KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI JANA PAWŁA II

WYDZIAŁ ZAMIEJSCOWY NAUK PRAWNYCH I EKONOMICZNYCH W TOMASZOWIE LUBELSKIM

KIERUNEK PRAWO- STUDIA STACJONARNE, ROK III

ANNA BUKAŁA

ZASADA WOLNOŚCI SŁOWA I PISMA WYKONYWANIA ZAWODU PRZEZ RADCĘ PRAWNEGO

Praca kontrolna napisana

pod kierownictwem

dr Romana Mroczkowskiego

Tomaszów Lubelski 15 kwiecień 2010 r.

SPIS TREŚCI

WSTĘP 3

1. 5

FUNDAMENTALNE PRAWA CZŁOWIEKA

1. Pojęcie praw człowieka 5

2. Podstawowe dokumenty międzynarodowej ochrony praw człowieka 9

3. Prawo do wolności słowa i pisma 11

1. 14

WYKONYWANIE ZAWODU RADCY PRAWNEGO

1. 1. Ogólne przedstawienie zawodu radcy prawnego 14

2. 2. Wolność słowa i pisma radcy prawnego 17

1. 21 IMMUNITET ORAZ ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA RADCY PRAWNEGO

3. 1. Immunitet radcy prawnego 21

   2. Odpowiedzialność dyscyplinarna radcy prawnego 23

ZAKOŃCZENIE 27

BIBLIOGRAFIA 28

WSTĘP

Pozycja procesowa radcy prawnego, jak i jego atrybuty, a w szczególności wolność słowa i pisma przewidziana w ustawie o radcach prawnych¹ z dnia 6 lipca 1982 r. w opinii publicznej zawsze budziły wiele kontrowersji. Zarzuty społeczeństwa dotyczące „bezczelności” radców prawnych oraz ich bezkarności za ewentualną zniewagę lub zniesławienie są wciąż aktualne i wpływają na niekorzystny społeczny odbiór tej grupy zawodowej.

Wolność słowa i pisma radcy prawnego zajmuje wśród jego ustawowych charakterystyk miejsce szczególne. Wolność słowa uznawana jest za jedną z istotnych gwarancji nieskrępowanego wykonywania zawodu i realizacji zadań radcy prawnego.

Praca złożona jest z trzech rozdziałów.

Rozdział pierwszy koncentruje się na problematyce fundamentalnych, wynikających z przyrodzonej godności osoby ludzkiej, praw człowieka. Przedstawione zostało pojęcie praw człowieka w różnych ujęciach. Zaprezentowano również podstawowe i najważniejsze dokumenty prawa międzynarodowego, które regulują ich istnienie i przestrzeganie. W niniejszym rozdziale skupiono się dodatkowo na konkretnym prawie człowieka, jakim jest praw do wolności słowa i pisma, które jest uznawane jako standard norm cywilizacyjnych, pomimo tego, że często nakładane są na nie pewne ograniczenia.

W kolejnym rozdziale pracy zaprezentowano zawód radcy prawnego. Przedstawiona została ogólna charakterystyka tego zawodu, ze wskazaniem na organizację radców prawnych oraz na główne cele wykonywania przez nich zawodu. Dokładnie zaprezentowane zostało przysługująca radcom prawnym i aplikantom radcowskim, przy wykonywaniu zawodu, wolność słowa i pisma, rozumiana w znaczeniu szerszym, niż odnosi się to do zwykłego obywatela.

Problematyka odpowiedzialności dyscyplinarnej radców prawnych, wynikających z przysługującego im immunitetu materialnego, została zaprezentowana w ostatnim rozdziale pracy.

FUNDAMENTALNE PRAWA CZŁOWIEKA

1. Pojęcie praw człowieka

Dzisiejszy świat wydaje się być silnie nastawiony na człowieka. Na jego prawa i wolności. Powszechnie panuje pogląd, że każdemu człowiekowi, niezależnie od rasy, wyznania, narodowości, płci, przekonań przysługują nienaruszalne i niezbywalne prawa i wolności, których źródłem obowiązywania jest przyrodzona godność ludzka, niezależne od stanu prawnego obowiązującego w państwie. Często są one określane mianem fundamentalnych praw człowieka. Każde państwo ma obowiązek ochrony tych praw, niezależnie od swojego ustroju i krajowej regulacji prawnej. Poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej jest uznawane za podstawę sprawiedliwości i pokoju na świecie. Prawa człowieka są prawami o charakterze moralnym, zbiorem postulatów domagających się poszanowania wartości najcenniejszych dla człowieka, takich jak życie, godność, wolność, swobodny rozwój. Encyklopedia Międzynarodowego Prawa Publicznego² określając pojęcie praw człowieka kładzie wyraźny nacisk na relację między jednostką a społeczeństwem. Definiuje prawa człowieka jako „wolności, środki ochrony oraz świadczenia, których respektowania, właśnie jako praw, zgodnie ze współcześnie akceptowanymi wolnościami, wszyscy ludzie powinni móc domagać się od społeczeństwa, w którym żyją"

Nie ma jednej definicji praw człowieka, jednak opracowana przez grupę autorów z różnych krajów Encyklopedia Międzynarodowego Prawa Publicznego, definiuje prawa człowieka jako: " (...) te wolności, środki ochrony oraz świadczenia, których respektowania, właśnie jako praw, zgodnie ze współcześnie akceptowanymi wolnościami, wszyscy ludzie powinni móc się domagać od społeczeństwa, w którym żyją (...)”. Inaczej mówiąc, jest to zespół podstawowych, niezbywalnych i uniwersalnych praw przysługujących człowiekowi bez względu na rasę, kolor skóry, płeć, język i poglądy. Łamanie praw człowieka jest potępiane społecznie oraz politycznie. Z tego powodu poszanowanie praw człowieka i godności ludzkiej uważa się za podstawę wolności i sprawiedliwości.

Inne ujęcie praw człowieka przedstawia W. Zakrzewski³: „prawa człowieka to kwalifikowana postać praw i wolności jednostki, służących ochronie ich interesów, przypisywanych każdej osobie ludzkiej, niezależnie od przynależności państwowej i od jakichkolwiek cech różnicujących”. Mają charakter podstawowy. Oznacza to, że nie wymagają uzasadnienia, powołując się na jakiekolwiek inne prawa. Należą do kategorii praw moralnych, przy czym różnią się od innych praw zaliczanych do tej kategorii tym, że nie zależą od czynników takich jak osiągnięcia czy pozycja w społeczeństwie (prawo moralne może być zależne od tych czynników). Przysługują każdej jednostce niezależnie od płci, rasy, koloru skóry, pozycji społecznej czy pochodzenia. Można stwierdzić, że każdy człowiek rodząc się nabywa je „z mocy prawa". Są przynależne człowiekowi z racji jego człowieczeństwa i na tej podstawie każdy może dochodzić swych roszczeń wynikających z tychże praw. Oczywiście nie oznacza to, że mają one charakter absolutny. Mogą podlegać ograniczeniom w szczególnych, z góry przewidzianych sytuacjach, na podstawie określonych w przepisach prawa procedur.

Postanowienia Europejskiej Konwencji Praw Człowieka⁴ i jej Protokołów gwarantują m.in.: prawo do życia, wolności i bezpieczeństwa osobistego, prawo do rzetelnego procesu sądowego w sprawach cywilnych i karnych, prawo do głosowania i kandydowania w wyborach, wolność myśli, sumienia i wyznania, wolność wyrażania opinii (w tym również wolność mediów), prawo do posiadania własności lub korzystania z niej bez przeszkód, wolność zgromadzeń i stowarzyszania się.

Polska jest stroną najważniejszych konwencji praw człowieka o charakterze uniwersalnym. W 1993 przystąpiła ona do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka a cztery lata później do Europejskiej Karty Społecznej⁵. Od czasu uchwalenia Deklaracji Praw Człowieka społeczność międzynarodowa ogromnie rozwinęła system ochrony praw i wolności jednostki, jednak prawa te są nadal łamane w różnych częściach świata.

1. Podstawowe dokumenty międzynarodowej ochrony praw człowieka

Do najważniejszych dokumentów zajmujących się problematyką dotyczącą praw człowieka i ich realizacji zaliczyć należy uchwaloną w 1948 r. przez Zgromadzenie Ogólne ONZ Deklarację Praw Człowieka⁶. Deklaracja uznaje, że „przyrodzona godność wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju na świecie” i wiąże się z uznaniem fundamentalnych praw człowieka, np. prawo do życia, do wolności. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela jest pierwszym kompletnym katalogiem praw człowieka. Prawa człowieka nie są przywilejami tylko, należną mu własnością.

Kolejnym aktem regulującym prawa człowieka jest Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych⁷ zawierający cztery części, dotyczące podstawowych praw i wolności człowieka oraz zobowiązań państwa wobec obywatela. W ramach Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych powołano Komitet Praw Człowieka, którego zadaniem jest przestrzeganie wykonania postanowień powyższego paktu. Komitet Praw Człowieka nie może wydawać wyroków, a jedynie apelować do odpowiednich organów państwowych o zaprzestanie praktyki łamania praw.

Prawa człowieka zawarte w Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela znalazły swoje odzwierciedlenie w innych aktach prawnych, bardziej wyspecjalizowanych, np. w Akcie końcowym Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z 1975 roku, czy Konwencji Praw Dziecka⁸ określającej sytuację dzieci w państwie, rodzinie i wskazująca na problemy dotyczące np. wykorzystywania dzieci przez pracodawcę lub handel dziećmi w krajach słabo rozwiniętych, ustalonej w 1989 roku.

Należy zwrócić w tym miejscu również uwagę na wspomnianą już wyżej Europejską Kartę Społeczną. Jest ona podstawowym dokumentem Rady Europy, dotyczącym praw społeczno-ekonomicznych obywateli. Została otwarta do podpisu 18 października 1961 r. w Turynie, a obowiązuje od 1965r. Zapewnia ona prawa oraz wolności obywatelskie i polityczne bez dyskryminacji ze względu na rasę, kolor i płeć, religię, poglądy polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne. Karta gwarantuje szereg praw i wolności dotyczących sfery społecznej.

1. Prawo do wolności słowa i pisma

Prawo do wolności słowa i pisma należy do praw I generacji, które wynikają z natury ludzkiej, niezależne od stanu prawnego obowiązującego
w państwie. Wolność słowa jest to prawo do publicznego wyrażania własnego zdania oraz poglądów, a także jego poszanowania przez innych. Współcześnie jest uznawana jako standard norm cywilizacyjnych, chociaż często nakładane są na nią pewne ograniczenia, np. w sprawach publicznego obrażania innych osób. Wolność słowa łączona jest z reguły z prawem do informacji.

Przepisy statuujące prawo do wolności słowa i pisma, wyrażania swoich poglądów odnajdziemy w wielu aktach prawa międzynarodowego jak i krajowego. Na gruncie prawa polskiego podstawę tego prawa stanowi art. 49 Konstytucji RP⁹ z 2 kwietnia 1997 r., który zapewnia wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Konstytucja RP dopuszcza jednak pewne ograniczenie tych praw, które może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony. W Konstytucji RP zostało również silnie podkreślone, że wszelka cenzura środków masowego przekazu jest zakazana.

Sporządzając wspomniane wyżej akty, ustawodawca polski nawiązywał do aktów międzynarodowej ochrony praw człowieka, ratyfikowanych przez Polskę, m.in. do Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności czy Powszechnej Deklaracja Praw Człowieka. Stwierdza się w nich zgodnie, że każda jednostka ma prawo do wolności poglądów i wypowiedzi, prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz nieskrępowaną swobodę poszukiwania i rozpowszechniania informacji oraz idei, bez względu na granice państwowe, w formie ustnej, pisemnej bądź za pomocą druku, w postaci artystycznej bądź z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu. Np. art. 10 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, stanowi, że „każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz utrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe”. Dodatkowo art. 11 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej¹⁰ stwierdza, że szanuje się wolność i pluralizm mediów.

Prawo do wolności słowa i pisma może podlegać pewnym ograniczeniom, np. ze względu na interesy bezpieczeństwa państwowego, integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego ze względu na konieczność zapobieżenia zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.

WYKONYWANIE ZAWODU RADCY PRAWNEGO

3. 1. Ogólne przedstawienie zawodu radcy prawnego

Zasady wykonywania zawodu radcy prawnego określa ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych. Radcowie prawni zorganizowani są na zasadach samorządu zawodowego. Jednostkami organizacyjnymi samorządu posiadającymi osobowość prawną są okręgowe izby radców prawnych i Krajowa Izba Radców Prawnych.

Głównym celem pracy radcy prawnego jest obsługa prawna różnych podmiotów gospodarczych, np. przedsiębiorstw państwowych, urzędów, firm prywatnych, spółek, itp. Polega ona głównie na udzielaniu porad i przygotowywaniu opinii prawnych oraz na występowaniu jako pełnomocnik w postępowaniu cywilnym, administracyjnym lub karnym, które toczy się przed sądem.

W przedsiębiorstwie, spółce lub firmie prywatnej z pomocy osoby pracującej na tym stanowisku korzysta najczęściej dyrektor tj. prezes, właściciel. Konsultuje on z radcą prawnym podejmowanie wszelkich ważnych decyzji, mogących mieć prawne konsekwencje. Dotyczy to np. zawierania umów handlowych, np. skomplikowanego kontraktu zagranicznego, zatrudniania i zwalniania pracowników, wydawania wewnętrznych zarządzeń. Radca analizuje każdą sytuację pod kątem jej zgodności z przepisami prawa i doradza pracodawcy takie działanie, które nie narazi go na niepożądane konsekwencje. Dba on o interesy swojego zakładu pracy, w sprawach sądowych występuje jako jego pełnomocnik. Na bieżąco informuje swojego pracodawcę o zmianach, które następują w przepisach. Z jego porad mogą korzystać również organizacje działające na terenie zakładu, np. związki zawodowe. Osoba pracująca w tym zawodzie uczestniczy w negocjacjach z dłużnikami firmy. Opracowuje sposób działania, który doprowadzi do odzyskania pieniędzy lub porozumienia między stronami. W tym celu analizuje odpowiednie przepisy prawne, analizuje treść zawartej umowy. Gdy strony nie dojdą do porozumienia jego zadaniem jest napisanie i złożenie pozwu do odpowiedniego sądu lub udzielenie odpowiedzi na pozew skierowany przeciw jego firmie.

Do zadań radcy zatrudnionego w organie administracji państwowej lub samorządowej należy również opiniowanie pod względem prawnym aktów, które są wydawane przez te jednostki. Prowadzi on i aktualizuje listę wydanych zarządzeń i pilnuje ich zgodności z przepisami wyższego rzędu.

Radca pracujący w kancelarii prawniczej lub biurze prawnym przyjmując do prowadzenia sprawy różnych klientów. Zgłaszają się do niego najczęściej osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą lub małe firmy i przedsiębiorstwa, które potrzebują pomocy prawnika, a nie zatrudniają go na stałe. Radca udziela porad jak rozwiązać dany problem prawny, a jeśli sytuacja tego wymaga reprezentuje klienta przed sądem.

Radca prawny wykonuje zawód w ramach stosunku pracy, na podstawie umowy cywilnoprawnej, w kancelarii radcy prawnego oraz w spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej lub komandytowej, przy czym wspólnikami w spółkach cywilnej, jawnej i partnerskiej oraz komplementariuszami w spółce komandytowej mogą być wyłącznie radcowie prawni lub radcowie prawni i adwokaci, a także prawnicy zagraniczni wykonujący stałą praktykę na podstawie ustawy z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej¹¹, a wyłącznym przedmiotem działalności takich spółek jest świadczenie pomocy prawnej.

2. 2. Wolność słowa i pisma radcy prawnego

Jedną z gwarancji ochrony interesów klienta jest szeroko zakrojona wolność słowa przy wykonywaniu zawodu radcy prawnego i immunitet radcowski. Wolność słowa i pisma jest podstawą niezależności radców prawnych, która to niezależność z kolei jest niezbędna dla spełniania przez radców prawnych przypisanej im funkcji, jaką jest udzielanie pomocy prawnej. Gwarancja wolności słowa przy wykonywaniu zawodu radcy prawnego służy ponadto realizacji zasadniczego celu wszelkich postępowań, jakim jest, według art. 45 ust. 1 Konstytucji, sprawiedliwe rozstrzygnięcie sprawy.

Korzystanie przez radcę prawnego z wolności słowa i pisma przy wykonywaniu zawodu wynika z art. 11 ustawy o radcach prawnych, który stanowi, że „radca prawny przy wykonywaniu czynności zawodowych korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą”. Radca prawny korzysta zatem z wolności słowa, która jednak w przypadku jego zawodu ma nieco szersze granice, niż w przypadku każdej innej osoby. Radca prawny bowiem ma prawo w jej ramach nawet do pewnej krytyki, akceptowanej z punktu widzenia interesów jego klienta, a wynika to wszystko z przyznanego radcy prawnemu immunitetu, który zostanie omówiony w kolejnych rozdziałach pracy.

Dla oceny, czy radca prawny przy wykonywaniu zawodu w konkretnej sprawie, nie przekroczył granic wolności słowa, pierwszorzędne znacznie ma stwierdzenie, czy jego wypowiedź uzasadniona była rzeczową potrzebą wynikającą z obrony interesu reprezentowanej strony, co wyraźnie określa cytowany wyżej przepis. Przesłanka ta jest więc pierwszorzędną podstawą  oceny utrzymania się przez radcę prawnego w granicach tej wolności.

Określając granice wolności słowa i pisma radcy prawnego, przy wykonywaniu zawodu, odwołać się można do orzeczenia SN z dnia 20 kwietnia 2006 r.¹² , które co prawda odnosi się do adwokatów, a nie radców prawnych, ale ze względu na dużą zbieżność i pokrewieństwo obu zawodów, można je również stosować, w drodze analogii, do radców prawnych. W orzeczeniu tym SN jednoznacznie wypowiada się, że oceniając, czy rzeczowa obrona interesów klienta uzasadniała określoną wypowiedź adwokata, decydujące znaczenie mają dwa elementy. Pierwszym z nich jest charakter sprawy, który w znacznym stopniu determinuje celowość i potrzebę danej wypowiedzi. Zależąc od punktu widzenia takie samo określenie może być oceniane w różny sposób w zależności od rodzaju sprawy. Wypowiedź dotycząca cech charakteru czy osobowości strony w procesie, zazwyczaj całkowicie zbędna lub wręcz niedopuszczalna w typowej sprawie majątkowej, może być potrzebna i znacząca w sprawie związanej z prawami osobistymi, w których właściwości osobiste stron często odgrywają istotną rolę. W takiej sytuacji, gdy służy to ustaleniu okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia, przywołanie negatywnego osądu osoby będącej przeciwnikiem w sporze, może zostać uznane za dopuszczalne.

Drugim, pozostającym w związku z charakterem sprawy, elementem oceny są konkretne okoliczności sprawy. Będą one bowiem istotne dla stwierdzenia, czy podjęta przeciw nim obrona była odpowiednia i mieściła się w granicach uzasadnionej potrzeby, czyli służyła właściwie rozumianemu interesowi klienta i osiągnięciu pożądanego dlań skutku (wyniku procesu). SN zaznacza również, że forma takiej wypowiedzi nie może być drastyczna i powinny ją cechować umiar i oględność. Opinia dotycząca osoby powinna być poparta dowodami i ustaleniami faktycznymi, a z drugiej strony adwokat nie ma obowiązku weryfikacji faktów i twierdzeń podawanych przez stronę, i nie ponosi odpowiedzialności za ich zgodność z prawdą. Powinien jednak ocenić, czy nie wzbudzają one oczywistych wątpliwości co do ich prawdziwości.

Korzystanie przez Radcę prawnego z wolności słowa i pisma, przy wykonywaniu zawodu, przewiduje również art. 27 Kodeksu Etyki Radcy Prawnego¹³, który stanowi, że „Radca prawny, korzystając przy wykonywaniu zawodu z wolności słowa i pisma, nie może przekraczać granic określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą”.

1. IMMUNITET ORAZ ODPOWIEDZIALNOŚĆ DYSCYPLINARNA RADCY PRAWNEGO

1. 1. Immunitet radcy prawnego

Immunitet radcowski określony jest w art. 11 ustawy o radcach prawnych, w którym czytamy, że radca prawny przy wykonywaniu czynności zawodowych korzysta z wolności słowa i pisma w granicach określonych przepisami prawa i rzeczową potrzebą”, a dalej w ustępie drugim, że „nadużycie wolności, o której mowa powyżej, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę lub zniesławienie strony lub jej pełnomocnika, świadka, biegłego albo tłumacza podlega wyłącznie odpowiedzialności dyscyplinarnej”. Wynika stąd więc, że immunitet radcowski wiąże się ściśle z udzieleniem przez ustawę radcom prawnym wolności słowa i pisma przy wykonywaniu ich zawodu. Z tej wolności słowa i pisma nie mogą oni jednak korzystać w zakresie niczym nie ograniczonym, gdyż wolność ta zamknięta jest w granicach określonych zadaniami adwokatury i przepisami prawnymi. Nadużycie tej wolności, będące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagą strony, jej pełnomocnika lub obrońcy, świadka albo biegłego, podlega ściganiu tylko w drodze dyscyplinarnej. W razie dopuszczenia się zniewagi przez radcę prawnego mamy do czynienia z czynem przestępnym powstałym na gruncie nadużycia wolności słowa lub pisma, ściganym wyłącznie w trybie skargi prywatnej. Za tego rodzaju działanie, będące przestępstwem prywatnoskargowym, radca prawny odpowiada tylko w drodze dyscyplinarnej. Wyłączona tu jest droga postępowania sądowego i możność orzeczenia kary przez sąd. Podsumowując nadużycie wolności słowa i pisma, stanowiące ściganą z oskarżenia prywatnego zniewagę, należy uznać wprawdzie za czyn przestępny, ale za jego popełnienie radca prawny odpowiada tylko dyscyplinarnie.

Immunitet radcowski, odnoszący się do wolności słowa i pisma, ma charakter materialny – co oznacza, że nie podlega ściganiu w postępowaniu karnym, a w postępowaniu dyscyplinarnym nie stosuje się kary kryminalnej. Jest to immunitet bezwzględny i trwały, co wiąże się z tym, że prawo pozwala radcy prawnemu na więcej, a konsekwencja nadużycia wolności słowa lub pisma jest łagodniejsza. Należy jednak pamiętać, że immunitet radcowski nie oznacza zupełnego wyłączenia odpowiedzialności za nadużycie wolności słowa i pisma¹⁴.

Nadużycie wolności słowa w stosunku do innych osób niż wymienione w art. 11 ust. 2 ustawy o radcach prawnych, bądź nadużycie innego rodzaju niż wskazane w tym przepisie, np. niezwiązane z wykonywaniem czynności zawodowych, nie jest objęte immunitetem dlatego radca prawny, który dopuszcza się takiego nadużycia ponosi zwykłą odpowiedzialność karną.

Immunitet ten odnosi się również do aplikantów radcowskich.

3. 2. Odpowiedzialność dyscyplinarna radcy prawnego

Odpowiedzialność dyscyplinarna radcy prawnego i aplikanta radcowskiego uregulowana została w art. 64 ustawy o radcach prawnych. Zgodnie z jego treścią radca prawny i aplikant radcowski odpowiada dyscyplinarnie za zawinione, nienależyte wykonywanie zawodu radcy prawnego a także za czyny sprzeczne ze ślubowaniem radcowskim lub z zasadami etyki radcy prawnego. Jednakże od odpowiedzialności dyscyplinarnej wyłączone są czyny naruszające przepisy dotyczące porządku i dyscypliny pracy, określone w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy¹⁵.

Ustawa o radcach prawnych przewiduje następujące rodzaje kar dyscyplinarnych:

1. upomnienie,

2. nagana z ostrzeżeniem,

3. zawieszenie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego na czas od trzech miesięcy do pięciu lat, jednakże kary tej nie stosuje się wobec aplikanta radcowskiego. Obok tej kary orzeka się dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od lat dwóch do lat dziesięciu.

4. kara pieniężna nie niższa od połowy przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w gospodarce narodowej za miesiąc poprzedzający datę orzeczenia dyscyplinarnego i nie wyższa od pięciokrotności tego wynagrodzenia,

5. pozbawienie prawa do wykonywania zawodu radcy prawnego, a w stosunku do aplikantów radcowskich - wydalenie z aplikacji.

6. Obok kary nagany z ostrzeżeniem i kary pieniężnej można orzec dodatkowo zakaz wykonywania patronatu na czas od roku do pięciu lat.

Należy jednak zauważyć, że immunitet radcowski nie oznacza bezkarności, z racji na wspomnianą odpowiedzialność dyscyplinarną, która może wiązać się z surowymi karami, łącznie z wydaleniem z pozbawieniem prawa wykonywania zawodu. Dolegliwość przewidzianych ustawą kar dyscyplinarnych, przede wszystkim, zawieszenia w czynnościach zawodowych i wydalenia, jest znaczna, zwłaszcza jeśli zważyć na pozycję społeczną radców prawnych i prestiż związany z wykonywaniem tego zawodu. Nadto, pokrzywdzony jako strona postępowania dyscyplinarnego może odwołać się od orzeczenia sądu dyscyplinarnego, a dalej zainicjować postępowanie przed Sądem Najwyższym poprzez wniesienie kasacji .

Ściganie dyscyplinarne następuje z urzędu, niezależnie od tego czy poszkodowany wystąpił z wnioskiem o ukaranie, czy sąd zwrócił radcy prawnemu uwagę na niewłaściwe zachowanie i czy wystąpił do organów korporacji ze stosowną sygnalizacją.

Postępowanie dyscyplinarne toczy się niezależnie od postępowania karnego o ten sam czyn, może być jednak zawieszone do czasu ukończenia postępowania karnego. Zatem może dojść do np. stwierdzenia, że nie doszło do popełnienia przestępstwa przez radcę prawnego w postępowaniu karnym, a w postępowaniu dyscyplinarnym można orzec niezależnie karę.

Jak zostało ustalone, immunitet radcowski dotyczy nadużycia wolności słowa wyczerpującego ustawowe znamiona zniewagi lub zniesławienia, tym samym, w świetle przepisów, żadna instytucja nie chroni radcy prawnego przed odpowiedzialnością cywilną za naruszenie cudzych dóbr osobistych w związku z przekroczeniem granic tej wolności. Zatem za naruszenie swobody wypowiedzi radca prawny będzie odpowiadał przed sądem cywilnym jak wszyscy.

ZAKOŃCZENIE

Prawa osoby ludzkiej, wynikające z przyrodzonej godności osoby ludzkiej, są należna przynależnością każdego człowieka, niezależnie od jakichkolwiek czynników, np. rasy, płci czy narodowości. Do tych podstawowych praw podmiotowych zaliczamy również prawo do wolości słowa i pisma, oznaczające prawo do swobody wyrażania opinii. Z względu jednak na prawa innych osób, wolność słowa i pisma ulega silnym ograniczeniom. Przekroczenie tych ograniczeń stanowi czyn przestępny ścigany z oskarżenia prywatnego, na mocy KK.

Jednakże radca prawny, ze względu na charakter wykonywanego zawodu, będącego zawodem zaufania publicznego, posługuje się prawem do wolności słowa i pisma, niemal niczym nieograniczonym. Bowiem za dopuszczenie się zniewagi któregoś z enumeratywnie wymienionych, w ustawie o radcach prawnych, podmiotów podlega jedynie ściganiu w formie dyscyplinarnej, wyłączając możliwość ścigania karnego. Przyznanie radcom prawnym takiego immunitetu, wiąże się z koniecznością zapewnienia możliwości prawidłowego wykonywania swoich funkcji i zadań przez radców prawnych.

BIBLIOGRAFIA

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 ze sprost. i ze zm.).

Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, (Dz.U. 1982 nr 19 poz. 145, ze zm.).

Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141), ze zm.

Ustawa z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej, (Dz.U. Nr 126, poz. 1069)

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2, (Dz.U. 1993 r. nr 61, poz. 284).

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, przyjęta i proklamowana rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ217 A (III) w dniu 10 grudnia 1948 r.

Konwencja O Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r., (Dz. U. z dnia 23 grudnia 1991 r.).

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. 1977 r. nr 38, poz. 167).

Europejska Karta Społeczna sporządzona w Turynie dnia 18 października 1961 r., (Dz. U. z dnia 29 stycznia 1999 r.)

Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy, C 83 z 30.3.2010

Kodeks Etyki Radcy Prawnego, Załącznik do Uchwały Nr 5 VIII Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 10 listopada 2007 r.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2006 r., sygn. akt IV CSK 2/06

Klatka Zenon, Wykonywanie zawodu radcy prawnego i adwokata, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 181

Rechenberg K., Encyklopedia Międzynarodowego Prawa Publicznego , t. 8, Amsterdam-New York-Oxford 1985 r., s. 502.

---

1. Ustawa z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych, (Dz.U. 1982 nr 19 poz. 145, ze zm.).↩

2. K. Rechenberg , Encyklopedia Międzynarodowego Prawa Publicznego , t. 8, Amsterdam-New York-Oxford 1985 r., s. 502.↩

3. J. Myśk, Prawa człowieka . "Humanistyczne Zeszyty Naukowe", nr 7, Katowice 2000 r., s. 192.↩

4. Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2, (Dz.U. 1993 r. nr 61, poz. 284).↩

5. Europejska Karta Społeczna sporządzona w Turynie dnia 18 października 1961 r., (Dz. U. z dnia 29 stycznia 1999 r.)↩

6. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka, przyjęta i proklamowana rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ217 A (III) w dniu 10 grudnia 1948r.↩

7. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. 1977 r. nr 38, poz. 167).↩

8. Konwencja O Prawach Dziecka przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r., (Dz. U. z dnia 23 grudnia 1991 r.).↩

9. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. 1997 nr 78 poz. 483 ze sprost. i ze zm.).↩

10. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej, Dziennik Urzędowy, C 83 z 30.3.2010↩

11. ustawa z dnia 5 lipca 2002 r. o świadczeniu przez prawników zagranicznych pomocy prawnej w Rzeczypospolitej Polskiej, (Dz.U. Nr 126, poz. 1069)↩

12. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2006 r., sygn. akt IV CSK 2/06↩

13. Kodeks Etyki Radcy Prawnego, Załącznik do Uchwały Nr 5 VIII Krajowego Zjazdu Radców Prawnych z dnia 10 listopada 2007 r.↩

14. Zenon Klatka, Wykonywanie zawodu radcy prawnego i adwokata, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 181↩

15. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy, (Dz.U. 1974 nr 24 poz. 141), ze zm.↩