Liga Państw Arabskich i jej stanowisko wobec wojny w Iraku w 2003 roku.
Rozpad Imperium Osmańskiego, tajny układ Sykes - Picot, konferencja państw zwycięskich w San Remo to najistotniejsze, dotyczące Bliskiego Wschodu, polityczne wydarzenia początku XX wieku. Na gruzach Imperium zaczęły wyrastać nowe, nie w pełni suwerenne państwa. Ograniczenia suwerenności związane były z wymogiem stacjonowania w regionie armii byłych kolonizatorów oraz ich wpływu na kierunki polityki zagranicznej. Nie możemy jednak zapominać, iż region posiada ogromne znaczenie zarówno geopolityczne jak i ekonomiczne. Tutaj bowiem krzyżują się drogi tranzytowe pomiędzy Azją, Europą i Afryką. Tutaj również znajdują się złoża surowców strategicznych jak i najkrótszy szlak wodny z Oceanu Atlantyckiego na Ocean Indyjski, z Europy do Azji - Kanał Sueski.
Rozpad Imperium Osmańskiego przyczynił się do wzmocnienia dążeń Arabów do ponownego zjednoczenia, uwydatniła się idea panarabizmu. Jednak znikniecie centrum decyzyjnego - Stambułu, oraz polityka mocarstw; zamiast doprowadzić do zjednoczenia Arabów spowodowała bałkanizację Bliskiego Wschodu.
W latach 30. XX wieku państwa arabskie współpracowały ze sobą głównie na płaszczyźnie religijnej. Wymienić należy trzy kongresy muzułmańskie: w Kairze w 1926 r., w Mekce również w 1926 r. oraz w Jerozolimie w 1931 r. Równie istotne pozostają: międzyparlamentarny kongres krajów arabskich i muzułmańskich w Kairze w 1938 roku oraz obrady „okrągłego stołu”, zorganizowane w Londynie w 1939 r. Rozmowy miały związek z narastającym konfliktem arabsko-syjonistycznym, który w przyszłości miał się stać jednym z głównych spoiw jedności arabskiej.
Zmianę sytuacji politycznej spowodowała II wojna światowa. Wśród państw regionu nasiliły się głosy o potrzebie uzyskania realnej niepodległości i suwerenności. Na początku 1942 r. powołano w Kairze stowarzyszenie o nazwie Unia Arabska. Celem organizacji była praca dla jedności arabskiej. Memorandum Unii Arabskiej zakładało utworzenie Związku Arabskiego, który miałby obejmować: Egipt, Sudan, Półwysep Arabski; przede wszystkim Arabię Saudyjską i Jemen, choć nie wykluczano włączenia protektoratów brytyjskich znad Zatoki, jak również Irak, Syrię, Liban, Palestynę, Transjordanię, Afrykę Północną i inne kraje używające języka arabskiego.
Niezwykle istotny wpływ na dążenia zjednoczeniowe państw regionu miały polityki byłych mocarstw kolonialnych oraz najistotniejszych państw regionu: Turcji i Iranu. Wielka Brytania, ustami Ministra SZ Antonego Ebena udzieliła poparcia działaniom zjednoczeniowym. 29 maja 1941 r. minister Eben powiedział: „Wielu myślicieli arabskich pragnie większej jedności dla ludów arabskich, niż mają obecnie. W swych wysiłkach ku jedności pragną oni naszego poparcia. Apel naszych przyjaciół nie może pozostać bez odpowiedzi. Wydaje mi się naturalne i słuszne, że więzy kulturalne oraz ekonomiczne między krajami arabskimi powinny być zacieśnione. Rząd JKM ze swej strony udzieli całkowitej zgody na każdy projekt, który uzyska powszechną aprobatę”. Dążenia zjednoczeniowe w łonie państw arabskich otrzymały także ciche przyzwolenie Turcji i Iranu. Turcja nadal znajdowała się pod wpływem reform kemalistowskich, Iran zaś musiał skoncentrować się na polityce wobec nowego sąsiada - Rosji Radzieckiej.
Wówczas w działania zjednoczeniowe włączył się Londyn. Powstały dwa projekty: „Wielka Syria” oraz „Żyzny Półksiężyc”. Koncepcja „Wielkiej Syrii” zakładała połączenie w jedno państwo Transjordanii, Syrii, Libanu i Palestyny; natomiast koncepcja „Żyznego Półksiężyca” powołanie Ligi Państw Arabskich stanowiącej związek Iraku i Syrii („Wielka Syria”) oraz każdego innego państwa deklarującego chęć przystąpienia do niej. Pierwszy projekt sugerował unię w formie federacji bądź konfederacji, drugi zaś proponował powołanie ogólnoarabskiej organizacji. Obie koncepcje wywołały jednak sprzeciw państw regionu, głównie Egiptu oraz Arabii Saudyjskiej, obawiających się zbyt silnego umocnienia zarówno Iraku jak i Syrii. Dalsze inicjatywy integracyjne przejęły Egipt i Irak. Po wspólnych negocjacjach, premier Iraku Nuri as-Said przedstawił plan powołania nowej organizacji. Zgodnie z jego propozycjami miało nastąpić zjednoczenie Syrii, Libanu, Transjordanii i Palestyny, czyli utworzenie „Wielkiej Syrii”, po czym referendum ludowe miało zdecydować o ustroju państwa. Następnie po przystąpieniu Iraku powstałaby Liga Państw Arabskich jako zgromadzenie suwerennych państw, czyli zrealizowanoby koncepcję „Żyznego Półksiężyca”. Organem decyzyjnym Ligi miała być Stała Rada, w której kompetencjach pozostawałaby: wspólna obrona, sprawy zagraniczne, oświata, transport, cła oraz ochrona praw mniejszości narodowych. Projekt zakładał również: półautonomię Żydów w Palestynie, status specjalny Maronitów w Libanie oraz status specjalny Jerozolimy.
Na bazie tego projektu doszło do wspólnych wewnątrz arabskich konsultacji, wynikiem których była konferencja w Aleksandrii w dniach 25 września do 7 października 1944 r. Przywódcy siedmiu niepodległych wówczas państw arabskich: Iraku, Syrii, Libanu, Egiptu, Arabii Saudyjskiej, Transjordanii oraz Jemenu; w komunikacie kończącym obrady, zwanym Protokołem Aleksandryjskim, ustalili zasady działalności jednoczących się państw. Kolejnym krokiem w budowie ogólnoarabskiej organizacji była konferencja w Kairze zakończona 22 marca 1945 r. W wyniku postanowień konferencji podpisano Pakt ustanawiający Ligę Państw Arabskich. Przywódcy polityczni regionu „...pragnąc zacieśnić więzy, które łączą kraje arabskie, troszcząc się o utrwalenie i wzmocnienie tych więzów na bazie respektowania niepodległości i suwerenności każdego z tych państw, kierując swe wysiłki ku wspólnemu dobru wszystkich państw arabskich, polepszeniu ich losu, zapewnieniu ich przyszłości i realizacji aspiracji oraz odpowiadając na życzenie arabskiej opinii publicznej we wszystkich krajach arabskich zdecydowani się zawrzeć w tym celu Pakt.”
Głównymi celami powołanej wówczas organizacji są:
Ochrona niezależności i suwerenności państw członkowskich. Liga musi podjąć wszystkie środki i działania w celu pomocy państwom arabskim w odzyskaniu niepodległości i niezależności oraz wsparcia młodych państw arabskich,
Obrona pokoju i bezpieczeństwa arabskiego. Liga jest zobowiązana do pokojowego rozwiązywania konfliktów,
Współpraca z innymi organizacjami międzynarodowymi,
Realizacja współpracy arabskiej w dziedzinie polityki. Pakt zobowiązuje członków do zacieśniania współpracy i koordynacji działań politycznych,
Realizacja współpracy gospodarczej, społecznej i kulturalnej,
Rozpatrywanie problemów społeczności arabskiej.
Obecnie organizacja liczy 22 członków. Są nimi: Algieria, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Dżibuti, Egipt, Irak, Jemen, Jordania, Katar, Komory, Kuwejt, Liban, Libia, Maroko, Mauretania, Oman, OWP (reprezentant Palestyny), Somalia, Sudan, Syria, Tunezja oraz Zjednoczone Emiraty Arabskie. Głównymi organami Ligi są: Rada Ligi, Rada Gospodarcza, Rada Wspólnej Obrony oraz Sekretariat Generalny.
Rada Ligi. Składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich, posiadających jeden, równoważny głos. Rada zbiera się na sesje zwyczajne dwa razy w roku, może również, na wniosek członków, obradować podczas sesji nadzwyczajnych. W zależności od wagi poruszanych kwestii obraduje na szczeblu głów państw, szefów rządów, ministrów SZ lub przedstawicieli w randze ambasadorów. Zadaniem Rady jest dopilnowanie wykonania porozumień zawartych pomiędzy członkami organizacji.
Rada Gospodarcza. Powołana została do życia na mocy Układu o wspólnej obronie i współpracy ekonomicznej z 1950 roku. Zbiera się na szczeblu ministrów ds. gospodarczych. Jej zadaniem jest koordynowanie współpracy gospodarczej pomiędzy członkami Ligi,
Rada Wspólnej Obrony. Utworzona również na mocy Paktu z 1950 roku. Skupia ministrów SZ i obrony państw członkowskich. Sprawuje kontrolę nad Stałym Komitetem Wojskowym Ligi. Powołanie tego organu jest ściśle związane z porażką państyw arabskich w wojnie z Izraelem w 1948 roku.
Sekretariat Generalny - organ administracyjny Ligi. Siedzibą SG jest Kair. W latach 1979-1989 siedziba organizacji, w wyniku wykluczenia z niej Egiptu, została przeniesiona do Tunisu. Obecnie sekretarzem generalnym LPA jest Amr Musa, były minister SZ Egiptu.
Badając stanowisko Ligi Państw Arabskich wobec wydarzeń w Iraku należy przede wszystkim dokonać analizy czterech Szczytów Ligi: Szczytu w Bejrucie w marcu 2002 r., w Sharm el-Sheikh w marcu 2003 r., sesji Rady Ligi w dniach 22-25 marca 2003 r. oraz kairskiego Szczytu Ministrów SZ z września 2003 r.
W komunikacie końcowym bejruckiego Szczytu LPA w kwestii Iraku napisano, iż Rada Ligi z zadowoleniem przyjęła zapewnienie Iraku o poszanowaniu niepodległości i suwerenności, jak również bezpieczeństwa i integralności terytorialnej Kuwejtu. Rada Ligi zaapelowała o respektowanie niepodległości, integralności terytorialnej i suwerenności Iraku. LPA zwróciła się również do Organizacji Narodów Zjednoczonych o zniesienie sankcji gospodarczych naniesionych na Irak po wojnie w 1991 roku, jak również z zadowoleniem przyjęła wznowienie dialogu na linii Irak - ONZ. W komunikacie końcowym zawarto również kategoryczne odrzucenie próby wywierania jakiejkolwiek presji zewnętrznej na państwa arabskie, w szczególności zaś na Irak.
Kwestią kluczową w stanowisku LPA wobec Iraku był jednak szczyt w Sharm el-Sheikh. Nadzwyczajne obrady Rady Ligi miały doprowadzić do wypracowania wspólnego stanowiska wobec zbliżającej się inwazji na Irak. Pierwszego dnia szczytu, delegacja Zjednoczonych Emiratów Arabskich, ażeby uniknąć wojny, wezwała Saddama Husajna do opuszczenia Iraku. Propozycja ZEA zakładała opuszczenie Bagdadu przez Saddama Husajna w ciągu 14 dni, w zamian za uzyskanie immunitetu. Wówczas, zgodnie z propozycją ZEA, Irak dostałby się pod kuratelę ONZ i LPA. Propozycja ZEA została jednak automatycznie odrzucona przez przedstawiciela reżimu w Bagdadzie i nie stała się przedmiotem dyskusji wśród delegatów. Podczas szczytu uwydatniły się rozbieżności pomiędzy członkami organizacji. Państwa Zatoki poparły amerykańskie starania odsunięcia Saddama Husajna, Egipt i Arabia Saudyjska nalegały ażeby uniknąć wojny, Syria zaś tworząc trzeci obóz całkowicie odrzucała jakiekolwiek użycie siły wbrew postanowieniom Rady Bezpieczeństwa. Końcowa deklaracja Szczytu wzywała państwa członkowskie do nie zapewniania wojskom koalicji jakiejkolwiek pomocy, w tym głównie udostępniania baz wojskowych i przestrzeni powietrznej. Powyższy zapis, zdaniem strony kuwejckiej, został zamieszczony w deklaracji przez ministra SZ Libanu, przy wsparciu Syrii, bez konsultacji z innymi członkami LPA. W tej samej deklaracji delegaci zgłosili także „całkowite odrzucenie jakichkolwiek prób ataku na Iraku” jak również namawiali państwa arabskie, aby „nie brały udziału w żadnej wojskowej akcji skierowanej przeciwko Irakowi lub bezpieczeństwu i integralności terytorialnej jakiegokolwiek państwa arabskiego.” Deklaracje LPA, sprzeciw światowej opinii publicznej, brak legitymacji RB ONZ nie zniechęciły jednak koalicji do rozpoczęcia wojny z reżimem Saddama Husajna.
Podczas sesji Rady Ligi w dniach 22-25 marca 2003 roku LPA postanowiła potępić amerykańsko-brytyjską agresje na Irak. LPA uznała agresję jako sprzeczną z prawem międzynarodowym oraz zagrażającą bezpieczeństwu w regionie. Zażądała również natychmiastowego wycofania jednostek wojskowych z terytorium Iraku jak i odpowiedzialności finansowej, moralnej i prawnej za napaść na suwerenny Irak. Kwestię przywrócenia stabilizacji w Iraku LPA zdecydowała powierzyć Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Jak wynika z dokumentów przyjętych przez Rade Ligi, świat arabski głośno i wyraźnie zaprotestował przeciwko poczynaniom amerykańskim w regionie. Czy aby na pewno? Stany Zjednoczone nie uzyskały politycznego poparcia państw regionu, lecz uzyskały wsparcie wojskowe. Nawet Kuwejt, na którego terytorium, znajdowało się 125,5 tyś. żołnierzy koalicji, poparł stanowisko LPA. Podobnie zachowały się inne państwa regionu. Sheik Hamad bin Isa al-Khalifa, przywódca Bahrajnu, który przed wojną wyrażał „stanowczy opór wobec jakiejkolwiek jednostronnej akcji przeciwko Irakowi” udostępnił wojskom koalicji bazę lotniczą Shalik Isa. Arabia Saudyjska, dotychczasowy najistotniejszy partner w regionie, co prawda wymógł na Amerykanach przeniesienie większości wojsk do innych państw Zatoki, lecz sama mimo politycznego sprzeciwu udostępniła bazy lotnicze Prince Sultan oraz Ahmed al-Jaber. Podobnie postąpiły również Katar - udostępniając Bazę as-Sayliyah i al-Ubeid oraz przyjmując kwaterę głównego dowodzenia operacją, Oman - udostępniając bazy lotnicze Thumrait i Seeb, ZEA - bazę al-Dharha, a Dżibuti zaś Bazę Lemonier, gdzie stacjonowały wojska lądowe.
Kwestią o kluczowym znaczeniu w stanowisku LPA wobec wojny w Iraku, może być uznanie przez LPA przedstawiciela Tymczasowej Rady Zarządzającej za pełnoprawnego reprezentanta Iraku wśród państw Ligi. Minister Hoshyar Zebari zasiadł pośród ministrów LPA we wrześniu 2003 roku. Decyzja o dopuszczeniu przedstawiciela Iraku została poprzedzona wielogodzinnymi dyskusjami. Uznanie ministra Zebariego jako pełnoprawnego reprezentanta Iraku może otworzyć drogę do uznania nowego reżimu w Bagdadzie przez jego bliskowschodnich odpowiedników.
Przyszłość, a z pewnością efektywność Ligi Państw Arabskich, szczególnie jej politycznego wymiaru pozostawia wiele wątpliwości. Saudyjska gazeta „Ukaz” napisała: „Gdzie jest Liga Arabska? Dlaczego jest bezradna, słaba, waha się i odnosi porażki przy pomocy narodowi arabskiemu, którego twarz zajaśniała po obaleniu najgorszej dyktatury w świecie arabskim?” Al-Ittihad, z Zjednoczonych Emiratów Arabskich posunęła się jeszcze dalej pisząc: „...Liga Arabska, w jej obecnym kształcie, nigdy nie będzie służyła światu arabskiemu w stawianiu czoła różnym międzynarodowym wyzwaniom.”
O zdecydowanym kryzysie Ligi i jej politycznych aspektów mogą świadczyć najnowsze doniesienia z Tunisu, gdzie członkowie LPA nie mogli dojść do konsensusu, co do programu, jakże istotnych reform politycznych i zdecydowano o odwołaniu Szczytu Rady Ligi. Forum Ligi Państw Arabskich zdaje się być areną jedynie słownych potyczek, za którymi nie postępują działania polityczne.
Potrzeby reform organizacji dostrzegł Sekretariat Generalny. W jakim kierunku będzie ewoluowała Liga? Zdecydowanie powinna utworzyć system implementacji jej decyzji politycznych. Egzekwowanie jej postanowień może stać się kluczową kwestią bliskowschodniej polityki.
Bibliografia
Arab Summit at Sharm al-Shaik Focuses on Iraqi Crisis, www.iraqwatch.org/government/saudi/saudi/saudi-mfa-arabsummit-030203htm
BBC NEWS | World | Middle East | Arab states take new Iraq abroad, http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/3091026.stm
BBC NEWS | World | Middle East |Exile proposed for Saddam9
BBC NEWS | World | Middle East | Kuwait protest over Iraq statement, http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/2776819.stm,
BBC NEWS | World | Middle East | Press reflects Arab uncertainties, http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/2962163.stm
Beirut Declaration Arab League Summit, www.iraqwatch.org/government/arableague/beirut-declaration.htm
„Formation-Developement-Structure-Role”
Fryzeł T. Liga Państw Arabskich, Warszawa 1981, s.167
Jawresh M., Liga Państw Arabskich jako czynnik zjednoczenia Arabów, „Przegląd Politologiczny”, nr 3/2002, s. 85-101
„Konsekwencje wojny z Irakiem dla bezpieczeństwa Bliskiego Wschodu. Materiały konferencyjne”, OSW, Warszawa 2003, s.118
„Operacja „Iracka Wolność”” AON, Warszawa2003, s.209
Pollac K., Securing the Gulf, “Foreign Affairs” Jul/Aug 2003, s. 2-17
„Świat arabski - świat islamu. Acta Universitatis Lodziensis. Politologia 22” Łódź 1991, s.179
T. Fryzeł, Liga Państw Arabskich, Warszawa 1981, s. 15
Zob. T. Fryzeł, op. cit., s. 20
Cyt. za T. Fryzeł, op. cit., s. 21
Por. M. Jawasreh, Liga Państw Arabskich jako czynnik zjednoczenia Arabów, „Przegląd Politologiczny”, nr 3/2002. s. 88
„Zbiór Dokumentów” 1946, nr 2, s. 47-56, zał. 1., za T. Fryzeł, op. cit., s. 28
M. Jawasreh, op. cit. s. 89, por. T. Fryzeł, op. cit., s. 28-33, oraz H.A. Jamsheer, Liga Państw Arabskich, „Świat arabski - świat islamu. Acta Universitatis Lodziensis” Politologia 22, 1991 s. 107-108
por. M. Jawasreh, op. cit., s. 90-91
Beirut Declaration Arab League Summit, www.iraqwatch.org/government/arableague/beirut-declaration.htm
BBC NEWS | World | Middle East | Public spat mars Arab summit, http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/2811403.stm,
BBC NEWS | World | Middle East | ibiden,
BBC NEWS | World | Middle East | Kuwait protest over Iraq statement, http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/2776819.stm,
E. Pietrzyk, Przygotowanie i użycie wojsk lądowych w operacji. Współdziałanie z innymi komponentami, w: Operacja „Iracka Wolność”, Warszawa 2003, s. 69
R. Olszewski, Organizacja i prowadzenie operacji powietrznej, sposób synchronizacji uderzeń z marynarką wojenną i wojskami lądowymi. Przekazywanie informacji o skutkach uderzeń w: Operacja „Iracka Wolność” Warszawa 2003, s. 82
BBC NEWS | World | Middle East | Arab states take new Iraq abroad, http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/3091026.stm,
BBC NEWS | World | Middle East | Press reflects Arab uncertainties, http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/middle_east/2962163.stm,
Liga Państw Arabskich i jej stanowisko wobec wojny w Iraku w 2003 roku.
7