Geneza rozwoju monastycyzmu + Cystersi + Cystersi w Polsce
Monastycyzm - indywidualne lub grupowe życie w odmiennych warunkach.
Genezy rozwoju monastycyzmu:
1 - II w.p.n.e - powstanie Judy Machabeusza ( zjednoczenie Żydów) przeciw Grekom - wyrzucenie posągu Zeusa ze świątyni; po powstaniu podział Żydów na: sadyceuszy, faryzeuszy i eseńczyków (negują kult świątynny, wyzbywają się majątku, żyją w ascezie, wędrują na tereny pustynne,
2 - rozwój od I w n.e - gdy pojawiło się chrześcijaństwo, ludzie (głównie dziewice i wdowy) pozbywali się majątku i oddawali ascezie na pustkowiu pojedynczo lub w grupach (np. Egipt).-
Prekursorzy sformalizowanych form monastycyzmu:
św. Antoni - żyje w odosobnieniu w okolicy Kairu, tworzy formę eremicką (anachorecką) czyli w pojedynkę,
św. Pachoniusz - forma cenobitalna (zespołowa).
Potem te formy rozwijały się IV-VI w.:
św. Bazyli z Cezarei - Kapadocja, wschód Bizancjum, forma eremicka; także Szymon Słupnik,
św. Benedykt - kościół zachodni, forma zespołowa; także św. Augustyn.
Monastycyzm wschodni:
podstawy działania monastyrów: 1) reguły św. Bazylego z Cezarei - Reguła Mniejsza (odp. na kwestie dot. życia mniszego), Reguła Większa (pytania i odp. na temat ascezy); 2)założenia Soboru Chalcedońskiego(ludzka i boska natura Chrystusa); 3) ustawodawstwo carskie - Kodeks Justyniana (władza świecka ma wpływ na funkcjonowanie klasztoru),
fundatorami monastyrów są cesarz i feudałowie - akt fundacyjny określający zasady funkcjonowania monastyru - typikon,
klasztory były niezależne bo miały różnych fundatorów,
najważniejsze monastyry: Sohag (Egipt), Bitania (Azja Mniejsza), Konstantynopol, Athos (Święta Góra), Meteory (dawniej 24, obecnie 5), Ławry - Peczarska (Kijów), Monastyr Świętej Trójcy (Zagorsk),
powstały grupy administracjne, gdy pojawiło się prawosławie: A) patriarchaty - obecnie 5 - Konstantynopol, Antiochia, Aleksandria, Jerozolima, Moskwa i Ruś, B) egzarchaty - autokefaliczne kościoły narodowe - 14 - każdy działający w danym państwie jest jednostką niezależną,
5 obrządków - koptyjski, syryjski, syro-chaldejski, ormiański, bizantyjski (grecki).
Monastycyzm zachodni:
klasztory powstają V-VI w. i działają na podstawie: 1) Reguły św. Augustyna - tzw. „wyznania” - forma filozoficzna, pogodzenie wspólnego życia z działalnością duszpasterską i kaznodziejską, 2) Reguły św. Benedykta z Nursji - określenie elementów życia ascetycznego i funkcjonowania klasztoru (dormitorium, przypisanie mnicha do klasztoru, oficjum - rozkład dnia: 3-4 godz. wspólna modlitwa, 6 godz. praca fiz, 4 godz. praca umysłowa, reszta na wypoczynek i sen, reguła ora et labora, hierarchia - opat, dziekani, zakonnicy, etapy, aby wstąpić do klasztoru),
VI w. powstaje wiele klasztorów - fundacje królewskie (np. Karol Wielki), z czasem odchodzenie od reguły św. Benedykta, bogacenie się klasztorów; aby to naprawić reformy św. Benedykta z Aniane (IX w., wzrost znaczenia liturgii kosztem pracy),
reguła akwizgrańska 817 r. - podział na mnichów i kanoników (nie obowiązuje ich asceza); w XI w. podział na kler świecki i regularny,
następuje uzależnienie od władcy, ma on wpływ na wybór opata (opat komenderyjny), aby temu zapobiec klasztory łączą się w Kongregacje - oddanie się pod opiekę papieża - reformy z Cluny,
powstają nowe zakony do istniejących już Benedyktynów i Cystersów: XII w. - Karmelici trzewiczkowi i bosi, zakony rycerskie - Joannici, Templariusze, Zakon Najświętszej Marii Panny, XIII w. - Dominikanie, Franciszkanie (zakony żebracze), XVI - Jezuici, XVII - Bernardyni, Pijarzy, Misjonarze, Wizytki, XIX/XX - np. Siostry Matki Bożej Miłosierdzia.
CYSTERSI:
ich duchowość oparta była na benedyktyńskiej i udoskonalana przez 3 pierwszych opatów z Citeaux: św.Roberta, św.Alberyka, św. Stefana oraz przez św. Bernarda z Clarvaux,
w 1079 r. 21 mnichów z Robertem odchodzi z klasztoru w Molesmes, gdyż nie godzą się na odstępowanie od reguły św.Benedykta; osiedlają się tworząc „nowy klasztor” zwany potem Citeaux (łac.Cistercium); na mocy bulli papieskiej klasztor staje się w 1100 niezależnym opactwem i może się rozszerzać prze nowe fundacje; św.Alberyk wprowadza ramy organizacyjne - własna praca i prosta liturgia (ora et labora) i wprowadza konwersów (przeznaczeni do prac fizycznych) i biały (ew. szary) habit z czarnym szkaplerzem; św. Stefan wprowadził Kartę Miłości - ramy instytucjonalne; coroczna kapituła opatów odbywała się14.IX - najwyższa władza ustawodawcza i sądownicza, istniała odpowiedzialność za filie; później do klasztoru przyłączył się św. Bernard z grupą mnichów,
każdy klasztor i kościół cysterski był pod wezwaniem maryjnym, prowadzono coroczne wizytacje każdego klasztoru prze opata klasztoru macierzystego, klasztory powstawały z dala od skupisk ludzkich, ważne miejsce zajmował kult Eucharystii i Matki Boskiej, klasztory podlegały prostocie i pokorze, w architekturze odrzucane było bogactwo form i przepych wyposażenia a przyjęto surowość architektoniczną, udoskonalano technikę budowlaną i konstrukcyjną - zainicjowali gotyk (żebra sklepienne i łuk ostry), do XV w. nie mogły się pojawiać malowidła ścienne, tynk i witraże, unikano wyobrażeń figuralnych,
proopactwa: La Ferte, Pontigny, Morimond, Clairvaux,
w Europie w XII w. Cystersi mieli ok. 520 klasztorów a w XIII już 700 m.in. we Włoszech, Hiszpanii, Niemczech, Anglii, Portugalii,
od końca XII w. rozwijali na szeroką skalę: rolnictwo (trójpolówka), hodowlę zwierząt, latorośli, browarnictwo, sadownictwo, ogrodnictwo, melioracje, młyny, kopalnie, sukiennictwo, szewstwo, górnictwo, hutnictwo,
od końca XII w. nastąpił kryzys w zakonie zw. z działalnością kaznodziejską zakonów żebraczych dominikanów i franciszkanów (byli bardziej wykształceni), epidemie, wojny, wzrastającą rolą miast, reformacją i schizmą - protestantyzm, działalnością edukacyjną Jezuitów,
kres funkcjonowania większości opactw - Rewolucja Francuska (kasacja klasztorów), dopiero po 1821r reaktywacja i pierwsza kapituła,
obecnie zakon składa się z 13 kongregacji, także np. w Brazylii i Wietnamie.
CYSTERSI W POLSCE:
pierwsza grupa przybyła do Polski z opactwa Morimond w 1140 r. i osiedliła się w Jędrzejowie; klasztory cysterskie w Polsce są filiacjami z proopactw Morimond i Clairvaux,
działają w 2 grupach: charakter misyjny (grupa małopolska i pomorska) i dewocyjny (gr. wielkopolska),
w XIII w. powstał zakon Cysterek w Trzebnicy,
oficjalna nazwa: Kongregacja Polska Zakonu Cysterskiego pod wezwaniem Najświętszej Maryi Panny Królowej Świata,
w XV w. 25 opactw w Polsce, jednym z Cystersów był Wincenty Kadłubek, w 1580 r. powołano prowincję polską.
Rada Europy powołała w 1990 roku Szlak Cysterski, zwany obecnie Europejskim Szlakiem Monastycyzmu. Jego odcinek polski ma 4 pętle:
pętla wielkopolska: Ląd, Paradyż, Wągrowiec, Ołobok, Przemęt,
p. pomorska: Bierzwin, Bukowo Morskie, Oliwa, Żarnowiec, Kołbacz, Koszalin,
p. małopolska: Wąchock, Jędrzejów, Koprzywnica, Sulejów, Mogiła, Szczyrzyc,
p. śląska: Rudy Raciborskie, Jemielnica, Kamieniec Ząbkowicki, Henryków, Lubiąż.