Podstawowym pojęciem prawa handlowego jest termin "udział". Pomimo istotnego znaczenia nie został on zdefiniowany ani w kodeksie handlowym z 1934 roku, ani w kodeksie spółek handlowych z 2000 roku. Omawiane pojęcie posiada różne znaczenie w poszczególnych przepisach obu wymienionych aktów prawnych, co utrudnia jego wyjaśnienie.
Zarówno w kodeksie handlowym, jak i w kodeksie spółek handlowych pojęcie "udział" występuje w uregulowaniach dotyczących spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Z art. 152 ksh (oraz odpowiadającego mu art. 159 § 1 zd. 1 kh) wynika, że udział stanowi część kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Analizowany termin można również wyjaśnić jako ogół praw i obowiązków związanych z daną częścią kapitału zakładowego. Powyższa definicja udziału nie obejmuje osobistych praw i obowiązków wspólnika, które przyznała mu umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jako indywidualnie oznaczonej osobie. Nie budzi wątpliwości, że zespół praw i obowiązków składających się na udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest zbywalny oraz że dopuszczalne jest jego obciążenie poprzez ustanowienie prawa zastawu (art. 182 § 1 ksh).
Poza unormowaniami odnoszącymi się do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością omawiany termin zawierają również przepisy kodeksu spółek handlowych związane ze spółką jawną. Ze względu na odmienny charakter spółek osobowych i kapitałowych wcześniejsze ustalenia nie mogą być wykorzystane dla wyjaśnienia pojęcia udziału w spółce jawnej.
Analiza przepisów działu IX kodeksu handlowego z 1934 roku nie prowadziła do jednoznacznego wyjaśnienia, jaki sens posiada słowo "udział" w tej grupie unormowań. Z treści uregulowań dotyczących spółki jawnej wynikało, że analizowany termin występuje w dwóch znaczeniach.
Po pierwsze omawiane pojęcie używane było jako synonim słowa „uczestnictwo”. Do takiego wniosku prowadzi analiza art. 105 § 1 kh. Wskazany przepis regulował kwestię podziału zysku, jaki osiągnęła spółka w poprzednim roku obrotowym następująco: "Każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zysku (...)".
Przykładem innego rozumienia terminu „udział” był art. 107 kh, który stanowił: "Wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacania odsetek w wysokości cztery od sta, od swego udziału, nawet, gdy spółka poniosła straty (§ 1). Poza tym nie ma on prawa zmniejszenia swego udziału bez zgody pozostałych wspólników (§ 2)". Wskazany przepis dawał podstawę do przyjęcia poglądu, że udział jest częścią majątku spółki. Przyjęciu takiej wykładni natomiast sprzeciwiała się koncepcja współwłasności łącznej, według której prawa do majątku spółki osobowej przysługują niepodzielnie wszystkim wspólnikom. Takie wyjaśnienie nie dało się również pogodzić z regulacjami dotyczącymi podziału majątku w ramach likwidacji spółki jawnej. Art. 137 § 2 kh zawierał następujące postanowienie: "(...) majątek dzieli się między wspólników stosownie do postanowień umowy spółki. W braku umowy, spłaca się wspólnikom udziały, nadwyżkę zaś dzieli się między wspólników według stosunku, w jakim uczestniczą w zysku". Przytoczone unormowanie prowadzi do wniosku, że majątek spółki jawnej nie jest sumą udziałów, zaś udziały nie stanowią części majątku. Biorąc pod uwagę, że majątek spółki składał się z wkładów wniesionych przez wspólników oraz praw nabytych w czasie trwania spółki (art. 82 kh) należy uznać, iż cytowany przepis uzasadniał pogląd, według którego analizowany termin określał równowartość wkładu wniesionego przez wspólnika. Obowiązujące ówcześnie przepisy prawa nie określały stosunku pojęć "wkład" i "udział".
Przedstawiciele doktryny wyjaśniali relację obu terminów przez odwołanie do konstrukcji udziału kapitałowego, rozumianego jako wskazana w umowie spółki wartość, która stanowiła podstawę do obliczenia należnych wspólnikowi odsetek rocznych oraz podziału majątku spółki w razie jej likwidacji. Powyższa koncepcja zakładała, że pojęcia "udział" i "wkład" są niezależne, gdyż umowa spółki może określić, że udział kapitałowy wspólnika jest mniejszy, równy lub większy niż wartość jego wkładu. Przedstawiona interpretacja nie posiadała bezpośredniej podstawy normatywnej w obowiązujących przed 1 stycznia 2001 przepisach prawa, dlatego nie była przyjmowana powszechnie.
Sytuacja zmieniła się po wejściu w życie kodeksu spółek handlowych. Aktualnie obowiązujące uregulowania dotyczące spółki jawnej posługują się pojęciem "udział" (art. 51 ksh) oraz "udział kapitałowy" (art. 50, 52 § 2, 65 § 1 ksh)Termin pierwszy oznacza tyle, co "uczestnictwo, partycypacja". Drugi należy rozumieć zgodnie z przedstawionymi wyżej ustaleniami doktryny. Potwierdzeniem takiego wyjaśnienia jest art. 50 ksh, z którego wynika, że udział kapitałowy wspólnika jest równy wartości wkładu wspólnika, jaką powinno się określić w umowie spółki jawnej. Wskazany przepis wchodzi w skład grupy unormowań o charakterze dyspozytywnym, dlatego wyrażona w nim zasada może być zmieniona w umowie spółki (art. 50 w zw. z art. 37 § 1 ksh).
Udział kapitałowy ulega zmniejszeniu w wyniku straty poniesionej przez spółkę. W takiej sytuacji późniejszy zysk, jaki osiągnęła spółka należy przeznaczyć na uzupełnienie udziału kapitałowego (art. 52 § 2 ksh). Realizacji tego samego celu, tj. ochronie majątku spółki, służy zakaz zmniejszania udziału kapitałowego bez zgody pozostałych wspólników (art. 54 § 1 ksh).
Dopuszczalna jest modyfikacja powyższych postanowień w umowie spółki przez przyznanie danemu wspólnikowi prawa do żądania wypłaty przypadającej na niego części zysku, pomimo że jego udział został wcześniej uszczuplony (art. 52 § 2 w zw. z art. 37 § 1 ksh). Dalej idące uprzywilejowanie wspólnika polegać może na zwolnieniu go od udziału w stratach (art. 51 § 3 ksh) lub ustaleniu, iż jest on uprawniony do zmniejszenia swego udziału kapitałowego bez zgody pozostałych wspólników (art. 54 § 1 w zw. z art. 37 § 1 ksh).
Istotnym uprzywilejowaniem danego wspólnika może być również zawarcie w umowie spółki postanowienia, według którego jego udział kapitałowy przewyższa wartość wkładu, jaki wniósł do spółki. Na mocy art. 53 ksh wspólnik może żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5 % od swego udziału kapitałowego nawet w wypadku, gdy spółka poniosła w poprzednim roku obrotowym stratę. Udział kapitałowy jest również podstawą obliczenia należności, jaką należy wypłacić wspólnikowi występującemu ze spółki lub spadkobiercom zmarłego wspólnika. (art. 65 ksh).
Wprowadzenie pojęcia udziału kapitałowego do przepisów dotyczących spółki jawnej należy ocenić pozytywnie. Założeniem twórców kodeksu spółek handlowych było takie uregulowanie spółki jawnej, aby instytucja ta odgrywała większą niż dotychczas rolę w obrocie gospodarczym. Wyrazem takiego zamierzenia jest art. 26 § 4 ksh, który zobowiązuje wspólników spółki cywilnej do zarejestrowania spółki cywilnej jako spółki jawnej, jeśli prowadzi ona przedsiębiorstwo w większym rozmiarze. Wyjaśnienie podstawowych pojęć określających konstrukcję spółki jawnej służy realizacji powyższego założenia.
Modyfikacja przepisów dotyczących spółki jawnej obowiązujących przed 1 stycznia 2001 roku nie została jednak przeprowadzona w sposób konsekwentny. Termin "udział" nadal pozostaje wieloznaczny w niektórych przepisach zawartych w dziale I tytułu II kodeksu spółek handlowych.
Art. 82 § 2 ksh stanowi, że przy podziale majątku spółki w ramach jej likwidacji "spłaca się wspólnikom udziały". Wydaje się, że wbrew literalnej wykładni przytoczonego zapisu należy wypłacić wspólnikom udziały kapitałowe. Jeszcze inny sens posiada analizowany termin w art. 62 § 1 ksh. Wskazany przepis zawiera wyrażenie "prawa służące wspólnikowi z tytułu uczestnictwa w spółce". Powyższe zastosowanie określenia "udział" nawiązuje do pojęcia udziału spółkowego, obejmującego zespół praw i obowiązków majątkowych i korporacyjnych, jakie przysługują danemu wspólnikowi. Pojęcie udziału spółkowego nie zostało jednak wprowadzone do kodeksu spółek handlowych, przepisy tej ustawy zawierają natomiast równoważne określenie "ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej" (art. 10 ksh).