1. Na wybranym przykładzie opisz owady hodowlane.

Pszczoła miodna (Apis mellifera L.)– gatunek z rodzaju pszczoła i rodziny pszczołowatych właściwych, obejmujące gatunki wytwarzające miód.

Pszczoły miodne zbierają nektar i pyłek kwiatów, który jest ich pożywieniem i w ten sposób zapylają rośliny owadopylne (np. drzewa owocowe, rzepak, itd). Do produktów pszczół miodnych należą m.in.: miód i wosk. Pszczoła unosi się w powietrzu dzięki pracy dwóch par skrzydeł zbudowanych z przezroczystej błony. Jedna z trzech par nóg posiada specjalne poduszki zatrzymujące pyłek. Narządy rozrodcze samic uległy modyfikacji, w której wyniku powstał narząd obronny - żądło.

Struktura społeczna

Rój pszczeli składa się z królowej-matki, robotnic oraz trutni. Matka i robotnice są diploidalne, podczas gdy trutnie są osobnikami haploidalnymi. Pszczoły przechodzą przeobrażenie zupełne, to znaczy, że z jaj wylęgają się larwy (czerw), a te przekształcają się w nieruchomą poczwarkę. Dopiero z poczwarki (która zresztą kształtem przypomina dorosłą pszczołę) wykluwa się postać dorosła - imago. Z jaj diploidalnych, które składa tylko matka, wylęgają się samice.

Pszczoły i środowisko

U roślin wyższych do zapłodnienia potrzebny jest proces, który nazywamy zapyleniem. Jest to przeniesienie pyłku z pylników na słupek. Wśród różnych czynników wykorzystywanych przez rośliny do transportu pyłku zdecydowanie najbardziej popularnym są owady, wśród których ważną rolę odgrywają pszczoły miodne. Ich roje są bardzo liczne, a robotnice nieustannie oblatują okolicę w poszukiwaniu pożywienia. W trakcie odwiedzin kwiatów dokonują mimowolnego przeniesienia pyłku i zapylenia. Zjawisko to jest istotne dla zachowania różnorodności gatunkowej roślin i jest głównym pożytkiem dawanym ludziom przez pszczoły. Pszczoły uważane są za najlepsze owady zapylające nie tylko ze względu na ich liczebność (duże roje), ale przede wszystkim duże znaczenie tych owadów jest zauważane w rolniczych uprawach takich jak: rzepak, gryka, malina oraz sady owocowe. Owady te wykazują się tzw. "wiernością kwiatową", która polega na tym, iż wykorzystują pożytek najliczniej występujący na danym terenie i w największym skupieniu przez cały okres jego występowania i tak np. zwarty łan pola kwitnącego rzepaku jest intensywnie zapylany przez pszczoły, które preferują ten pożytek nad sporadycznie i mniej intensywnie kwitnącymi roślinami zielnymi z terenów nieużytków. Poza tym istnieje coś takiego co nazywa się "tresurą pszczół", która polega na kierowaniu tych owadów do zapylania konkretnych roślin poprzez pobudzanie ich syropem z dodatkiem zapachowym kwiatów jakie chcemy, aby pszczoły oblatywały.

Miód, słodki, kaloryczny i zdrowy, był zawsze łakomym kąskiem dla człowieka i zwierząt. Pszczoła miodna została udomowiona przed tysiącami lat, a obecnie jest hodowana na całym świecie. Pierwotnie polegało ono na wybieraniu miodu z barci, czyli wydłubanych pni drzew.

Gromada owady

Rząd błonkoskrzydłe

Podrząd trzonkówki

Nadrodzina pszczoły

Rodzina pszczołowate

Podrodzina pszczoły rojne

Plemię pszczoły żądlące

Rodzaj pszczoła (Apis)

Gatunek pszczoła miodna

1. Scharakteryzuj rząd termity

Termity (Isoptera) – rząd owadów społecznych z podgromady uskrzydlonych.

Nazwa Isoptera jest połączeniem gr. iso- czyli równy, i -ptera, czyli skrzydła – co oznacza równoskrzydłe owady. Przechodzą przeobrażenie niezupełne. Termity mają aparat gębowy gryzący. Typowa wielkość termita waha się od 4 do 11 mm długości.

Życie społeczne

Termity są morfologicznie nieskomplikowanymi owadami w przeciwieństwie do ich skomplikowanego życia społecznego. Wyróżnia się trzy główne kasty termitów. Kasta reprodukcyjna obejmująca samca i samicę, czyli królową i króla, jak również wspomagające rozwój kolonii płciowe formy pierwszego i kolejnych stopni (pochodzące od płciowych form robotnic). Największą kastę stanowią robotnicy i robotnice wykonujące prace od karmienia larw po budowę i zabudowę kanałów komunikacyjnych i dostarczanie pokarmu. Trzecia kasta składa się z żołnierzy. Ciekawym zjawiskiem jest to, że w pewnych warunkach robotnice i robotnicy mogą przekształcić się w formy płciowe. Królowa termitów może dożyć nawet 50 lat.

Odżywianie

Termity żywią się w większości drewnem, niektóre gatunki hodują grzyby i żywią się nimi. Termity są często plagą w nowo wybudowanych osiedlach mieszkaniowych wybudowanych na terenach stanowiących wcześniej środowisko termitów. Drewno, z którego budowane są domy staje się nowym źródłem pożywienia. Najchętniej zjadanym przez termity drewnem jest miękkie drewno. Do przetrwania termity potrzebują drewna, wilgoci i ciepła. Termity szybko wysychają, gdyż mają cienką "skórę". Jedynie owady uskrzydlone są bardziej odporne na brak wilgoci.

1. Rola barwy kwiatów w zapylaniu

Kwiaty roślin wykazują szereg przystosowań zwabiających owady i umożliwiających zapylenie:

barwne, duże kwiaty lub drobne kwiaty zebrane w duże kwiatostany,

zapach okwiatu,

ukryte w głębi kwiatu miodniki – owad, chcąc się do nich dostać musi otrzeć się o pylniki lub znamię słupka,

produkowanie dużej ilości pyłku,

wykształcenie pyłku o dużych, lepkich ziarnach, bogatych w substancje odżywcze.

Kolorowe plamy i lśniące włoski wskazują owadom drogę do ukrytych w głębi kwiatu miodników. Jeżeli kwiaty są małe, zebrane są w duży, widoczny z daleka kwiatostan. Tak jest np. u słonecznika i u innych roślin z rodziny astrowatych i innych rodzin. Kwiaty niektórych roślin np. berberysu, mają specjalną budowę, dzięki której pod ciężarem owada pręcik przegina się, obsypując go pyłkiem. Niektóre kwiaty stanowią dla owadów pułapkę. Np. u obuwika pospolitego kwiaty zamykają się, uniemożliwiając owadowi wyjście przez długi czas, co daje pewność zapylenia kwiatu przez wiercącego się w środku owada.

Owady korzystają z pobieranego nektaru i pyłku, jednocześnie zapylają kwiaty. Do owadów zapylających kwiaty należą głównie: błonkówki, muchówki, motyle, chrząszcze. Największą rolę odgrywają należące do błonkówek pszczoły (Apoidea), szczególnie pszczoła miodna. Owady specjalizujące się w odżywianiu nektarem i pyłkiem kwiatów posiadają specjalne przystosowania, np. aparat gębowy typu ssącego (u motyli długa zwijana trąbka). Pszczoła miodna na odnóżach posiada specjalne koszyczki do zbierania pyłku.

Większość owadów najsilniej przyciąga nektar, jednak barwa kwiatów i układ plamek także odgrywają niebagatelną rolę. Wiele gatunków roślin, wśród nich lilie i storczyki, ma ciemne plamki i prążki na płatkach, które naprowadzają owada do środka kwiatu.

Podstawowymi kolorami kwiatów prostszych roślin są biały i żółty, natomiast barwa czerwona, purpurowa i niebieska jest spotykana u bardziej zaawansowanych gatunków. Owady postrzegają barwy inaczej niż ludzie i najbardziej ich uwagę zwracają kolory niebieski, purpurowy i żółty. Pomarańczowa barwa kwiatów jest rzadko spotykana, a kwiatów czarnych w świecie dzikich roślin nie ma wcale (chociaż ogrodnicy wyhodowali sztucznie odmiany mające prawie czarne kwiaty).

Oczy owadów, takich jak pszczoły, są wrażliwe na inne niż ludzie długości fal świetlnych, na przykład widzą one niewidoczny dla nas ultrafiolet. Ich świat barw jest więc odmienny, co oznacza, że kwiat, który dla nas jest biały, może mieć dla pszczoły barwę zieloną.

1. Rola zapachu kwiatów w zapylaniu przez owady

Kolejnym sposobem zwrócenia na siebie uwagi jest zapach. Aromatyczne substancje wydzielane przez rośliny parują i są unoszone prądami powietrza. Dzięki temu dostarczają istotnej informacji o położeniu kwiatów. Zwabione w ten sposób zwierzę odnosi przy okazji korzyści dla siebie. Najczęściej jest nią nektar , ale też i pyłek zawierający duże ilości białek , cukrów , tłuszczy i witamin.

Zapach, obok wyglądu kwiatu, odgrywa ważną rolę w przyciąganiu zwierząt zapylających, którymi z reguły są różne gatunki owadów. Często umożliwia zwierzęciu wykrycie rośliny, która nie znajduje się w zasięgu jego wzroku. Wiele roślin kwitnących w nocy wydziela silną woń, która pozwala owadowi na zlokalizowanie ich w ciemności, czyli wtedy, kiedy barwa kwiatu nie odgrywa praktycznie żadnej roli.

Wonne kwiaty zwabiają odpowiednie zwierzęta, często zaczynają mocno pachnieć o zmierzchu, kiedy określone gatunki owadów zaczynają żerować. Zapach niektórych kwiatów może być nieprzyjemny dla człowieka, ale bardzo atrakcyjny dla owadów. Pewne rośliny przyciągają muchy, ponieważ ich kwiaty mają wygląd i woń padliny.

1. Historia entomologii

- Słowo "entomologia" pochodzi od greckiego: entomon (insekt, owad) + logos (wiedza).

Pierwsze pisemne wzmianki do owadach dotyczą pojawiania się szarańczy oraz hodowli pszczół (Egipt, od ok. 2600 p.n.e.) i jedwabników (Chiny, od ok. 2600 p.n.e.). Jako pierwszy informacje o owadach zebrał Arystoteles - przedstawił on systematykę owadów wyróżniając osiem grup.

1. Przystosowanie do środowiska

Owady podzielone są na dwie grupy: pierwotne bezskrzydłe i uskrzydlone. Te drugie przeszły bardzo szeroką radiację adaptacyjną, której skutkiem było powstanie wielu bardzo zróżnicowanych grup.

Przede wszystkim odnóża gębowe przekształciły się w aparaty gębowe. Liczne modyfikacje pozwoliły znacznie poszerzyć bazę pokarmową. Wyodrębniały się trzy rodzaje aparatu gębowego, który zależy od rodzaju pokarmu i sposobu jego pobierania:

Aparat kłująco – ssący posiadają owady, które odżywiają się sokami roślinnymi lub płynami ciała zwierząt (np. mszyce czy komary)

Aparat gryząco – liżący spotyka się u owadów drapieżnych oraz takich, które pobierają kęsy pokarmu stałego, również pochodzenia roślinnego, a także u larw (np. mucha, pszczoła).

Aparat ssący posiadają owady, które bezpośrednio pobierają pokarm płynny np. motyl, który wysysa nektar kwiatów.

Tułów owadów zaopatrzony jest w trzy pary członowanych odnóży krocznych, często zmodyfikowanych, w zależności od prowadzonego trybu życia.

Owady wodne mają odnóża spłaszczone, często zaopatrzone w rząd włosków, które powiększają powierzchnię tak utworzonej „płetwy” (np. u pływaka żółtobrzeżka).

Niektóre owady drapieżne mają zmodyfikowaną pierwszą parę odnóży. Przypomina ona scyzoryki i dobrze służy do przytrzymywania ofiar (np. u modliszki).

Owady grzebiące pod ziemią mają odnóża skrócone, przystosowane do kopania (np. turkuć podjadek)

Z kolei owady wykonujące skoki (np. pasikonik zielony) mają odnóża silnie umięśnione. Odnóża mogą pełnić wiele innych, szczególnych funkcji na przykład u pszczół służą do zbierania i przenoszenia pyłku, u wszy ludzkiej pełnia funkcje czepną.

Na drugim i trzecim segmencie tułowia u większości owadów uskrzydlonych rozwijają się skrzydła (dwie pary). Skrzydła mogą różnić się wielkością, kształtem i ubarwieniem, w zależności od środowiska życia. Wiele owadów dzięki barwom na skrzydłach, może kamuflować się i skutecznie wtapiać w tło, co pomaga w ochronie przed napastnikami.

Skrzydła mogą być szczepione parami jak u osy dla lepszej synchronizacji ruchu. I niektórych owadów (np. komara, muchy) druga para skrzydeł przekształca się w przezmianki, pełniące funkcję zmysłu równowagi.

Układ pokarmowy ma budowę typową dla stawonogów. Owady mają dobrze rozwinięte gruczoły ślinowe, pełnią funkcję gruczołów trawiennych.

Układ oddechowy tworzą tchawki rozchodzące się w całym ciele owada oplatające wszystkie narządy. Wymiana gazowa zachodzi przez wilgotne powierzchnie chitynowych ścianek najcieńszych tchawek. Układ ten jest bardzo efektywny, gdyż tlen dostaje się do wszystkich tkanek.

Obecność rozbudowanego układu tchawkowego, w którym odbywa się transport gazów oddechowych, sprawia, że owadom wystarcza otwarty układ krążenia.

Narządem wydalniczym są cewki Malpighiego.

Układ nerwowy ma formę łańcuszka. Owady mają liczne i różnorodne komórki zmysłowe, najczęściej umieszczone na czułkach, odpowiadające na węch, dotyk i słuch. Bardzo ważną cechą przystosowania się owadów do środowiska życia, są oczy złożone, znajdujące się na głowie owada. Zmysł ten jest ważny w warunkach lądowych. Zapewnia, bowiem możliwość błyskawicznego odbioru sygnałów, ulegających małym zniekształceniom. Takie oko zbudowane jest z wielu oczek prostych – omatidiów, które ciasno przylegają do siebie. Każde omatidium jest perfekcyjnie dopracowaną sensyllą (technicznie zaś fotokomórką). Wyróżniamy dwa rodzaje oczu:

· Oczy apozycyjne przystosowane jest do światła dziennego.

Omatidia nie „kontaktują” się ze sobą, a dodatkowo otoczone barwnikami wychwytują nadmiar promieni świetlnych.

· Oczy superpozycyjne występuje u owadów nocnych.

„Kontaktują” się ze sobą, dzięki czemu mogą widzieć w świetle bardzo rozproszonym, chociaż odbywa się to kosztem dokładności widzenia.

Owady przejawiają wiele złożonych zachowań instynktownych. Niektóre na przykład opiekują się potomstwem czy prowadzą życie społeczne.

Owady są rozdzielnopłciowe, niekiedy z dobrze zaznaczonym dymorfizmem płciowym. U niektórych zachodzi zjawisko partenogenezy (np. samiec pszczoły). W bardzo nielicznych przypadkach rozwój przebiega bez przeobrażenia. Większość jednak owadów przechodzi rozwój złożony, z przeobrażeniem niezupełnym bądź zupełnym. Dzięki temu doszło u owadów do silnego rozwoju powłoki ciała grzbietowej części tułowia. Umożliwiło to wykształcenie skrzydeł i zdolności do aktywnego lotu.

Bardzo ważnym osiągnięciem owadów było rozwinięcie osłon jajowych, a także larw zdolnych do życia na lądzie. Ze względu na sztywny szkielet zewnętrzny, wzrost i rozwój takich zwierząt odbywał się skokowo.

Przystosowanie owadów do różnych środowisk zadziwia biologów, którzy stykają się z wieloma ciekawymi zjawiskami, takimi jak mimetyzm, życie społeczne, polimorfizm.

Przykładem owada, który w jednej z faz swojego życia przemierza ogromne odległości, jest szarańcza wędrowna, duży, osiągający 6 cm owad, podobny do pasikonika. Wędrują chmarami zarówno larwy („pieszo”), jak i latające postacie dorosłe. W nocy migrują wolniej, gdyż wiąże się to z niższą temperaturą panującą w nocy.

Bardzo przydatnym przystosowaniem jest „niewidoczność”. Wiele owadów jest prawie niewidoczna na tle swego naturalnego środowiska, dzięki obecności ubarwienia ochronnego. Bywa i tak, że owad nie tylko kolorem i wzorem ubarwienia, ale kształtem oraz sposobem zachowania, na przykład znieruchomieniem, upodabnia się do środowiska. Takie przystosowanie nazywamy mimetyzmem, którego przykładem są patyczaki, które do złudzenia przypominają cienkie gałązki, na których zresztą lubią przebywać.

Owady, które mają specjalne przystosowania zapewniające im bezpieczeństwo, na przykład gruczoły jadowe lub zapachowe, żądło, nieprzyjemny smak lub substancje trujące dla drapieżnika, nie muszą się ukrywać. Ich jaskrawe i kontrastowe w stosunku do środowiska ubarwienie (żółcie, czerwienie) ma charakter ostrzegawczy. Inne owady, które nie mają struktur obronnych, mogą naśladować to ubarwienie, czy nawet pokrój ciała. Takie przystosowanie nazywamy mimikrą, a jej przykładem mogą być niektóre muchówki, które przypominają szerszenie.