PROBLEM SPOŁECZNY I POSTAWY WOBEC NIEGO

Problemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków ba­dawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze.

Problem społeczny

W szerokim stosujemy go do określania różnych zjawisk będących aktualnie lub potencjalnie przedmio­tem zainteresowań socjologii lub innej nauki, spośród tzw. „nauk społecz­nych". Mówiąc w tym znaczeniu o problemach społecznych odróżniamy owe problemy od tych wszystkich, które stanowią przedmiot zainteresowań innych nauk, np. technicznych, przyrodniczych, medycznych itp.

Natomiast w węższym znaczeniu. Są to po prostu problemy powstałe w związku z pojawieniem się takich zjawisk, jakie są nie tylko przedmiotem refleksji uczonych ale również przedmiotem powszechnego zainteresowania ludzi da­nego społeczeństwa. Ściślej biorąc są to problemy wynikające z sytuacji, jakie nie dają się pogodzić z powszechnie uznanymi w danym społeczeństwie nor­mami, standardami, czy też takie, co do których istnieje przekonanie, że mogą być rozwiązane lub przezwyciężone poprzez aktywność społeczną.

!!!każdy problem spo­łeczny (w szerokim tego słowa znaczeniu) jest lub może stać się problemem socjologii, ale nie każdy problem socjologiczny jest lub nawet może być pro­blemem społecznym w węższym znaczeniu.

Przyjrzyjmy się bliżej przedstawionej charakterystyce problemów społecznych.

1) Problemem społecznym nazywamy to, co w danym społeczeństwie staje się zjawiskiem niepożądanym czy kłopotliwym. Jeżeli np. w jakimś społeczeństwie zdarzają się od czasu do czasu wybryki chuligańskie, nie jest to jeszcze problemem społecznym, ponieważ do zwalczania takich wybryków wystarczą zwyczajne środki zapobiegaw­cze, jakie istnieją w danym systemie społecznym (np. policja). Ale tam wszędzie, gdzie tego rodzaju wybryki są zjawiskiem bardzo częstym stają się one już tym samym problemem społecznym.

W jednych społeczeństwach problemem społecznym może być brak mieszkań i nadmierne spożycie alkoholu, a w innych — bezrobocie, przesądy rasowe.

To, co jest problemem społecznym w jednej zbiorowości ludzkiej nie musi być takim samym problemem w innej.

2) Z reguły najpierw dostrzegają je ludzie bardziej zaangażowani w życiu społecznym oraz zdolni do refleksji nad zjawiskami i oni też wskazują na istnienie danego zjawiska innym, ukazując jego różne aspekty i konsekwencje. W taki to sposób obiek­tywne zjawisko przeobraża się z wolna w pewien ogólniejszy problem, który może stać się problemem społecznym.

3)Aby dane zjawisko mogło spowodować intelektualne i emocjonalne za­angażowanie szerszego zbioru ludzi — a więc aby mogło stać się problemem społecznym w interesującym nas znaczeniu — musi istnieć przekonanie, że jest ono możliwe do przezwyciężenia. Ludzie są bowiem tylko wtedy skłonni do autentycznego zaangażowania się danym problemem, kiedy dostrzegają możliwość jego rozwiązania.

4) Kolejną cechą istotną problemu społecznego jest to, że może on być rozwiązany tylko poprzez zbiorowe działanie. Problemu społecznego nie może przezwyciężyć nawet genialna jednostka, np. reformator, polityk, pra­wodawca itp. Natomiast mogą być one przezwyciężone poprzez działanie wielu ludzi i przy masowym poparciu ze strony danego społeczeństwa. Nie wystarczą też nawet wyspecjalizowani profesjonaliści od danych problemów (np. policja —w przypadku walki z przestępczością), jeżeli brak będzie maso­wego wsparcia ze strony zainteresowanego społeczeństwa.

Postawy wobec problemów społecznych

Istnienie różnych postaw wobec problemów społecznych jest jednak następstwem, tego, że nie wszyscy ludzie danego społeczeństwa są przecież w równym stopniu zainteresowani poszczególnymi pro­blemami lub ich likwidacją.

Trudno spodziewać się np., ażeby pokątni sprzedawcy wódki byli poruszeni rozwojem alkoholizmu. Ponadto w każdym społeczeństwie są ludzie zainteresowani w ukrywaniu zła społecznego, jego rzeczywistych przyczyn i w tuszowaniu jego przejawów.

Cynizm wynikający ze skłonności do zachowań odbiegających od przyjętych zasad życia społecznego, jaki przejawiają przeróżni osobnicy zaliczani do tzw. „cwaniaków życiowych",. Postawa cyniczna może być zatem zarówno przejawem szaleństwa rozsądnych, jak też przejawem amoralnych skłonności.

Postawa religijna wobec problemów społecznych — podobnie jak fatalistyczna — opiera się na wierze w istnienie sił nadprzyrodzonych, spra­wujących władzę nad całą rzeczywistością, a w tej mierze i zjawiskami społecznymi.

Postawa sentymentalna w odniesieniu do problemów społecznych wy­raża się w żarliwym i pełnym współczucia zaangażowaniu, charakterystycz­nym dla utopistów, moralizatorów itp. Ludzie prezentujący taką postawę są niekiedy nawet skłonni do stawiania trafnych diagnoz występują­cych nie-domagań społecznych, ale równocześnie ograniczają się zazwyczaj do zwalczania ich objawów a nie przyczyn.

Konformizm wobec problemów społecznych mówi­my zazwyczaj wtedy, gdy dany człowiek prezentuje tylko taki punkt widzenia na te problemy, który jest zgodny bądź to ze stanowiskiem większości, bądź też mniejszości, jeżeli oczywiście stanowią ją ludzie... sprawujący władzę.

Heroizm wyraża się w gotowości podejmowanych problemów społecznych nie tylko bez względu na to, czy jest to opłacalne w danym momencie ale wówczas, gdy jest to niebezpieczne. Łączy się ona z silnym zaangażowaniem emocjonalnym oraz intelektualnym po stronie tych wartości, jakie zostały zagrożone w związku z pojawieniem się danego problemu społecznego.

Indyferentna- obojętna na problem

Postawa naukowa wobec problemów społecznych

Obiektywizm jest oczywiście jednym z istotnych wymogów postawy naukowej w odniesieniu do badań społecznych, w których możliwość osobistego zaangażowania badającego jest niewspółmier­nie większa niż w każdej innej nauce.

Socjolog badający problemy społeczne nie jest wyobcowany z rzeczywistości społecznej, pozostaje pod wpływem panującego systemu wartości, norm moralnych, zwyczajów i obyczajów.

Badając te problemy społeczne należałoby:

a. Ujmować je jak obiektywne zjawiska, tzn. zjawiska istniejące niezależ­nie od woli badającego i teorii naukowych.

b. Badać w sposób wolny od lęku przed niepożądanymi wynikami badań oraz ukazywać osiągnięte wyniki bez uproszczeń,

c. Rozpatrywać badane zjawiska w ich uwarunkowaniach przyczynowych oraz modyfikacjach spowodowanych przez inne, współwystępujące z nimi zjawiska i procesy istniejące w danym społeczeństwie.

d. Pamiętać o tym, że każdy problem społeczny ulega przeobrażeniom i powoduje przeróżne konsekwencje, rzutując swoiście na kształtowanie się życia społecznego i świadomości ludzi.

Typy i formy problemów badawczych

Wszelkie problemy badawcze możemy dzielić na pewne typy przyjmując za podstawę podziału np. przedmiot, zakres, rolę jaką spełnia dany problem w nauce itp. ich właściwości. Na tej podstawie wyróżniamy problemy;

a) teoretyczne i praktyczne;

b) ogólne i szczegółowe;

c) podstawowe i cząstkowe.

Wyodrębniając powyższe typy problemów trzeba zdawać sobie sprawę ze względności dokonanych wyróżnień. I tak np. problemy teoretyczne mają zawsze pewne aspekty praktyczne; podobnie — jak problemy praktyczne — aspekty teoretyczne.

Znajomość typu i formy danego problemu umożliwia nam dobranie opty­malnej dla niego metody lub techniki badań.

---