Rozdział 8

Ogólna charakterystyka prawa prywatnego

PRAWO PRYWATNE

PODMIOT:

-os. fizyczne

-os. prawne

-jedn. organizacyjne będące os. prywatnymi, lecz mające zdolność prawną na gruncie tej sfery prawa („ułomne os. prawne”)

Cechy:

-równorzędność podmiotów wobec siebie

-autonomia podmiotów

-treść zachowań, stosunków między podmiotami uzgadniana jest dowolnie

-metoda prywatnoprawna kształtowania sytuacji prawnej podmiotów (czyli równorzędność podmiotów, autonomia w zakresie kształtowania wzajemnych stosunków) – podstawowe kryterium odróżniania prawa prywatnego od publicznego

-występowanie norm względnie wiążących, dyspozytywnych, semidyspozytywnych

-sankcja schodzi na drugi plan

-realizacja norm prawa prywatnego spada na same podmioty

PRZEDMIOT:

-stosunki majątkowe (głównie korzystanie z rzeczy i innych dóbr, oraz wymiana dóbr i usług)

-stosunki niemajątkowe – nie mają bezpośredniej wartości ekonomicznej (ochrona dóbr osobistych)

-regulacja organizacji przedsiębiorców i dokonywane między nimi czynności handlowe, m.in. umowy gospodarcze

Zakres:

-bardzo obszerny

-podstawową gałęzią jest prawo cywilne

-Kodeks rodzinny i opiekuńczy

-Kodeks spółek handlowych

BUDOWA Prawa Cywilnego:

1. Część ogólna – zawiera przepisy regulujące PC lub dla kilku jego działów

Zawiera:

1. ogólne zasady PC

2. podmioty PC (os. fiz., i prawnych, przedsiębiorców oraz konsumentów)

3. przedmioty stos. cywilnoprawnych (mienia)

4. czynności prawne (najważniejsze zdarzenia cywilnoprawne)

5. warunki, przedstawicielstwa, terminy, przedawnienia

1. Prawo rzeczowe – przepisy normują powstanie, treść, zmianę i ustalenie prawa własności oraz innych prawnych form korzystania z rzeczy, a zatem konstytuują prawa podmiotowe rzeczowe

Prawa rzeczowe:

1. Własność

2. Użytkowanie wieczyste

3. Użytkowanie

4. Służebność

5. Zastaw

6. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

7. Hipoteka

1. Zobowiązania – reguluje społeczne formy wymiany dóbr i usług o wart. majątkowej

   1. Reguluje obrót majątkowy między podmiotami PC

   2. Przepisy dzielą się na:

      • Zobowiązania – cz. ogólna

        • Unormowania zasad przewodnich (dot. wszystkich)

-zasady odnoszące się do powstawania zobowiązań, świadczeń, wykonania i skutków niewykonania zobowiązań

• Przepisy dot. czynów niedozwolonych

• Przepisy dot. bezpodstawnego wzbogacenia

• Cz. szczegółowa zobowiązań

  • Zawiera regulację umów typowych („nazwanych”) – najważniejsze prawne instytucje:

-sprzedaż

-kontraktacja

-umowa o dzieło

-najem

-dzierżawa

-użyczenie

-pożyczka

-przechowanie

-darowizna

• Umowne instytucja prawne

-przyrzeczenie publiczne

-prowadzenie cudzych spraw zlecenia

-przekaz i papiery wartościowe

1. Prawo spadkowe – zespół przepisów regulujących prawa i obowiązki majątkowe po zmarłej osobie fizycznej, w szczególności przejście tych prawa i obowiązków na oznaczone osoby fizyczne lub osoby prawne w drodze spadkobrania

2. Prawo własności intelektualnej – prawo do produktu twórczej działalności ludzkiego umysłu (prawa na dobrach niematerialnych)

3. Prawo rodzinne – jest jednym z działów PC

Obejmuje zakresem:

1. Małżeństwo

2. Pokrewieństwo

3. Opieka

4. Kuratela

1. Prawo handlowe – reguluje go PC

   1. Podmiotem PH jest przedsiębiorca

   2. Przedmiotem PH są świadczenia w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej (obrót gospodarczy)

   3. Obrót gospodarczy – wymiana dóbr i usług za pomocą pieniądza i towarzyszące temu obrotowi stosunki prawne między podmiotami

   4. Źródłami PH są przepisy prawa stanowionego, regulacje umowne tworzone przez strony i odpowiednie postanowienia umów międzynarodowych

2. Prawo spółdzielcze – wchodzi w skład należącego do PC tzw. prawa korporacyjnego obejmującego swoim zasięgiem stosunki wewnątrz innych korporacyjnych osób prawnych

3. Prawo pracy – stanowi odrębną od PC gałąź prawa prywatnego zawierająca elementy prawa publicznego. Można określić go jako zespół przepisów prawa regulujących stosunek pracy oraz kwestie związane z ustaniem tego stosunku; prawa i obowiązki pracodawcy i pracownika

Rozdział 9

Część ogólna prawa cywilnego

• 1. Zasady prawa cywilnego

Są to pewne podstawowe założenia dla tej gałęzi prawa, które stanowią wyraz najważniejszych chronionych przez tę gałąź prawa wartości

1. Zasada ochrony osoby ludzkiej – przyznanie każdemu człowiekowi zdolności prawnej, która nie może być wyłączona, ani ograniczona; gwarantuje prawnie ochronę dóbr osobistych (niezbywalne, niemajątkowe dobra integralnie związane z osobą każdego człowieka)

2. Zasada autonomii woli – każdemu podmiotowi PC przysługuje możliwość samodzielnego kształtowania swojej sytuacji prawnej, głównie poprzez dokonywanie czynności cywilnoprawnych; zasada swobody umów.

3. Zasada równorzędności podmiotów – odnosi się do wzajemnych relacji między podmiotami PC i oznacza, że żaden z tych podmiotów nie ma pozycji zwierzchniej lub nadrzędnej, która by mu pozwalała na samodzielne posadzanie o sytuacji prawnej innych podmiotów

4. Zasada jednakowej ochrony własności – własność i inne prawa podmiotowe podlegają równej ochronie bez względu na to, kto jest ich podmiotem; niezależnie od tego co jest przedmiotem danego prawa

5. Zasada słuszności – większość szczegółowych rozwiązań prawa prywatnego jest nastawiona na uzyskanie słusznego, sprawiedliwego, aprobowanego z perspektywy moralnej rozstrzygnięcia

6. Zasada bezpieczeństwa obrotu – należy wiązać z zasadą ochrony zaufania, która nakazuje chronić zaufanie osób, wobec których inne podmioty dokonały pewnych czynności prawnych lub złożyły jakieś oświadczenia; ochrona osób działających w dobrej wierze

7. Zasada jedności prawa cywilnego –PC obejmuje swoją regulacją wszystkie stosunki prywatnoprawne zachodzące między równorzędnymi podmiotami

• 2. Podmioty prawa cywilnego

1. Uwagi wstępne

„stosunek cywilnoprawny” – wieź prawna, łącząca co najmniej dwa podmioty, które w jej ramach mają względem siebie określone prawa i obowiązki z zakresu PC

Cecha wspólna wszystkich podmiotów PC jest to , że dysponują one zdolnością prawną, co oznacza, że mogą im przysługiwać prawa oraz ciążyć na nich obowiązki z zakresu PC.

2. Osoby fizyczne

1) Uwagi ogólne

Osoba fizyczna to po prostu człowiek. Ma on zdolność prawną od chwili urodzenia do chwili śmierci, przy czym nikt, bez względu na okoliczności, nie może jej tej zdolności odebrać

2) Zdolność do czynności prawnych osób fizycznych

Zdolność prawna – zdolność do tego, aby być podmiotem praw i obowiązków z zakresu PC

Zdolność do czynności prawnych – ten kto ma tę zdolność, może nabywać prawa i nakładać na siebie obowiązki w drodze osobiście dokonywanych czynności prawnych, w tym zwłaszcza poprzez osobiste zawieranie umów.

Zdolność do czynności prawnych

1. Pełna zdolność – poczynając od 18. roku życia, człowiek uzyskuje pełna zdolność do czynności prawnych

2. Zdolność ograniczona – od 13. do 18. roku życia os. fizyczna ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych – czynności rozporządzające i zobowiązujące zależą ogólnie od wyrażenia zgody przez przedstawiciela ustawowego

3. Brak zdolności do czynności prawnej - do 13. roku życia człowiek nie ma w ogóle zdolności do czynności prawnych i dla tego nie może sam dokonywać czynności ; z wyjątkiem drobnych umów życia codziennego

Ubezwłasnowolnienie – przyczyny:

1. Niedorozwój umysłowy

2. Przewlekła choroba psychiczna

3. Alkoholizm

4. Narkomania

5. Inne trwałe uzależnienia

Ubezwłasnowolnienie:

1. Całkowite – pozbawia całkowicie zdolności do czynności prawnych - opiekun

2. Częściowe – ma takie same prawa jak małoletni od 13. do 18. roku życia – kurator

3) Dobra osobiste osoby fizycznej i ich ochrona

Dobra osobiste – określone wartości niematerialne nierozerwalnie związane z człowiekiem.

Dobra osobiste:

1. Zdrowie

2. Wolność

3. Cześć

4. Swoboda sumienia

5. Nazwisko lub pseudonim

6. Wizerunek

7. Tajemnica korespondencji

8. Nietykalność mieszkania

9. Twórczość naukowa, artystyczna, racjonalizatorska

Niemajątkowe prawa na dobrach osobistych – nikt, kto nie dysponuje szczególnym upoważnieniem ustawowym lub zgodną samego zainteresowanego, nie może naruszać dobra osobistego innej osoby lub nawet stwarzać dla tego dobra realnego zagrożenia

4) Ustanie zdolności prawnej osoby fizycznej

Uznanie za zmarłego

1. Gdy nastąpi śmierć

2. Zaginiony – 10 lat, liczony od końca roku kalendarzowego, w którym była ostatnia wiadomość o zaginionym;

• Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23 lata

  • gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70 lat – wystarcza upływ 5 lat

  • katastrofa powietrzna, morska – 6 miesięcy od dnia katastrofy

  • jeśli nie można stwierdzić katastrofy bieg 6 miesięcy rozpoczyna się po roku od daty kiedy statek miał przybyć do portu, a jeśli nie miał celu przybycia, to w ciągu 2 lat od ostatniej wiadomości

  • kto zaginął w innych okolicznościach niż te powyżej może być uznany za zmarłego po upływie roku

3. Osoby prawne

1) Pojęcie osób prawnych

Os. prawnymi nazywamy jednostki organizacyjne, którym obowiązujące w Polsce przepisy przyznają osobowość prawną, a co za tym idzie, również zdolność prawną

1. os. prawną może być tylko twór o pewnej wew. strukturze (organy, kierownictwo)

2. wyodrębniony od innych organizacji ludzkich

3. przepisy muszą mu przyznawać osobowość prawną – normatywny system osób prawnych, ponieważ to prawo (ustawodawca) decyduje o tym, jakie jednostki organizacyjne są osobami prawnymi, a jakie nie, nawet będące podobne do tych pierwszych – nie dysponują osobowością prawną

2) Sposoby utworzenia i rodzaje osób prawnych

3 sposoby tworzenia osób prawnych:

1. system aktów prawnych wydawanych przez państwo – np. powołanie instytucji

2. system kasacyjny – inicjatywa utworzenia os. prawnej należy do założycieli, ale dodatkowo potrzebne jest zezwolenie odpowiedniego organu państwowego

3. system normatywny – przepisy określają dokładnie, jakie warunki są wymagane do powstania os. prawnej określonego rodzaju; od założycieli zależy czy powstała dzięki nim jednostka spełnia te wymagania

Do ważnych osób prawnych należą:

1. Skarb Państwa - podmiotem jest część mienia państwowego

2. Publiczna szkoły wyższe, samodzielne instytuty badawcze oraz PAN

3. Różnego rodzaju agencje tworzone przez państwo

4. Publiczne zakłady opieki zdrowotnej (wpis do KRS)

5. Gminy, powiaty i województwa samorządowe

6. Spółki kapitałowe – sp. z o.o. i S.A.

7. Spółdzielnie

8. Banki (duża część działa jako sp.)

9. Fundacje

10. Jednostki organizacyjne Kościoła rzymsko-katolickiego i innych Kościołów uznawanych prze polskie ustawodawstwo

11. Zarejestrowane partie polityczne

12. Organizacje samorządu zawodowego

13. Stowarzyszenia rejestrowe

Grupy os. prawnych:

1. Państwowe os. prawne (1-4)

2. Komunalne os. prawne (5)

3. Pozostałe os. prawne (6-9; 11-13)

Na ogół nie są os. prawnymi różnego rodzaju urzędy i instytucje państwowe.

Os. prawne:

1. Os. typu zakładowego

-wyodrębniony majątek

-ludzie schodzą na dalszy plan

-zadanie ludzi to gospodarowanie majątkiem

1. Os. typu korporacyjnego

-główną rolę odgrywają ludzie

-należą do tego typu spółki kapitałowe (główny głos należy do wspólników)

-partie polityczne, stowarzyszenia, spółdzielnie

Skarb Państwa – szczególna os. prawna (Państwo na obszarze PC)

-Statio fisci – mniejsze jednostki organizacyjne, stojące na czele osoby mają upoważnienie do kierowania nimi; przyjmują (składają) oświadczenia woli w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa

3) Organizacja (struktura) osób prawnych i oznaczenie od. Prawnych oraz ich dobra osobiste

1. Każda os. prawna ma wew. Organizację, która określa akt założycielski nadający os. prawnej odpowiedni statut lub przepisy dot. danego rodzaju osób.

2. Każda osoba musi mieć swoje organy

• Organy kierujące

• Organy reprezentujące na zewnątrz

1. Os. prawną identyfikują przede wszystkim jej nazwa i siedziba

2. Nazwa sądu i numer pod jakim spółka jest w tym sadzie zarejstrowana

3. W przypadku przedsiębiorców nazwa os. prawnej określana jest jako firma

4. Os. prawnej przysługują dobra osobiste (nazwa, tajemnica korespondencji, nietykalność posiadanych lokali)

4) Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych os. prawnych

1. Zdolność prawna – od utworzenia do procesu likwidacji

2. Podmiot – należące do os. prawnej mienie

3. Przedmiot – ona sama

4. Zakres zdolności prawnej – zależy od zakresu zdolności prawnej os. fizycznych

5. Zdolność do czynności prawnych os. prawnych

   • Os. prawne mają zawsze taką zdolność

5) Ustanie os. prawnej

1. Podstawowym powodem zakończenia bytu przez prawną jest jej likwidacja

2. Postępowanie upadłościowe – aby dany podmiot zaprzestał spłacania swych zobowiązań

3. Upadłość likwidacyjna – kiedy kredyty przewyższają wartość majątku os. prawnej

4. Syndyk masy upadłości

   1. Wezwanie wierzycieli os. prawnej, by zgłaszali na specjalną listę przysługujące im wobec upadłego wierzytelności

   2. Zakończenie spraw rozpoczętych przez upadłego

   3. Spieniężenie majątku upadłego

   4. Sporządzenie projektu spłaty wierzycieli i zatwierdzenie przez sąd

   5. Zaspokojenie poszczególnych wierzycieli w kolejności ściśle przewidzianej w prawie upadłościowym

   6. Zgłoszenie do KRS wniosku i wykreślenie danej osoby

4. Ułomne (niepełne) osoby prawne

1. Jednostki organizacyjne, które nie są osobami prawnymi, dysponują zdolnością prawną.

2. Potrafią we własnym imieniu i na swoja rzecz nabywać prawa, występować samodzielnie w postępowaniu sądowym

3. Przede wszystkim chodzi o handlowe spółki osobowe (jawną, komandytową, partnerską i komandytowo - akcyjną) – chociaż przepisy k.s.h. nie przyznają im os. prawnej

4. Spółki kapitałowe w organizacji

5. Wspólnoty mieszkaniowe

5. Konsument i przedsiębiorca jako podmioty uczestniczące w obrocie gospodarczym

Status konsumenta:

1. Być os. fizyczną

2. Zawrzeć taka umowę, która nie jest ściśle związana z prowadzoną działalnością gospodarczą (zawodową)

   • Definicja konsumenta w PC jest wielorako definiowana, często na potrzeby problematyki, którą dana ustawa reguluje

Przedsiębiorca:

1. Przedsiębiorca - jest to osoba prawna, ułomna osoba prawna lub os. fizyczna, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą

2. Działalność gospodarcza – działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, poszukiwanie, rozpoznawanie, wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły

Przedsiębiorca to ten, kto prócz w/w dziedzin czyni to:

• We własnym imieniu (na swój rachunek)

• W celach zarobkowych (dla zysku)

• W sposób zorganizowany

• W sposób ciągły

Działalność gospodarcza:

Wpis do odpowiedniego rejestru

• przedsiębiorca indywidualny – ewidencja działalności gospodarczej w gminie

• osoba prawna lub handlowa spółka osobowa – rejestr przedsiębiorców (w ramach KRS) w sądzie rejonowym

Firma:

• Nazwa pod jaką działa przedsiębiorca jest określana jako firma

• powinna być ujawniona w rejestrze

• dostatecznie różnić się od firm innych przedsiębiorców działających na tym samym rynku

Utrata statusu prawnego przedsiębiorcy następuje:

1. w przypadku, gdy jest nim os. fizyczna – z chwilą zaprzestania działalności gospodarczej i wykreślenia wpisu tej os. z ew. działalności gosp.

2. gdy w roli występuje os. prawna lub ułomna os. prawna – z chwilą wykreślenia jej z rejestru przedsiębiorców (w ramach KRS)

• 3. Przedsiębiorstwo

1. Znaczenie przedmiotowe – przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej

2. Znaczenie podmiotowe – ustawodawca używa tego pojęcia w celu określenia tego szczególnego podmiotu PC i zarazem przedsiębiorcy, jakim jest przedsiębiorstwo państwowe

3. Znaczenie funkcjonalne – ustawodawca wskazuje na fakt prowadzenia działalności gospodarczej; traktuje przedsiębiorstwo jako synonim działalności gosp.

Kontekst przedmiotowy:

• przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej

• w skład przedsiębiorstwa wchodzą bardzo różnorodne czynniki (lista o charakterze otwartym):

1. oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo – nazwa

2. własność nieruchomości i ruchomości

3. prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości i ruchomości

4. wierzytelności, prawa z papierów wartościowych, środki pieniężne

5. koncesje, licencje i zezwolenia

6. patenty i inne prawa własności przemysłowej

7. majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne

8. tajemnice przedsiębiorstwa

9. księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gosp.

• Przedsiębiorstwo może być objęte jedną czynnością prawną – nie trzeba dokonywać osobnych czynności prawnych dot. poszczególnych składników przedsiębiorstwa

• Nabywca staje się odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa

• Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa

• 4. Firma

• Firma jest oznaczeniem przedsiębiorcy – niezbywalne

• Firma jako oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo - nazwa

• Firma nie została przez ustawodawcę umieszczona na liście składników przedsiębiorstwa – nie może być uznawana za jeden z jego elementów

• Zasada prawdziwości – brzmienie firmy jest zgodne z rzeczywistym stosunkom faktycznym i prawnym

• Firmą os. fizycznej prowadzącej działalność gosp. Jest jej imię i nazwisko

• Firmą os. prawnej oraz ułomnej os. prawnej jest jej nazwa (zgodna z rejestrem i z formą prawną tej os. prawnej – s.j., S.A., spółdzielnia)

• Firmy spółek osobowych powinny wskazać osoby – wspólnicy, wymieniając ich z nazwiska

• Firmy spółek kapitałowych mogą być obierane dowolnie

• Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska wszystkich wspólników, a jeśli są to os. prawne to nazwy i oznaczenia

• Firma spółki partnerskiej – nazwisko co najmniej jednego partnera i oznaczenie i określenie wolnego zawodu w spółce

• W firmie komandytowej - zawrzeć nazwisko komplementariusza, a jeśli są to os. prawne to nazwy i oznaczenia

• W firmie komandytowo-akcyjnej zawrzeć nazwisko komplementariusza, a jeśli są to os. prawne to nazwy i oznaczenia

• Firma spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – może być obrana dowolnie

• W spółce akcyjnej – podobnie jak w sp. z o.o.

• Drugą zasadą prawa firmowego jest zasada ciągłości. Pozwala ona utrzymać firmę w dotychczasowym brzmieniu, pomimo to że nastąpiła taka zmiana okoliczności faktycznych oraz prawnych która w myśl reguły prawdziwości wymagałaby modyfikacji firmy w celu jej dostosowania do nowej sytuacji.

• Zasada wyłączności firmy gwarantuje dane mu przedsiębiorcy że żaden inny podmiot nie będzie używał firmy brzmiącej identycznie lub łudząco podobnie do tej jaka została na jego rzecz zarejestrowana

• Firma powinna się odróżniać dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzący działalność na tym samym rynku

• Zasada jedności oznacza że każdy przecież przedsiębiorca może mieć może nie tylko jedną firmę i nią właśnie powinien się we wszystkich stosunkach posługiwać

• Zgodnie z zasadą jawności firmy należy ujawnić we właściwym rejestrze. Jest nim obecnie wchodzący w skład krajowego rejestru sądowego rejestr przedsiębiorców do którego wpisuje się firmy przedsiębiorców będącymi prawnymi osobami ułomnymi osobami prawnymi oraz centralna ewidencja i informacja od działalności gospodarczej do której wpisane są firmy jako dobra o charakterze osobistym

• Zasada niezbywalności firmy zgodnie z którą firma nie może być zbyta

• Przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do czasowego korzystania ze swojej firmy

• Firma jako dobro osobiste podlega ochronie

• 5. Przedstawicielstwo i pełnomocnictwo

• Przedstawicielstwo jest instytucją prawną umożliwiającą dokonywanie czynności prawnych w cudzym imieniu

• Przedstawiciel ustawowy – umocnienie przedstawiciela w cudzym imieniu opiera się na ustawie

• Pełnomocnictwo – umocnienie do działania w cudzym imieniu opiera się na oświadczeniu woli reprezentowanego (os. reprezentowana – mocodawca, prze3dstawiciel - pełnomocnik)

• Dla przedsiębiorców specjalna odmiana pełnomocnictwa – prokura

• Przedstawiciel (pełnomocnik, prokurent) nie jest organem

• Zastępca pośredni – dokonuje czynności prawnej we własnym imieniu, lecz na rachunek komitenta

• Przedstawiciel działa w cudzym imieniu i na cudzy rachunek – zastępca bezpośredni

• Posłaniec – osoba, która w ogóle nie dokonuje czynności prawnej, lecz tylko przenosi cudze oświadczenie woli

Pełnomocnictwo:

1. Ogólne- upoważnia do dokonywania czynności zwykła go zarządu, i które pod rygorem nieważności powinno być udzielone w formie pisemnej

2. Rodzajowe – umocowuje do dokonywania czynności prawnych pewnego rodzaju; udzielone w formie dowolnej

3. Szczególne – upoważnia do dokonywania pewnej, konkretne oznaczonej czynności prawnej, której ma dokonać pełnomocnik

• Umowa zawarta przez pełnomocnika rzekomego jest dotknięta tzw. bezskutecznością zawieszoną – wymaga potwierdzenia przez domniemanego mocodawcę

• KC zakazuje pełnomocnikowi bycia druga stroną czynności prawnej

• Pełnomocnika można w każdej chwili odwołać, bez konieczności podawania przyczyn

• Pełnomocnictwo gaśnie wraz ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika lub w zastrzeżeniu pełnomocnictwa co do okresu

• Pełnomocnictwo u os. prawnych wygasa wraz z rozpoczęciem czynności likwidacyjnych

• Pełnomocnictwo domniemane – osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, jakie zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa

• 6. Prokura

• Prokura jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę os. fizycznej, które umocowuje ją do dokonywania w imieniu tego przedsiębiorcy czynności prawnych związanych z prowadzoną przez przedsiębiorcę działalnością gosp.

• Celem tej instytucji prawnej jest poszerzenie możliwości działania przedsiębiorcy poprzez zwolnienie wspólników w spółkach osobowych oraz osób piastujących funkcje organów w spółkach kapitałowych od konieczności osobistego dokonywania czynności prawnych

• Szeroki, ustawowo określony zakres umocowania (kompetencji) prokurenta

• Prokurę może udzielić każdy przedsiębiorca podlegający obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców

• Prokurentem może być tylko osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych (czyli NIE os. prawna, i ułomna os. prawna)

• Prokura jedynie upoważnia ale jeszcze nie zobowiązuje prokurenta do działania

• Udzielenia prokury przedsiębiorca powinien zgłosić do rejestru przedsiębiorców

• Prokurent nie jest organem

• Ustawowo wyłączone są czynności z zakresu prokurenta:

  1. Zbycie przedsiębiorstwa, dokonanie czynności prawnej

  2. Ustanowienie prokury i przeniesienie prokury na inną osobę

  3. Zgłoszenie do rejestru przedsiębiorców faktu udzielenia prokury i jej wygaśnięcia

  4. Dokonywanie jakichkolwiek czynności prawnych, które nie są związane z prowadzeniem działalności gosp., lecz pośrednio albo bezpośrednio zmierzają do jej zakończenia

• Prokura oddziałowa – ograniczona jest do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa

• Wygaśnięcie prokury:

  1. Wskutek odwołania prokurenta

  2. Wskutek wykreślenia przedsiębiorcy z rejestru, ogłoszenia upadłości, otwarcia likwidacji, przekształcenia przedsiębiorcy

  3. Wskutek śmierci prokurenta

• 7. Prawo podmiotowe

• Prawo podmiotowe jest przysługującą podm. PC możliwością postępowania w określony sposób, która wynika z treści norm prawnych

• Prawo podmiotowe wynika z prawa w znaczeniu przedmiotowym (z przepisów prawnych)

• Z prawem podm. pewnej osoby skorelowany jest zawsze obowiązek jakiejś innej osoby

• Prawa podm. podlegają ochronie, która realizowana musi być przez odpowiednie

organy państwowe

• Prawo podm. ma charakter wewn. złożony – kilka powiązanych ze sobą funkcjonalnie uprawnień

• Normatywne postacie uprawnień:

  1. Uprawnienia bezpośrednie (władcze)

  2. Roszczenia

  3. Uprawnienia kształtujące

  4. Zarzuty

• Roszczenie – możliwość zażądania od innej osoby pewnego konkretnego zachowania się

• Najważniejsze podziały praw podm. polegają na wyróżnieniu praw:

  1. Prawa bezwzględne – skuteczne wobec wszystkich podmiotów danego porządku prawnego; należą do tego prawa: prawa rzeczowe, prawa osobiste, prawa na dobrach niematerialnych

  2. Prawa względne – skuteczne tylko względem jednej, ściśle określonej osoby (skuteczność inter partes); wierzytelności

  3. Prawa majątkowe – chronią interesy o charakterze majątkowym

  4. Prawa niemajątkowe – prawa osobiste, niektóre prawa wynikające ze stosunków rodzinnych

  5. Prawa samoistne – prawa podm., które mogą występować samodzielnie, bez zadnego związku z jakimikolwiek innymi prawami podm.

  6. Prawa akcesoryjne – mają char. niesamodzielny, bo ich istnienie zależy od istnienia innych praw podm.; hipoteka, poręczenie

  7. Prawa niezbywalne – prawa podm., w odniesieniu do których ustawodawca wyraźnie sformułował zakaz ich zbycia; są niedziedziczne

  8. Prawa zbywalne – prawa podm., które mogą być przez podm. uprawniony przeniesione na inną osobę w drodze czynności prawnej; są dziedziczne

• Nabycie pochodne – nabywca wywodzi swoje prawo od zbywcy

• Nabycie pierwotne – gdy pewna osoba uzyskuje prawo podm. zupełnie niezależnie od działań swojego poprzednika, a nawet czasem wbrew jego woli

• Nabycie pod tytułem szczególnym (sukcesja syngularna) – na osobę przechodzi tylko jedno prawo podm.

• Nabycie pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna) – wskutek jednego zdarzenia prawnego ogół praw pewnego podm. przechodzi na inną osobę

• Utrata prawa podm. – związana bezpośrednio z jego nabyciem przez inną osobę

• Wygaśnięcie prawa podm. – osoba traci przysługujące jej prawo, ale nikt go nie nabywa

• 8. Zdarzenia i czynności cywilnoprawne

1. Zdarzenia cywilnoprawne

• Stosunek prawny - specyficzna więź (powiązanie) łączące co najmniej dwa podmioty; jeden z podmiotów ma wobec drugiego określone uprawnienia i na odwrót

• Zdarzenie cywilnoprawne – każdy fakt, z którym PC wiąże powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego

Pierwszy podział zdarzeń cywilnoprawnych:

1. Zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu (sensu stricto), fakty niezależne od woli człowieka

2. Zdarzenia zależne od woli człowieka

1. Czyny, które dzielą się na dozwolone i bezprawne

2. Czynności prawne, które mogą występować jako:

- jednostronne (testament)

- dwustronne (umowy)

- uchwały

- tzw. konstytutywne (prawotwórcze) orzeczenia sądowe

• Dla wszystkich działań wspólne jest to, że samo działanie (zachowanie aktywne) lub zaniechanie (zachowanie bierne) jest tu zależne od woli człowieka

• Czynności prawne są dokonywane celowo (świadomie) po to, aby osiągnąć z góry zamierzony skutek prawny

2. Pojęcie i klasyfikacja czynności prawnych

• Czynności prawne są najważniejszym rodzajem zdarzeń cywilnoprawnych – mogą powodować powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego

• Czynność prawna to narzędzie w rękach określonego podmiotu, który wpływa na sytuację prawną; czynność prawna musi być ważna i skuteczna

• Dokonaniu czynności prawnej musi towarzyszyć zamiar wywołania określonych skutków prawnych – wyrażony w postaci oświadczenia woli, czyli ujawnionego na zewnątrz przejawu wewn. decyzji dot. wywołania określonych skutków prawnych

• Oświadczenie woli jest niezbędnym składnikiem każdej czynności prawnej

• Czynności prawne ze względu na ilość oświadczeń woli:

  1. Jednostronne czynności prawne – jedno oświadczenie woli

  2. Umowy – co najmniej dwa zgodne ze sobą oświadczenia woli

  3. Uchwały – większość głosujących nad nią

• Umowy (dwustronne lub wielostronne czynności prawne) dzielimy na:

  1. Umowy zobowiązujące i rozporządzające

  2. Umowy nazwane i nienazwane

  3. Umowy jednostronnie i dwustronnie zobowiązujące

  4. Umowy konsularne i realne

  5. Umowy przysparzające

  6. Umowy kazualne i abstrakcyjne

  7. Umowy losowe

  8. Umowy swobodnie negocjowane i umowy adhezyjne

3. Oświadczenie woli i ich rodzaje

• Czynność prawna nie może występować bez oświadczenia woli

• Oświadczenie woli musi pochodzić od podm. mającego zdolność do czynności prawnych

• Powinno być złożone swobodnie

• Nie może być złożone dla pozoru

• Oświadczenie woli – jakiekolwiek zachowanie człowieka, z którego dostatecznie wyraźnie wynika wola wywołania określonego skutku prawnego

• Oświadczenie woli dorozumiane – bez słów

• Klasycznym rodzajem oświadczenia woli jest oferta (stanowcza propozycja zawarcia umowy)

• Oświadczenia woli dzielimy na:

  1. Wyraźne – zamiar wywołania skutku prawnego wyrażony jest słowami

  2. Dorozumiane (per facta concludentia) – wola osiągnięcia określonego efektu prawnego wynika z innego zachowania aniżeli wypowiedzenie czy napisanie słów

• Oświadczenia woli dzielimy na:

  1. Oświadczenia kierowane do konkretnego adresata

  2. Oświadczenia niemające konkretnego adresata

4. Składanie i odwoływanie oświadczeń woli

• Kiedy brak konkretnego adresata – oświadczenie woli uważa się za złożone a chwilą uzewnętrznienia woli

• Kiedy kierowane do konkretnego adresata

  1. Chwilę, kiedy oświadczenie dotarło do adresata

  2. Chwilę zapoznania się z nim przez adresata

  3. Chwilę, kiedy oświadczenie dotarło do adresata w taki sposób, by ten mógł się z nim zapoznać

• Oświadczenie woli niekierowane do konkretnego adresata może zostać odwołane tak długo, jak długo nie wywołuje jeszcze skutków prawnych

• Oświadczenie woli mające konkretnego adresata może zostać skutecznie odwołane tylko wtedy, gdy kolejne oświadczenie, odwołujące poprzednie, dotrze do adresata wcześniej lub przynajmniej w tej samej chwili, co oświadczenie odwoływane

5. Treść czynności prawnej

• Treść czynności prawnej to wyznaczone brzmieniem oświadczenia woli poszczególne postanowienia tej czynności, w tym zwłaszcza określające prawa i obowiązki jej stron

• Treść czynności prawnej musi zawierać minimum – postanowienia, które pozwolą ustalić, z jaka czynnością prawną mamy do czynienia

• Elementy nieistotne – postanowienia czynności prawnej, które wprawdzie mogą być zamieszczone w jej treści, ale ich brak nie spowoduje nieważności czynności; luki pozostawione przez strony zostaną wypełnione z mocy prawa

• Elementy dodatkowe – postanowienia, które również nie musza być zamieszczone, a skutki prawne w tym zakresie nie powstaną

• Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów

6. Warunek i termin jako dodatkowe (podmiotowo istotne) składniki treści czynności prawnej

• Warunek - zdarzenie przyszłe i niepewne

• Warunek zawieszający – zaczyna wywoływać skutki prawne

• Warunek rozwiązujący – przestaje wywoływać skutki prawne

• Termin – jego nadejście jest pewne

  • Termin dodatni – czynność prawna zaczyna wywoływać skutki prawne

  • Termin ujemny – umowa z chwilą upływu terminu przestaje obowiązywać

7. Forma czynności prawnych

• Forma czynności prawnych – sposób złożenia oświadczenia woli, a zatem dokonanie jej ustnie, na piśmie czy też w formie aktu notarialnego – formy nie mylimy z rodzajem czynności

• Wyróżnia się formy:

  1. Zwykłą – złożenie oświadczenia ustnie lub w sposób dorozumiany

  2. Szczególne – spełniające dalej idące (surowsze) wymogi

     1. Pisemną – zwykła forma pisemna, bez dodatkowych wymogów

     2. Kwalifikowane

        • F. pisemna z datą pewną

        • F. pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym

        • F. aktu notarialnego

• Podział form oparty na kryterium skutków, jakie wywołuje dokonanie czynności prawnej bez formy wymaganej przez przepisy lub porozumienie stron:

  1. Forma pod rygorem nieważności

  2. Forma do celów dowodowych

  3. Forma w celu wywołania określonych skutków

8. Sposoby zawarcia umowy

• Cztery sposoby zawarcia umowy (tryby zawierania umów):

  1. Tryb ofertowy – transakcje stosunkowo proste

Jedna z osób składa stanowcza propozycję zawarcia umowy o określonej z góry treści (oferta), a druga strona może tę propozycję

1. W całości (bez zastrzeżeń) przyjąć

2. W całości odrzucić

3. W zasadzie ofertę przyjąć, ale z pewnymi zastrzeżeniami

Czas związania oferty:

1. Czas ten może oznaczyć sama oferta

2. Jeśli czas nie został określony w ofercie

   1. Gdy oferta nie została złożona w obecności drugiej strony, telefonicznie lub z pomocą innego środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość – adresat powinien przyjąć ofertę niezwłocznie

   2. Gdy złożono w inny sposób, trzeba obliczyć okres, w którym składający mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odp. wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia

3. Zawarcie umowy następuje poprzez przyjęcie oferty, bez zastrzeżeń

4. Milczenie adresata jest traktowanie jako odrzucenie oferty

5. Jeśli chodzi o czas i miejsce zawarcia umowy w trybie ofertowym, to w razie powstania wątpliwości umowę uważa się za zawartą:

   1. Z chwilą otrzymania przez oferenta o jej przyjęciu

   2. W miejscu otrzymania przez oferenta oświadczenia o przyjęciu oferty

   1. Negocjacje – pertraktacje prowadzone przez strony w celu uzgodnienia treści umowy

      1. Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje skierowane do ogółu lub poszczególnych osób uważa się nie za ofertę, lecz tylko zaproszenie do negocjacji; lecz wystawienie rzeczy w miejscu sprzedaży na widok publiczny z oznaczeniem ceny uważa się za ofertę sprzedaży

   2. Aukcję – odbywa się ustnie i w obecności wszystkich uczestników

• Wadium – zabezpieczenie

Ma ono znacznie:

- gdy strona, której ofertę wybrano, uchyla się od zawarcia umowy – organizator może wadium zatrzymać lub z niego się zaspokoić

-gdy organizator nie chce zawrzeć umowy z osobą, której oferta została wybrana – osoba ta może zażądać zwrotu wadium w podwójnej wysokości

1. Przetarg – polega na składaniu pisemnych ofert

• Wadium – zabezpieczenie

Ma ono znacznie:

- gdy strona, której ofertę wybrano, uchyla się od zawarcia umowy – organizator może wadium zatrzymać lub z niego się zaspokoić

-gdy organizator nie chce zawrzeć umowy z osobą, której oferta została wybrana – osoba ta może zażądać zwrotu wadium w podwójnej wysokości

9. Wady oświadczenia woli

• Aby oświadczenie woli wyrażało chęć wywołania ściśle określonych skutków prawnych, wymagane jest:

  1. Najpierw podjęcie odpowiedniej decyzji wewn.

  2. Uzewnętrznienie swej woli

• W KC wyróżniono 5 wad oświadczenia woli:

1. Brak świadomości lub swobody – nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli

NIEWAŻNOŚĆ BEZWZGLĘDNA:

1. Brak świadomości – osoba w stanie psychicznym, która nie miała rozeznania w tym, jaka jest treść jej oświadczenia lub nie mogła rozpoznać jej skutków prawnych

2. Brak swobody – stosowanie przymusu fizycznego w celu nakłonienia danej osoby do złożenia określonego oświadczenia woli

1. Pozorność – mamy do czynienia wtedy, gdy określona osoba składa innemu podmiotowi oświadczenie woli, ale:

   1. Albo nie ma ogóle zamiaru, aby wywołało ono jakikolwiek skutek prawny

   2. Albo wprawdzie chce wywołania takich skutków, ale innych od tych, o których jest mowa w oświadczeniu

   3. Druga strona o tym wie i wyraża na to zgodę

2. Groźbę – wywieranie niedozwolonego wpływu psychicznego na określona osobę, aby złożyła oświadczenie woli o określonej treści; by tek który złożył żądane oświadczenie nie odpowiadał za skutki, muszą zostać spełnione 3 warunki:

   1. Groźba ma być bezprawna

   2. Groźba powinna być poważna

   3. Składający pod wpływem groźby oświadczenie woli powinien w ciągu roku od skutków prawnych złożyć kontrahentowi drugie oświadczenie, w którym uchyla się od skutków prawnych dokonanej czynności

Groźba jest bezprawna:

1. Gdy ten kto wymusza na innym oświadczenie woli, grozi użyciem nie tylko środków zakazanych przez prawo karne, lecz także zabronionych przez przepisy innych gałęzi prawa

1. Błąd – nazywamy sytuację, gdy złożenie oświadczenia woli następuje pod wpływem mylnej oceny rzeczywistości

Błąd musi:

1. Dot. treści czynności prawnej

2. Być błędem istotnym

1. Wyzysk – jedna ze stron, wykorzystując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, przyjmuje lub zastrzega dla siebie świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia

10. Negatywne skutki (sankcje) wadliwości czynności prawnych

• Wadliwość - gdy czynność prawna jest sprzeczna z prawem lub wykazuje inne braki

• Pociąga za sobą to sankcje:

  1. Nieważność bezwzględna – czynność prawna, umowa nie wywołuje wtedy żadnych skutków

  2. Nieważność względna – czynność prawna wywołuje zamierzone skutki, ale może stać się nieważna wskutek podjęcia odpowiedniego działania przez upoważnioną do tego osobę lub na mocy przeczenia sądu

  3. Bezskuteczność zawieszona – polega na tym, że czynność prawna jest już wprawdzie dokonana ale na razie nie wywołuje żadnych skutków prawnych

  4. Bezskuteczność względna – sytuacja, gdy umowa lub inna czynność prawna są ważne i skuteczne, i tak ma być traktowana przez wszystkie podmioty, z wyjątkiem określonej osoby, która ma prawo twierdzić, że wobec niej niw wywołuje ona żadnych skutków

• 9. Przedawnienie roszczeń

• Przedawnienie roszczeń jest jedną z instytucji prawnych zaliczanych do większej grupy takich zdarzeń prawnych, dla których rzeczą charakterystyczną jest to, że skutki prawne następują w konsekwencji upływu czasu.

• Przedawnieniu podlegają tylko cywilnoprawne roszczenia majątkowe

• Podstawowy termin przedawnienia roszczeń wynosi 10 lat

• Dla roszczeń o świadczenia okresowe 3 lata

• Przyczynami powodującymi zawieszenie biegu przedawnienia są:

  1. Istnienie władzy rodzicielskiej

  2. Istnienie stosunku opieki albo kurateli

  3. Istnienie małżeństwa

  4. Istnienie siły wyższej uniemożliwiającej uprawnionemu dochodzenie roszczenia przed sądem

• Przerwanie biegu przedawnienia – po zaistnieniu przyczyny powodującej przerwanie biegu przedawnienia, przedawnienia biegnie na nowo

Przyczyny przerwania biegu przedawnienia są:

1. Aktywność os. uprawnionej, przejawiająca się w podjęciu jakiejkolwiek czynności przed sądem, sadem polubownym lub org. Uprawnionym do egzekwowania roszczeń

2. Wszczęcie mediacji

3. Uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje

• Uznanie właściwe jest umową zawartą między dłużnikiem i wierzycielem, w której dłużnik potwierdza istnienie ciążącego na nim długu i ponownie zobowiązuje się do jego wykonania

• Uznanie niewłaściwe nie jest w ogóle czynnością prawną, lecz oświadczeniem wiedzy dłużnika o istnieniu zobowiązania

Rozdział 10

Prawo rzeczowe

• 1. Pojęcie praw rzeczowych

• Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowy to zespół przepisów prawnych (źródeł prawa), które regulują problematykę przedmiotowych praw rzeczowych

• Prawa rzeczowe w znaczeniu podmiotowym oznaczają prawa podmiotowe, które

  1. Dot. rzeczy

  2. Zostały ukształtowane jako prawa bezwzględne, czyli skuteczne wobec wszystkich

• Prawa podm. należą do kategorii praw bezwzględnych

• Zamknięty katalog - można ustanowić tylko te prawa, które przewidują ustawy

• Podział praw rzeczowych wg KC

Prawa rzeczowe
1) Własność

3 kategorie – zakres uprawnień; z prawa własności (naczelna funkcja) wywodzą się prawa rzeczowe ograniczone (3-7), będące prawami na cudzej rzeczy

• 2. Przedmioty praw rzeczowych

• W prawie rzeczowym przedmiotami praw są rzeczy jako przedmioty materialne

• Rzeczami są dobra które odpowiadają wymogom:

  • Są materialnymi cz. przyrody

  • Mają char. samoistny

• Zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę

• Nieruchomości są to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności, a także budynki trwałe z gruntem

• Rzeczy w obrocie – materialne przedmioty, które sa dopuszczone do cywilnoprawnej wymiany

• Przynależność – rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem

• Pożytki

  • Rzeczy naturalne i cywilne – dochody naturalne (zboże), dochody cywilne (transakcja)

  • Prawa – dochody, jakie prawo przynosi ze swoim społeczno-gospodarczym przeznaczeniem

• 3. Posiadanie

• Posiadanie nie jest prawem rzeczowym

• Posiadaczem rzeczy jest ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel, oraz ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny)

  • Fizyczny elem. władania rzeczą (corpus)

  • Elem. psychiczny (animus) – zamiar posługiwania się nią

• Posiadanie samoistne – posiadanie właścicielskie

• Posiadanie zależne – władztwo nad cudza rzeczą

• Skutki prawne posiadania sa uzależnione:

  1. Od tego, czy jest to posiadanie prawne czy bezprawne

     • Bezprawne – posiadanie nieodpowiadające prawu

     • Prawne – posiadanie zgodne ze stanem prawnym

  2. Od tego, czy jest to posiadanie w dobrej czy złej wierze

     • W dobrej wierze – os. która pozostaje w błędnym ale usprawiedliwionym okolicznościami przeświadczeniu, że przysługuje jej wykonywane prawo do rzeczy

     • W złej wierze – złodziej, jaki i osoba, która nabywa rzeczy w takich okolicznościach, ze powinna się orientować, ze jest to rzecz kradziona

• Ochrona posiadania (kodeks przewiduje):

  • Ochronę przez samego posiadacza – ochrona własna

    1. Obrona konieczna – złapanie naruszającego na gorącym uczynku

    2. Dozwolona samopomoc – wchodzi w grę już po naruszeniu posiadania

  • Ochronę w drodze sądowej – ochrona sądowa

• Powództwo posesoryjne – posiadacz może skorzystać z ochrony sądowej; posiadaczowi przysługuje roszczenie o tzw. przywrócenie posiadania

• 4. Własność

1. Pojęcie, treść i wykonywanie własności

• Własność jest najpierw kat. ekonomiczną - każdą formą władania majątkiem

• Termin "własność" używany jest w pojęciu szerszym i węższym (prawa własności)
  Własność w szerszym znaczeniu to synonim wszystkich praw majątkowych

• Kategorią zbiorczą jest pojęcie mienia; Mienie - własność i inne prawa majątkowe

• Treść własności oznacza uprawnienie do korzystania z rzeczy - uprawnienie to obejmuje przede wszystkim możność używania i pobierania pożytków i innych dochodów z rzeczy, możność przetwarzania jej i zużycia

• Uprawnienia do rozporządzenia oznacza w istocie rozporządzanie prawem własności, czyli dokonywanie czynności rozporządzających, których celem i  bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, obciążenie albo zniesienie prawa majątkowego

• Rozporządzenie własnością może mieć następujące postaci:

  • wyzbycie się  własności poprzez przeniesienie własności, rozporządzenie na wypadek śmierci (testament), zrzeczenie się własności nieruchomości

  • obciążenie własności poprzez ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych

  • zniesienie prawa własności przez porzucenie rzeczy ruchomej oraz zniszczenie rzeczy, co prowadzi do unicestwienia prawa

• Granice prawa własności – są trzy wyznaczniki granic treści prawa własności: przepisy ustaw, zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenia prawa własności.

• Społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa własności określa sposób wykonywania prawa, kształtuje także jego treść

• Nabycie i utrata prawa własności są regulowane przez różne gałęzie prawa

• Nabycie własności rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej jest skuteczne, gdy nabywca działa w dobrej wierze, a zbywca włada rzeczą i wydaje ją nabywcy.

• Nabywca uzyskuje własność z chwilą wydania mu rzeczy, z chwilą objęcia w posiadanie (umowa realna)

• Niektóre sposoby nabycia i utraty własności uregulowane w prawie rzeczowym

Sposoby nabycia i utraty własności	Przesłanki i następstwa nabycia czy utraty własności
1. Przeniesienie własności	Umowa między zbywcą i nabywcą Skutek: utrata i nabycie własności
2. Zasiedzenie	a) posiadanie samoistne, nieprzerwane b) upływ terminu (3 lata – ruchomość, 20 lat - nieruchomość) c) dobra wiara w przypadku rzeczy ruchomych Skutek: nabycie prawa własności przez posiadacza, traci je dotychczasowy właściciel
3. Porzucenie rzeczy ruchomej	Porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się własności Skutek: rzecz staje się niczyja
4. Zawłaszczenie	Objęcie w posiadanie samoistne rzeczy ruchomej niczyjej Skutek: obejmujący staje się właścicielem
5. Znalezienie rzeczy	1) zawiadomienie przez znalazcę osoby uprawnionej lub organu przechowującego, ew. oddanie na przechowanie 2) upływ terminu (1 rok od wezwania przez organ przechowujący lub 2 lata od znalezienia) Skutek: rzeczy stają się własnością Skarbu Państwa lub znalazcy
6. Inne: odłączenie od rzeczy pożytków naturalnych, przetworzenie, połączenie, pomieszanie	Uprawniony do odłączenia staje się właścicielem Uprawnieni stają się właścicielami lub współwłaścicielami

2. Współwłasność

• Współwłasność występuje wówczas, gdy własność tej samej rzeczy przysługuje niepodzielnie kilku osobom

• Współwłaściciele są przy tym nadal odrębnymi podm. prawa

• Różnice między współwłasnością ułamkową a współwłasnością łączną

Współwłasność ułamkowa (zwykła)	Współwłasność łączna
Jest samoistnym stos. prawnym niezwiązanym ze stos. prawnym innego rodzaju. Nie ma specjalnego przeznaczenia, jej powstanie jest często przypadkowe.	Nie jest samoistnym stos. prawnym, wiąże się zawsze z określonym stos. prawnym osobistym i spełnia wobec niego rolę służebną. Istnieje dla jego wzmocnienia, by spełniał funkcję społeczną i ekonomiczną.
Każdy współwłaściciel ma udział określony ułamkiem (1/2, 1/3, 1/4).	Jest współwłasnością bezudziałową, brakuje określenia udziału.
Każdy współwłaściciel może swoim udziałem ułamkowym rozporządzać bez zgody pozostałych.	Nie można rozporządzać udziałem, gdyż jest nieokreślony.
Każdy współwłaściciel może w każdym czasie zażądać zniesienia współwłasności, nie ma przeszkód prawnych jej likwidacji. Z założenia jest stosunkiem nietrwałym.	Współwłaściciel nie może żądać zniesienia współwłasności, gdyż godziłoby to w cele i przeznaczanie ekonom. Stos. łączącego strony. Prawo zapewnia jej byt trwały (w zasadzie)
Źródła współwłasności: -nabycie jednej rzeczy przez kilka osób -zasiedzenie prze kilku współposiadaczy -dziedziczenie, gdy jest kilku spadkobierców -połącznie lub pomieszanie rzeczy ruchomych -orzeczenie sądu	Przypadki współwłasności: -zarówno ustawowa współwłasność majątkowa między małżonkami, jak i umowa -współwłasność wspólników spółki cywilnej

• Zarząd rzeczy wspólną jest to dokonywanie wielu czynności o charakterze faktycznym lub prawnym dot. rzeczy. Każdy ze współwłaścicieli jest zobowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną. Natomiast do czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu, potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli.

• Zniesienie współwłasności (w częściach ułamkowych) może nastąpić przez:

  • Fizyczny podział rzeczy wspólnej

  • Przyznanie tej rzeczy jednemu (lub niektórym) ze współwłaścicieli

  • Sprzedaż rzeczy wspólnej, czyli tzw. podział cywilny

3. Ochrona własności

• Ochronę własności gwarantuje przede wszystkim Konstytucją RP – poręcza prawo własności, wywłaszczenie tylko na cele publiczne.

• Podstawowymi roszczeniami cywilnymi przysługującymi właścicielowi w przypadku naruszenia jego prawa są:

  • Roszczenie windykacyjne, które jest roszczeniem właściciela o wydanie rzeczy oznaczonej co do tożsamości, znajdującej się we władaniu innej osoby

  • Roszczenie negatoryjne, które powstaje wtedy, gdy inna osoba narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą

• Ochrona własności w drodze obu tych roszczeń ma char. obiektywny, co oznacza, że o powstaniu roszczeń decyduje sam fakt naruszenia własności, niezależnie od subiektywnej oceny postępowania osoby, która naruszyła cudzą własność

• Roszczenie windykacyjne chroni wyłącznie uprawnienie właściciela do posiadania rzeczy. Uzupełniające roszczenia pomogą naprawić uszczerbek właściciela spowodowany niemożnością korzystania z rzeczy. Są one następujące:

  • Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy

  • Roszczenie o zwrot pożytków

  • Roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy, jej pogorszeniem lub utratą

Ponadto kodeks normuje roszczenia z tytułu nakładów, jakich os. władająca cudzą rzeczą na niej dokonuje.

• 5. Użytkowanie wieczyste

• Instytucja użytkowania wieczystego stanowi formę taniego, długotrwałego, zbliżonego do prawa własności korzystania z gruntu budowlanego

• Jest prawem na rzeczy cudzej, tak jak ograniczone prawa rzeczowe, a przy tym zawiera wiele atrybutów prawa własności

• Użytkowanie wieczyste stanowi trwałą formę korzystania z gruntów będących własnością Skarbu Państwa lub jednostek samorządu teryt.

• Treść i wykonywanie prawa:

  1. W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społ. oraz przez umowę o oddanie gruntu użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach użytkownik może swoim prawem rozporządzać

• Grunt oddany w użytkowanie wieczyste stanowi nadal przedmiot własności państwowej lub komunalnej, natomiast użytkownikowi wieczystemu przysługuje odrębna własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie.

• Ustanowienie użytkownika wieczystego wymaga trójstopniowej procedury

  1. Wyboru kontrahenta w trybie przetargowym

  2. Zawarcie umowy

  3. Wpis do księgi wieczystej

• Umowa, która wymaga formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności, musi zawierać następujące istotne postanowienia:

  • Oznaczenie nieruchomości

  • Określenie sposobu korzystania z gruntu

  • Określenie terminu użytkowania wieczystego, zasadniczo na okres 99 lat, w pewnych przypadkach na okres krótszy, co najmniej 40-letni

  • Ustalenie opłat z tytułu użytkowania wieczystego

• Wygaśnięcie użytkownika wieczystego następuje w razie:

  • Upływu czasu, na którym użytkowanie wieczyste zostało ustanowione

  • Rozwiązania przez strony umowy

  • Zrzeczenia się użytkownika wieczystego

  • Konfuzji, czyli przejścia użytkownika na właściciela

  • Rozw. Umowy o ustanowienie użytkownika wieczystego ze wzgl. Na jej nienależyte wykonywanie

• Nabycie prawa własności przez użytkownika przekształca się z prawa użytkowania wieczystego na prawo własności nieruchomości -> przyznaje się użytkownikom wieczystym roszczenie o przekształcenie prawa we własność

• 6. Ograniczone prawa rzeczowe

1. Ogólna charakterystyka ograniczonych praw rzeczowych

• Ograniczone prawa rzeczowe są prawami na rzeczy cudzej. Ich treść sprowadza się do wykonywania niektórych uprawnień przysługujących w zwykłych warunkach właścicielowi

• Przedmiotem ograniczonych praw rzeczowych są rzeczy, najczęściej cudze nieruchomości

• Jedynie prawo użytkownika może dotyczyć zarówno nieruchomości, jaki i ruchomości

• Prawa rzeczowe ograniczone powstają najczęściej w drodze umowy właściciela z osobą, która nabywa w ten sposób prawa

• Inne sposoby nabycia praw to:

  • Orzeczenie sądowe

  • Orzeczenie admin.

  • Zasiedzenie

• Ogólna charakterystyka ograniczonych praw rzeczowych

Katalog praw rzeczowych ograniczonych	Przedmiot prawa	Ogólna treść prawa	Rodzaj prawa
Użytkowanie	rzeczy: nieruchomości i ruchomości; prawa	korzystanie z cudzej rzeczy	samoistne, niezbywalne
Służebności: -gruntowe -osobiste -przesyłu	rzeczy: nieruchomości	korzystanie z cudzej rzeczy	samoistne, niezbywalne, zbywalne
Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu	rzeczy: nieruchomości	korzystanie z cudzej rzeczy	samoistne, zbywalne
Zastaw	rzeczy: ruchomości; prawa	zabezpieczenie wierzytelności	akcesoryjne
Hipoteka	rzeczy: nieruchomości; prawa	zabezpieczenie wierzytelności	akcesoryjne

2. Użytkowanie

• Prawo użytkowania jest ograniczonym prawem rzeczowym, które najmocniej obciąża cudze prawo własności

• Użytkowanie polega na korzystaniu z rzeczy w sposób podobny, ale nie identyczny z tym, w jaki czyni to właściciel

• Prawo użytkowania, jako związane z osobą użytkowania, jest niezbywalne

• Umowa timeshare to umowa, na podst., której konsument odpłatnie nabywa prawo do korzystania, w okresie wskazanym w umowie, co najmniej jednego miejsca zakwaterowania, zawarta na okres dłuższy niż rok.

3. Służebności

• Służebności są to prawa rzeczowe obciążające nieruchomości. Występują jako:

  • służebności gruntowe – polega na tym, że właściciel jednej nieruchomości, zwanej „władnącą”, może korzystać w oznaczonym zakresie z innej nieruchomości, zwanej nieruchomością „obciążona”

    • służebności czynne – pobieranie, wydobywanie

    • służebności bierne – polegają na ograniczaniu właściciela nieruchomości obciążonej w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań

  • służebności osobiste - powstaje w drodze umowy

  • służebności przesyłu – jest służebnością ustanowioną w celu korzystania z zainstalowanych w cudzym gruncie urządzeń przesyłowych, niestanowiących części składowych nieruchomości, służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektr. oraz innych podobnych urządzeń

4. Prawa rzeczowe

• Funkcją tych praw jest zabezpieczenie wierzytelności

• Zabezpieczenia mogą być:

  • Osobowe – polegają na tym, że oprócz dłużnika głównego zobowiązaną staje się inna osoba, dłużnik dodatkowy

  • Rzeczowe - polegają na ty, że wierzytelność jest zabezpieczona przez odpowiedni przedmiot majątkowy, z którego wierzyciel może się zaspokoić, i to z pierwszeństwem przed innymi wierzycielami oraz nawet wtedy, gdy własność przedmiotu zabezpieczenia zostaje przeniesiona przez dłużnika na inna osobę;

    • KC przewiduje 2 zabezpieczenia rzeczowe mające charakter ograniczonych praw rzeczowych:

      • Zastaw – stanowi formę zabezpieczenia wierzytelności na rzeczach ruchomych

      • Hipoteka – zabezpieczenie na nieruchomości

Obie te instytucje są powołane przez ustawodawcę w celach „zastawniczych” jako instrument zabezpieczenia wierzytelności

• Na treść praw hipoteki i zastawu składują się dwa uprawnienia: 1) możność zaspokojenia z nieruchomości (hipoteka) czy z rzeczy oddanej w zastaw, 2) pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi.

• Wspólne cechy zastawu i hipoteki są następujące:

  • zastaw i hipoteka są prawami akcesoryjnymi, zależnymi od wierzytelności, którą zabezpieczają, nie mogą powstać bez istnienia wierzytelności zabezpieczonej. Przejawem akcesoryjnego charakteru tych praw jest to, że przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem czy hipoteką pociąga za sobą przeniesienie zastawu czy hipoteki. Wygaśnięcie wierzytelności powoduje wygaśnięcie praw rzeczowych zastawu i hipoteki

  • wierzycielowi nic szkodzi nigdy zmiana osoby właściciela, nawet jeżeli po ustanowieniu zastawu czy hipoteki właściciel rzeczy (zastawca, właściciel nieruchomości) przenosi własność na inną osobę, wierzyciel może zaspokoić się z tej rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi. Wierzyciel może żądać zaspokojenia także od zbywcy rzeczy jako swego dłużnika osobistego, jeżeli zbywca zaciągnął dług; dłużnik taki odpowiada całym swoim majątkiem

  • tryb zaspokojenia wierzyciela regulowany jest przepisami o sądowym postępowaniu egzekucyjnym (zawartym w k.p.c ). Podstawę egzekucji stanowi tytuł wykonawczy zaopatrzony w klauzulę wykonalności

• cechy zastawu zwykłego i hipoteki

Zastaw zwykły	Hipoteka
Rodzaj wierzytelności zabezpieczonej
wierzytelność pieniężna i niepieniężna, także przyszła i warunkowa oraz przewidziane w art. 314 k.c.	tylko pieniężna
Przedmiot
-rzeczy ruchome wraz z częściami składowymi i przynależnościami, nie wyjęte z obrotu, mające wartość majątkową -udział współwłaściciela, tzn. ułamkowa cz. rzeczy (za zgoda pozostałych zastawników) -prawa zbywalne: wierzytelności i inne	-prawo własności nieruchomości -cz. ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela -użytkowanie wieczyste i udział w nim -współdzielcze własnościowe prawo do lokalu -wierzytelność zabezpieczona hipoteką
Powstanie (podstawa)
-zawarcie umowy między właścicielem rzeczy a wierzycielem oraz wydanie rzeczy wierzycielowi - ex lege – z mocy szczególnych przepisów	-zawarcie umowy między wierzycielem a właścicielem nieruchomości lub os. uprawnioną -orzeczenie sądu lub innego organu (hipoteka przymusowa) oraz wpis do księgi wieczystej -ex lege – z mocy samego prawa
Wygaśnięcie praw
-wygaśnięcie zabezpieczonej wierzytelności -przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej bez przeniesienia zastawu -zwrócenie przez zastawnika rzeczy zastawcy -na skutek konfuzji	-wygaśnięcie wierzytelności -zrzeczenie się przez uprawnionego -złożenie zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego i zrzeczenie się jej odebrania z powrotem -na skutek konfuzji -w razie jej wykreślenia z księgi wieczystej bez podstawy prawnej (po 10 latach)

• Zastaw rejestrowy

  • Rejestr zastawów prowadzą sądy gosp.

  • Rejestr jest jawny, każdy zainteresowany ma prawo do wglądu i żądania odpisów

  • Powstaje na podst. umowy zasadniczej między os. uprawnioną do rozporządzania przedmiotem zastawu a wierzycielem oraz na podst. wpisu do rejestru zastawów

  • Zastawnikiem jest wierzyciel określonego zobowiązania, które jest tytułem prawnym do żądania od danego dłużnika spełnienia świadczenia pieniężnego

  • Wierzycielem mogą być tylko podmioty: Skarb Państwa, państwowe os. prawne, jedn. samorządu teryt., banki krajowe i zagraniczne oraz krąg podm., które prowadza działalność gosp. Na terytorium RP

  • W przypadku zastawu rejestrowanego może to być tylko wierzytelność o char. pieniężnym

  • Przedmiotem umowy o ustanowienie zastawu rejestrowego mogą być rzeczy ruchome, z wyjątkiem statków morskich, a także zbywalne prawa majątkowe

  • Przedmiotem może być udział w prawie do rzeczy ruchomej i udział w spadku

  • Zastaw skarbowy powstaje z mocy prawa; do powstania zastawu skarbowego nie jest konieczne wydanie rzeczy zastawnikowi

    • Zastaw ten powstaje z tytułu zobowiązań podatkowych i zaległości podatkowych stanowiących dochód budżetu państwa

  • Hipoteka nie uprawnia wierzyciela do korzystania z nieruchomości ani nie daje mu względem nieruchomości żadnej władzy faktycznej

5. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu

• Obecnie wyłączono bieżącą możliwość ustanowienia spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

• Jest to prawo rzeczowe, zbywalne, przechodzi na spadkobierców i podlega egzekucji

• 7. Księgi wieczyste

• W celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości dla każdej z nich powinno się założyć księgę wieczystą; są to rejestry obejmujące nieruchomość

• Księga wieczysta spełnia funkcję nie tylko ewidencyjną, wpisy do ksiąg pociągają za sobą także skutki w sferze prawa materialnego – kształtują w sposób specjalny nabywanie i utratę praw rzeczowych na nieruchomości

• Ujawnieniu podlegają ograniczone prawa rzeczowe, także spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu W pewnych wypadkach, przewidzianych w ustawie, mogą być ujawnione prawa osobiste oraz roszczenia

• Wpis to każda adnotacja w księdze wieczystej wskazująca na zmianę stanu prawnego lub polegająca na ustaleniu stanu zgodnego z rzeczywistością. Wykreślenie z księgi jest także wpisem.

• Skutki prawne wpisów do ksiąg są następujące:

  1. zasada wpisu,

  2. zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych,

  3. zasada pierwszeństwa praw ograniczonych rzeczowych wpisanych do księgi wieczystej,

  4. zasada skuteczności względem osób trzecich praw i roszczeń osobistych wpisanych do ksiąg.