Nowe usta. Odczyt o poezji - streszczenie (utwór programowy Peipera)
I Tworzenie romantyczne
- propaguje rozstanie się z dwoma ideami przejętymi z przeszłości : z bezpośredniością (poezji nie wolno było sprzeniewierzyć się uczuciu) oraz z ludowością, której rola już się skończyła.
-należy rozstać się także z uważaniem natchnienia za jedyne i prawdziwe źródło dzieła sztuki, a procesu tworzenia za odbywającego się w „czarnych otchłaniach tajemnicy”, co sprzyjało próżności pisarza oraz z ideą sztuki dla wszystkich
-należy zaprzestać dążenia do unarodowienia naszej sztuki za pomocą pierwiastków ludowych, co ma ją wyróżnić od sztuki innych narodów
II Poezja jako budowa
-„poezja jest to tworzenie pięknych zdań”
-nie słowo, lecz zdanie powinno być początkowym zamiarem tworzenia poetyckiego, nie chodzi też o silne zdanie
-nic nie jest bardziej obce poezji niż nazywanie rzeczy po imieniu; rozwój poezji polega na tym, że słowny ekwiwalent oddala się coraz bardziej od imienia rzeczy.
Poemat:
- to układ pięknych zdań, jest budową; budowanie dzieła sztuki to sprowadzenie chaosu do porządku
-wyszczególniać, precyzować, uzasadniać zamiast wypisywać na czole stara nazwę
-sprzeciwia się rozgraniczeniu formy od treści; mówi, że ta sama treść w innej formie jest już inną; forma oddziałuje na treść, sama jest także treścią; rymy poematu są tak samo jego treścią, jak podmioty zdań.
-poemat musi być całością szczelnie zamkniętą. zrywanie ze starą poezją nie uprawnia do swawoli poetyckiej; rozbijając stare prawa należy zastępować je nowymi
-nowe sposoby budowania poematu: układ rozkwitania - jego zalety:
*jest manifestacją autonomii
*jest dla poety domem nowych pokus twórczych
*wywodzi się on z naczelnego zadania sztuki poetyckiej, która jest odpowiednie następstwo słów i zdań
Rytm i rym:
-sprzeciwia się rytmice w poezji związanej z ludowością, dziką ordynarną, tupotliwą
-rytm powinien spełniać funkcję literacką, nie muzyczną
-rytm ma segregować i wynosić jedne słowa ponad inne
-rym jest czynnikiem rytmu
-rym jest czynnikiem budowy, jest on jedną z najsilniejszych sprzączek poematu
-rym to niezbędny pierwiastek nowej poezji
III Nowe tworzenie;
Zasady Peipera:
-treściowej bezpośredniości uczucia przeciwstawia ekwiwalentyzowanie uczucia (nie wypowiadanie ich wprost)
-bezpośredniość wykonania przeciwstawia formie„ja wiersze dobieram, ja wiersze składam” (wiersze mają rodzić się z miłości do słowa; poeta odnawia przeżycia minione, ale potrzeba tez przemyśleń na ten temat, nie tylko uczucia)
-tworzeniu dla wszystkich przeciwstawia tworzenie dla dwunastu lub dwu dwunastek (niejasność ma wtedy prawo bytu, jeżeli jest „płaszczem nowego piękna”)
-dążeniu do odrębnej sztuki poprzez ludowość przeciwstawia dążenie do tego samego celu przez teraźniejszość (nawet najpiękniejsza przeszłość nie może być teraźniejszością)
-należy pamiętać, że nie można powtarzać, ale tworzyć
-najbardziej wierzy w nowe usta