Rynek i działanie mechanizmu rynkowego

Rodzaje gospodarek:

- naturalna

- towarowa

- towarowo-pieniężna

Gospodarka rynkowa – decyzje ekonomiczne są podejmowane samodzielnie. Jest to gospodarka towarowo-pieniężna. Produkty i usługi przeznaczone na sprzedaż nazywamy towarami. Ludzie wytwarzają towary, które zamieniają na inne dobra za pośrednictwem pieniądza. Proces ten odbywa się na rynku.

Rynek – miejsce zawierania transakcji kupna – sprzedaży towarów

Rynek – zbiór kupujących i sprzedających, czyli osób zgłaszających popyt i oferujących podaż, których decyzje wzajemnie uzależnione od siebie kształtują cenę towaru.

Rynek – mechanizm koordynujący zachowania nabywców i sprzedawców uczestniczących w procesie wymiany towarów.

Rynek zakłada dobrowolność transakcji kupna-sprzedaży towarów.

Podstawowe elementy rynku:

Popyt – ilość dóbr, które nabywcy chcą kupić przy różnych cenach

Podaż – ilość dóbr, które sprzedawcy chcą sprzedawać przy różnych cenach

Cena – wartość towaru wyrażona w pieniądzu.

Prawo popytu – zależność między popytem a ceną jest odwrotnie proporcjonalna

Krzywa popytu

Cena

(P) D

Ilość popytu (Q_d)

Zamiana ceny dobra powoduje zmiany wielkość popytu wzdłuż krzywej popytu.

Zmiany czynników niecenowych powodują zamiany wielkości popytu ilustrowane graficznie przez przesuwanie krzywej popytu w lewo lub w prawo.

Im bardziej płaska krzywa popytu, tym popyt silniej reaguje na zmianę ceny.

Im bardziej stroma krzywa popytu, tym popyt słabiej reaguje na zmianę ceny.

Wzrost popytu z powodu czynników niecenowych jest ilustrowany graficznie przez przesunięcie krzywej popytu w prawo.

Spadek popytu z powodów czynników niecenowych jest ilustrowany graficznie przez przesunięcie krzywej popytu w lewo.

Przykładowe czynniki niecenowe wpływające na rozmiary popytu:

Dochody nabywców:

- dobra normalne – wzrost dochodu powoduje wzrost popytu na dane dobro

- dobra podrzędne – wzrost dochodu powoduje spadek popytu na dane dobro

Większość dóbr to dobra normalne.

Gusta i preferencje klientów:

- efekt naśladownictwa(moda): konsument chce się upodobnić i kupuje to, co inni

- efekt demonstracji(snobizm): konsument chce się wyróżnić i nabywa to, czego większość klient nie kupuje.

Ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

Dobra dzielimy według reakcji popytu na ceny innych dóbr na:

1. Niezależne(zaspakajają różne potrzeby) – zmiana ceny dobra x nie powoduje zmiany popytu na dobro y, np. chleb – samochody

2. Substytucyjne(zaspakajają tę samą potrzebę) – zmiana ceny jednego z dóbr przy nie zmienionej cenie drugiego dobra przesuwa popyt w kierunku dobra tańszego, np. kawa – herbata

3. Komplementarne(do zaspokojenia potrzeby niezbędny jest zestaw dóbr) – wzrost ceny dobra x powoduje spadek popytu na dobro y.

Przewidywania cen relatywnych

Kupujący mogą antycypować zakupy dóbr, przewidując ich zmiany cen. Przewidywany wzrost cen zwiększa bieżący popyt.

Liczba nabywców

Popyt rynkowy jest sumą popytów poszczególnych konsumentów. Wzrost liczby ludności zwiększa popyt rynkowy.

Prawo podaży – zależność między podażą a ceną jest wprost proporcjonalna.

Zależność między ceną a podażą ilustruje Krzywa podaży

Cena

(P) s

Ilość popytu (Q_d)

Zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkości podaży wzdłuż krzywej podaży

Zmiany czynników niecenowych powodują zmiany wielkości podaży ilustrowane graficznie przez przesuwanie krzywej podaży w lewo lub prawo.

Wzrost podaży z powodu czynników niecenowych jest ilustrowany graficznie przez przesunięcie krzywej podaży w prawo.

Spadek podaży z powodu czynników niecenowych jest ilustrowany graficznie przez przesunięcie krzywej podaży w lewo.

Przykładowe czynniki niecenowe wpływające na rozmiary podaży

1. Ceny czynników produkcji – wzrost cen czynników wytwórczych wykorzystywanych do produkcji( płace, ceny materiałów) powoduje spadek podaży. Obniżka kosztów płacowych i materiałowych poprawia rentowność produkcji, a więc zachęca do jej wzrostu.

2. Technologia produkcji – zmiana technologii na bardziej efektywną, tzn. umożliwiają wytwarzanie tej samej produkcji przy najmniejszych nakładach czynników wytwórczych poprawia rentowność produkcji i powoduje wzrost podaży.

3. Podatki i subsydia – podatki zmniejszające zyski przedsiębiorców ograniczają podaż, natomiast subsydia obniżające koszty produkcji wpływające na wzrost podaży.

4. Przewidywania cen relatywnych – przedsiębiorcy, przewidując wzrost cen swoich dóbr, mogą ograniczać bieżącą produkcję, a spekulując na spadek cen, będą starali się zwiększyć bieżącą podaż.

5. Liczba przedsiębiorstw w gałęzi – podaż rynkowa to suma podaży poszczególnych przedsiębiorstw. Wzrost liczby przedsiębiorstw zwiększa podaż dóbr.

Rynek jest w równowadze, gdy rozmiary podaży(ilości oferowanych dóbr) zrównują się z rozmiarami popytu(ilością dóbr, które nabywcy chcą kupić). W punkcie przecięcia się krzywej popytu i podaży cena równowagi (Pe) oczyszcza rynek z jakichkolwiek nadwyżki popytu lub podaży.

Cena d s

(P) Pe

Ilość popytu (Q_d)

Cena równowagi nie gwarantuje zaspokojenia potrzeb wszystkich chętnych.

Cena równowagi nie zawsze odpowiada wartości użytkowej towaru.

Mechanizm rynkowy eliminuje nieefektywne podmioty ekonomiczne(gospodarstwa domowy, przedsiębiorstwa).

Dla każdej ceny powyżej ceny równowagi(np. P₁) na rynku powstaje nadwyżka podaży – nabywcy nie chcą wykupić całej oferowanej produkcji.

Dla każdej ceny poniżej ceny równowagi(np. P₂) na rynku powstaje nadwyżka popytu – sprzedawcy nie chcą sprzedawać wystarczającej ilość dóbr.

Sprawnie działający mechanizm rynkowy( wzajemne dostosowanie popytu i podaży) doprowadza rynek do stanu równowagi i optymalnej alokacji zasobów. Zmiana wielkości popytu lub podaży wywołuje odpowiednią reakcję cenową oraz ukształtowanie się nowego poziomu równowagi.

Jakakolwiek nierównowaga między elementami rynku uruchamia siły(reakcje sprzedających i kupujących, kierujących się własnymi interesami) doprowadzając popyt i podaż do nowego stanu równowago osiąganego przy nowej cenie.

Dynamiczne modele równowagi rynkowej – pokazują jak zmiana wielkości popytu i podaży wywołuje odpowiednią reakcję cenową oraz ukształtowanie się nowego poziomu równowagi.