IV. Ekonomika i diagnostyka przedsiębiorstw

1. Wymienić i scharakteryzować układy kosztów produkcji.   

Koszty można analizować w układzie:

• rodzajowym,

• kalkulacyjnym,

• stanowiskowym,

• globalnym,

• jednostkowym.

Koszty rodzajowe w rachunkowości – inaczej koszty w układzie rodzajowym, to koszty proste bieżącej działalności, które zostały poniesione w danym okresie sprawozdawczym, przedstawione w podziale na rodzaje. Koszty rodzajowe informują o wartości i rodzaju kosztów, które zostały poniesione w ramach podstawowej działalności operacyjnej (działalności statutowej) prowadzonej przez jednostkę gospodarczą. Przykładowy podział kosztów rodzajowych według ustawy o rachunkowości:

1. Zużycie materiałów i energii:

   • zużycie materiałów podstawowych i pomocniczych,

   • zużycie opakowań,

   • zużycie materiałów biurowych,

   • zużycie energii elektrycznej i cieplnej,

   • zużycie ciepłej i zimnej wody,

   • zużycie gazów,

   • zużycie pary wodnej.

2. Usługi obce:

   • transportowe,

   • budowlane,

   • remontowe,

   • składowania,

   • łączności (telekomunikacyjne, pocztowe itp.),

   • poligraficzne,

   • informatyczne,

   • bankowe,

   • wykonanie ekspertyz i badań,

   • tłumaczenie tekstu,

   • pozostałe usługi np. (pranie odzieży, utrzymanie czystości).

3. Podatki i opłaty:

   • podatek od nieruchomości,

   • podatek od środków transportu,

   • podatek akcyzowy,

   • opłaty skarbowe,

   • opłaty sądowe i notarialne,

   • opłaty za wieczyste użytkowanie gruntów,

   • roczne opłaty licencyjne uprawniające do wykonywania działalności.

4. Wynagrodzenia:

   • wartości wynagrodzenia brutto wypłacanego w formie pieniężnej,

   • wartości świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalent,

5. Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia z tytułu wynagrodzeń:

   • składki z tytułu ubezpieczeń społecznych opłaconych ze środków pracodawcy,

   • składki na fundusz pracy,

   • składki na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych,

   • odzież ochronna i robocza,

   • świadczenia rzeczowe związane z bezpieczeństwem i higieną pracy,

   • szkolenie pracowników,

   • dopłaty do okresowych biletów za dojazdy pracowników do pracy.

6. Amortyzacja:

   • planowe zużycie środków trwałych,

   • planowe zużycie wartości niematerialnych i prawnych.

7. Pozostałe koszty:

   • ubezpieczenia majątkowe,

   • koszty krajowych i zagranicznych podróży służbowych,

   • koszty reprezentacji i reklamy,

   • koszty wynajęcia kwater lub ryczałtu za noclegi w przypadku czasowego zatrudnienia pracowników poza miejscem stałego zatrudnienia,

   • wypłaty ryczałtów za używanie przez pracowników własnych samochodów dla celów służbowych.

„Układ kalkulacyjny- w kosztach bezpośrednich i pośrednich lepiej nie wymieniać jakie koszty tam wchodzą, bo Gałas cos tam namieszał. Napisać tylko na czym te koszty bezpośrednie i pośrednie polegają.”

Układ kalkulacyjny kosztów, układ strukturalny kosztów działalności przedsiębiorstwa, wykorzystywany przede wszystkim do celów prognostyczno-planistycznych. Układ kalkulacyjny kosztów wyróżnia dwie podstawowe ich kategorie: koszty bezpośrednie (wykazujące bezpośredni związek z wytwarzaniem konkretnego wyrobu lub świadczeniem określonej usługi) oraz koszty pośrednie (związane z szerszym zakresem działalności przedsiębiorstwa, np. koszty zarządu).

suma kosztów bezpośrednich i wydziałowych stanowi tzw. techniczny koszt wytworzenia (TKW)

jeżeli do TKW dodamy koszty ogólnozakładowe to otrzymamy zakładowy koszt wytworzenia (ZKW)

jeżeli do ZKW dodamy koszty reklamy i koszty sprzedaży wyrobów to otrzymamy całkowity koszt produkcji.

UKŁAD STANOWISKOWY kosztów produkcji

istotą tego układu jest wyodrębnienie w procesie produkcyjnym charakterystycznych ogniw (węzłów) tj, miejsc powstawania kosztów, wydzielone stanowiska pracy stanowią miejsca odpowiedzialne za wielkość ponoszonych kosztów. Analiza kosztów w tym układzie umożliwia ich kontrolę, ocenę działalności wyodrębnionych ogniw (węzłów, komórek organizacyjnych) a także dokładne ich rozliczanie z ponoszonych kosztów.

UKŁAD GLOBALNY kosztów produkcji

w analizie zależności kosztów produkcji (y) danego przedsiębiorstwa od wielkości produkcji (x), bada się zależność funkcyjną, w której zmienną niezależną jest wielkość produkcji (x) a zmienną zależną są koszty produkcji (y). Istotą zależności funkcyjnej jest jednoczesne przyporządkowanie wartości zmiennej niezależnej, wartości zmiennej zależnej.
w układzie globalnym, całkowity koszt produkcji równa się sumie kosztów stałych i kosztów zmiennych G(x)=Ks+Kz. „napisać że układ globalny i jednostkowy to układy kosztów ze względu na ich reagowanie na zmiany wielkości produkcji.”
Ks – koszty stałe – nie zależą od wielkości produkcji (np. amortyzacja)

Kz – koszty zmienne - zależą od wielkości produkcji

koszty stałe
-koszty względnie stałe (skokowo stałe) -koszty bezwzględnie stałe

koszty zmienne

-koszty zmienne proporcjonalnie (zmieniają się liniowo) a₁x

-koszty progresywne (gałąź paraboli rośnie) a₂x²

-koszty degresywne (gałąź paraboli maleje) -a₂x²

Równanie kosztów całkowitych

koszty całkowite o charakterze proporcjonalnym G(x)=a₀+a₁x, a₀=Ks

koszty całkowite o charakterze progresywnym

G(x)=a₀+a₁x+a₂x²

koszty całkowite o charakterze degresywnym

G(x)=a₀+a₁x-a₂x²

UKŁAD JEDNOSTKOWY kosztów produkcji

układ jednostkowy może być proporcjonalny, progresywny, degresywny

koszty jednostkowe o charakterze proporcjonalnym

g(x)=a₀/x + a₁, gdzie: a₀/x – koszt regresywny, a₁=const

koszty jednostkowe o charakterze progresywnym

g(x)= a₀/x + a₁+a₂x

koszty jednostkowe o charakterze degresywnym

g(x)= a₀/x + a₁-a₂x

2. Przedstawić graficznie wyznaczenie progu rentowności produkcji w przypadku 

kosztów produkcji zmiennych proporcjonalnie i progresywnie.  

Próg rentowności to wielkość produkcji i sprzedaży, przy której realizowane przychody ze sprzedaży pokrywają się z poniesionymi kosztami. W punkcie zrównania przychodów
z kosztami (BEP - break even point) przedsiębiorstwo nie osiąga zysku ani nie ponosi straty, wynik finansowy wynosi zero.

W przypadku kosztów produkcji zmiennych proporcjonalnie próg rentowności wyznaczamy w następujący sposób:

Całkowity koszt produkcji G(x) o charakterze proporcjonalnym jest równy sumie kosztów stałych (Ks) i kosztów zmiennych (Kz), przy założeniu upraszczającym mówiącym, że Ks nie zależą od wielkości produkcji. Kz są proporcjonalne do wielkości produkcji (x).

Wartość sprzedaży: C(x)=cj*x, gdzie cj- cena jednostkowa wyrobu, x- wielkość produkcji

Koszt całkowity produkcji: G(x)= a0+a1*x, gdzie a0=const. to koszty stałe produkcji (przy założeniu, że koszty stałe nie zależą od zmiany wielkości produkcji), a1- koszty jednostkowy zmienny wyrobu, x- wielkość produkcji.

W przypadku gdy G(x)= C(X) mamy do czynienia z progiem rentowności produkcji.
Gdy G(x) < C(x) występuje zysk, natomiast gdy G(x) > C(x) mamy do czynienia ze stratą.

Produkcję krytyczną (xk) można wyznaczyć w następujący sposób:

c_j*x_j= a0 + a1*xk

zatem wartość krytyczna:

$xk = \frac{a0}{cj - a1}$,

Wartość krytyczna jest to taka wielkość produkcji x, przy której nie ma ani zysku, ani straty;

xk BEP’. Jest to tzw. Próg rentowności produkcji ilościowy.

BEP' - ilościowy próg rentowności=(koszty stałe)/(cena – koszt jednostkowy zmienny)

lub inaczej KS/marża jednostkowa

BEP'' - wartościowy próg rentowności= BEP ilościowy*cena,

lub (KS/marża jednostkowa)*cena

W przypadku kosztów produkcji zmiennych progresywnie próg rentowności wyznaczamy:

Wartość sprzedaży: C(x)=cj*x, gdzie cj- cena jednostkowa wyrobu, x- wielkość produkcji

Koszt całkowity produkcji: G(x)= a0+a1*x+a2*x², gdzie a0=const. – koszt stały, a1- a2- , x- wielkość produkcji

x0 - produkcja optymalna - przy której mamy możliwość osiągnięcia maksymalnego zysku

BEP₁’ – produkcja ekstensywna – najmniejsza produkcja, przy której nie
osiągamy ani zysku ani straty

BEP₂’ – produkcja intensywna – największa produkcja przy której nie
osiągamy zysku ani straty

3. Wymienić i scharakteryzować wskaźniki techniczno-ekonomiczne.

• grupa klasycznych wskaźników:

• materiałochłonności (Wm)

$$\text{Wm} = \frac{\text{km}}{P}$$

km- koszt materiałów (podstawowych, pomocniczych, paliw, energii) [PLN]

P- wartość produkcji rocznej [PLN]

• kapitałochłonności (Wk)

$$\text{Wk} = \frac{i}{P}$$

i-wartość nakładów inwestycyjnych [PLN]

P- wartość produkcji rocznej [PLN]

• czasochłonności (Wc)

$$\text{Wc} = \frac{T}{x}$$

T- czas realizacji procesu produkcyjnego wyrobu [h]

x- wielkość produkcji [Mg, m³, szt…]

• pracochłonności (Wp)

$$\text{Wp} = \frac{N}{x}$$

N- nakład pracy ludzkiej [rh]-roboczogodzina

4. Scharakteryzować analizę techniczno-ekonomiczną przedsiębiorstwa.

Analiza techniczno- ekonomiczna jest częścią analizy ekonomicznej. Przedmiotem analizy techniczno-ekonomicznej są poszczególne odcinki działalności gospodarczej przedsiębiorstwa i efekty zastosowania czynników produkji. Obejmuje ona
w szczególności analizę produkcji- jej ilości, asortymentu i jakości oraz organizację produkcji
i metody wytwarzania, wyposażenie techniczne, gospodarkę materiałową, zatrudnienie, wydajność pracy, analizę zbytu. Analizę techniczno-ekonomiczną można traktować jako pogłębienie i uzupełnienie analizy finansowej.

Analiza techniczno-ekonomiczna bada przede wszystkim sposoby organizacji i metody gospodarowania, a więc zarówno stan jak i wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa. Płaszczyzna ta obejmuje więc:

• Zależności i związki między ogniwami organizacyjnymi i zakres ich zadań

• Organizacją pracy ludzkiej i wyposażenia technicznego

• Organizację różnych sfer działania przedsiębiorstwa (zaopatrzenie, zbyt, logistyka)

• Ocenę efektywności wdrażanych przedsięwzięć inwestycyjnych

• Motywację pracowników i kadry menadżerskiej

• Nadzór korporacyjny

Ogólnie rzecz biorąc analiza techniczno-ekonomiczna zajmuje się metodami wpływającymi na stopień wykorzystania czynników produkcji i na efektywność tego wykorzystania.

Zależność między analizą techniczno-ekonomiczną i analizą finansową ma charakter sprzężenia zwrotnego. Zjawiska, będące przedmiotem analizy techniczno-ekonomicznej wywołują skutki w obszarze finansów. Z drugiej strony zasoby i środki finansowe warunkują i kształtują zjawiska o charakterze techniczno-ekonomicznym.

Zakres analizy techniczno- ekonomicznej:

• analiza produkcji,

• analiza zatrudnienia, płac i wydajności,

• analiza wyposażenia przedsiębiorstwa w środki trwałe,

• analiza gospodarki materiałowej,

• analiza postepu technicznego i nowych uruchomień.

5. Wymienić i zdefiniować wskaźniki i metody oceny ekonomicznej efektywności inwestycji.

Rachunek efektywności inwestycji można przeprowadzić obliczając wskaźniki nie dyskontowe tj.:

• wskaźnik prostej stopy zwrotu (Ps),

• okres zwrotu nakładów (n),

lub wykorzystując metody oparte na zdyskontowanych metod efektywności, tj.:

• metoda zaktualizowanej wartości netto (NPV),

• metoda wewnętrznej stopy zwrotu (IRR).

Wskaźnik prostej stopy zwrotu (Ps):

Ps= 100*Zn/I

Ps = 100*Z_N- roczny zysk netto [PLN]

1. nakłady finansowe poniesione na realizację inwestycji [PLN]

Okres zwrotu nakładów (n): Jest to niezbędny czas do odzyskania poniesionych nakładów finansowych na realizację inwestycji z nadwyżek finansowych uzyskanych z zysku netto i amortyzacji.

$$n = I - \sum_{i = 1}^{n}{\text{CF}_{i} = 0}$$

CF_i- cash flow, roczne nadwyżki finansowe, osiągnięte w kolejnych latach, liczone do momentu zrównania się z nakładami.

Istotną cechą metod dyskontowych jest włączenie odo rachunku wszystkich wpływów i wydatków, a nie tylko zysków, a więc operowanie kategorią przepływów gotówki netto bądź nadwyżki pieniężnej (cash flow).

CF- wyznacza się jako sumę wyniku finansowego i amortyzacji za dany okres.

Metoda zaktualizowanej wartości netto (NPV)

Do obliczenia zaktualizowanej wartości przyszłych wpływów i wydatków służy współczynnik dyskontujący zwany dyskontem (a_t), będący odwrotnością procentu składanego (p_s).

$$a_{t} = \frac{1}{{(1 + r)}^{t}}$$

r- stopa procentowa

t- kolejny rok okresu obliczeniowego (n)

Dyskontowanie polega na mnożeniu wartości pieniężnej przez współczynnik dyskontujący, który w zależności od poziomu stopy procentowej (r), liczby lat (n) redukuje przyszłą wartość Wp do jej aktualnego ekwiwalentu (I). Otrzymana w ten sposób zaktualizowana wartość (wielkość teoretyczna) spełnia rolę wspólnego mianownika do porównań i oceny opłacalności inwestycji.

Wartość bieżącą zainwestowanego kapitału (I) można obliczyć:$\ I = Wp*a_{t} = Wp*\frac{1}{{(1 + r)}^{t}}$, przy założeniu, że odsetki są dodawane do kapitału na koniec roku.

Aby określić wartość zaktualizowaną netto (NPV) konieczna jest znajomość:

• sum przyszłych wpływów i wydatków w poszczególnych latach funkcjonowania inwestycji w celu określenia przepływów gotówkowych,

• okres przepływu środków pieniężnych wyznaczający horyzont czasowy analizy,

• właściwej stopy dyskontowej- r,

Wartość zaktualizowana netto inwestycji jest równa sumie zdyskontowanych przepływów gotówkowych netto (wpływów gotówkowych netto) w kolejnych latach:

$$\text{NPV} = \sum_{t = 0}^{n}{\frac{D_{i}}{{(1 + r)}^{t}} - \sum_{t = 0}^{n}\frac{I_{t}}{{(1 + r)}^{t}}}$$

W przypadku, gdy okres realizacji inwestycji nie przekracza roku, tzn. t=0, wówczas NPV oblicza się ze wzoru:

$$\text{NPV} = \sum_{t = 0}^{n}{\frac{D_{i}}{{(1 + r)}^{t}} - I_{o}}$$

D_i- przepływy pieniężne netto bez nakładów inwestycyjnych w kolejnych latach okresu obliczeniowego (n)

I_t- nakłady inwestycyjne w kolejnych latach okresu obliczeniowego (n)

r- stopa procentowa (dyskontowa)

t- kolejny rok okresu obliczeniowego (n)

Jeżeli wartość NPV≥0 to inwestycja jest opłacalna, ponieważ jej stopa rentowności jest wyższa od stopy granicznej, tj. przyjętej w analizie stopy procentowej.

Jeżeli NPV <0 stopa rentowności inwestycji jest niższa niż stopa graniczna, a zatem inwestycja jest nieopłacalna.

Jeżeli dokonuje się wyboru jednego z kilku wariantów inwestycji, należy wybrać ten, dla którego wartość NPV jest najwyższa.

Dla porównania różnych z punktu widzenia nakładów kapitałowych (alternatywnych) inwestycji wykorzystuje się wskaźnik wartości zaktualizowanej netto (NPVR)

$$\text{NPVR} = \frac{\text{NPV}}{\text{PVI}}$$

PVI- zaktualizowana wartość koniecznego nakładu inwestycyjnego.

Wewnętrzna stopa zwrotu (IRR) to stopa dyskontowa przy której zaktualizowana wartość netto wydatków pieniężnych jest równa zaktualizowanej wartości wpływów pieniężnych w całym okresie inwestycji. Osiągnięcie IRR zapewnia zrównanie zaktualizowanej wartości efektów z zaktualizowaną wartością nakładów, co oznacza że NPV=0.

Wielkość IRR ustala się w dwojaki sposób:

• sposób kolejnych przybliżeń,

$$\text{IRR} = i_{1} + \frac{\text{PV}\left( i_{2} - i_{1} \right)}{\text{PV} + \left| \text{NV} \right|}$$

i₁- poziom stopy dyskontowej (r) przy którym NPV>0

i₂- poziom stopy dyskontowej (r) przy którym NPV<0

PV- zaktualizowana wartość netto dodatnia stopy dyskontowej i₁

NV- zaktualizowana wartość netto ujemna dla stopy dyskontowej i₂

• sposób graficzny.

IRR przedstawia rzeczywistą stopę zysku danej inwestycji, można ją wykorzystać do ustalenia warunków kredytowych.

6 . Wymienić i zdefiniować wskaźniki wykorzystania środków trwałych.

Wykorzystanie środków trwałych określa się głownie dla środków trwałych biorących udział w procesie produkcyjnym i oznacza ono problem możliwie maksymalnego ich wykorzystania ekstensywnego, intensywnego i integralnego.

Wykorzystanie ekstensywne ŚT (η_e) polega na zwiększeniu efektywnego czasu pracy ŚT, a więc zmniejszeniu lub wyeliminowaniu postojów, wynikających z różnych przyczyn. Współczynnik wykorzystania ekstensywnego:

$$\eta_{e} = \frac{T_{e}}{T_{k}}*100\ \lbrack\%\rbrack$$

T_e- efektywny czas pracy ŚT, najczęściej w godzinach [h]

T_k- kalendarzowy czas pracy ŚT, w normalnym roku T_k = 365 * 24h

Wykorzystanie intensywne (η_Q)- polega na maksymalnym wykorzystaniu możliwości technologicznych ŚT.

$$\eta_{e} = \frac{Q_{e}}{Q_{t}}*100\ \lbrack\%\rbrack$$

Q_e – wydajność efektywna ŚT, [t/h, mg/h, m³/h]

Q_t – wydajność teoretyczna

Wykorzystanie integralne (η)

η = η_e * η_Q

Do parametrycznej oceny użytkowania ŚT wykorzystuje się wskaźniki szczegółowe:

Wskaźnik technicznego uzbrojenia pracy

$U_{p} = \frac{M_{t}}{Z_{p}}$

M_t – wartość brutto ŚT w przedsiębiorstwie według stanu na koniec roku

Z_p – zatrudnienie na koniec roku

Wskaźnik produktywności ŚT

$B_{t} = \frac{P_{t}}{M_{t}}$

P_t – wartość produkcji rocznej

7. Wymienić i zdefiniować wskaźniki szybkości krążenia środków obrotowych.

Szybkością krążenia środków obrotowych (ŚO) jest czas, w którym ŚO zmieniają swoją postać, czyli dokonują pełnego obrotu. Obrotem ŚO nazywa się pełne wyczerpanie ŚO, inaczej nazywane rozchodem. Szybkość krążenia ŚO można określić trzema wskaźnikami:

Wskaźnik szybkości krążenia ŚO (SZ) informuje ile dni trwa jeden pełny obrót ŚO.

$$SZ = \frac{s_{sr}*T}{R}$$

T- liczba dni w analizowanym okresie

R- wartość sprzedaży zrealizowana w realizowanym okresie

s_śr- średni stan środków obrotowych w analizowanym okresie

Wskaźnik częstotliwości obrotów (CZ)- mówi ile razy trzeba było odnowić zapasy ŚO o średnim stanie (s_śr), aby pokryć sprzedaż w ilości ®

$$CZ = \frac{R}{s_{sr}}$$

Wskaźnik związania ŚO (Z)- określa wartość ŚO, którymi przedsiębiorstwo dysponowało dla dokonania sprzedaży wyrobów o wartości 1 PLN.

$$Z = \frac{1}{\text{CZ}} = \frac{s_{sr}}{R}$$

8. Przedstawić graficznie rodzaje trendów produkcji oraz napisać równania tych trendów z objaśnieniami.

Trendem nazywa się zależność wskaźniki techniczno- ekonomicznego od czasu. Badanie trendu polega na analizie ciągu chronologicznego notowań wskaźnika. Ma ono na celu prognozowanie jak dane wskaźniki będą kształtowały się w przyszłości. Wyróżnia się następujące rodzaje trendów:

• trend liniowy,

• trend paraboliczny,

• trend dwuekstremalny,

• trend wykładniczy,

• trend logistyczny,

• trend trygonometryczny.

Trend liniowy

y_i = f(t)

yi = a+ b*t_i

a – stała trendu

b – współczynnik kierunkowy trendu

Trend paraboliczny

y_i = a + b t_i + c t_i²

a – stała trendu

b, c – współczynniki trendu

Trend dwuekstremalny

y_i = a + b t_{i +} c t_i² + dt³

a – stała trendu

b, c, d – współczynniki trendu

Trend wykładniczy

y_i = ab^t_i

a, b- współczynniki trendu

Trend logistyczny

$\mathbf{y}_{\mathbf{i}} = \frac{\mathbf{a}}{\mathbf{1} + \mathbf{b}^{- \mathbf{a}*\mathbf{k}*\mathbf{t}_{\mathbf{i}}}}$

1. poziom nasycenia

Trend trygonometryczny

y = A cos (ωt+Φ)

$$w = \frac{2\Pi\ }{T}$$

T – okres trendu

ω - częstotliwość zakłóceń sezonowych

Φ - przesunięcie fazowe

A – amplituda trendu

9. Przedstawić i opisać systematykę analiz ekonomicznych.

Analiza działalności gospodarczej p. obejmuje:

1. Analizę otoczenia p.- dotyczy bieżących i przyszłych warunków funkcjonowania p. Ma na celu rozpoznanie szans, uwzględnienie ryzyka związanego z otoczeniem oraz określenie na tej podstawie silnych i słabych stron przedsiębiorstwa. Analiza otoczenia przedsiębiorstwa zajmuje się oceną warunków społeczno- politycznych, oceną przepisów, aktów prawnych, analizą rynku i analiza konkurencji.

2. Analizę ekonomiczną- która obejmuje analizę finansową i techniczno-ekonomiczną przy czym analiza finansowa polega na wstępnej i rozwiniętej analizie p. RZIS, źródeł przychodów, kierunków rozchodów, badaniu czynników kształtujących, a także analizę sytuacji badanego p. Analiza techniczno- ekonomiczna koncentruje się na ocenie poszczególnych odcinków działalności gospodarczej p, a więc ilości i asortymencie produkowanych wyrobów, metodach ich wytwarzania, wyposażeniu technicznym, zaopatrzeniu materiałowym, stopniu wykorzystania materiałów i surowców, zatrudnieniu i wynagradzaniu pracowników, wydajności pracy. Ocenę stopnia wykorzystania poszczególnych czynników produkcyjnych przeprowadza się w odniesieniu do wpływu na wyniki ekonomiczno- finansowe przedsiębiorstwa.

Analizy ekonomiczne można podzielić według 4 kryteriów:

• przeznaczenie analiz,

• czas,

• zastosowanie metod badawczych,

• szczegółowość wykonania.

Podział analiz ekonomicznych:

1. ze względu na przeznaczenie:

• wewnętrzna- uwzględnia potrzeby decyzyjne kierownictwa i innych szczebli zarządzania, jest samooceną. Określana często jako system sterowania wynikiem lub jako substytut systemu zarządzania. Służy do rozwiązywania pojawiających się problemów decyzyjnych kierownictwa, oceny efektywności gospodarowania w różnych przekrojach. Obejmuje analizę bilansu, RZiS, ocenę sytuacji finansowej p. i czynników ją determinujących. Analizy wewnętrzne najczęściej dotyczą wybranych obszarów działalności przedsiębiorstwa, są bardziej szczegółowe, wykonywane w sposób systematyczny i ciągły. Szczególne znaczenie ma analiza WF, rozpatrywana w aspekcie efektywności gospodarowania.

• zewnętrzna określana jako sprawozdanie roczne, dostosowana jest do potrzeb otoczenia przedsiębiorstwa. Skierowana jest do odbiorców zewnętrznych, takich jak inwestorzy, udziałowcy, czy banki. Ponadto skierowana jest do kooperantów, klientów, dostawców, przedstawicieli handlowych. Także dla ubezpieczycieli, właścicieli, inwestorów w procesie prywatyzacji przedsiębiorstwa państwowego. Właściwą funkcją sprawozdania rocznego jest informowanie opinii publicznej o pozycji i rozwoju przedsiębiorstwa w minionym roku. Są one na ogół kompleksowe, obejmujące całokształt działalności firmy, dość ogólne, zazwyczaj sporządzane w układzie rocznym.

1. Ze względu na kryterium czasu:

• analiza retrospektywna- nazywana także ex post, zawiera ocenę wyników działań podejmowanych w przeszłości, tworząc tym samym przesłanki dla zamierzeń bieżących i przyszłościowych. Celem badań prowadzonych w tym przekroju jest ocena racjonalności minionych działań gospodarczych, podjętych wcześniej decyzji. Tak wyciągnięte wnioski stanowią punkt wyjścia do koordynowania działań bieżących i decydowaniu i przyszłości. Analiza przeszłości służy konstruowaniu lepszej przyszłości.

• analiza bieżąca (operatywna)- ocenia przebieg podjętych działań oraz sygnalizuje odpowiednim komórkom negatywne skutki zdarzeń gospodarczych, informując również o wszelkich zakłóceniach w realizacji zadań, w takim czasie aby było jeszcze możliwe dokonanie niezbędnych korekt zapewniających prawidłowy przebieg działalności. Uwidacznia także szczególnie korzystne obszary i sposoby funkcjonowania przedsiębiorstwa.

• Analiza prospektywna- ex ante, zwana inaczej następczą obejmuje ustalenie i ocenę różnych wariantów rozwiązań, przed podjęciem ostatecznej decyzji przy równoczesnym zestawieniu rachunku ekonomicznego. Przeprowadza się ją w trakcie planów produkcji, a zatem służy wytyczeniu celów i określeniu środków ich realizacji. Podstawowym narzędziem tej analizy jest rachunek efektywności.

1. Ze względu na metody badań:

• Analiza funkcjonalna- polega na badaniu oddzielnych zjawisk w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Dokonywana jest przez odrębne komórki organizacyjne lub osoby odpowiedzialne za kształtowanie się i rozwój przedmiotowych zjawisk. Taki podział pozwala na skrócenie czasu przeprowadzania analizy, ale nie dostrzega ona wzajemnych związków i oddziaływań pomiędzy poszczególnymi zjawiskami.

• Analiza decyzyjna dotyczy badań wycinkowych, które grupują zjawiska gospodarcze wokół zamierzonej lub zrealizowanej decyzji. W analizie tej zjawiska ujmowane są w ciągi zdarzeń przyczynowo – skutkowych, co pozwala na pełne zbadanie zjawiska w jego wzajemnych wielostronnych związkach. Liczebność zjawisk gospodarczych, przypisywanych danej decyzji, zależy od jej rodzaju i czasu w jakim określone działania przebiegają, tj. od rozpoczęcia do zakończenia działań spowodowanych daną decyzją po rozpatrywaniu zajwisk gospodarczych.

• Analiza kompleksowa obejmuje ogół zjawisk gospodarczych, występujących w przedsiębiorstwie, z ich powiązaniami i zależnościami. Ta ocena prowadzonej działalności i stanu ekonomicznego dostarcza uporządkowany obraz zjawisk, wyrażony we wskaźnikach i zależnościach przyczynowo- skutkowych.

• Analiza systemowa ujmuje badane obiekty jako części składowe określonej całości, a nie jako elementy niezależne. Będąc narzędziem kształtowania strategii działania, analiza ta bada zjawiska z punktu widzenia interesu przedsiębiorstwa jako całości.

1. Ze względu na stopień szczegółowości:

• Analiza ogólna obejmuje całokształt działalności przedsiębiorstwa i opiera się na wąskiej grupie wskaźników syntetycznych. Przydaje się przy ocenie ogólnej działalności gospodarczej, gdyż jej główną cechą jest brak wzajemnych zależności między zjawiskami gospodarczymi.

• Analiza szczegółowa polega na badaniu określonego odcinka działalności, czy problemu. W sposób szczegółowy, oparty na szerokim zakresie informacji i wskaźników umożliwia uchwycenie zależności przyczynowo – skutkowych między badanymi zjawiskami. Wymaga szczegółowych badań, jest pracochłonna.

10. Wymienić i scharakteryzować wskaźniki prognozy upadłości przedsiębiorstwa.

„Wybrać 3-4 modele i dokładnie je scharakteryzować, tzn. podać jakie wskaźniki do nich wchodzą, dobrze byłoby napisać wzór funkcji i interpretacje wyniku.”

Do prognozowania upadłości przedsiębiorstwa można wykorzystać:

1. wskaźniki punktowe:

• Quick-test,

• wskaźnik Weinricha,

1. wskaźniki oparte na analizie dyskryminacyjnej:

• modele jednozmienne

• modele wielozmienne,

1. formuły wielozmienne oparte na rachunku prawdopodobieństwa.

4 przykładowe wskaźniki prognozy updałości przedsiębiorstwa:

Model Altmana 1968

Badania zostały przeprowadzano na próbie 66 amerykańskich firm, podzielonych po równo na dwie grupy. Pierwsza zawierała przedsiębiorstwa, które zbankrutowały w latach 1946-1965, drugą grupę natomiast stanowiły przedsiębiorstwa działające na rynku
w analizowanym okresie. E. Altman wybrał 5 wskaźników, które najlepiej oceniają zagrożenie upadłością przedsiębiorstwa (tabela)

Wskaźniki wykorzystane w modelu E. Altmana z 1968 roku

x1	$$\frac{\mathrm{majatek\ obrotowy -}\mathrm{\ }\mathrm{zobowiazania\ krotkoterminowe}}{\mathrm{majatek\ ogolem}}$$
x2	$$\frac{\text{zysk\ zatrzymany}}{majatek\ ogolem}$$
x3	$$\frac{zysk\ przed\ opodatkowaniem\ i\ zaplaceniem\ odsetek\ (EBIT)}{majatek\ ogolem}$$
x4	$$\frac{wartosc\ rynkowa\ kapitalu\ \ akcyjnego}{wartosc\ ksiegowa\ zadluzenia}$$
x5	$$\frac{przychody\ ze\ sprzedazy\ ogolem}{majatek\ ogolem}$$

Finalna wersja modelu ma następującą postać:

Z₆₈ = 1,2x₁ + 1,4x₂ + 3,3x₃ + 0,6x₄ + 1,0x₅.

Przedsiębiorstwo charakteryzujące się dobrą kondycją finansową powinno osiągać wyniki wskaźnika dla tego modelu na poziomie powyżej 2,99. Wartość tego wskaźnika poniżej 1,81 oznacza poważne trudności finansowe (Hołda A., 2006, s. 121).

Model Altmana 1983

dedykowany jest dla firm notowanych na giełdzie, przyjmuje postać:

Z₈₃= 0,717x₁ + 0,847x₂ + 3,107x₃ + 0,420x₄ + 0,998x₅.

Poszczególne wskaźniki nie różnią się od tych wykorzystanych w modelu
z 1968, z wykluczeniem wskaźnika x₄, w którym księgową wartość akcji zwykłych uprzywilejowanych zastąpiła wartość kapitału akcyjnego. Wielkości graniczne dla tego modelu wynoszą 1,23 oraz 2,9.

Model Koha- Killougha

Funkcja dyskryminacyjna przyjmuje postać:

ZK= -1,2601 + 0,8701x₁ + 2,1981x₂ + 0,1184x₃ + 0,8960x₄.

Wskaźniki wykorzystane w modelu H. Koh’a i L. Killough’a

x1	$$\frac{\text{aktywa\ obrotowe}}{zobowiazania\ krotkoterminowe}$$
x2	$$\frac{zysk\ zatrzymany\ ogolem}{majatek\ ogolem}$$
x3	zysk na akcje
x4	dywidenda na akcje

Wartość graniczna dla tej funkcji dyskryminacyjnej wynosi 0.

Model poznański

Z_HCP= -2,368 + 3,562x₁ + 1,588x₂ + 4,288x₃ + 6,719x₄.

Wskaźniki wykorzystane w modelu poznańskim (Hamrol, Czajka, Piechocki)

x1	$$\frac{\text{wynik\ finansowy\ netto}}{majatek\ calkowity}$$
x2	$$\frac{majatek\ obrotowy - zapasy}{\text{zobowi}a\text{zania}\ \text{kr}o\text{tkoterminowe}}$$
x3	$$\frac{kapital\ staly}{majatek\ calkowity}$$
x4	$$\frac{wynik\ finansowy\ ze\ sprzedazy}{przychody\ netto\ ze\ sprzedazy}$$

Przyjmuje on wartość graniczną na poziomie 0. Przedsiębiorstwa o dodatniej wartości funkcji Z_HCP uznawane są za zagrożone bankructwem.

Pełne wytyczne: Pyt. 1. Układ rodzajówy- wypisać koszty wg ustawy o rachunkowości (tam jest 7 pozycji tych kosztów). Układ kalkulacyjny- w kosztach bezpośrednich i pośrednich lepiej nie wymieniac jakie koszty tam wchodzą, bo Gałas cos tam namieszal. Napisać tylko na czym te koszty bezpośrednie i pośrednie polegają. Dodać w tym pytaniu co sie składa na techniczny koszt wytworzenia, zakładówy koszt wytworzenia i całkowity koszt wytworzenia. W układzie globalnym i jednostkowym trzymać sie jednakowych oznaczen na osiach. Pyt. 2. Oprócz wykresów napisać tez wzory na ilościowy i wartościowy BEP dla kosztów zmiennych proporcjonalnie. Pyt. 4. Dodać rysunek z podziałem analizy ekonomicznej z książki Sierpinskiej "Ocena przedsiębiorstwa według standardow światowych". Jest do pobrania w internecie. Pyt. 10. Wybrać 3-4 modele i dokładnie je scharakteryzowac, tzn. podać jakie wskaźniki do nich wchodzą, dobrze byłoby napisać wzór funkcji i interpretacje wyniku.

Jeszcze w pyt. 1 napisac ze uklad globalny i jednostkowy to uklady kosztow ze wzgledu na ich reagowanie na zmiany wielkosci produkcji. Polecila mi jeszcze ksiazki "Koszty stale i zmienne. Teoria i praktyka" K. Czopek, "Analiza ekonomiczna przedsiebiorstwa" L. Bednarski i wspomniana juz ksiazke Sierpinskiej.