1. Czym jest etyka?

Etyka (z gr. ethos - „zwyczaj”) - dział filozofii zajmujący się badaniem moralności i tworzeniem systemów myślowych, z których można wyprowadzać zasady moralne.1 Ta bardzo popularna definicja nie wyjaśnia niczego. Nie dość, Że nie daje odpowiedzi postawione pytanie, to jeszcze rodzi nowe. Bo jeśli etyka zajmuje się badaniem moralności, to, czym jest moralność. Ale po kolei. Jeśli definicja z encyklopedii internetowej nie daje odpowiedzi, to może lepszą będzie inna, zaczerpnięta ze słownika etycznego, według którego:

Jesteśmy nieco bliżej, ale nadal to zdecydowanie za mało, by poczuć się

usatysfakcjonowanym (a satysfakcja to ważny element aksjologii). Idźmy zatem dalej.

Musimy w tym miejscu wrócić do moralności i powiedzieć, Że:

Etyki nie należy mylić z moralnością. Moralność, to z formalnego punktu widzenia

zbiór dyrektyw w formie zdań rozkazujących w rodzaju „Nie zabijaj”, których słuszności

nie da się dowieść ani zaprzeczyć, gdyż zdania rozkazujące niczego nie oznajmiają.

Celem etyki jest dochodzenie do źródeł powstawania moralności, badanie efektów, jakie

moralność lub jej brak wywiera na ludzi oraz szukanie podstawowych przesłanek

filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny spos tworzyć zbiory

nakaz moralnych. Poglądy etyczne przybierają zwykle formę teorii, na ktą składa się

zespół pojęć i wynikających z nich twierdzeń, na podstawie ktych moŻna formułować

zbiory nakaz moralnych. Teorie etyczne mogą być zarno prą udowadniania

słuszności funkcjonujących powszechnie nakaz moralnych, jak i mogą stać w ostrej

opozycji do powszechnej moralności, kwestionując zasadność części bądź nawet

wszystkich aktualnie obowiązujących w danym społeczeństwie nakaz.

etyka to: (gr. ta ethica; ethikos, od ethos - zwyczaj) - termin wprowadzony przez

Arystotelesa na oznaczenie jednej z dyscyplin tzw. filozofii praktycznej.

Wspłześnie, etyka to teoria moralności, chociaż niekiedy oznacza rnieŻ zespłó

norm i ocen moralnych charakteryzujących określone społeczeństwo, lub określony

system etyczny (np. etyka zawodowa)

Zasady moralne przyjmują często formę zdań rozkazujących lub zakazujących, rzadziej

oznajmujących. Przykładem zasady moralnej jest np. zakaz "nie zabijaj". Większość ludzi

ma zasady moralne głęboko zinternalizowane (wpojone w swój system indywidualny,

podświadomość, duszę) w trakcie procesu wychowawczego i często w oge nie

zastanawia się nad ich pochodzeniem (szczegnie, gdy są to nakazy religijne).

Naruszenie tych zasad powoduje zwykle wewnętrzny konflikt psychiczny.

Zasady etyczne w odrŻieniu od moralnych są ognymi, filozoficznymi twierdzeniami,

wynikającymi z danego światopoglądu - przyjętego systemu pojęciowego (w niektych

wypadkach rnieŻ religijnego). Na ich bazie moŻna tworzyć konkretne nakazy i zakazy

moralne. Często zdarza się tak, Że rŻe zasady etyczne prowadzą do tych samych zasad

moralnych.

Nie wszystkie systemy etyczne prowadzą jednak zawsze do tego samego zbioru zasad

moralnych, dlatego niezwykle trudno jest mić o „moralności uniwersalnej”.

Okazuje się więc, iż w momencie, kiedy pojawia się moralność sprawy zaczynają się

komplikować. Etyka to teoria moralności, a moralności nie da się zdefiniować, bo jest

systemem nakaz i zakaz związanych ze specyfika danej społeczności. Społeczności,

czyli ludzi, więc może jednak faktycznie Człowiek jest miarą wszystkich rzeczy.3

Jeśli tak by było, a wielu ludzi chętnie skłania się ku takiemu stanowisku, to gdzie byłoby

miejsce dla Boga, czy jakiejkolwiek innej siły wyższej? Okazałoby się, Że to człowiek

decyduje o istnieniu, bądź nieistnieniu Boga…

W tym miejscu zarysowuje się kolejny problem z dziedziny etyki. Zajmuje się ona

wartościami, ale czy wartości te są absolutne, czy moŻe względne? I czym są

wartości.

Jak widać w tym krkim wstępie etyka jest zagadnieniem niezwykle skomplikowanym.

Stwarza wiele problem, często zwodzi na manowce, a przecieŻ kaŻdy chciałby

wiedzieć, czym jest prawda, co to znaczy dobry? Pytanie o sens uprawiania etyki

nasuwa się samo. Zatem…

Przykład czterech zasad etycznych:

- Życie ludzkie jest święte, gdyŻ jest ono darem Boga (chrześcijaństwo, islam),

- odbieranie Życia ludzkiego jest zadawaniem największego cierpienia (buddyzm),

- Życie ludzkie jest podstawową wartością, gdyŻ wszyscy jesteśmy rnoprawnymi

członkami ludzkiej wspnoty (humanizm),

- Życie ludzkie jest własnością jednostki oraz podstawą jej wolności,

a odbieranie go jest pozbawianiem wolności w spos ostateczny (liberalizm,

indywidualizm, anarchizm).

MoŻna bez trudu wyprowadzić nakaz moralny "nie zabijaj", chociaŻ podstawy

światopoglądowe tych zasad są zupełnie rŻe.

2. Po co nam etyka?

Skoro jest tak skomplikowaną materią, a do tego szanse na uzyskanie wiąŻących

odpowiedzi są niewielkie, to po co zajmować się etyką?

Na tym etapie starczy powiedzieć, Że etyka, jako pewien system wartości jest

człowiekowi niezbędna, poniewaŻ w duŻym stopniu określa interakcje międzyludzkie.

Wszyscy znamy powiedzenie „kręgosłup moralny”, a to przecieŻ nic więcej niŻ

wewnętrzny system wartości. Na razie moŻemy pominąć kwestię, czy jest on

obiektywny, czy subiektywny, ale nie spos zaprzeczyć, Że coś takiego jest.

Skoro przyjmujemy istnienie system wartości i jesteśmy skłonni zgodzić się, jeśli nie,

co do ich sensowności, to przynajmniej uŻyteczności, to na pytanie tytułowe niniejszej

części musimy odpowiedzieć pozytywnie, tzn. uznać, iŻ etyka jest nam potrzebna, jako

narzędzie kształtowania interakcji międzyludzkich. Co za tym idzie system wartości

pomaga nam umiejscowić się w strukturze społecznej (np. systemy prawne wywodzą się

z system etycznych, czyli znajomość i przestrzeganie norm moralnych danej grupy

jest rnoznaczne z niewchodzeniem w konflikt z prawem obowiązującym w danym

kraju. Na niŻszym szczeblu, znajomość zasad obowiązujących w danej grupie chroni np.

przed ostracyzmem. Etyka jest potrzebna, poniewaŻ jest uŻyteczna i to uŻyteczna

w bardzo wielu aspektach, o czym będzie mowa w części czwartej - wartości utylitarne.

Istnieje wiele system etycznych i chociaŻ wiele z nich to systemy zamknięte, jak np.

etyka katolicka, to ludzie przewaŻnie tworzą własne systemy wartości. Podobne pry, na

przestrzeni wiek podejmowali filozofowie. Wybrane poglądy na zagadnienie etyki

zostaną przedstawione w części trzeciej niniejszego kursu. Zanim jednak przejdziemy do

omawiania konkretnych przykład, aby łatwiej je zrozumieć, potrzebujemy odrobiny

teorii.

3. Etyka/moralność/aksjologia/wartość

Znamy juŻ definicje etyki, aby jednak właściwie podejść do tematu, musimy zaznajomić

się z istniejącymi we wspłzesnej nauce jej podziałami.

W tym ujęciu etyka staje się teorią wartości. Pruje ustalić status ontologiczny

wartości, skonstruować ich hierarchię i ocenić moŻliwości człowieka na ich (wartości)

realizację. Na tym etapie, jako etyka normatywna formułuje zespł norm

umoŻliwiających realizacje określonych wartości.

4. Przykładowe rodzaje etyk4

Etyka autonomiczna - broni człowieka przed podporządkowaniem go jakimkolwiek

autorytetom zewnętrznym: Bogu, państwu czy społeczeństwu. WiąŻe się z nią

przekonanie o absolutnej wolności człowieka.

Etyka biznesu - określenie etycznych aspekt ludzkiej przedsiębiorczości.

Etyka cn i wzor osobowych - etyka propagująca zestaw poŻądanych cn oraz

wzor osobowych godnych naśladowania (charakterystyczna dla staroŻytności).

Etyka formalna - doktryna etyczna, wg ktej istota dobra moralnego polega na

postępowaniu zgodnym z imperatywem (prawem) moralnym. WiąŻe się

z pojęciem obowiązku i powinności.

Etyka globalna - popularny wspłześnie kierunek refleksji etycznej. Jej głnym

postulatem jest wprowadzenie, w trosce o gatunek ludzki, wartości humanizmu, jako

normy regulującej wspłŻcie międzynarodowych społeczności.

Etyka heteronomiczna - powinności człowieka są determinowane przez systemem

wartości i normami otrzymanymi z zewnątrz (np. od Boga).

Etyka mass medi - wyraźna wspłześnie tendencja do kodeksualizacji zawodu

dziennikarza. We wszystkich aspektach podnosi się konieczność respektowania kilku

najogniejszych zasad:

a. zasada prawdy,

b. zasada obiektywizmu,

c. zasada oddzielania informacji od komentarza,

d. zasada uczciwości,

e. zasada szacunku i tolerancji,

f. zasada nadrzędności dobra odbiorcy (względem redakcji, ale nie względem prawdy),

g. zasada wolności i odpowiedzialności.

Etyka materialna - opisowa i normatywna nauka o moralności, opierająca się na

pojęciu wartości moralnych, a nie na pojęciach obowiązku i powinności (jak mam to

miejsce w e. formalnej).

Etyka niezaleŻna - system etyki normatywnej, kty nie wiąŻe postulowanych przez

siebie zasad z rozstrzygnięciami filozoficznymi.

Etyka normatywna (właściwa) - obok etyki opisowej i metaetyki, trzeci zasadniczy

dział refleksji nad moralnością - konstruuje i uzasadnia systemy moralności zgodne z

załoŻeniami przyjętego stanowiska.

Etyka ogna i szczegłwa - E. ogna to refleksja nad podstawami etyki, takimi

jak np. dobro, czy prawda; E. szczegłwa to z kolei formułowanie praktycznych

wskazań moralnych obliczonych na typowe sytuacje spotykające człowieka.

Etyka opisowa (etologia) - stara się opisać zjawisko moralności w jego historycznie i

środowiskowo zrŻicowanych przejawach.

Etyka pornawcza religii - dział religioznawstwa pornawczego badający związki i

rŻice w systemach etycznych rŻych religii.

Etyka praktyczna - etyka stosowana, zajmująca się wcielaniem w Życie zalecanych

norm moralnych.

Etyka reklamy - co do zasady, to samo co etyka mass medi.

Etyka specjalna - refleksja etyczna obejmująca wyodrębnione ze względu na ich

specyfikę, sfery zjawisk moralnych (m. in. etyka zawodowa, etyka Życia seksualnego,

etyka Życia rodzinnego, etyka sportu).

Etyka społeczna - zajmuje się normowaniem społecznych zachowań jednostki.

Etyka sytuacyjna - spos uprawiania refleksji etycznej polegający na rezygnacji z

formułowania ognych reguł postępowania.

Etyka umiaru - za regułę postępowania przyjmuje unikanie skrajności.

Etyka, jako refleksja stricte filozoficzna pozostaje ściśle związana z aksjologią. WiąŻe się

rnieŻ z pojęciami moralności i wartości.

Moralność - (łac. moralitas od moralis - obyczajowy) zbi zasad (norm), kte

określają, co jest dobre (prawidłowe, nieszkodliwe), a co złe (nieprawidłowe, szkodliwe).

Szerzej rzecz ujmując, moralność to zjawisko społeczne, kaŻdorazowo ukształtowane

historycznie w określonym społeczeństwie, ktego zadaniem jest regulacja stosunk

między jednostką a jednostką oraz miedzy poszczegnymi jednostkami a grupami

społecznymi.

Podstawowymi elementami moralności są:

- oceny,

- normy,

- sankcje,

- wzory osobowe,

- ideały.

O ile jednak np. obyczaj zawiaduje jedynie konwencjonalną stroną zachowań ludzkich,

a prawo traktuje człowieka, jako obywatela (członka państwa), to moralność

adresowana jest do człowieka jako człowieka.

Moralność to faktycznie funkcjonujące w społeczeństwie poglądy i przekonania,

znajdujące sw odpowiednik w postawach ludzi wobec innych, w ich postępowaniu i

wspłŻciu.

1. Starożytność

Okres filozofii staroŻytnej przypada na okres od V w p.n.e. do V w n.e. Filozofia

staroŻytna wykształciła wiele rŻorodnych stanowisk, kte pozostały na zawsze typami

i wzorami dla następnych epok. W jej rŻorodności widoczne są jednak cztery

zasadnicze postawy:

- obiektywistyczna - zwrona ku rzeczom zewnętrznym,

- intelektualistyczna - osnową wszystkich dziedzin Życia była myśl,

- uniwersalistyczna - jednostka zaleŻna od ogł,

- finitystyczna - świat pojmowany był jako skończony.

Kolebką zachodniej filozofii były kolonie greckie na wybrzeŻach Morza Śrziemnego

w Jonii (Azja Mniejsza) i Italii Południowej (tzw. Wielka Grecja). OŻywiony handel

prowadzony przez mieszkańc tych teren sprawił, iŻ kontaktowali się oni

z przedstawicielami rŻych kultur. Kontakty tego typu doprowadziły do wydatnego

poszerzenia horyzont myślowych czesnych Grek, a w konsekwencji do

wykształcenia określonego sposobu myślenia o świecie i namysłu nad samym myśleniem,

czyli filozofii.

Fiozofia - gr. philos - miłowanie i sophia - mądrość - umiłowanie mądrości.

Filozofię staroŻytną dzieli się na określone okresy:

- Presokratycy,

- Okres klasyczny,

- Filozofia hellenistyczna,

- Jońska filozofia przyrody.

Za pierwszego filozofa uwaŻa się Talesa z Miletu (624-546 p.n.e.).

2. Średniowiecze

Filozofia tego okresu charakteryzuje się połączeniem chrześcijaństwa i filozofii. Silne

wpływ poprzedzającego bezpośrednio średniowiecze chrześcijaństwa powodują, iŻ jest

filozofią chrześcijańską, zarno co do swej intencji, jak i przez swych przedstawicieli,

ktzy w większości byli duchownymi.

Fakt ten implikuje zasadniczy temat filozofii średniowiecznej, ktym był stosunek

między wiarą i rozumem.

Filozofia chrześcijańska bywa traktowana, jako I etap filozofii średniowiecznej

i występuje pod nazwą PATRYSTYKI, czyli filozofii ojc kościoła.

Drugi etap, to SCHOLASTYKA, okres, w ktym dalej dominowało podejście wyznaczone

przez „ojc kościoła”, ale naukę ograniczano tylko tam, gdzie stykała się z wiarą.

Patrystyka ograniczała się jedynie do podawania dogmat, scholastyka natomiast

starała się je racjonalnie uzasadnić.

3. Filozofia nowoŻytna

Z początkiem XV wieku filozofia wkroczyła w erę nowoŻytną. Na tym etapie miała juŻ za

sobą setki teorii i doktryn oraz dwa, wielkie poglądy na świat: staroŻytny

i średniowieczny.

Pierwszym etapem kształtowania się myśli nowoŻytnej był Renesans (odrodzenie).

MoŻna powiedzieć, Że był on czasem przejścia, kty nie wydał Żadnego wielkiego

systemu filozoficznego. Był to raczej okres eksperyment, kształtowania się nowych

moŻliwości. Był rnieŻ czasem narodzin humanizmu.

Nawet w oczach swych twc filozofia renesansu nie była przełomową. Była czymś

nowym względem średniowiecza, ale nie staroŻytności.

Niemniej jednak, podobnie jak poprzedzające ją okresy przeszła określone fazy, tj. okres

przygotowawczy, okres oświecenia i krytyki oraz dwa okresy budowania system.

1. Odrodzenie - okres przejściowy i przygotowawczy - wiek XV i XVI.

2. Okres system nowoŻytnych - wiek XVII.

3. Okres Oświecenia i krytyki - wiek XVIII,

4. Drugi okres system - do roku 1830.

Filozofia XVII i XVIII wieku, po nieskrystalizowanym filozoficznie Odrodzeniu,

uświadomiła sobie w pełni cele i opanowała środki. W odrŻieniu do renesansu nie

wdawała się w polemikę ze średniowieczem, a podjęła za to pracę pozytywną. Myśliciele

podjęli się budowania wielkich, przełomowych system.4

Filozofia wieku XVII i XVIII miała przede wszystkim aspiracje teoretyczne. Czerpała

głnie z matematyki i matematycznego przyrodoznawstwa. W nowo powstałych w tym

okresie stanowiskach moŻna wyrŻić dwie grupy:

1. Filozof - systematyk.

2. Uczonych - metodolog.

4. Filozofia XIX wieku

Wiek XIX traktowany jest zazwyczaj, jako czas przejścia od nowoŻytności do

nowoczesności, dlatego teŻ rnieŻ z punktu widzenia filozofii wiele podejmowanych

zagadnień ma bezpośredni związek w wspłzesnością.

Wiek XIX jest rnieŻ okresem kształtowania się nowych postaw społecznych, m. in.:

liberalizmu i socjalizmu oraz, dzięki O powstawaniu gatunków, Karola Darwina -

ewolucjonizmu.

Wiek XIX w filozofii datuje się, wbrew kalendarzowi, od 1830 roku (ma to związek ze

śmiercią Hegla w 1831 roku). Rok ten wyznacza koniec epoki wielkich system

w filozofii.

Tym, co zdecydowanie odrŻia filozofię XIX wieku od wiek poprzednich jest tempo, w

jakim powstawały nowe koncepcje - w wieku XIX tempo to było zdecydowanie szybsze.

Miało to jednak i powaŻna wadę - łatwość zdobywania wiedzy przyczyniła się do jej

powierzchowności. Spowodowało to, iŻ filozofia znacznie straciła w konfrontacji z naukami

ścisłymi, a wiek XIX jest obecnie postrzegany, jako wiek naukowy i literacki.

Wiek XIX to okres istnienia dwh typ filozofii:

a. maksymalizmu,

b. minimalizmu.

Podsumowując powiedzieć naleŻy, iŻ naczelną doktryna XIX wieku, było stwierdzenie, iŻ

do filozofii dojść moŻna jedynie przez naukę. Naukowa powinna być teŻ

gospodarka, naukowa polityka, na wynikach nauki winna opierać się sztuka.

Nauka stwierdza prawa przyrody, ktym podlega wszystko, nie wyłączając

człowieka i jego dzieł, jego moralności, gospodarki, religii, czy sztuki.

1. Naczelną cechą filozofii był minimalizm (w postaci pozytywistycznej).

2. Inne, obecne w tym okresie prądy to: materializm, idealizm i kantyzm.

3. Filozofia była bardziej jednolita, niŻ w poprzednich okresach.

5. Filozofia XX wieku

Cechą szczegną XX stulecia jest gwałtowny przyrost wiedzy z zakresu techniki oraz

nauk przyrodniczych.

Nowoczesna fizyka znacznie poszerzyła horyzont ludzkiego świata, co nie pozostało bez

znaczenia dla rozwoju filozofii. Z jednej strony metody i teoria poznania nowoczesnej

logiki stworzyły podstawy postępu w nauce i technice. Z drugiej strony nauki

przyrodnicze stały się wzorcem i przedmiotem filozofii.

Najbardziej charakterystyczna postacią filozofii tego okresu był POZYTYWIZM.

---