Farmakognozja 24.02.2011
Olejki eteryczne
Stanowią mieszaniny substancji lotnych o różnym charakterze chemicznym, charakteryzujące się silnym zwykle przyjemnym zapachem
Właściwości fizyko-chemiczne olejków eterycznych:
Konsystencja płynna (temp pokojowa), oleista
Bezbarwne, żółtawe lub brunatne (wyjątek to niebieskie azuleny)
Charakterystyczny zapach
Lżejsze od wody (wyjątek olejej gorczyczny, goździkowy)
Optycznie czynne
Ulegają żywicowaniu
Występowanie olejków eterycznych w roślinach:
Struktury zewnątrztkankowe no włoski gruczołowe
Struktury wewnątrztkankowe ( komórki olejkowe, zbiorniki olejkowe, przewody olejkowe
W niektórych roślinach olejki eteryczne występują w soku komórkowym np konwalia, jaśmin
Rola olejków eterycznych dla roślin:
Przywabianie owadów
Ochrona przed pasożytami
Ograniczenie parowania wody z rośliny
Zasklepianie ran
Arnicae anthodium – koszyczek arniki – tymol
Chamomillae anthodium – koszyczek rumianku – chamazulen, alfabisabolol
Menthae piperitae folium – liść mięty pieprzowej – mentol
Salviae folium – liść szałwii- tujon
Anisi fructus – owoc anyżu – anetol
Carvi fructus – owoc kminku – karvon
Coriandri fructus – owoc kolendry – D-linalol
Foeniculi fructus – owoc kopru – anetol
Absinthii fructus – owoc piołunu – tujon, tujol
Millefolii herba – ziele krwawnika – chamazulen
Thymi herba – ziele tymianku – tymol
Auranti amari pericarpium – naowocnia pomarańczy gorzkiej – limonem
Inulae radix – korzeń omanu – alantolakton
Levistici radix – korzeń lubczyku – ftalidy
Valerianae radix – korzeń kozłka – estry bomeolu
Calami rhizoma – kłącze tataraku – beta-azaron
Typy działania olejków eterycznych:
Do użytku zewnętrznego:
- R. Rubefacientia et irritantia –drażnące skóre
- R. Antiseptica – antyseptyczne
Do urzytku wewnętrznego:
- R. Expectorantia – wykrztuśnie
- R. Spasmolytica et carminativa – rozkurczowe i wiatropędnie
- R. Cholagoga et chleretica – zółciopędnie i zółciotwórczo
- R. Corrigentia – poprawiające smak
- R. Antiphlogistica – przeciwzapalnie
- R. Sedativa et nervina – uspokajające
- R. Antihelmintica – przeciwrobacze
- R. Diuretica – moczopędnie
Działanie olejków:
Uspokajające: z waleriany, z szyszki chmielu, z melisy, lawendowy
Moczopędnie: jałowcowy, pietruszkowy, korzeń lubczyku
Przeciwrobacze: piołunowe, korzeń omanu
Żółciopędne: miętowy, koperkowy
Przeciwzapalnie: rumiankowy, z ziela krwawnika
Wykrztuśnie: anyżowy, koperkowy, tymiankowy, eukaliptusowy, sosny zwyczajnej
Rozkurczowo i wiatropędnie: rumiankowy, anyżowy, kminkowy, koperkowy, z kolendry, z tataraku, miętowy
Poprawiające smak: cytrynowy, pomarańczowy, różany, miętowy, anyżowy
Anisi aetheroleum- olejek anyżowy
Otrzymywanie: destylacja z parą wodną owocu biedrzeńca anyżu (pimpinella anisum) z rodz baldaszkowate (umbelliferae)
Skład:
Pochodne fenylopropanolu – trans-anetol (min80%), izoanetol
Aldehyd anyżowy
Dianteol (właściwy estrogenne)
Dianizoina
Działanie:
Środek wykrztuśny, spazmolityczny
Zwiększa czynność wydzielniczą żołądka wiatropędnie, pobudza czynność gruczołów mlecznych
Citri aetheroleum – olejek cytrynowy
Otrzymywanie:
Wytłaczanie świeżej naowocni cytryny (citrus limon) z rodz rutowate (rutaceae)
Skład:
Limonen minim 90%
Beta-felander
Cytral minm 3%
Kamfen
Działanie:
Corrigens smaku I zapachu w przemyśle farmaceutycznym, spożywczym I kosmetycznym
Eucalypti aetheroleum – olejek eukaliptusowy
Otrzymywanie:
Przez destylację z parą wodną liści i ulistnionych gałęzi eukaliptusa gałkowego (eucalyptus globulus) z rodz mirtowate (myrtaceae)
Skład:
Tlenki i nadtlenki monoterpenowe np cyneol (eukaliptol 70-80%)
Alkohole seskwiterpenowe – eudesmol, globulil – wywołują ataki kaszlu
Inne: pinen, terpineol, kamfen
Działanie:
Spazmolitycznie, wykrztuśnie, stosowany w inhalacji górnych dróg oddechowych
Foeniculi aetheroleum – olejek koperkowy
Otrzymywanie:
Pozyskiwany przez destylację z parą wodną owocu kopru włoskiego (feniculum vulgare) z rodz baldaszkowate (umbelliferae)
Skład:
Pochodne fenylopropanolu trans-anetol (50-60%), izoantetol
Fenchon
Działanie:
Zbliżone do działania olejku anyżowego
Stosowany jako środek rozkurczający, wiatropędny znosi kolki jelitowe
Menthae piperitae aetheroleum – olejek miętowy
Otrzymywanie:
Pozyskiwany przez destylację z parą wodną ziela mięty pieprzowej (mentha piperita)z rodz wargowe (labiatae)
Skład:
Mentol min 50%, ketony terpenowe
Działanie:
Środek antyseptyczny
Wykazuje działanie przeciwskurczowe, spazmolityczne i żółciopędne
Stosowany w schorzeniach wątroby
Thymi aetheroleum – olejek tymiankowy
Otrzymywanie:
Przez destylację z parą wodną świeżego ziela tymianku (thymus vulgaris) z rodz wargowe (labiate)
Skład:
Tymol, karwakol i estry metylowe tymolu i karwakolu
Działanie:
Wykrztuśne, dezynfekujące i spazmolityczne
Stosowany w schorzeniach górnych dróg oddechowych w syropach przeciwkaszlowych , do płukania jamy ustnej
Jako środek rozgrzewający w postaci kąpieli i okładów
Inne surowce olejkowe
Kwiat lawendy – lavandulae flos
Roś lavandula officinalis – lawenda lekarska ; z rodz wargowe – labiatae
Skład:
Zawiera 1,7% olejku, którego głównym składnikiem jest: linalol, octan linalolu; Ponadto zawiera geraniol, nerol, borneol
Działanie:
Żółciopędne, przeciwskurczowo uspokajająco, zastosowany na skór działa rozgrzewająco, drażniąco i odkażająco
Preparaty z olejkiem lawendowym stosowane są w bólach mięśniowych, nerwobólach
Melissae folium – liść melisy
Roś melissa officinalis – melisa lekarska; z rodz wargowe – labiatae
Skład:
0,05 olejku: cytrol,
Działanie:
Uspokajające, spazmolityczne, przeciwzapalne, przeciwbakteryjne, immunostymulujące
Oleum terebinthinae – olejek terpentynowy
Otrzymywanie:
Przez destylację z parą wodną balsamu zbieranego z pni drzew iglastych zwłaszcza z sosny zwyczajnej – pinus sylvestris
Skład:
Alfa i beta pinen, karen
Działanie:
Rumieniejąco, rozgrzewająco, antyseptycznie, moczopędnie, wykrztuśnie, w większych dawkach uszkadza nerki i powoduje ostry nieżyt żołądka i jelit
Oleum pini sylvestris – olejek sosnowy
Ros sosna zwyczajna z rodz sosnowate – pinaceae
Skład: j.w.
Działanie:
Antyseptycznie, wykrztuśnie. Stosowany w infekcjach dróg oddechowych, kaszlu, astmie, grypie, zapaleniu zatok i infekcjach dróg moczowych