WYBRANE ZAGADNIENIA Z PATOLOGII SPOŁECZNEJ

Patologia – w rozumieniu socjologicznym to nauka o społecznych dysfunkcjach.

Patologia społeczna (A. Podgórecki) – to „ ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury, który pozostaje w zasadzniczej, niedającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane”.

Kryteria patologii:

• naruszanie norm i wartości

• destruktywność zachowania mierzona skalą potępienia społecznego

• występowanie w większej zbiorowości lub w skali masowej

• konieczność wykorzystania zbiorowej siły w celu przeciwstawienia się tego rodzaju problemom

Patologia społeczna – jest nauką o takich formach ludzkiej aktywności, które postrzegane są jako negatywne zjawisko społeczne wywołujące zaburzenie ładu społecznego, oraz które są społecznie nieakceptowane.

Trudności definicyjne.

Problemy definicyjne wynikają z:

• uzależnienie przedmiotu nauki do ludzkich ocen

• relatywizm oceny zjawisk – problem obiektywności

• nieokreśloność norm i wartości – zinstytucjonalizowanie

• stworzenie punktu odniesienia do oceny zjawisk

• konieczność wykorzystania zbiorowej siły

• pytanie kto ma odgrywać rolę ambitra?

• czy potrzebne jest kryterium masowości

Zachowania najbardziej potępiane 1998 A. Siemaszko	2006 S. Sobczak
Kazirodztwo 83,3 Zabójstwo 81,0 Pobicie chuligańskie 76,0 Gwałt 72,1 Rozbój 71,0 Nieudzielanie pomocy 66,7 Nałogowe narkotyzowanie się 64,7 Szpiegostwo 62 Porwanie samolotu 61 Nałogowy alkoholizm	Zgwałcenie Pornografia dziecięca Nakłanianie nieletnich do prostytucji Przemoc wobec dzieci Kidnaping Molestowanie seksualne dziecka Zabójstwo Przemoc wobec współmałżonka Pedofilia
Urodzenie nieślubnego dziecka Wyjazd z kraju na stałe Oglądanie pornografii Współżycie seksualne bez ślubu Nieumyślne spowodowanie śmierci Handlowanie na wycieczce Rozwód Publiczne krytykowanie nastroju Nałogowe palenie papierosów	Współżycie seksualne bez ślubu Informowanie władz, że ktoś popełnił przestępstwo Rezygnacja z udziału w wyborach Sex oralny Praca na czarno Jazda bez ważnego Biletu Seks analny Rozwód Uchylenie się od służby wojskowej

J. Kwaśniewski

1. Dewiacja pozytywna – dotyczy naruszania norm, która jednak nie ma na celu szkodzenia, lecz przeciwnie jej celem jest dobrostan, pomyślność, rozwój

2. Dewiacja negatywna – jest natomiast odstępstwem od nakazu obowiązku, jest szkodliwa i destruktywna zarówno w swoich motywacjach, jak i konserwacjach. Dewiacja negatywna byłaby właśnie przedmiotem zainteresowania patologii społecznej

PRZESTĘPCZOŚĆ

Teoria biologiczna – przestępstw dokonują ci, którzy mają szczególną budowę ciała, właściwości układów narządów.

Teorie psychologiczne, które dzielą się na 3 gr:

1. psychoanalityczne – główny mechanizm kierujący ludzką aktywnością … lecz pierwotne popędy ukryte głęboko w nieświadomości, a pozostające w konflikcie w przyswojonymi w dzieciństwie i uwewnętrznionymi zakazami i nakazami społecznymi

2. osobowościowe – uważa się, że są określone osobowości ludzkie, szczególnie predysponowane do popełniania przestępstw. W celu wykrycia takich osobowości stosuje się różnorodne testy i kwestionariusze do badania jednostek i grup formalnie uznanych za przestępcze i odpowiednio dobranych grup kontrolnych. Wyniki tych badań oprócz celów czysto – poznawczych (dążenie do diagnozy pierwotnych i zasadniczych determinantów osobowościowych, mogą być wykorzystywane w opracowaniu specyficznych strategii metod resocjalizacyjnych w terapii jednostek zróżnicowanych ze względu na ujawnione w badaniach dygresje, czyli cechy osobowościowe. Wyniki tych badań mogą być zastosowane w profilaktyce przestępczości)

3. psychopatii – przestępstw głównie dokonują psychopaci. Psychopata jest to człowiek/jednostka, który nie uznaje ograniczeń zewnętrznej rzeczywistości. Wg. Zawackiego:

• nieumiejętność nawiązywania właściwych związków interpersonalnych

• brak wydajności i odpowiedniej organizacji pracy

TEORIE SOCJOLOGICZNE

Teoria anomii R. Mertona – określana jako teoria środków, celów. Źródłem dewiacji upatruje się w stronie społecznej. Dewiacja nie jest czymś patologicznym, lecz stanowi oczekiwany rezultat konfliktów i napięć w stronie społeczno – kulturowej. W wyniku realizowania celów dochodzi do stanów anomii. Zachowania dewiacyjne powstają w wyniku przystosowania się jednostek do sytuacji dysharmonii między elementami struktury społecznej. Jednostka ma możliwość wyboru 1 z 5 możliwych typów przystosowania:

• konformizm

• innowacja

• rytualizm

• wycofanie

• bunt

z których tylko jeden jest czysto nie dewiacyjny, a najbardziej szkodliwy – wycofanie.

Koncepcje kontroli społecznej.

Wg. tej teorii jednostka może dokonywać czynów przestępczych, ponieważ jej więzi z porządkiem konformistycznym zostały w jakiś sposób zerwane. Istnieją 4 komponenty więzi jednostki ze społeczeństwem:

1. przywiązanie – ogranicza zachowania dewiacyjne

2. zaangażowanie – czysta kalkulacja w wyniku której jednostka orientuje się czy opłaca się zachować w określony sposób. Opłaca się konformizm, dewiacja przynosi straty. Społeczeństwo oplata jednostkę siecią zależności i to zapewnia konformizm

3. zaabsorbowanie działalnością zgodną z normami – nie tylko uczuciowe przywiązanie i zaangażowanie, ale także brak czasu lub sposobność chroni jednostkę przed dewiacją. Zajęcie się czymś pożytecznym może też samoistnie przeciwdziałać zachowaniom dewiacyjnym. „Człowiekowi zapracowanemu nie przychodzą do głowy głupie myśli”

4. przekonanie – według tej teorii istnieje jeden wspólny system wartości, który wyznają także osobnicy naruszający prawo i inne normy społeczne. Im jednostka jest mniej przekonana do przestrzegania norm, tym bardziej jest prawdopodobne, że będzie je naruszała

Teoria neutralizacji – u podstaw tej teorii leży przekonanie, że nie istnieją podkultury dewiacyjne. Autorzy tej teorii uważają, że w społeczeństwie jako całości istnieją dwa, a nie jeden system wartości:

• oficjalny – wartości związane z pracą, nauką, działalnością społeczną i polityczną

• konformistyczny – wartości związane z czasem wolnym od pracy (określa się je mianem wartości podskórnych)

• system wartości nieoficjalnych

Aby wytłumaczyć mechanizm zachowania dewiacyjnego zostaje wprowadzone pojęcie „techniki neutralizacji” osłabiającej moc obowiązywania normy, którą jednostka zamierza naruszyć. Dzięki funkcjonowaniu technik neutralizacji jednostka może popełnić zabroniony czyn bez poczucia lęku czy wyrzutów sumienia oraz obniżenia obrazu samego siebie. Techniki neutralizacji rozhamowywują – napięcie, jak również pełnią funkcję motywacyjną – zachowanie nie aprobowane staje się nie tylko dopuszczalne, ale również konieczne.

Istnieje 5 głównych technik neutralizacji:

1. kwestionowanie odpowiedzialności – jednostka przekonuje siebie, że znajduje się w obrębie sił zewnętrznych, nad którymi nie potrafi zapanować

2. kwestionowanie szkody – w tym wypadku nie zaprzecza się autorstwa czynu przestępczego, lecz neutralizuje się ten czyn poprzez pomniejszenie lub zanegowanie ewentualnej szkody

3. kwestionowanie ofiary – negacji podlega prawo do traktowania czynu jako dla niej szkodliwego i wiązania go z odpowiedzialnością sprawcy. Rola ofiary jest zminimalizowana lub zanegowane zostaje istnienie ofiary

4. potępienie potępiających – technika ta różni się od odpowiedzialności wyższym stopniem abstrakcji i wyrachowania. Polega na odebraniu potencjalnym sędziom prawa do oceny i wydawania wyroku. Jest to przesunięcie uwagi z zachowania dewiacyjnego na motywy i zachowania tych, którzy potępiają to zachowanie

5. odwołanie się do wyższych racji – w stanie wyższej konieczności poświęca się jedno dobro dla ratowania innego

TEORIA SIŁY KONTROLI

Zgodnie z teorią siły kontroli decydującą rolę w rodzinnej socjalizacji odgrywają matki, których oddziaływanie szczególnie na dziewczęta stanowi pierwotny układ czynników kształtujących ogólne ustosunkowanie się do świata, a zwłaszcza respekt w stosunku do norm społecznych. Jednak to, co jest dzieciom przekazywane i czego się one uczą wynika z ekonomicznej sytuacji i siły pozycji, jaką zajmuje głowa rodziny w miejscu pracy. Czyli jeśli ktoś ma władzę nad innymi w miejscu pracy, to jego współmałżonek będzie miał więcej możliwości sprawowania władzy w rodzinie, a więc kontrolowanie dzieci.

Z powodu kontroli sprawowanej w miejscu pracy rodzice są bardziej skłonni tolerować dewiacyjne zachowanie przejawiane przez wiele dzieci i zwiększają gotowość do zachowań ryzykownych – dotyczy to głównie chłopców.

Hagan przedstawił tezy wg., których:

1. „wolność wyboru zachowań dewiacyjnych jest bezpośrednio związana z pozycją klasową”

2. „chłopcy mają więcej wolności i możliwości do dewiacyjnych zachowań niż dziewczęta”

3. „chłopcy z warstw wyższych mają więcej sposobności do zachowań dewiacyjnych”

Pozytywne aspekty dewiacji:

1. reafirmacja norm – w wielu przypadkach po postąpieniu dewianta następuje reafirmacja norm, dzięki czemu normy te zostają tylko przypomniane, ale też zostaje wzmocniona ich moc oddziaływania na grupę lub szerszą społeczność, co umacnia kolektywną świadomość członków grupy. Tak się dzieje, gdy ocena szkód spowodowanych różnymi formami przestępczości młodzieży prowadzi do wsparcia ogólnie podzielonych norm regulujących zachowania młodzieży

2. wzmocnienie solidarności grupy – bardzo często po odrzuceniu dewianta następuje ujednolicenie się grupy poprzez klasyfikację poglądów i ocen, a także gotowość do wspólnych działań. Społeczność wyraźniej dostrzega zagrożenie ze strony sił zewnętrznych, a członkowie grupy stają w obronie wspólnych interesów

3. jedność w stosunku do dewianta – działania na rzecz dewiantów następują po uświadomieniu sobie …

4. efekt kontrastu – poprzez dokonywanie czynu przestępczego dewiant przedstawia się całkowicie kontrastowo w stosunku do konformistycznej części społeczeństwa. Niekiedy publiczne ujawnienie i ukaranie dewiantów jest jedynym ze środków kreowania konformizmu jako czegoś chwalebnego

5. „klapa bezpieczeństwa” –

6. kreowanie przywództwa –

7. społeczna i kulturalna zmiana –

8. ośrodek ostrzegawczy –

9. różnorodność i doznawanie wrażeń -

KORUPCJA

Patologie instytucji.

Wśród patologii instytucji można wymienić:

• praktyki monopolistyczne

• umowy ograniczające zdrową konkurencję

• mobbing

• nadmierna biurokracja

• dezorganizacja strukturalna

• korupcja

Korupcja – to przywłaszczenie zasobów publicznych lub możliwości dysponowania nimi do bezprawnego czerpania z nich osobistych korzyści.

Dla zachowań korupcyjnych charakterystyczne są:

• korupcja przynosi korzyści wszystkim uczestnikom przestępstwa, ofiarą staje się społeczeństwo jako całość, ma miejsce posługiwanie się …

W Kodeksie Karnym wymieniane są następujące działania, które naruszają prawi i wiążą się z korupcją:

• sprzedajność urzędnicza

• płatna protekcja

• pośredniczenie lub obietnica sprzedajności lub płatnej protekcji

• nadużycie służbowe

• poświadczenie nieprawdy

• nadużycie zaufania

• czerpanie korzyści z „prania brudnych pieniędzy”

• udaremnienie lub utrudnienie przetargu

Prawo nie obejmuje wszystkich zachowań korupcyjnych. Oprócz ww należy wspomnieć również o: nepotyzmie, nieuczciwym pośrednictwie.

Najbardziej narażona jest działalność publiczna, a w szczególności:

• służba zdrowia

• ubezpieczenia społeczne

• wymiar sprawiedliwości

• służby mundurowe

• administracja przedsiębiorstw państwowych

• aparat kontroli samorządu

• administracja celna

• organy samorządu

• administracja publiczna

Korupcja pojawia się najczęściej podczas:

• działań powiązanych z prywatyzacją

• gospodarowaniem majątkiem publicznym, działalności funduszy celowych i agencji

Przyczyny korupcji:

• niespójność i niewydajność przepisów prawnych

• bezkarność urzędnicza

• korupcyjność zawodów

• dostępność dóbr, w tym informacji

• niesprawność instytucji i kontroli

• kultura prawna społeczeństwa

• zwyczaje kulturowe

Skutki korupcji:

• nieczytelność zasad

• nieskuteczność instytucji

• marnowanie publicznych zasobów

• obniżanie prestiżu organizacji przedstawicielskich

• osłabienie poparcia dla demokracji i wzrost akceptacji rządów totalitarnych

• brak zaufania do skuteczności państwa

Przeciwdziałanie:

• wprowadzenie przejrzystych przepisów prawnych

• wprowadzenie przepisów prawnych pozwalających na skuteczną walkę

• usprawnienie procedur ścigania

• likwidowanie obszarów uznaniowości

• czytelny podział władzy

• tworzenie jasnych procedur określających kompetencje urzędników

• powołanie instytucji odwoławczych

• sprawny system kontroli

• powszechność i równość obywateli w dostępie do informacji

• zmiana nawyków

• wzrost świadomości społecznej

SEKTY

Sekta – jest to grupa ludzi, która posiada strukturę typu piramidowego i autorytarne kierownictwo. Charakterystyczne dla niej jest nauczanie i przewodnictwo pochodzące od osoby lub osób znajdujących się na szczycie tej hierarchii. Grupa tego typu zazwyczaj uzurpuje sobie prawo do posiadania wiedzy na temat jedynej drogi do Boga, Nirwany, Raju, Ostatecznej Rzeczywistości, Pełnego potencjału. Celem takiego oddziaływania jest uzyskanie pełnego panowania nad swoimi członkami i zatrzymanie ich na stałe wewnątrz grupy.

5 głównych cech sekty:

1. ekskluzywizm

2. izolacja

3. woluntaryzm

4. ślepe podporządkowanie przywódcy

5. fanatyzm

Przyczyny powstawania sekt:

1. przyczyny ustrojowe

• zmiana ustroju

• otwarcie granic

• zmiana kontroli państwa

• ulgi dla stowarzyszeń i grup wyznaniowych

• nieprzygotowanie instytucji publicznych do rozwiązywania tego typu problemów

1. przyczyny społeczne

• kryzys cywilizacji

• kryzys rodziny

• kryzys tradycyjnych kościołów

• kryzys szkolnictwa

• kryzys ekonomiczny, bezrobocie

• nastawienie konsumpcyjne do życia

• brak wiedzy dotyczącej funkcjonowania sekt

1. przyczyny indywidualne

• potrzeba przynależności i wspólnoty

• poszukiwanie sensu życia

• dążenie do integralności życia na wszystkich płaszczyznach

• potrzeba duchowego kierownictwa

• potrzeba przynależności do elity

Klasyfikacja sekt:

1. religijne

2. pozareligijne – psychoanalityczne, terapeutyczne, ekonomiczne, uzdrowicielskie, polityczne, edukacyjne

3. synkretczne – doktryna ich łączy w sobie elementy różnych form aktywności religijnej i pozareligijnej

Struktura sekty:

1. struktura władzy

2. socjometryczna

3. komunikacyjna

4. awansu

Przyczyny powstawania sekt:

1. podatność osobista

• czynniki zewnętrzne

• czynniki sytuacyjne

• czynniki rodzinne

• czynniki osobowościowe

1. wpływ grupy

1. metody rekrutacji:

• dezinformacja

• schlebianie

• ofiarowanie przyjaźni

• perswazja

• presja grupy

• angażowanie autorytetów

1. metody podtrzymujące zaangażowanie:

• technika małych kroków

• ukryty system kar i nagród

• reinterpretacja rzeczywistości

• szantaż emocjonalny

• autocenzura myślenia

• techniki relaksacyjne i hipnotyczne

Metody działania sekt:

1. reżyserowana spontaniczność

2. manipulacja prawdą

3. bombardowanie miłością

W ostatnich latach na złą sławę zasłużyły także inne sekty, przyczyniając się do zbiorowych samobójstw, itp. I tak:

• 19.IX.1987 Filipiny – 80 członków sekty Datu Mangayouna otruło się „aby zobaczyć wizerunek Boga”

Sekta stawia swym członkom radykalne wymagania jeśli chodzi o ich stosunek do bóstwa, świata i innych ludzi. Można wyodrębnić kilka głównych cech, które charakteryzują najwyraźniej ukształtowane sekty:

1. wyłączność czyli monopol naprawdę – istnieje przekonanie, że tylko ten, kto należy do sekty zna prawdę obiektywną i może być zbawiony. Wszyscy inni ludzie są w błędzie, a tym samym są skazani na potępienie

2. izolacja – oddzielenie od świata, sięgające aż do zupełnego zerwania z najbliższą rodziną. Sekta organizuje członkom ich czas, zajmuje się najrozmaitszymi czynnościami

3. ślepe podporządkowanie się przywódcy, przeświadczenie o jego boskiej charyzmie oraz o wyjątkowej, własnej pozycji jako wybrańcy bożego

Metody i formy działania sekt:

• imienna lista 100 osób

• statut

• odrębna od wcześniej zarejestrowanych nazwę własną

• informacje o doktrynie religijnej

• nazwisko i adres zwierzchnika

Najbardziej groźne sekty poszukują ludzi wykształconych, ciekawych życia, doświadczeń. Najlepiej też aby byli zdrowi, sprawni fizycznie, bo wtedy będą zdolni do pracy.

Oddziaływanie na podświadomość.

6 zabiegów:

• rozstrajanie organizmu dla rozbicia dotychczasowej struktury osobowości

• zmniejszenie poczucia bezpieczeństwa

• doprowadzenie do degradacji obrazu siebie

• wyzwolenie silnego poczucia winy

• doprowadzenie osobowości do stanu regresji

• ofiarowanie nowego życia

Jedną z metod ułatwiających przyjęcie obowiązującej doktryny jest hipnoza. Stosuje się ją, np. podczas medytacji, w czasie których wyznawcy otrzymują różne wskazówki, czy sugestie ułatwiające przyjęcie obowiązującej doktryny.

Kontrola umysłu.

Zdobywanie kontroli nad umysłem odbywa się w 3 etapach:

1. rozmnażanie – rozstrajanie organizmu i rozbicie struktury osobowości pod wpływem różnego rodzaju przeciążeń fizycznych i psychicznych. W tym celu stwarza się różne sytuacje stresowe, aby organizm i psychika były ciągle na granicy załamania, ale zabiegi są tak dozowane, by nie załamał się całkowicie i nie popadł w chorobę psychiczną. Typowymi zabiegami stresogennymi są:

• izolowanie od dotychczasowego środowiska

• pozbawienie snu

1. przekształcenie – narzucenie nowej tożsamości. Dokonuje się to dzięki wykładom, których temat obraca się wokół jednej sprawy. Powtarza się to do znudzenia

2. zamrażanie – przekazywanie wzorca duchowego

Kontrola zachowań – jednostka jest podporządkowana interesom grupy.

Kontrola myśli – stworzenie nowego języka. Wtedy zwykłe słowa nabierają całkiem inne znaczenie. Zmieniony język utrudnia komunikację z ludźmi spoza sekty. Rodzina i przyjaciele nie rozumieją go, a w sekcie czuje się bezpiecznie i jest tam rozumiany.

Kontrola uczuć – wywoływanie i podsycanie fobii. Doprowadza to do wpadania w panikę na samą myśl o odejściu z grupy. W przypadku krytyki i wątpliwości najlepszym sposobem jest samobójstwo.

SUBKULTURY MŁODZIEŻOWE

Subkultura młodzieżowa – jest to grupa społeczna charakteryzująca się negatywnym stosunkiem do kultury dominującej.

Subkultura młodzieżowa – jest to względnie stała grupa społeczna pozostająca na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez zanegowanie lub podważanie utrwalonych i powszechnie akceptowanych wzorów kultury.

• chuligani – subkultura powojenna

• git-ludzie – subkultura więzienna

• hipisi – „dzieci kwiaty”

• dresiarze – osoby z kompleksami

• killerzy – czciciele śmierci

• neofaszyści – kontynuacja faszyzmu

• streetboysi – chłopcy ulicy

• punki -„No Future” – bez przyszłości

• skinheadzi – łysogłowi

• metalowcy – przemoc w muzyce i zło

• sataniści – czarne msze

• graficiarze – malują

• harleyowcy – motocykliści

• rolkarze – sportowcy

• anarchiści – są w opozycji wobec państwa

ZESPÓŁ DZIECKA MALTRETOWANEGO

Jest to zespół obrażeń fizycznych powstałych u dziecka w wyniku zamierzonego lub niezamierzonego działania osoby dorosłej. W spisie medycznym funkcjonuje pod symbolem 967

• maltretowanie fizyczne

• maltretowanie psychiczne

• wykorzystywanie seksualne

• zaniedbywanie

Jak rozpoznać?

1. Dziecko młodsze:

• problemy z nauką

• smutne, zmartwione, zalęknione

• jest nieposłuszne

• ma częste ataki złości

• wykazuje niepokój ruchowy

1. Dziecko starsze:

• gorsze wyniki w nauce

• sięga po alkohol lub narkotyki

• skarży się na dolegliwości fizyczne

• wagaruje, wykazuje symptomy depresji

• boi się powrotów do domu

• zmienia rytm snu i czuwania

Przemoc fizyczna:

1. najczęstsze objawy:

• siniaki, ślady uderzeń

• ślady oparzeń

• rany twarzy, głowy

• rany w różnych fazach gojenia

• powtarzające się załamania, zwichnięcia

• niedożywienie, opuchlizna

Skutki bycia ofiarą przemocy fizycznej:

• zbytnia dojrzałość jak na swój wiek

• brak gotowości do zabaw

• niezdolność do kontroli symptomów

• poczucie niższej wartości

• niskie mniemanie o własnych zdolnościach

• agresja – brak kontroli nad własnym życiem

Skutki maltretowania psychicznego:

• strach przed niepowodzeniem

• trudności z koncentracją uwagi

• słowne zahamowanie

• regresja

• problemy z nawiązywaniem przyjaźni

• ucieczki z domu

• zaburzenia snu

Skutki wykorzystywania seksualnego:

• zaburzenia sfery seksualnej

• dewiacje seksualne

• trudności w nawiązywaniu właściwych relacji interpersonalnych

• seksualne wykorzystywanie własnych dzieci