PRAWO KONSTYTUCYJNE

Pojęcie i przedmiot prawa konstytucyjnego - zespół norm prawnych zawartych w samej konstytucji

Normy prawne - tworzą pewien zespół przepisów i wyróżniają się swoją szczególną najwyższą mocą prawną w całym systemie prawnym.

Prawo konstytucyjne wywodzi się od konstytucji jako synonimu ustroju politycznego bierzemy przy definiowaniu prawa konstytucyjnego w tym sensie pod uwagę przede wszystkim przedmiot, który to prawo reguluje, a przedmiotem prawa konstytucyjnego są nie tylko normy zawarte w ustawie zasadniczej ale również przepisy znajdujące się w ustawach zwykłych oraz w innych aktach normatywnych.

Przedmiot prawa konstytucyjnego - materia prawa konstytucyjnego obejmuje te normy prawne, które określają:

- podmiot władzy suwerennej w państwie i sposoby jej sprawowania; prawo konstytucyjne określa do kogo należy najwyższa władza w państwie, czyli władza suwerenna, określa też formę i charakter państwa

- podstawy ustroju gospodarczego państwa, czyli wskazuje formy własności w państwie, mechanizmy jej ochrony i sposób organizacji życia gospodarczego

- system organów państwowych, wskazuje struktury organów państwa, tryb ich funkcjonowania oraz wzajemny ich stosunek

- status obywatela w państwie, a więc prawa i wolności obywatela a także nakładane na niego obowiązki, wolności obywateli

- podstawy systemu wyborczego określające sposób powoływania organów przedstawicielskich

Konstytucja jako źródło prawa konstytucyjnego

I okres: …..

II okres: po II wojnie światowej procesy zbrodniarzy wojennych (Europa, Azja, Japonia) prawo do wolności, godności stoi wyżej niż prawo stanowione

III okres: (masowego powrotu do prawa naturalnego) po 1989 roku - zmiany ustrojowe w wielu krajach, co trzeba czymś uzasadnić, stworzyć nowy system nie tylko prawa, ustroju a także wartości i dlatego konstytucje powstałe w byłych państwach komunistycznych często odwołują się do prawa naturalnego.

Zasady prawa międzynarodowego większość konstytucji stanowią nadrzędność wobec umów międzynarodowych. Teoretycznie konstytucja stoi wyżej w hierarchii jeśli chodzi o normy prawa stanowionego. To tylko teoria. Jeśli chodzi o pojedyncze umowy międzynarodowe są one mniej ważne od konstytucji. Jeśli chodzi o umowy zawarte w traktatach, konwencjach to wówczas żadna konstytucja państwa praworządnego, demokratycznego państwa prawa nie może znaleźć sprzeczności z zasadami prawa międzynarodowego.

Rodzaje konstytucji

Kryterium podziału konstytucji	Rodzaje konstytucji	Cechy konstytucji	Przykłady
Forma konstytucji	pisana	Jeden lub kilka aktów prawnych o szczególnej mocy, szczególnej treści i specjalnym trybie uchwalania jej zmian	Większość współczesnych konstytucji, w tym Polski 1997
		niepisana	Składają się na nie zarówno akty prawne jak i normy niepisane występujące w postaci zwyczajów, precedensów i konwenansów	Wielka Brytania, Nowa Zelandia, Izrael
	Treść konstytucji	Konstytucja pełna	Reguluje wszystkie sprawy ustrojowe państwa	Większość obowiązujących konstytucji, w tym Polski
		Konstytucja niepełna	Reguluje tylko ustrój naczelnych organów państwowych	Małe konstytucje polskie: 1847, 1892
	Procedura powstawania	Konstytucje uchwalane	Przyjmowane są przez organ przedstawicielski lub przez naród w drodze referendum	Większość współczesnych konstytucji również polska konstytucja
		Konstytucje oktrojowane, czyli nadane, narzucone	Nadawane są przez głowę państwa, bez udziału organów przedstawicielskich	Konstytucja Księstwa Warszawskiego 1807, konstytucja Królestwa Polskiego 1815 - Aleksander I Car Rosji
	Sposób zmiany konstytucji	Konstytucje sztywne	Zmienia się je w szczególnym trybie	Większość współczesnych konstytucji w tym Polska konstytucja
		Konstytucje elastyczne	Zmienia się je w taki sam sposób jak zwykłe ustawy	Konstytucja Wielkiej Brytanii
	Okres obowiązywania	Stałe	Nie przewidują żadnych końcowych terminów obowiązywania	Większość współczesnych konstytucji, w tym Polska
		Czasowe	Przewidują ograniczony okres obowiązywania	Konstytucja Jemenu 1947, Sudanu 1985, polskie małe konstytucje

Konstytucja RP z kwietnia 1997 jako przykład źródła prawa konstytucyjnego:

Konstytucja ta podobnie jak większość konstytucji na świecie (wyjątek obecna włoska) składa się ze wstępu zw. preambułą. Cechy preambuły: ich celem jest wskazanie historycznych i politycznych podstaw konstytucji, wyrażają tożsamość konstytucji państwa stanowiąc wskazówkę na jakim systemie wartości się opierają.

Oprócz wstępu: część zasadnicza (część właściwa) podzielona na 13 rozdziałów, w których mieści się 243 artykuły.

Inne źródła prawa konstytucyjnego

Konstytucja jest najważniejsza, ale nie jest jedyna. Inne:

1. ustawy konstytucyjne (są równe konstytucji) mogą one ingerować w treść konstytucji, zmieniać ją, uzupełniać, bądź zawieszać niektóre jej postanowienia. W związku z tym muszą być uchwalane w takim samym trybie jaki jest przewidziany dla zmian w konstytucji. Pod względem zakresu przedmiotowego ustawy konstytucyjne regulują tylko pewne wąsko ujęte dziedziny prawa konstytucyjnego i tym przede wszystkim różnią się od konstytucji. Zmiany w konstytucji poprzez ustawy konstytucyjne mogą być wprowadzane poprzez dodawanie kolejnych poprawek tak jak w konstytucji amerykańskiej bądź też poprzez tzw. inkorporację, czyli zamiast dodawania zmian do tekstu konstytucji czyni się je integralną częścią konstytucji zastępującą sformułowania „dokonując zmian”. Ustawy konstytucyjne mogą też istnieć obok konstytucji uzupełniając ją i regulując kwestie, których nie ujmuje konstytucja. Mogą też wreszcie zastępować konstytucje w sytuacji, gdy jeszcze jej nie uchwalono lub jednorazowo zawieszać postanowienia obowiązującej konstytucji

2. prawo zwyczajowe - są to normy prawne powstałe w drodze długotrwałego stosowania zwyczajowo przyjętych rozwiązań i mające moc obowiązującą taką jak prawo stanowione. Prawo zwyczajowe w Polsce nie jest źródłem prawa konstytucyjnego.

3. zwyczaj konstytucyjny - powstaje tam, gdzie regulacja prawna nie jest wyczerpująca ale jest to określona praktyka postępowania w jakiejś sytuacji, najczęściej występuje w pracach parlamentu, powstaje w wyniku precedensu konstytucyjnego ale nie jest to norma prawna tylko określony tradycją sposób postępowania

Zasady ustroju Rzeczypospolitej

Każda konstytucja określa pewne zasady podstawowe, które rozstrzygają o charakterze ustrojowym danego państwa i określają panujący w niej system władzy. Zasady te nie zawsze są wyraźnie zapisane w przepisach ustawy zasadniczej, często należy je wyinterpretować z treści konstytucji. Obecnie obowiązująca konstytucja zasady podstawowe mieści w rozdziale I „Rzeczypospolita”, który z tego powodu jest chroniony w sposób szczególny poprzez trudniejszy tryb jego zmiany.

7 podstawowych zasad ustrojowych w konstytucji z 1997 roku

1. suwerenność narodu - zasada ta wyrażona jest zarówno w preambule jak i przede wszystkim w artykule 4 (powszechna forma pośrednia)

2. suwerenność i niepodległość państwa - art. 5 oraz w art. 85 ustęp 1 i w art. 126 ustęp 2 ( art. 90 ustęp 1 - klauzula integracyjna)

3. demokratyczne państwo prawne - państwo w którym urzeczywistniane są zasady (podstawowe) ustrojowe; jest to jednak państwo w którym wolność człowieka w zasadzie jest ograniczona tylko wolnością drugiego człowieka; w przypadku organów administracji publicznej można tylko to wyraźnie określa prawo

4. społeczeństwo obywatelskie - pokrewną zasadą jest pluralizm polityczny, który oznacza wielość w jedności, odnosi się do partii politycznych i innych organizacji i oznacza swobodę tworzenia tych organizacji; Polska - pluralizm polityczny po zmianach 1989 - więcej swobody

5. podział władz - możność pytania o zgodę w czyimś imieniu i dlatego nie należy jednej osobie oddawać możność decydowania o wszystkim, należy podzielić ją między organy od siebie niezależne i odrębne; ten model Moltesiuszowski nigdy nie wprowadzono w życie. Organy te powinny być niezależne, ale muszą ze sobą współpracować (ustawodawcza i wykonawcza). Istnieją różne modele władzy ustawodawczej i wykonawczej, zwanej systemami:

- parlamentarny, zwany parlamentarno - gabinetowy

- prezydencki

- mieszany

W Polsce występuje system parlamentarno - gabinetowy i występują pewne elementy nietypowe dla tego modelu. W modelu parlamentarno - gabinetowym organem dominującym jest parlament wybierany w sposób bezpośredni przez naród. Głowa państwa monarcha lub prezydent pełni tylko w zasadzie funkcję reprezentacyjną. Jeśli głową jest prezydent to jest on wybierany przez parlament. W systemie tym w zasadzie całość władzy wykonawczej sprawuje rząd powoływany i odwoływany, kontrolowany przez parlament.

W systemie prezydenckim, który w czystej postaci występuje tylko w Stanach Zjednoczonych dominującym organem jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych przez naród. Prezydent wybierany w wyborach powszechnych praktycznie nie ma rady ministrów i to prezydent sprawuje całą władzę wykonawczą ( w Stanach Zjednoczonych nie bezpośrednio). Parlament nie może w tym systemie pociągać prezydenta do odpowiedzialności, konstytucja jest egzekwowana poprzez tzw. impeachment - w tej procedurze prezydent podejrzewany o złamanie konstytucji (prawa) jest stawiany przez izbę niższą parlamentu w stan oskarżenia albo rozstrzyga o winie lub nie - izba wyższa (tu nikt nie może siebie odwołać).

System mieszany - Francja, Rosja, system kanclerski w Niemczech.

---