Metodologia nauk społecznych - wykład 9
Temat: Zasady budowy kwestionariusza.
Części kwestionariusza.
Wady pytań kwestionariuszowych.
BUDOWA KWESTIONARIUSZA
Część formalno-organizacyjna
Kilkuzdaniowa informacja:
jaka instytucja lub osoba prowadzi badania;
w jakim celu są one prowadzone;
kto lub co ma być przedmiotem badań;
prośba o wzięcie udziału w badaniach oraz szczere odpowiedzi;
zapewnienie o wykorzystaniu wyników badań wyłącznie do celów naukowych (oraz nieudostępnianiu ich osobom trzecim);
instrukcja w jaki sposób udzielać odpowiedzi;
podziękowanie respondentowi za współpracę i czas poświęcony na udzielenie odpowiedzi.
Metryczka
Składa się z pytań dotyczących cech społeczno-osobowych respondenta, np. płeć, wiek, pochodzenie społeczne, warunki materialne, poziom wykształcenia, miejsce pracy, zajmowane stanowisko itp. Liczba i rodzaj tego typu pytań zależy od celu i stopnia szczegółowości badań.
Część zasadnicza
Jest to najobszerniejsza część kwestionariusza zawierająca pytania związane z problematyką badawczą, skierowane do respondenta.
liczba pytań powinna być ograniczona do niezbędnego minimum (czas wypełnienia kwestionariusza nie powinien przekraczać 60min.);
pytania powinny być formułowane w formie grzecznościowej; należy zachować jednolity styl i formę gramatyczną;
przemyśleć kolejność pytań tak, by tworzyły logiczną całość; przechodzić od pytań ogólnych do szczegółowych; od łatwych do trudnych; jeśli zaplanowane są pytania dotyczące spraw drażliwych - umieścić je na końcu; wprowadzić naturalne i łagodne przejścia pomiędzy kwestiami;
wszystkie pytania powinny być kolejno ponumerowane. Obowiązuje jednolita numeracja pytań;
poszczególnych pytań nie należy drukować na dwóch stronach: dane pytanie w całości, a więc jego część zasadnicza i kafeteria (lub miejsce na odpowiedź) powinny znajdować się na tej samej stronie kwestionariusza;
unikać wielu tabel w jednym kwestionariuszu; każda tabela posiada swoją numerację jako kolejne jedno pytanie, nawet jeśli w rzeczywistości zawartych jest w niej kilka pytań (poszczególne pytania zawarte w tabeli otrzymują swoją numerację od nr 1); nie należy wprowadzać odrębnej numeracji tabeli;
zadbać o estetyczną szatę graficzną (wyraźny druk; odpowiednie odstępy; wystarczające miejsce na wypowiedź swobodną).
WADY PYTAŃ KWESTIONARIUSZOWYCH
/wg Krystyny Lutyńskiej/
Wady strukturalne
Ogólna niejasność pytania kwestionariuszowego (respondent nie wie o co w nim chodzi i czego od niego się oczekuje), np.
„Co się u Pana wydarzyło w ostatnich latach?”
Nieporządne sformułowanie pytania (wrażenie pośpiesznego i niestarannego redagowania)
zredagowanie pytania w postaci hasła wywoławczego, np.
„wiek” zamiast „Ile ma Pan lat?”
niejednorodność formy gramatycznej, np.
„Jak spędzał Pan czas wolny w minionym tygodniu? 1) uczyłem się; 2) opieka nad dzieckiem; 3) był Pan w kinie; 4) teatr; 5) spał Pan”
Błędy logiczne
niewyczerpalność kafeterii, np.
„Jaki jest Pana stan cywilny? 1) kawaler; 2) wdowiec; 3) rozwiedziony”
nierozłączność kafeterii, np.
„Jak Pan wykorzystał ubiegłoroczny urlop? 1) indywidualne wczasy wędrowne; 2) u krewnych; 3) za granicą”
Zdobywanie kilku informacji poprzez jedno pytanie, np.
„Czy ukończył Pan szkołę średnią, w którym roku i gdzie?”
Równoległe używanie w jednej odpowiedzi dwóch różnych określeń, np.
„Jakie są pożądane cechy pracownika naukowego? 1) solidność i pracowitość; 2) uczciwość i prawość; 3) rozsądek i rozwaga”
Błąd multiplikacji (dotyczy pytań zamkniętych, w których osoby, rzeczy, fazy itp. podawane są w liczbie mnogiej, np.
„Czy Pana rodzice pracowali, gdy był Pan dzieckiem? 1) tak; 2) nie”
„Czy podobają się Panu książki, które przeczytał Pan w ubiegłym roku? 1) tak; 2) nie”
Wady związane z niedostosowaniem pytania do informacyjnego zapotrzebowania badacza
Na pytanie „W którym roku urodziła się Pana żona?” respondent udzielił odpowiedzi: „Jestem kawalerem”
„Ile wynoszą Pana zarobki?” respondent udzielił odpowiedzi: „W ogóle nie pracuję”
Wady związane ze zbytnią trudnością pytania
Trudność językowa (słowa niezrozumiałe np. specjalistyczne; zbyt długie zdanie; skomplikowana składnia np. ze zdaniami podrzędnymi; błędy językowe), np.
„Czy miał Pan sprawę sporną ze stosunku pracy?”
Trudność stawianych zadań (np. przypominania sobie czegoś, dokonywania obliczeń, porównywania, hierarchizowania, formułowania własnych opinii itp.)
Przyczyny:
nieprzemyślenie przez badacza poszukiwanej informacji;
nieumiejętność przekształcenia poszukiwanej informacji na pytanie kwestionariuszowe;
nieznajomość badanej zbiorowości;
nieumiejętność wyjścia przez badacza z kręgu myślenia w kategoriach specjalistycznych oraz wyrażania swych myśli w formie prostej, jasnej i zrozumiałej.
Wady związane ze zbytnią drażliwością pytania
Naruszanie prywatności i intymności respondenta (za najbardziej drażliwe w tym zakresie uważa się pytania o sprawy seksualne; o sytuację finansową i dochody; o poglądy i opinie, a zwłaszcza polityczne i światopoglądowe).
Zagrożenie poczucia własnej wartości respondenta (np. pytanie o zadowolenie ze swoich dzieci; o wiedzę, jeśli respondent jej nie posiada; o uczestnictwo w kulturze).
Zagrożenie społecznej egzystencji respondenta, np.
„Jak ocenia Pan pracę swojego przełożonego?”; „Czy zdarza się, że Pańscy koledzy piją alkohol w czasie pracy?”
Pytania sugerujące (tendencyjne)
nierówna liczba odpowiedzi pozytywnych i negatywnych w kafeterii;
brak drugiej alternatywy, np. „Czy fakt x ocenia Pan pozytywnie?”
zawarcie w pytaniu określeń oceniających, np. „Co zdaniem Pana ma największe znaczenie dla dalszego pomyślnego rozwoju naszego kraju?”
rozpoczynanie pytań od takich zwrotów, jak: „Każdemu wiadomo, że…” „Na ogół każdy człowiek ma wyrobioną opinię na temat…”