyspiesza globalizację- obszary centrum.

     • Nowoczesność oznacza, iż poszczególni aktorzy społeczni zyskują coraz szersze pole wyboru w dążeniu do swych partykularnych celów i są w coraz większym stopniu wolni od zobowiązań narzuconych przez tradycję.

     • Detradycjonalizacja- to odchodzenie od zwyczajowych, lokalnych sposobów bytowania na rzecz sposobów upowszechnianych w globalnym obiegu dóbr i usług oraz idei i wartości. Ma niesymetryczny charakter- zachodzi na peryferiach i półperyferiach. W społeczeństwach obszarów centralnych ów proces miał charakter endogeniczny, a wywołały go zaawansowane wewnętrzne procesy modernizacyjne.

   • Globalizacja jako homogenizacja lub hybrydyzacja

     • Globalizacja jako proces wypierania odmienności przez podobieństwa. Na proces ten patrzy się zazwyczaj z dwóch perspektyw: homogenizację- ujednolicanie się społeczeństw narodowych według jakiegoś wspólnego wzorca (tworzonego przez centrum- peryferie i półperyferie stanowią jego mniej lub bardziej udaną imitację), oraz hybrydyzację- asymilację do kultur lokalnych jedynie pewnych elementów wspólnych (proces ten biegnie zarówno w centrum jak i na peryferiach).

ARENY GLOBALIZACJI

1. Arena ekonomiczna

• została skonstruowana w celu zapobieżenia przewidywanym, anarchicznym tendencjom globalnego kapitalizmu po II wojnie światowej. Jej fundamenty powstały bowiem w czasie Konferencji Finansowej i Monetarnej Narodów Zjednoczonych w Bretton Woods w czerwcu 1944 r.- rezultatem ustaleń było powstanie Banku Światowego i Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

• Jest polem działania zarówno gospodarki o charakterze globalnym (gosp. autonomiczna wobec państw narodowych i oderwana od konkretnego społecznego podłoża; korporacje ponadnarodowe kierujące się przede wszystkim zasadą maksymalizacji zysku i czystą racjonalnością wolnego rynku, nie zakorzenione w żadnym konkretnym państwie) jak i międzynarodowym.

• Ustrukturalizowana- centrum (wielkie, najsilniej zurbanizowane metropolie światowe, gdzie koncentruje się większość światowych zasobów kapitałowych, infrastrukturalnych i produkcyjnych), półperyferie, peryferie (Afryka, Azja Srodkowa).

1. Arena kulturowa

• Ustrukturalizowana: centrum (globalni nadawcy dóbr i wartości kulturowych)- półperyferie (recepcja wartości i dóbr kultury będących w obiegu globalnym, jak i emisja dóbr i wartości w skali regionalnej)- peryferie (przeważa recepcja dóbr i wartości kultury z obiegu globalnego i regionalnego pospołu) -> co to pospół ? :P

• Językiem komunikacji globalnej staje się angielski; globalna kultura masowa jest dzisiaj kulturą anglosaską lub zawiera elementy innych kultur przetłumaczone na anglosaski idiom kulturowy. Arena globalizacji kultury jest to raczej ekspansywny monolog jednej tylko, a mianowicie euroatlantyckiej kultury w wydaniu rynkowym

1. Arena polityczna

• Jest przestrzenią, w ramach której spotykają się różne podmioty polityczne. Działania niektórych aktorów tej areny mogą mieć globalny zasięg (i też skutki), ale dyktowane są głównie partykularnymi interesami narodowymi, a nie interesami całości. Nie jest to więc przestrzeń funkcjonowania globalnej polityki, oderwanej od narodowych interesów, lecz raczej płaszczyzna stosunków międzynarodowych.

• Ustrukturalizowana- centrum (USA)- półperyferie (państwa, których potęga polityczna umożliwia im skuteczne realizowanie polityki regionalnej)- peryferie (państwa narodowe, które są w stanie co najwyżej uprawiać skuteczną politykę lokalną na własnym terytorium)

• Na arenie tej działają także globalne organizacje pozarządowe – Amnesty International, Transparency International, Kościół katolicki, a także międzynarodowe grupy nacisku z ekologicznymi na czele.

1. Arena przestępczości zorganizowanej

• Jej działalność obejmuje produkcję i handel narkotykami, nielegalny transfer ludzi przez granice, pranie brudnych pieniędzy, przemyt materiałów do produkcji broni chemicznej i nuklearnej, zabójstwa na zlecenie, handel kobietami i dziećmi, krwawe zamachy na instytucje publiczne i ludność cywilną oraz przekupstwa urzędników na szeroką skalę.

• Podobnie jak wielkie, globalne firmy, transnarodowe zorganizowane grupy przestępcze działają zarówno ponad, jak i poniżej poziomu państwa narodowego.

• Ustrukturalizowana- wprawdzie i tutaj metropolie światowe są zarazem istotnymi centrami globalnej przestępczości, ale peryferie są włączone w główny nurt działalności na tej arenie w stopniu daleko większym, niż dzieje się to na pozostałych arenach globalizacji.

Cechy ruchu antyglobalistycznego :

1. Zróżnicowanie wewnętrzne – członkowie i programy

2. Globalny charakter- obejmuję środowisko międzynarodowe, ideologia i postawy dotyczą problematyki globalnej, przeciwnik – instytucje o charakterze globalnym

3. Sieciowość – łatwość mobilizowania i włączania nowych uczestników

4. Pulsacyjny charakter działań – od jednej do drugiej kampanii , aktywność przebiega w cyklach

5. Mediatyzacja – no to wiadomo

6. Struktura interakcyjna – bezpośrednia – protest , pośrednia – zapośredniczenie medialne

7. Radykalizm – totalna krytyka wrogów , wojownicza akcja bezpośrednia

8. Różnorodne sprzeczności - między grupami , wazne problemy a słaba ideologicznie, niezależność a uzależnienie od instytucji globalizacja – chociażby mediatyzacja , hej !

9. Uzależnienie od przeciwnika

10. Brak pozytywnego programu i celu działań

Samounicestwienie się ruchu – nieobywatelski styl działania.

• w ruchu dominuje retoryka nienawiści , radykalizmu, konfrontacji, unikanie dialogu z przeciwnikiem , argumentacja służąca mobilizacji a nie prezentowaniu racji , wykorzystywanie emocji i agresji – protesty, narcyzm liderów

• uzależniony od przeciwnika

• antypostępowość , antydemokartyzm

Ruchy społeczne. NIE OPRACOWANE.

1. ZAPATYŚCI :

• Indianie z różnych grup społecznych

• Jeden z pierwszych nowoczesnych ruchów rewolucyjnych

• Jako pierwszy wykorzystywał nowoczesną technologię w celu zdobycia poparcia i rozgłosu , co oczywiście im się udało

• Wstrzymała walkę zbrojną

• Sprzeciwiają się globalizmowi

• Celem była autonomia dla mieszkańców Chapias

• Przeciwni kapitalizmowi

• Obrona tożsamości etnicznej

1. AMERYKAŃSKA MILICJA I RUCH PATRIOTÓW

• Nie uznawali a tym samym chcieli zwalczyć rządy federalne

• Byli to w większej większości biali mężczyźni , heteroseksualni (neonaziści, fanatycy religijni)

• Przeciwni polityce globalizmu

• Milicje są zorganizowani , wojowniczy

• Wojskowa struktura , członkowie uzbrojeni w broń bojową\

• Pochodzenie klasowe członków nie istotne

• Ideologia broniąca wolny kapitalizm

1. AUM SHINRIKYO

2. AL.-KAIDA

1. Aspekt gospodarczy – ekonomiczny:

• Podział pracy ma charakter międzynarodowy – finalny produkt jest owocem wielonarodowej kooperacji;

• Wzrasta uzależnienie lokalnych przemysłów od kapitału międzynarodowego, co stwarza problem suwerenności lokalnego przemysłu;

1. Aspekt kulturowy, społeczny;

2. Aspekt polityczny;

• Proces globalizacji wiąże się z rozwojem ponadnarodowych instytucji, a także z przenikaniem się różnych kultur;

• Globalizacja to także intensyfikacja stosunków społecznych w sferze światowej, w różnych wymiarach;

Bez wątpienia główną cechą globalizacji – cechą, którą można jednocześnie traktować jako przyczynę globalizacji – jest brak barier lub małe bariery dla takich przepływów jak:
• przepływy towarowe
• przepływy usługowe
• przepływy kapitałowe
• przepływy ludzkie
• przepływy informacyjne w tym również wiedzy

13. Kultura masowa:

• Społeczeństwo globalne to nie to samo, co społeczeństwo masowe.

• Społeczeństwo masowe to zbiorowość, w której znacznie mniej ludzi wyraża swe poglądy, w stosunku do ludzi którzy je odbierają, przyczyną tego jest organizacja środków mających za zadanie masowy przekaz, nie pozwala ona bowiem jednostce na przedstawienie własnych racji. Charakterystyczną cechą społeczeństwa masowego jest to, że przetwarzanie poglądów jest kontrolowane przez władze. W celu zrozumienia społeczeństwa należy dostrzec zróżnicowanie społeczne, różnice w poglądach, cechach społecznych, oraz odniesienie się do tychże cech, czy też wynikłe z nich zachowania. Odmienność społeczna daje się zauważyć w wielu strukturach czy przekrojach. Do głównych z nich należą struktury: demograficzna, narodowo-społeczna, zatrudnieniowa, klasowo-warstwowa, polityczna itd.

• Społeczeństwo globalne to szeroka i liczebna zbiorowość, w której powstają określone wzory działań, formy kulturowe, czy nieformalne instytucje, poprzez które formują się ogólne prawidła życia w tejże zbiorowości zapewniając jej jednocześnie jedność kulturową dla jednostek żyjących w odmiennych systemach wartości.

• Kiedy komunikacja ma charakter masowy? – Gdy brak wpływu odbiorcy na twórcę przekazu, niewielu nadawców, a tysiące lub miliony odbiorców. Odbiorcy są rozproszeni przestrzennie, społecznie ale odbierają ten sam komunikat. Internet nie spełnia kryterium mediów masowego, bo możemy wybierać w nim treści jakie chcemy.

• Kultura masowa jest narzucona.

• K elitarna, k ludowa, k popularna, k masowa, pop-kultura.

• Elita przeciwieństwem masy.

• W jakim sensie kultura masowa jest narzucana? – Otacza nas z każdej strony, przemysły kulturowe ją narzucają. Przemysł kulturowy: kultura utowarowiona, zestandaryzowana i narzucona masom, kształtuje ich preferencje, sztucznie tworzy potrzeby, eliminuje alternatywne i opozycyjne sposoby myślenia i działania.

• Kultura masowa i popularna to nie to samo. Róznice w formach kontaktu, w KM brak kontaktu z twórca i innymi odbiorcami. W KP ten kontakt jest możliwy. (mecze, koncerty), zachodza interakcje, ludzie tworzą tłum, nie ma wzajemnej izolacji uczestników.

• Społeczeństwo masowe:

  • -kryterium liczby, ilości – rozpowszechnione wśród milionów ludzi, wzory konsumpcji, style życia

  • - kryterium więzi –

  • +rozproszenie i zagęszczenie przestrzenne

  • +heterogeniczność i homogeniczność

  • +dezintegracja społeczna

  • +poddanie oddziaływaniu tych samych zwielokrotnionych bodźców

  • +bierny odbiór

  • +podatność na perswazję i manipulację

  • +oddzielenie twórcy od odbiorcy

  • -kryterium treści przekazów - …

  • +przekaz wielkiej liczbie odbiorów identycznych treści płynących z nielicznych źródeł.

  • +ujednolicone formy zabawowej, rozrywkowej aktywności wielkiej liczby ludzi

  • +urynkowienie tresci kultury i spadek poziomu intelektualnego i estetycznego.

• Dlaczego społeczeństwem masowym da się manipulować? – mała wiedza, brak krytycyzmu, wie tylko to co chcą, aby to społeczeństwo wiedziało. Jakość tego społeczeństwa: brakuje im więzi, interakcji, wspólnego celu, np. ktoś kto przeniósł się ze wsi do miasta, traci oparcie i znajduje je np. w ideologii (Hitler), ktoś kto mówi jak żyć, organizuje rzeczywistość. Ludzie staja się wolni, ale od tej wolności uciekają.

• Geneza społeczeństwa masowego:

  • - industrializacja mechanizacja produkcji, masowe zatrudnienia)

  • - urbanizacja (wzrost gęstości zaludnienia)

  • - wzrost ruchliwości społecznej (wykorzenienie)

  • - techniczne srodki komunikacji masowej

  • - upowszechnienie oświaty (odbiór treści kultury)

  • - demokratyzacja społeczeństwa

  • - wzrost zasobów czasu wolnego

  • - przyrost wiedzy naukowej (sekularyzacja)

• Społeczeństwo w prlu było masowa, ale nie konsumpcyjne, bo nie było wolnego rynku.

• Ortega y Gasset

• Człowiek masowy – postawa roszczeniowa, egoizm, brak myślenia perspektywicznego, niezdolność do samoograniczenia się, niedojrzałość intelektualna i moralna. Człowiek masowy dziedziczy kulturę, nie musi walczyć o przetrwanie, ma szerokie możliwości wyboru, dziedzicząc kulturę i cywilizację nie dba o nią, nie rozwija jej, a ją konsumuje. Brak wdzięczności wobec przeszłych pokoleń, brak związku z przeszłością.