Pojęcie Agresji

Agresją nazywa się czynności mające na celu zrobienie szkody i spowodowanie utraty cenionych społecznie wartości, zadanie bólu fizycznego lub spowodowanie cierpienia moralnego innemu człowiekowi.

Rodzaje Agresji

Ze względu na różne funkcje ,jakie może pełnić agresja, da się wyróżnić kilka jej rodzajów :

• agresja impulsywna nazywana często gniewną, gdyż u swoich podstaw ma irytacje, złość, gniew. Jej przyczyną może być czyjeś oddziaływanie godzące w poczucie własnej wartości agresora np. obrażanie, poniżanie, krytykowanie. Jej bezpośrednim celem jest redukcja napięcia.

• w agresji instrumentalnej „zimnej” nie chodzi o zadanie komuś cierpienia, ale ma ona służyć realizacji jakiejś potrzeby, np. u małych dzieci zdobycie słodyczy, a u młodzieży zdobycie alkoholu, posiadanie samochodu poprzez zamordowanie jego właściciela.

• agresja zadaniowa wynikająca z pełnionego stanowiska. Służy ona przede wszystkim wymuszeniu na podwładnym wykonania poleceń.

• agresja spontaniczna „gorąca” nazywamy agresje dla przyjemności, która zawarta jest w samym akcie agresywnego zachowania co już staje się nagrodą samą w sobie. Jej podstawowym celem jest wykonanie agresji przez spowodowanie bólu.

• agresja naśladowcza, polegająca na identyfikacji z agresorem np. poznanym w filmie.

Agresja fizyczna

Agresja fizyczna może przybierać formę zachowań napastliwych lub destruktywnych o bezpośrednim lub pośrednim charakterze. Do bezpośrednich zachowań napastliwych należą te proste zachowania, które przybierają formę trwających stosunkowo krótko ruchów poszczególnych części ciała: rąk, nóg, mięśni twarzy. Atak może odbywać się przy użyciu prostych narzędzi agresji, takich jak: szpilka, linijka, kamień itd. Agresja wyraża się często w formie złożonych zachowań napastliwych i przybiera wtedy postać bójek, pobić, niesprawiedliwego traktowania. Pośrednie zachowania napastliwe występują zazwyczaj jako: dokuczanie, przeszkadzanie, zanieczyszczanie, chowanie lub zamiana przedmiotów. Do zachowań destruktywnych należą: rzucanie, uderzanie, kopanie, wybuchy złości.

Agresja słowna

Agresja słowna może przybierać formę bezpośrednich lub pośrednich wypowiedzi napastliwych szkodzących i poniżających. Bezpośrednia agresja słowna wyraża się poprzez: grożenie, straszenie. Pośrednia agresja słowna to wypowiedzi agresywne mające wyrządzić przykrość lub szkodę danej osobie.

Agresja Dziecięca

Agresywność zmienia się na przestrzeni życia człowieka wykazując największe nasilenie w młodości. Im dziecko młodsze, tym agresja jest bardziej bezpośrednia i globalna : obejmuje zarówno kontakt fizyczny, słowa, jak i pantomimiczną ekspresję gniewu. Zachowania dzieci określane jako agresywne są różnorodne. Zachowanie dziecka agresywnego znane jest wszystkim. Dziecko to bije rodzeństwo i kolegów, bywa, że kłóci się ze wszystkimi, jest wulgarne, odpowiada niegrzecznie nauczycielom, dokucza w sposób fizyczny lub werbalny innym osobom. Jego zachowanie zazwyczaj jest oporne na zmiany, mimo stosowania różnych kar. Takie dziecko często ma negatywny wpływ na grupę, której jest członkiem: po pewnym czasie również inne dzieci z grupy zachowują się w podobny sposób. Zachowanie dziecka agresywnego ma też negatywne skutki dla niego samego, spotyka się z dezaprobatą otoczenia. Dziecko jest odrzucane przez grupę, co wpływa na kształtowanie się u niego negatywnej samooceny. Aby poprawić swą sytuację w grupie i samoocenę, często stara się uzyskiwać pozycję dominującą poprzez agresywne zachowanie wobec kolegów. Na ogół chłopcy są uważani za bardziej agresywnych, dlatego że ich agresja jest bezpośrednia i aktywna. Dziewczynki stosują raczej pośrednie formy agresji, działają bardziej w ukryciu. Charakterystyczne dla dzieci jak również dla osób zależnych lub psychicznie słabych jest kierowanie agresji na obiekty zastępcze bardziej dostępne i bezbronne. Np. dziecko odczuwające złość na rodziców bije młodsze dziecko. „Kozłami ofiarnymi” stają się również dzieci w jakikolwiek sposób odmienne: np. kalekie, otyłe, mniej ruchliwe. Ekstremalną formą agresji jest okrucieństwo które jest szczególnie trudnym problemem wychowawczym. Jest to działanie niszczące fizycznie lub psychicznie żywą istotę.

Rodzaje Okrucieństwa

Okrucieństwo występujące już w wieku przedszkolnym można nazwać mimowolnym. Bywa też okrucieństwo z ciekawości powodowane chęcią sprawdzenia czy np. żaba będzie skakać bez nóżek, czy każdy kawałek pociętej dżdżownicy będzie się tak samo poruszać, jak cały okaz. Okrucieństwo dla zabawy: np. wsadzanie psu kosza na głowę czy związanie kota ogonem. Tutaj mamy już do czynienia jeśli nie z intencją bólu czy strachu, to w każdym razie ze świadomością naganności czynu.

Okrucieństwo dla sprawdzenia siebie: występuje częściej u starszych niż u młodszych dzieci. Motywem tego okrucieństwa może być to tylko chęć zaimponowania rówieśnikom.

Okrucieństwo dla przyjemności: U dzieci i młodzieży może pojawić się w postaci znęcenia się nad słabszym, często przyjmuje postać ukrytą zamaskowaną. Trzeba tutaj zaliczyć gwałt często przybierający postać tzw. Gwałtu zbiorowego.

Okrucieństwem może być chęć panowania nad innymi przez wzbudzanie atmosfery grozy , podziwu dla zuchwałości, czemu często towarzyszy fascynacja własnym lękiem. Uczestników czynu można powiązać ze sobą jako spiskowców, podporządkować ich sobie. Lęk przed konsekwencjami dokonanych czynów może być czynnikiem silnie integrującym danych sprawców i odsuwającym ich od społeczeństwa. Jest to najniebezpieczniejsza forma okrucieństwa występująca u młodocianych przestępców.

Bywa również okrucieństwo z nienawiści pojawiające się w okresie dorastania i jak każda agresja może podlegać mechanizmowi przemieszczenia. Ma ono swoje źródło w poniżaniu, w poczuciu krzywdy, niesprawiedliwości i nawet zazdrości. Nieraz wyrasta z patologicznej ideologii.

Okrucieństwem jest też akt zemsty. Nie musi być to działanie „gorące” - jak w nienawiści, gdyż zemsta bywa często realizowana przemyślnie i na „ zimno” .

Okrucieństwo występuje także jako wyładowanie nagromadzonej agresji, będące wynikiem wewnętrznych kumulujących się napięć lub powtarzającej się frustracji przez którą rozumie się „przykry stan emocjonalny pojawiający się wówczas, gdy jednostka usiłując zaspokoić jakąś potrzebę, natrafia na przeszkody nie do pokonania. Mogą to być przeszkody związane z otoczeniem lub z samą jednostką.

Agresja ta jest wyuczoną agresją na frustrację. Zachowanie agresywne ulega wzmocnieniu, jeśli okazuje się skutecznym środkiem przezwyciężania tych frustracji, które przeszkadzają zaspokojeniu popędów biologicznych czy motywów wyuczonych.

Źródła Agresji

Obok frustracji jest cały szereg źródeł agresji. Jednym z nich są dynamiczne siły tkwiące w naturze człowieka. Za źródła wrodzone agresji należy uznać ruchliwość i aktywność dzieci. Są to zjawiska normalne i przy prawidłowej opiece nad dziećmi powstaje u nich nie agresja, lecz trwały pozytywny nastrój. Hamowanie tej naturalnej cechy dzieci doprowadza do agresji. Bywają też rzadko agresje nie mające charakteru negatywnego gdy np.: dziecko nie atakując przeciwnika mocno broni swoich racji. Źródłem agresji mogą być również środki masowego przekazu przedstawiające sceny okrucieństwa. Zjawisko agresji dotyczy również szkoły gdzie mamy do czynienia z poniżaniem uczniów i naruszaniem godności osobistej, demonstrowaniem władzy przez nauczycieli. Opresyjność szkoły może być związana z jej strukturą, z licznymi przymusami, które są nałożone zarówno na uczniów i nauczycieli. Nauczyciele grożący uczniom, podważający wartość ucznia wywołują, znane badaczom i obserwatorom, agresywne zachowania uczniów, np.: niszczenie sprzętów szkolnych, lekceważenie nauczycieli.

Przyczyny agresji

Przyczyny agresji bywają różne. Należy do nich wyżej wspomniana agresja, która ma swe źródło w konieczności biologicznej. Dla uchronienia się od wybuchów lub innych konsekwencji agresji korzystne są drobne jej rozładowania, np.: stłuczenie szklanki, trzaśnięcie drzwiami.

Przyczyną wielu zachowań agresywnych jak wcześniej wspomniałam są frustracje oraz lęk. Sposobem jego pokonania może być agresja. Można nią też maskować lęk. Dziecko może być agresywne w stosunku do rodziców, dziadków i wszelkich osób, które darzą go uczuciem wtedy, gdy bardzo potrzebuje miłości, a równocześnie przeżywa lęk niepewności.

Agresja może się też wyuczyć poprzez nawet niewielkie uczestniczenie w niej lub też jej obserwowanie. Można się jej nauczyć poprzez osiągnięcie pożądanego celu, co prowadzi do utrwalania się agresywnych zachowań.

Źródłem agresji staje się też przeciążenie dziecka obowiązkami domowymi, np.: w mieście sprzątanie dużego mieszkania, robienie ciężkich zakupów; na wsi : pasienie bydła, doglądanie młodszych dzieci .

Czynniki wewnątrzrodzinne a agresywność dzieci

Obecny stan wiedzy psychologicznej wskazuje, że z pośród czynników wewnątrzrodzinnych wkład w formowanie się agresywności u dzieci mają głównie czynniki wiążące się ze sposobem sprawowania funkcji rodzicielskich. Można wyróżnić dwa podejścia w wyjaśnianiu związanych z tymi funkcjami determinant agresywności u dzieci: jednoczynnikowe i wieloczynnikowe, przy czym za trafniejsze uważa się wieloczynnikowe.

Uwarunkowania jednoczynnikowe. Większość badań nad pojedynczymi determinantami agresywnego zachowania koncentruje się na stosowanych przez rodziców technik wychowawczych, sprowadzonych przeważnie do kontrolowania zachowania dzieci. Najsilniej związane z agresywnością są: brak akceptacji dziecka ze strony rodziców, czyli odrzucenie emocjonalne oraz permisywność rodziców wobec agresji dziecka. Odrzucenie emocjonalne przez rodziców wywołuje u dziecka frustrację potrzeb bezpieczeństwa oraz więzi emocjonalnej, co prowadzi do agresji. Dziecko agresywne jest trudniej polubić, więc wywołuje ono swoim zachowaniem więcej reakcji krytycznych niż nagradzających. Wszystko to wpływa na formowanie się agresywności we wczesnym dzieciństwie.

Propozycja szkolnego programu interwencyjnego

Podstawowym warunkiem skuteczności takiego programu jest uświadomienie przez nauczycieli i rodziców wagi problemów na terenie szkoły oraz wysoka motywacja obu grup do analizy natężenia zjawiska i pojęcie działań zmierzających do zmniejszenia częstotliwości występowania agresji.

Program interwencyjny na terenie szkoły obejmuje cztery obszary:

• obszar działań ogólnoszkolnych

• obszar działań wewnątrz klasowych

• obszar działań indywidualnych

Obszar działań ogólnoszkolnych

• badania socjologiczne określające rozmiar agresji

• szkolne konferencje pedagogiczne poświęcone zjawiskom agresji

• zbudowanie planu wychowawczego szkoły

• spotkanie nauczycieli i personelu szkoły z rodzicami, przedstawiające plan wychowawczy

Obszar działań wewnątrzklasowych

• zaradne środki przeciwko agresji i przemocy

• realizacja programów profilaktycznych

• spotkania wychowawcy z rodzicami i uczniami

• wspólne zajęcia klasowe

Obszar działań indywidualnych

- rozmowy z ofiarami i agresorami

- rozmowy z rodzicami uczniów, zarówno ofiar jak i agresorów

- pomoc ze strony uczniów nie stosujących przemocy

- profesjonalna pomoc dla rodziców

- grupy wsparcia dla rodziców agresorów i rodziców ofiar

- indywidualne style współpracy z ofiarami i agresorami

• ostateczne decyzje

Tak skonstruowany program ukierunkowany jest na redukcję i eliminację zachowań agresywnych oraz na zapobieganie im. Realizacja programu może znacząco wpłynąć na poprawę relacji na terenie szkoły zarówno między nauczycielami a uczniami, jak również między uczniami. „ Dla ofiar” oznacza to większe poczucie bezpieczeństwa w szkole, większą pewność siebie, poczucie bycia lubianym i akceptowanym przez przynajmniej jednego lub dwóch kolegów. „ Dla agresora” lepsze współżycie oznaczaloby mniej wrogości wobec otoczenia i zdobywanie uznania w sposób przyjęty społecznie Sprowadza się to do łagodzenia negatywnych i wrogich reakcji agresorów przy jednoczesnym wzmacnianiu ich zachowań pozytywnych.

Skutki agresji

Zjawisko agresji niesie ze sobą poważne skutki, zarówno fizyczne jak i psychiczne. Do tych pierwszych należą: drobne uszkodzenia, okaleczenia ciała, jak i ciężkie pobicia, gwałty jak również uszkodzenia drobnych organizmów. W tej grupie znajdują się również szkody materialne tj. zniszczenie zdemolowanie mienia, a przykładem mogą być wybite szyby, połamane krzesła. Psychiczne skutki agresji mogą być bezpośrednie i przejawiają się zależnie od sytuacji i właściwości dziecka- reakcjami typu płacz, krzyk, ucieczką lub agresją(pluciem, kopaniem). Skutki pośrednie to zaburzenia w koncentracji uwagi, zaburzenia snu, łaknienia, moczenie się nocne i inne formy niepokoju ruchowego. Są przypadki że skutki agresji przybierają bardziej złożoną postać o różnym czasie trwania. Występuje tu najczęściej strach przed rówieśnikami. Brak zaspokojenia potrzeby bezpieczeństwa u dzieci wywołuje silne zdenerwowanie, poczucie lęku i bezradność.

W ostatnich latach w Polsce obserwuje się wzrost agresji u dzieci i młodzieży. Małoletni maltretują słabszych, dokonują rozbojów, zabójstw, gwałtów ze szczególnym okrucieństwem. Znaczne jej nasilenie nastąpiło po przejściu z realnego socjalizmu na gospodarkę rynkową. Niewątpliwe zmiana ustroju duże tępo przemian, bezrobocie, ma znaczny wpływ na wzrost frustracji a przez to powstanie agresywnych zachowań u młodzieży. Nie sposób pominąć negatywnego oddziaływania tych programów telewizyjnych, filmów video i giek komputerowych, które często ukazują brutalną agresje i przemoc. Nie bez winy pozostaja również rodzice.

---