Periodyzacja epoki romantyzmu
Romantyzm w Europie: pierwsza połowa XIX w.
Romantyzm na ziemiach polskich: 1822 – 1863/64
Romantryzm był ogólnoeuropejskim ruchem zapoczątkowanym przez wielką rewolucje Francuską, która wybuchła w 1789 roku. Nastąpila wówczas zmiana ustroju społecznego z feudalnego na bardziej demokratyczny, a poszczególne narody starały się również wybić na niepodległość.
Etymologia słowa romantyzm – pochodzi od starofrancuskiego pojęcia „romans”, które oznaczało przygodowo-miłosne opowieści rycerskie, pełne wszelkich cudowności. Z czasem słowo romantyzm stało się określeniem czegoś niezwykłego, oddziałującego na uczucia, wyobraźnię i wiarę człowieka. Romantyzm (słowo romantyczny), określał też rodzaj ludzkiego temperamentu: człowieka uczuciowego, melancholijnego, idealistę. Obecnie nazwę romantyzm stosuje się do określenia epoki historyczno-literackiej z przełomu XVIII i XIX w., a przede wszystkim pierwszej połowy wieku XIX w. Zapoczątkowany został przez preromantyzm niemiecki, bez niego nie byłby możliwy.
Romantyzm polski:
poezja krajowa do 1830 roku: twórczość Mickiewicza, Antoniego Malczewskiego („Maria”), Seweryn Goszczyński i Józef Bohdan Zaleski (przedstawiciel poezji kresowej)
poezja krajowa okresu 1830 – 1848 (do wiosny ludów): Goszczyński, Ryszard Derwiński, Gustaw Ehrenberg
poezja emigracyjna: 1832 – 1848 (poezja największych wieszczy): Mickiewicz, Słowacki, Krasiński, Norwid. Apogeum poezji nastaje po upadku powstania listopadowego. Życie wielkiej emigracji toczyło się początkowo w Dreźnie, potem przeniosło się do Paryża.
poezja krajowa 1848 1864: Teofil Lenartowicz, Włodzimierz Syrokomla, Konrad Ujejski
proza krajowa 1848 - 1864: Józef Kraszewski, Józef |Korzeniowski, Henryk Grzebuski, Zygmunt Kaczkowski
twórczość Aleksanda Fredry
Napoleon Bonaparte i początki romantyzmu w Europie
-> Wielka Rewolucja Francuska zamknęła epokę Oświecenia, a legenda Napoleońska wpłynęła na sztukę XIX w.
Polacy wiązali z Napoleonem nadzieje o wyzwoleniu. Napoleon nadał konstytucję Warszawie.
Tło historyczne polskiej literatury romantycznej:
1804 – 1814 – okres cesarstwa napoleońskiego, wielkie nadzieje wiązane z postacią Napoleona
1807 – na mocy pokoju w Tymrzy powstaje Księstwo Warszawskie, które trwa aż do 1815 roku. Kodeks i prawo w tym Księstwie nadał Napoleon
1808 – Polacy u boku Napoleona walczą w Hiszpanii (słynna szarsza ułanów Koziekulskiego w Saragossie, która została opisana w „Popiołach” przez Żeromskiego i sfilmowana przez Wajdę)
po klęsce Napoleona zorganizowano kongres wiedeński w Wiedniu, który nakreślił mapę Europy na następne dekady. Była to próba rekonstrukcji starego ładu w Eurpie.
1815 – 1831 – Polskie Królestwo Kongresowe (Kongresówka), gdzie konstytucję nadał car rosyjski Aleksander I. Dowódcą armii został brat cara, książę Konstanty, a komisarzem rządu do spraw oświaty jest senator Novosilcov, opisany w Dziadach.
1823 – 1824 – dochodzi do procesu młodzieży Wileńskiej -> Filaretów i Filomanów, zesłanie większości z nich na Sybir (opisane w cz. II Dziadów), a Mickiewicza w głąb Rosji.
1829 – w Warszawie na króla Polski koronuje się car Mikołaj I, car Rosji, które jednocześnie miał władać Polską (opisane przez Słowackiego w „Kordianie”)
1825 – w Rosji wybucha powstanie dekabrystów, demokratów którzy chcą obalić cara-tyrana (wspierani przez Mickiewicza i opisani w Dziadach)
1831 – 1832 - w Warszawie wybucha powstanie listopadowe, Polacy o włos od sukcesu. Lecz w efekcie niestety utracono Kongresówkę, a Polska staje się prowincją Rosji
1832 – 1848 – na zachodzie działa Wielka Emigracja popowstaniowa i działają w niej najwięksi wieszczowie romantyczni co sprawiło, ze największe dzieła pwistaja we Francji
1848 – wiosna ludów w całej Europie
1854 – wojna krymska, Mickiewicz wyjeżdża do Konstantynopola tworzyć legiony
1855 – Mickiewicz umiera w Konstantynopolu w tajemniczych okolicznościach (mając 54 lata), prawdopodobnie na zakaźną cholerę. Ciało Mickiewicza leżalo miesiąć w Turcji, przechodząc kwarantanne. Później zostało przewiezione do Paryża, skąd lata później trafiło na Wawel.
styczeń 1863 – wybuch powstania styczniowego, trwającego dwa lata. Zakończone klęską, prowadzi do rusyfikacji ziem polskich – KONIEC ROMANTYZMU!
Oświecenie a romantyzm (podstawowe pary antynomii)
| OŚWIECENIE | ROMANTYZM |
|---|---|
| Rozum | Uczucie (geniusz ducha) |
| Racjonalizm | Irracjonalizm |
| empiryzm | Intuicja (marzenie, wyobraźnia) |
| nauka | Sztuka („poezja totalna”) |
| obiektywizm | Subiektywizm (mistycyzm) – serce i instynkt przeciwko rozumowi „Miej serce i patrzaj w serce” A. Mickiewicz „Romantyczność” jasko manifest nowej poezji |
ROMANTYZM JAKO EPOKA BUNTU
TRZY GŁÓWNE BUNTY EPOKI ROMANTYZMU:
przeciw niewoli politycznej (ruchy narodowowyzwoleńcze: Grecja, Niemcy, Polska i inne narody słowiańskie…)
przeciw uciskowi społecznemu (w myśl haseł WRF: „wolność, równość, braterstwo”)
przeciwko utartym konwencjom artystycznym (transgresja romantyczna – koncepcja „poezji totalnej”, gatunki synkretyczne)
FASCYNACJE ROMANTYKÓW:
Historią – średniowiecze, poszukiwanie korzeni kultury narodowej, mitologie Północy
Wschodem – moda na sztukę orientalną, podróże na Wschód jako obowiązek poetów (Byron, Goethe, Mickiewicz, Słowacki – każdy szanujący się poeta chociaż raz musiał odbyć podróż na wschód, ku początkowi cywilizacji, „do wschodu światła”) – Jerozolima, Grecja, dla polskich poetów Ukraina
Sztuką ludową – dowartościowanie mądrości ludu zawartej w „pieśni gminnej” (np. Halban)