11.10.12r.
Religia: trwałość i tendencje zmian
Religia w każdej kulturze i w każdym społeczeństwie stanowi znaczące zjawisko społeczne, stwierdzenie to odnosi się do religii konkretnych, tzn. przejawiających się w różnych formach; te konkretne religie pozostają w ścisłych i wzajemnych relacjach z różnymi sektorami i strukturami całościowego społeczeństwa. W wysoko rozwiniętych społeczeństwach można zaobserwować spadek religijności kościelne zorientowanej, nie oznacza to jednak zaniku religijności w ogóle.
Historyczny rozwój religii - zarys koncepcji teoretycznych
Uwarunkowane jest przez różne czynniki, chcąc lepiej zrozumieć podejście do zmian religijnych należy najpierw sięgnąć do krytyki religii w epoce Oświecenia, gdyż myśliciele tej epoki dokonali rozróżnienia pomiędzy religią ogólną, a religią konkretną (historyczną). Oświecenie francuskie utożsamiało religię w ogóle z religią rozumu naturalną i moralno-obyczajową i z tej pozycji poddawało krytyce religię chrześcijańską funkcjonującą w systemie społecznym XVII i XVIII wieku. Szczytowym punktem wspomnianej już krytyki było koncepcja religii jako oszustwa księży autorstwa Holbacha, wg niego religijne idee mają swe źródło w strachu i niepewności ludzi. Te religijne dyspozycje zostały wykorzystane przez księży dla skonstruowania obrazu pozaświatowego Boga, który faktycznie stanowi projekcję ludzkich potrzeb i słabości. Podtrzymując wiarę w Boga księża troskliwie strzegą treści religii, interpretują ją i udzielają praktycznych wskazań życiowych. W ten sposób zapewniają sobie panowanie nad ludźmi i współpracę z politycznym systemem władzy. Pogląd ten wiązał się z programem działania ludzi oświecenia , który zamykał się w stwierdzeniu zniszczyć Boga narodzonego ze strachu, by jego miejsce mogło zająć człowieczeństwo . poglądy Holbacha stanowiły podstawię do sformułowania tezy projekcyjnej, która później stała się przesłanką do wypracowania tezy kompensacyjnej Ludwika Feuerbacha (?) i Karola Marksa. Feuerbach przyjął dziedzictwo francuskiego oświecenia i stał się krytykiem chrześcijaństwa, religie dla niego są tworem ludzkiego ducha, a ściślej stanowią rezultat uczucia zależności, wszystkie wyobrażenia o nadnaturalnej boskiej istocie sprowadzają się do projekcji i kompensacji ludzkiej istoty w innym świecie. Karol Marks z kolei przyjmuje, że człowiek tworzy religię, ale krytykuje on Feuerbacha za abstrakcyjne ujęcie istoty człowieka, pisze on : Feuerbach sprowadza istotę religii do istoty człowieka , ale istota człowieka nie jest abstrakcją tkwiącą w poszczególnej jednostce, człowiek jer w swojej rzeczywistości całokształtem stosunków społecznych. Krytyka jest dla Marksa tylko krokiem do zrewolucjonizowania ludzkich stosunków, w których się ona zakorzeniła. Marks podkreśla, że religijne wyobrażenia i czynności stanowią rekompensatę ziemskich niedostatków, wpływają na pozorne rozwiązania problemów i konfliktów społecznych, przyczyniają się do pewnej bierności w warunkach krzywdy społecznej orientując człowieka na nagrodę w przyszłym świecie religia pisze Marks to westchnienie uciśnionego stworzenia, serce nieczułego świata, jak też jest ona duchem bezdusznych warunków, religia jest opium ludu. Z socjologicznego punktu widzenia Marks wskazuje na możliwość interpretacji stosunków społecznych w świetle religii swoiście rozumianej.
Społeczeństwo i religia w ujęciu E. Durkheima i M. Webera
(na tym się skończyło)