SZTUKA BABILONII

Po upadku III dynastii z Ur (ok. 2005 r. p.n.e.) tereny południowej Mezopotamii uległy podziałowi. Osobą, która ponownie zjednoczyła małe państewka w jedno imperium ze stolicą w Babilonie jest Hammurabi (udało mu się to w końcu XVIII w.). Po Hammurabim królowie nie radzili sobie już tak dobrze i Babilonia nieco osłabła. Wykorzystali to Kasyci - plemię z Gór Zakros i w 1595 roku p.n.e. zdobyli władzę w Babilonii. W latach 1124 - 1103, za panowania Nabuchodonozora I Babilon na krótko odzyskał świetność, ale wkrótce wszedł w tzw. wieki ciemne, po których został zajęty przez Chaldejczyków. Chaldejczykiem był Nabuchodonozor II, twórca świetności Babilonu w latach 604 - 562 p.n.e. Jej kres położył najazd Persów, którzy zajęli go w 539 r., bo po dwustu latach utracić go na rzecz Aleksandra Wielkiego, który zmarł w Babilonie w 323 r. p.n.e.

Okres starobabiloński (amorycki) 2005-1595r. p.n.e

• Harfistka, po 2000 p.n.e.

Terakotowa plakietka wyobrażająca realistycznie oddaną, babilońską harfistkę. Jest to jeden z licznych przykładów sztuki ludowej Babilonii. Obecnie w Luwrze.

• Bogini z kwiatem, XVIII w. p.n.e.

Płaskorzeźba z czerwonawego wapienia pochodzi z ruin pałacu Zimrilima w Mari. Przedstawia boginie wąchającą kwiat, odzianą w długą wełnianą suknie. Zdobi ją liczna biżuteria i tira z rogami, nakrycie głowy bóstw. Postać zdaje się poruszać na co wskazuje falowanie sukni. Wysokość rzeźby 13,5 cm, obecnie znajduje się w Luwrze.

• Bogini z naczyniem z Mari, ok. 1700 p.n.e. (1800 p.n.e.?)

Wapienny posąg został odnaleziony w Mari przez ekspedycje francuską w 1937 roku. Jest to połączenie rzeźby z urządzeniem hydraulicznym: z naczynia które trzyma bogini wypływała woda. Posąg charakteryzuje się miękkością modelunku. Bogini lekko się uśmiecha, jest ubrana w długą suknie na której w dolnej części wyryte są małe rybki i linie naśladujące falowanie wody wydobywającej się z naczynia. Na głowie ma właściwe bóstwom nakrycie głowy – tiarę z rogami.

• Stela z Kodeksem Hammurabiego, ok. 1760 p.n.e.

Pochodzi z Babilonii, znaleziony w Suzie (dostał się tam jako trofeum wojenne). Odkrycia dokonał archeolog francuski Jacques de Morgan. Tekst na steli spisano pismem klinowym w języku babilońskim. Po przeciwnej stronie wyrzeźbiono postać króla, stojącego przed bogiem Szamaszem (bogiem sprawiedliwości) i przyjmuje z jego rąk insygnia władzy. Hammurabi przedstawiony podobnie jak Gudea wykonuje pokorny gest. Szamasz odziany w szatę sumeryjskich bogów siedzi na tronie. Za nim promienie. Stela wykonana z diorytu. Ma 2,25 m wysokości. Obecnie znajduje się w Luwrze.

• Stela z Sippar, ok. 1760-1750 p.n.e.

Fragment kamiennej steli dedykowanej bogini Aszratum. Obok inskrypcji wotywnej namiestnik Ituraszdum (w innej źródle Hammurabi) w pozie podobnej jak na steli z kodeksem Hammurabiego.Obecnie znajduje się w British Museum.

• Diorytowa głowa króla, prawdopodobnie Hammurabiego, ok. 1760-1750 p.n.e.

Pochodzi z Suzy. Jest wyjątkowym przedstawieniem- zerwano tu z idealizacją i hieratyzacją władcy. Diorytowa rzeźba przedstawia zmęczoną, wychudłą twarz starca, odzwierciedlającą przeżycia wewnętrzne. Obecnie znajduje się w Luwrze.

• Orant z Larsa, ok.1760 p.n.e.

Postać klęczącego adoranta ofiarowany bogu Amurru za życie Hammurabiego i swoje (wg Gawlikowskiej, w innym źródle napotkałam przypuszczenia że przedstawionym jest sam Hammurabi) posążek odlany z brązu, ręce i twarz złocone. Obecnie w Luwrze.

Okres średniobabiloński (kasycki) 1595-1157r. p.n.e.

• Kudurru Meliszipaka II / kudurru z Suzy, 1202-1188 p.n.e.

Zabytek znaleziony został przez francuską misję archeologiczną w Suzie. Tekst wyryty na kudurru powtarzal treść dokumentu nadania ziemi, której oryginał zapisywano na opieczętowanej glinianej tabliczce oraz zaklęcia skierowane do różnych bogów, aby srodze ukarali tego kto chciałby zniszczyć ten dokument lub zmienić granice darowizny. Po drugiej stronie kudurru jest bogaty zestaw przedstawień symboli bóstw wyobrażonych w kilku rejestrach kompozycji pasowej. Przedstawione bóstwa też miały chronić darowiznę, jak i samo kudurru. Wykonane z czarnego wapienia, ma 68 cm. Obecnie znajduje się w Luwrze.

• Kudurru z Suzy, Meliszipak II z córką przed boginią 1202-1188 p.n.e.

Drugie kudurru z Suzy dokumentuje nadanie przez króla własności ziemskiej córce. Oboje stoją przed boginią Nanai (zdrowia i medycyny). Wyżej symbole bóstw – Sina, Szamasza i Isztar. Meliszipak jest jakby pośrednikiem między córką a bogami. Wyrzeźbiony w czarnym wapieniu. Obecnie znajduje się w Luwrze.

• Fryz ceglany z fasady świątyni Karaindasza, ok.1400 p.n.e.

Jedną z najsłynniejszych budowli z okresu kasyckiego jest świątynia Inanny (Innin) w mieście Uruk, charakteryzuje się niezwykle interesującą dekoracją ścian zewnętrznych: w umieszczonych w regularnych odstępach niszach stoją męskie i żeńskie postacie, trzymające w rękach naczynia, z których wylewa się woda (reprezentowana przez faliste linie odchodzące w bok i "spływające" po rozdzielających nisze wysuniętych fragmentach ściany). Wszystkie mają na głowach tiary z rogami właściwe bóstwom. Ceglany fryz pełni podwójną funkcje-architektoniczną i dekoracyjną.

• Głowa z Dur-Kurigalzu, ok.1400 p.n.e.

Terakotowa głowa różni się od poprzednio omawianych rzeźb. Twarz jest wydłużona, ma spiczastą brodę, cienkie brwi i skośnie zarysowane duże oczy. Polichromowana – na czarno zaznaczono włosy, zarost, łuki brwiowe i oczy, twarz czerwona.

• Lew z Dur-Kurigalzu, ok.1400 p.n.e.

Okres nowobabiloński (chaldejski) od 626r. p.n.e.

• Brama Isztar, ok. 575 p.n.e.

Bramę Isztar z Babilonu zdobi 575 zwierzęt z glazurowanej, plastycznie modelowanej cegły. Symbolizowały poszczególne bóstwa: węże-smoki – Marduka, byki – Adada i lwy – Isztar. Miały określone barwy (żółte, zielone, białe i czerwone). Niebieskie tło obramowane było pasami rozetek, które ciągnęły się także na dole murów oraz zdobiły sklepione przejścia. Obecnie w Muzeum Pergamońskim w Berlinie.

SZTUKA ASYRYJSKA

• Biały obelisk z Niniwy, 1050-1031 p.n.e.

Wykonany z białego wapienia, rzeźbionego z czterech stron. Ma wysokość 2,90 m. Dookoła kamienia biegnie osiem poziomych pasów reliefu o nierównej wysokości i dość niedbale wyrzeźbionych. Ich tematem jest wyprawa wojenna Asurnasirpala I. Na reliefach widzimy sceny polowań, zdobywania miast, ucztowania, przeprawiania się przez góry wojska, pobierania haraczu czy uprowadzenie jeńców. Niektóre reliefów są już nieczytelne. Obelisk został odkryty w 1853 przez Hormuzda Rassama. Jest to pierwszy przykład reliefu historycznego. Obecnie w British Museum.

• Pałac w Kalchu (Nimrud), ok. 883-859 p.n.e.

Lamassu z inskrypcją Tiglatpilesara III strzegące wejścia do pałacu królewskiego zostały odkopane przez polską misje archeologiczną w latach 1974-76, którą kierował Janusz Meuszyński, a uczestniczyli mgr Antoni Mierzejewski, architekt dr Ryszard Sobolewski, fotograf Waldemar Jerke. Przedstawienie Tiglatpilesara III można oglądać na reliefie z pałacu (obecnie w British Museum)

• Stela Asurnasirpala II, ok. 883-859 p.n.e. Nimrud (Kalchu)

Rzeźba przedstawia króla Asurnasirpala II zasięgającego rady u bogów reprezentowanych przez zbiór symboli – róg z rogami Aszura, słoneczny dysk Szamasza, koło boga księżyca Sin, gwiazda Isztar, błyskawice Adada. Gest prawej dłoni Asurnasirpala wyraża szacunek dla bogów. W przeszłości stela stała przed świątynią Ninurty, boga wojny i polowania. Inskrypcja zawiera prośbę do bogów o pomyśle skończenie odbudowy Nimrud i klątwę która ma spaść na tego kto odważy się zniszczyć stele. Mierzy 294 cm i waży 4000 (!) kg.Obecnie w British Museum.

• Posąg Asurnasirpala II, ok. 883-859 p.n.e.

Znaleziony w świątyni Isztar w Nimrud (Kalchu) przez H. Layarda w dziewiętnastym wieku. Jest jednym z nielicznych przykładów asyryjskiej rzeźby pełnej. Wykonany jest z magnezytu. Stoi na piedestale z czerwonawego kamienia. Ma wysokość 113 cm. Obecnie znajduje się w British

• Czarny obelisk Salmanasara III, 827 p.n.e.

Obelisk onaleziony został w Nimrud. Wykonany z czarnego wapienia. Ma ponad 2 m wysokości. Zawiera 20 reliefów, po 5 na każdym boku. Przedstawiają hołd innych władców składany Salmanasarowi. Ukazany i opisany jest też trybut jaki monarchowie składali Salmanasarowi. Pojawiają się też zwierzęta takie jak nosorożce, antylopy, słonie, lwy czy małpy. Na jednym z reliefów król Izraela, Jehu, pada na twarz przed królem Asyrii. W inskrypcji wymienione są dary: srebro, złoto, czary ze złota, złote dzbany, ołów w sztabach i włócznia. Obelisk obecnie w British Museum.

• Lamassu z pałacu Sargona II w Dur-Szarrukin (obecnie Khorsabad), ok. 715 p.n.e.

Lamassu ustawione przy wejściu do pałacu Sargona II miały pełnić funkcję strażników. Głowę lamassu zdobi tiara z rogami symbolizującymi jego potęgę. Broda z kolei symbolizuje mądrość, a oznaką magicznej mocy jest pas, którym jest opasany jego tułów. Ma dodaną jedną nogę. Pałac w którym stoją lamassu odkrył Paul-Emilie Botta w 1843-1852 r. Obecnie znajduje się w Luwrze.

• Reliefy z pałacu Sargona II w Dur-Szarrukin (obecnie Khorsabad), 717-707 p.n.e.

Na reliefie przedstawiony jest Sargon II (po prawej) z dygnitarzem (być może jest to książe Sennacherib, syn Sargona). Król wyposażony jest w miecz i berło, jego szatę zdobią hafty. Relief ma 3.30 m wysokości. Większość reliefów z pałacu w Dur-Szarrukin znajduje się obecnie w Luwrze.

• Reliefy z pałacu Asurbanipala w Niniwie, VII w. p.n.e.

Reliefy z pałacu Asurbanipala w Niniwie przedstawiają zwycięstwa monarchy, sceny polowań, uczty dworu. Najsłynniejszy z nich przedstawia polowanie na lwy. Autor nie stroni od ukazania okrucieństwa. Niezwykle realistycznie oddane są lwy. Inny relief przedstawia Asurbanipala i jego małżonkę Asurszarrat spożywających posiłek w ogrodzie. Sielankowość zakłóca głowa Teummana, pokonanego króla Elamu, wisząca na jednym z drzew. Głębokość reliefu – ok. 2,5cm. Obecnie w British Museum.

Opracowała

Natalia Szudzikowska