| CZĘŚĆ MOWY | ZNACZENIE (KRYTERIUM SEMANTYCZNE) |
RODZAJE | ODMIANA -KRYTERIUM MORFOLOGICZNE czy i przez co się odmienia |
ROLA W ZDANIU (KRYTERIUM SYNTAKTYCZNE - SKŁADNIOWE | UWAGI / WYJĄTKI |
|---|---|---|---|---|---|
| PRYMARNA | SEKUNDARNA | ||||
| ODMIENNE CZĘŚCI MOWY | |||||
| RZECZOWNIK | przedmioty (osoby, zwierzęta, rzeczy, zjawiska pogody, pojęcia abstrakcyjne) | 1. konkretne abstrakcyjne 2. żywotne nieżywotne 3. osobowe nieosobowe 4. pospolite własne 5. jednostkowe zbiorowe 6. materialne |
przypadki, liczby | podmiot | przydawka, dopełnienie, orzecznik, okolicznik |
| CZASOWNIK | procesy (czynności i stany) | - czynnościowe stanowe - przechodnie nieprzechodnie - kauzatywne - dokonane niedokonane |
czasy, osoby, liczby, rodzaje | orzeczenie | podmiot, przydawka, dopełnienie, okolicznik |
| PRZYMIOTNIK | cechy i właściwości przedmiotów przysługujące im z natury | jakościowy | liczby, rodzaje, przypadki, stopniowany | przydawka | podmiot, orzecznik, dopełnienie |
| cechy i właściwości przedmiotów ze wzg. na ich stosunek do innych przedmiotów, czynności lub stanów | relacyjny (tworzone od odpowiednich czasowników i rzeczowników) | liczby, rodzaje, przypadki | |||
| LICZEBNIK | liczbę, kolejność przedmiotów lub osób | -ilościowe : główne, zbiorowe, ułamkowe, wielorakie, wielokrotne, mnożne, - porządkowe |
- określone - nieokreślone |
przypadki, rodzaje | przydawka |
| ZAIMEK | wskazuje na przedmioty (nie oznacza ich), ogólniejszy | rzeczowne, przymiotne, liczebne, przysłowne, czynnościowe | osobowy wskazujący dzierżawczy zwrotny względno – pytajne przeczący nieokreślony upowszechniający |
przypadki | podmiot |
| NIEODMIENNE CZĘŚCI MOWY | |||||
| PRZYSŁÓWEK | właściwości procesów oraz cech i okoliczności, w jakich przebiegają owe procesy | - pierwotne (prymarne) - pochodne (sekundarne) (odprzymiotnikowe, odrzeczownikowe) |
-sposobu, -miejsca, -czasu, -stopnia, -miary (ilości), -przeczący |
n/o | okolicznik |
| PRZYIMEK | stosunki nadrzędno – podrzędne | - pierwotne= prosty ( jednosylabowe) - wtórne= złożony (połączenie pierwotnych) |
n/o | z rz. tworzy dopełnienia, okoliczniki, przydawki | - |
| SPÓJNIK | łączy wyrazy lub zdania i uwydatnia stosunki zachodzące między nimi | - parataktyczne = współrzędności : A. łączne, B. rozłączne, C. wynikowe, D. przeciwstawne, E. włączne - hipotaktyczne = podrzędności - proste - złożone |
n/o | wskaźnik zespolenia | - |
| MODULANT | modyfikowanie treści wypowiedzeń lub ich składników poprzez wskazanie na sytuację, postawę nadawcy, emocje | - sytuujące, - waloryzujące, - modalne, - afektujące, - wprowadzające |
n/o | modyfikowanie treści | - |
| WYKRZYKNIK | ujawnia stan woli lub uczuć, naśladuje dźwięki | - pierwotne (prymarne) - wtórne (sekundarne) |
n/o | ekspresywna | onomatopeje |
| NAKAŹNIK | wyrażanie pobudek lub apeli | -pierwotne (prymarne) - wtórne (sekundarne) |
n/o | impresywna | - |
| PARTYKUŁA | wzmacnia lub zmienia znaczenie wyrazu lub całej wypowiedzi | pytająca, przecząca, twierdząca, życząca, rozkazująca, przypuszczająca, wątpiąca, wzmacniająca, ograniczająca, mnożna, nieokreślona |
n/o | zależna od rodzaju używanej partykuły | - |