Cele kształcenia:

Trzy sposoby ujęcia celów kształcenia:

1. Tradycyjne - przedstawia się w nim charakterystykę jednego lub więcej celów, nie stosując żadnej klasyfikacji.

2. Opisowe - obejmuje zestawienia celów ułatwiające osobom odpowiedzialnym za działalność dydaktyczną (np. Nauczycieli) orientację w tym, do czego ma zmierzać ta działalność, lecz nie stanowią wystarczającego układu odniesienia do mierzenia jej wyników.

3. Taksonomiczne - wzorowane na przyrodoznawstwie, zmierza do ścisłego, kompletnego i rozłącznego ujęcia celów kształcenia, z założeniem, że poszczególne pozycje taksonomiczne mogą stać się przedmiotem pomiaru. Pozycje te ujmuje się genetycznie, funkcjonalnie, bądź ze względu na wyniki końcowe.

Taksonomia celów kształcenia - hierarchiczna klasyfikacja wybranej dziedziny celów kształcenia. Można wyróżnić cztery takie dziedziny:

1. emocjonalną

2. poznawczą

3. światopoglądową

4. praktyczną

Dziedziny wg Niemierko:

DZIEDZINA EMOCJONALNA (MOTYWACYJNA)

Cztery kategorie celów:

Uczestnictwo w działaniu

Polega na świadomym i uważnym odbieraniu określonego rodzaju bodźców oraz wykonywaniu czynności odpowiadających przyjętej roli, jednak bez wykazywania inicjatywy. Uczeń ani nie unika danego rodzaju działania, ani go tez nie podejmuje z własnej woli. Chętnie natomiast dostosowuje się do sytuacji.

Podejmowanie działania

Oznacza samorzutne rozpoczynanie danego działania i wewnętrznym zaangażowaniu w wykonywanie odpowiednich czynności. Uczeń nie tylko dopasowuje się do sytuacji, w jakiej się znalazł, ale i organizuje je w pewien sposób.

Nastawienie na działanie

Jest konsekwentnym wykonywaniem danego rodzaju działania na skutek trwałej potrzeby wewnętrznej i dodatniego wartościowania jego wyników. Uczeń jest zwolennikiem tego działania i zachęca do niego innych, poglądom jego brak jednak szerszego uogólnienia i pełnej spoistości.

System działania

Oznacza regulowanie określonego typu działalności za pomocą harmonijnie uporządkowanego zbioru zasad postępowania, z którymi uczeń identyfikuje się do tego stopnia, że można je uznawać za cechy jego osobowości. Uczeń nie zawodzi w trudnych sytuacjach, jego działania odznaczają się skutecznością i swoistością.

DZIEDZINA POZNAWCZA

Zapamiętanie wiadomości

Przypominanie sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych.

Zrozumienie wiadomości

Wyraża się przedstawieniem wiadomości w innej formie, niż były zapamiętane, podporządkowaniem i streszczaniem, czynieniem podstawą prostego wnioskowania.

Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych

Obejmuje praktyczne posługiwanie się wiadomościami wg podanych uprzednio wzorów.

Stosowanie sytuacji w sytuacjach problemowych

Obejmuje formułowanie problemów, dokonywanie analizy i syntezy nowych zjawisk, formułowanie planu działania, tworzenie oryginalnych przedmiotów i wartościowanie przedmiotów wg pewnych kryteriów.

DZIEDZINA ŚWIATOPOGLĄDOWA

Kategorie celów kształcenia:

Przekonanie o prawdziwości wiedzy

Oznacza zaufanie do prawdziwości określonej informacji o rzeczywistości, ale bez jej wartościowania, a tym bardziej angażowania się w jej stosowanie. Uczeń nie kwestionuje tej informacji co można uznać już za wstępne osiągnięcie światopoglądowe.

Przekonanie o wartości wiedzy

Pojawia się tu zaufanie do danego rodzaju informacji jako źródła poznania i pożytku, ale jeszcze bliżej nieokreślonego. Uczeń wykazuje szacunek dla tej wiedzy i dla ludzi, którzy ją posiadają, sam jednak zajmuje się czymś innym, dość dalekim od jej stosowania.

Nastawienie do zastosowania wiedzy

To konsekwentne dążenie do wykorzystania danego rodzaju informacji w celu zaspokojenia ważnych potrzeb i spełnienia uznanych powinności. Każda okazja do poszerzenia i zastosowania wiedzy na obecny temat jest przez ucznia dobrze wykorzystywana, i w tym okresie daje przykład innym członkom grupy.

System zastosowań wiedzy

Stanowi działanie zharmonizowane z osobowością posiadacza danego rodzaju informacji w sposób pełny i niezawodny. Uczeń staje się działaczem, „kapłanem danej wiary”, organizatorem na rzecz jej upowszechniania.

DZIEDZINA PRAKTYCZNA (PSYCHOMOTORYCZNA)

Naśladowanie działania

Jest to planowe spostrzeganie przedmiotów i wzorowych działań związanych z tymi przedmiotami oraz etapowe wykonywanie własnych działań z systematyczną kontrolą.

Odtwarzanie działania

Wykonywanie działania praktycznego w całości bez konieczności jednoczesnego obserwowania wzoru, ale z niewielką jeszcze skutecznością i płynnością. Uczeń koryguje działanie na podstawie własnych doświadczeń i jest w stanie ćwiczyć je samodzielnie.

Sprawność działania w stałych warunkach

Dokładne wykonywanie wyuczonego działania praktycznego i osiąganie zamierzonego wyniku, jeżeli istotne okoliczności tego działania się nie zmieniają. Ewentualna zmiana sytuacji, a zwłaszcza potrzeba koordynacji tego działania z innymi czynnościami, zakłóca jednak jego płynności, a dostosowanie do zmiany pochłania wiele energii.

Sprawność działania w zmiennych warunkach

Automatyzacja działania pozwalająca na uzyskanie najwyższej skuteczności przy bardzo niewielkim nakładzie energii i czasu. Struktura działania jest elastyczna, a jego powiązanie z innymi działaniami jest harmonijne. 

Operacjonalizacja celów kształcenia:

Operacyjność - możliwość porównania opisu z rzeczywistymi osiągnięciami uczniów.

Cele:

OGÓLNE - wskazują kierunki dążenia ucznia.

Zalety:

• jest bogate znaczeniowo

• akcentuje ważne wartości społeczne

• jest perswazyjne (trudno zaprzeczyć takim celom, a nawet zgłosić wątpliwości)

• jest zwięzłe (wystarcza kilka słów, a reszta to już własna wiedza i wyobraźnia)

Wady:

• wieloznaczność, nieokreśloność

• założenia idealizujące

• deklaratywność (trudno przełożyć na konkretne działania, niewiele z nich wynika)

• niejasny adresat (czy cel dotyczy ucznia czy nauczyciela)

OPERACYJNE - stanowią opis wyników, jakie mają być uzyskane. Opis ten powinien być na tyle dokładny, aby umożliwić rozpoznanie czy cel został osiągnięty, a przynajmniej określenie sposobu sprawdzenia wyniku.

Zalety:

• jest jednoznaczne

• wskazuje sposób zademonstrowania, iż cel został osiągnięty

• odnosi się wprost do ucznia (uczeń ma wybrać dziedzinę, uzyskać materiał, przedstawić go)

• mobilizuje ucznia i nauczyciela (cel jasny, konkretny i uznany motywuje dwie strony do wysiłku)

Wady:

• względne ubóstwo znaczenia (schematyzm interpretacji celu - ocena jednoznaczności)

• rozłączenie poznania i motywacji

• poszatkowanie przedmiotu (gdy cele stają się bardzo szczegółowe obraz całości blednie)

• pracochłonność (zbudowanie zbiorów celów operacyjnych jest trudniejsze niż pojedynczego celu ogólnego)

Błędy operacjonalizacji:

• Zbytnie rozdrabnianie celu.

• Preferowanie celów poznawczych.

• Zapominanie o celu ogólnym.

• Zamknięcie zbioru celów operacyjnych.

• Zaniedbanie osiągania celów operacyjnych.

Operacjonalizacja celów kształcenia - przykład:

1. Uczeń (podmiot działań - kto?)

2. Uczeń wymienia (czynność - co robi?)

3. Uczeń wymienia przyczyny wybuchu II wojny światowej (przedmiot działań - co?)

4. Uczeń na podstawie tekstu źródłowego wymieni przyczyny wybuchu II wojny światowej (warunki działania, źródła, wyposażenie - jak? gdzie?)

5. Uczeń wymienia trzy najistotniejsze przyczyny wybuchu II wojny światowej wskazane w tekście źródłowym (kryteria działania, jakość, sprawność - ile? kiedy? Jakie?)

Cele składowe nieoperacyjne:

(zapoznanie, kształtowanie, wykazanie)

Zapoznanie uczniów ze stanami skupienia - ze stanem ciekłym.

Cele szczegółowe:

1. Zapoznanie uczniów z możliwościami wykorzystania stanu ciekłego H2O w przyrodzie i życiu.

2. Zapoznanie uczniów z procesami fizycznymi związanymi ze zmianami stanu skupienia H2O.

3. Wykazanie różnic między stanem ciekłym a innymi stanami skupienia H2O.

Operacjonalizowanie celów szczegółowych:

1. Uczeń wymienia 5 sposobów na wykorzystanie stanu ciekłego H2O w zyciu na podstawie własnych doświadczeń.

2. Uczeń opisuje znaczenie stanu ciekłego dla środowiska.

3. Uczeń wymienia 3 właściwości fizyczne stanu ciekłego H2O.

4. Uczeń rysuje schemat obiegu wody w przyrodzie z zaznaczeniem miejsc zmiany stanu skupienia H2O na ciekły

5. Uczeń wykonuje doświadczenie zmiany stanu lotnego H2O na ciekły.

 
 

Taksonomia celów kształcenia B. Blooma:

1. Wiedza (wiadomości, znajomość faktów, terminologii, znaków konwencjonalnych, tendencji rozwojowych, klasyfikacji, kryteriów sprawdzania i oceny, metod badań, pojęć ogólnych, struktur, teorii, zasad i praw)

2. Rozumienie 
   - transfer treści na inny układ, język 
   - interpretacja i ekstrapolacja (czyli przeniesienie)

3. Zastosowanie (metod, reguł, pojęć ogólnych)

4. Analiza (dokonywanie podziału całości na elementy, ustalenie hierarchii i stosunków miedzy elementami) 
   - analiza elementów 
   - analiza stosunków między elementami 
   - analiza zasad organizacji całości

5. Synteza (tworzenie całości z danych elementów w celu uzyskania nowej struktury)

6. Ocenianie materiału i metody ze względu na założone cele 
   - ocena na podstawie kryteriów zewnętrznych 
   - ocena na podstawie kryteriów wewnętrznych

---