POSTĘPOWANIE W URAZACH GŁOWY

PRZYCZYNY URAZÓW GŁOWY

• Wypadki drogowe

• Upadki

• Nieszczęśliwe zdarzenia w domu

• Wypadki w pracy

• Napady i bójki

• Napady drgawek i inne przyczyny utraty przytomności

• Pierwotne uszkodzenia mózgu – to takie którego poszkodowany doznaje w momencie uderzenia. Ma charakter zamknięty lub przenikający. Częstsze są uszkodzenia typu zamkniętego. Energia zamkniętego uszkodzenia mózgu rozprasza się w tkance mózgu powodując rozlane jego uszkodzenie, o nasileniu i czasie trwania uwarunkowanym siłą uderzenia. Urazy zamknięte mogą powodować uszkodzenia ogniskowe. Chwilowe odkształcenia czaszki w miejscu uderzenia prowadzi do stłuczenia tej okolicy, z powstaniem obszarów krwawienia i martwicy. Często dochodzi tez do stłuczenia mózgu po przeciwległej do miejsca stłuczenia stronie. Przenikające urazy głowy nie przekazują wysokiej energii uderzenia na mózg. Znaczna cześć siły zużyta zostaje na przeniknięcie przez czaszkę a uszkodzenie mózgu jest ograniczone.

Uszkodzenia wtórne następują w różnym czasie po uderzeniu i spowodowanie są przez różne przyczyny – krwawienie śródczaszkowe, upośledzenie oddychania prowadzące do hipoksji i hiperkapni, pogorszenie perfuzji mózgu wskutek spadku ciśnienia tętniczego.

Pierwsza pomoc na miejscu wypadku, udzielona przez ratownika obejmuje:

• Udrożnienie dróg oddechowych i zapobiegnięcie zachłyśnięciu się krwią lub wymiotami

• Nadzorowanie czynność krążenia ( masaż serca) i oddychania

• Zorganizowanie transportu karetką lub śmigłowcem

• Zaopatrzenie opatrunkiem ran pourazowych

• Zapewnienie spokoju

• poszkodowany nieprzytomny przenoszony ostrożnie, ułożenie stabilne , okryty kocem

• Przy wycieku krwi/płynu m-r z ucha założyć jałowy opatrunek ( nie czopować przewodu słuchowego!!!!)

• Przy wycieku z nosa zabezpieczyć swobodny odpływ

• Przy zwalczaniu wstrząsu zastosować wyższe ułożenie kończyn dolnych

• Po stwierdzeniu krwawiących ran na głowie unikać niskiego jej ułożenia

• Nie podawać leków p/bólowych i przytłumiających świadomość do czasu dokładnego badania lekarskiego

Wskazania do hospitalizacji

• Zmiana stanu przytomności

• Pourazowy napad drgawek

• Ogniskowe ubytki neurologiczne

• Kliniczne lub radiologiczne cechy złamania czaszki

• Silny ból głowy lub wymioty

• Wyciek płynu m-r z ucha lub nosa

• Rozległa rana części miękkich głowy

• Brak odpowiedniej opieki w domu

• Dziecko, które doznało utraty przytomności

Urazy czaszkowo-mózgowe dotyczą uszkodzeń powierzchownych, bez zmian w tkance mózgowej, ale też mogą powodować uszkodzenia mózgu. Objawy, które powstają po urazie głowy zależą głównie od nasilenia zmian mózgowych oraz od rozległości uszkodzenia czaszki. Po urazie czaszkowo-mózgowym może wystąpić:

• Wstrząśnienie mózgu

• Stłuczenie mózgu

• Obrzęk mózgu

• Krwiak śródczaszkowy

• Pourazowa przetoka płynowa

• Rozlany uraz aksonalny

Wymienione zaburzenia powodują, że pacjent może pozostać w stanie względnie dobrym lub zagrażającym jego życiu.

W uszkodzeniach mózgu ważna jest wstępna ocena stanu pacjenta, poszukiwanie śladów urazu. Mogą się one ograniczać do małych zadrapań, stłuczeń. W miejscach zranień poszukuje się śladów złamań. Ewentualne zasinienia nad wyrostkiem sutkowatym ( objaw Battle’a) świadczą o złamaniu kości skalistej podstawy czaszki. Podbiegnięcia krwawe wokół oczodołu dowodzą złanania przedniego dołu czaszki. Obserwuje się pacjenta w kierunku krwotoku lub/i płynotoku z nosa lub ucha po stronie złamania.

Odnotowuje się tętno i ciśnienie. Zazwyczaj u chorego nieprzytomnego stwierdza się podwyższone ciśnienie i tachykardię. Po oczyszczeniu dróg oddechowych, zaopatrzeniu złamań, innych obrażeń , tętno i ciśnienie wraca do normy. Podwyższone ciśnienie tętnicze z bradykardią przemawia za wysokim ciśnieniem śródczaszkowym.

Stan pobudzenia może być wynikiem niedotlenienia lub uszkodzenia mózgu. Wystąpienie niepokoju u pacjenta dotąd spokojnego czy sennego, może świadczyć o pogorszeniu wentylacji lub tworzeniu się krwiaka.

Stan świadomości i stopień utraty przytomności określa się za pomocą skali GLASGOW. W celu rozpoznania zmian w stanie przytomności stosuje się skalę śpiączki GLASGOW. Skala składa się z trzech części: najlepszej odpowiedzi słownej, najlepszej odpowiedzi ruchowej i najlepszej odpowiedzi wyrażających się otwieraniem oczu.

GLASGOW COMA SCALE

Otwieranie oczu Punktacja

Spontaniczne 4

Na polecenie 3

Na ból 2

Nie ma 1

Najlepsza odpowiedź werbalna

Zorientowany 5

Splątany 4

Niewłaściwe słowa 3

Niezrozumiałe dźwięki 2

Nie ma 1

Najlepsza odpowiedź ruchowa

Wykonuje polecenia 5

Lokalizuje ból 4

Zgięcie kończyny na ból 3

Prostowanie kończyn na ból 2

Nie ma 1

Łącznie 14 pkt

Złamania czaszki mogą mieć charakter zamknięty i złożone, którym towarzyszą zranienia tkanek miękkich i krwawienia pozaczaszkowe, jak i śródczaszkowe.

W miarę wskazań dokonuje się oceny nerwów czaszkowych, szczególnie gdy okoliczności przemawiają za ich ewentualnym uszkodzeniem. Złamania podstawy czaszki mogą być powikłane uszkodzeniem nerwów czaszkowych. Ocenia się:

• nerwy węchowe

• nerwy wzrokowe

• nerwy od III do VI - nerw okoruchowy (III) ulega uszkodzeniu z powodu urazu bezpośredniego przy złamaniach podstawy czaszki lub w wyniku urazu pośredniego wskutek wklinowania do rozworu namiotowego. W tym ostatnim przypadku dochodzi do rozszerzenia źrenic i jej brak reakcji na światło , czemu towarzyszy pogorszenie stanu przytomności. Przy uszkodzeniach nerwu okoruchowego może współistnieć opadanie powieki i niedowład gałki ocznej.

Podwójne widzenie spowodowane jest uszkodzeniem trzeciego, czwartego lub szóstego nerwu czaszkowego.

• Nerw trójdzielny ( V) - uszkodzenie powoduje zaburzenia czucia w okolicy czoła, policzków i podbródka

• Nerw twarzowy – uszkodzeniu towarzyszy niedowład połowiczy twarzy i zaburzona jest funkcja mięśni czoła. Uszkodzenie to często współistnieje z zasinieniem nad wyrostkiem sutkowa tym i wyciekiem płynu m – r z ucha.

Bada się siłę i ruchy kończyn – niewielki stopień niedowładu ujawnia się prosząc pacjenta aby zamknął oczy i wyciągnął przed siebie ręce.

Badanie palpacyjne kręgosłupa na całej długości, poszukując miejsc bolesnych. Przy podejrzeniu uszkodzenia kręgosłupa bada się siłę kończyn i odruchy.

Następstwa urazów cz-m:

• powierzchowne obrażenia głowy

• złamania sklepienia, podstawy czaszki

• Pourazowa przetoka płynowa

• odma czaszkowa

• Wstrząśnienie mózgu

• Stłuczenie mózgu

• Obrzęk mózgu

• Krwiak śródczaszkowy

• Rozlany uraz aksonalny

Złamanie podstawy czaszki w dole przednim:

• Krwiaki wokół oczodołów

• Wylewy podspojówkowe

• Wyciek płynu m-r z nosa i do gardła

• Mogą towarzyszyć złamania nosa i twarzoczaszki

Złamania kości skalistej mogą obejmować jamę ucha środkowego i komórki powietrzne wyrostka sutkowatego:

• – podbiegnięcia krwawe tej okolicy ( objaw Battle’a) oraz wyciek płynu m-r z przewodu słuchowego.

• - krwawień do ucha środkowego co może prowadzić do krwiaka w jamie bębenkowej i głuchoty.

Płynotok pourazowy - Świadczy o przerwaniu opon mózgu i wytworzeniu się połączenia przestrzeniu podpajęczynówkowej z przewodem słuchowym zewnętrznym lub jamą nosową.

Płynotok uszny - po uszkodzeniu piramidy kości skalistej czaszki - najczęściej samoistne zamknięcie.

Płynotok z nosa – następstwo urazów twarzo - czaszkowych i czołowo-podstawnych ze złamaniami ścian zatoki czołowej, sitowej lub klinowej. Pojawia się bezpośrednio po urazie lub 2-3 tyg. a nawet miesiące po urazie. Jeśli nie ustąpi samoistnie po ok.. 10 dniach – zamknięcie płynotoku operacyjne.

Złamania podstawy czaszki mogą być powikłane uszkodzeniem nerwów czaszkowych:

• Nerwy węchowe – ulegają uszkodzeniu w 5-10% zamkniętych urazów głowy. Uszkodzenie następuje w miejscu złamania przedniego dołu czaszki.

• Nerwy wzrokowe – w ciężkich urazach okolicy czołowej i twarzoczaszki.

• Podwójne widzenie bywa następstwem uszkodzenia trzeciego, czwartego i szóstego nerwu czaszkowego, częściej jednak zależy od uszkodzenia rusztowania kostnego oczodołu.

• Nerw okoruchowy (III) – źrenica po stronie urazu rozszerzona a jej reakcja na światło słabsza.

• Uszkodzenie nerwu czwartego – osłabienie mięśnia skośnego górnego i podwójne widzenie w spoglądaniu w dół.

• Uszkodzenie nerwu szóstego – zdwojone widzenie przy spoglądaniu w stronę przeciwną do uszkodzenia.

• Uszkodzenie nerwu czwartego – osłabienie mięśnia skośnego górnego i podwójne widzenie w spoglądaniu w dół.

• Uszkodzenie nerwu szóstego – zdwojone widzenie przy spoglądaniu w stronę przeciwną do uszkodzenia.

• Uszkodzenie nerwu słuchowego – może powodować głuchotę i krwawienie z przewodu słuchowego.

• Uszkodzenia nerwów niższych jest rzadkie , będąc wynikiem złamania kości potylicznej w okolicy otworu szyjnego lub otworu nerwu podjęzykowego

Zespół wstrząśnienia mózgu, objawiający się nagłą pourazową utratą przytomności, polega na czasowym uogólnionym wyłączeniu czynności nerwowej, związanym z rozległymi obszarami mózgowia. OBJAWY:

• pourazowa nieprzytomność i niepamięć

• Zaburzenia wegetatywne – wahania amplitudy ciśnienia krwi, przyśpieszenie tętna

• Nudności, wymioty

• Bóle głowy

Hospitalizacja w celu obserwacji w kierunku powikłań

• Objawy niepowikłanego wstrząśnienia ustępują w ciągu 2-3 dni

• Obserwacja pacjenta w zakresie dwóch grup objawów: stanu świadomości i zaburzeń regulacji czynności wegetatywnych

Stłuczenie mózgu

Wstępnym objawem jest utrata przytomności o różnym czasie trwania, dłuższym jak we wstrząśnieniu mózgu. Objawy zależą od rodzaju, ciężkości i rozległości pierwotnego uszkodzenia mózgu ( uszkodzenia ścian naczyń – zakrzepy, martwica) i następczych powikłań w postaci obrzęków i krwiaków.

Stłuczenia może doznać każda okolica mózgowia, stąd występujące zespoły objawów zależnie są od regionalnych właściwości czynnościowych mózgu.

W ciężkich urazach głowy - pacjent nieprzytomny z objawami nadciśnienia śródczaszkowego. W lżejszych przypadkach – niedowład przeciwstronny. Stłuczenie płata czołowego – pacjenci pobudzeni psychoruchowo. Występują zaburzenia psychiczne – zaburzenia pamięci, dezorientacja, brak poczucia choroby, przeobrażenia psychiczne i niekontrolowanie zwieraczy.

Stłuczenie płata ciemieniowego - dominują zaburzenia mowy. W głębszych stłuczeniach może dojść do uszkodzenia drogi wzrokowej. Może występować niedowidzenie połowicze, przeciwstronne, przeciwstronne do uszkodzenia zaburzenia czucia i ruchów od lekkiego niedowładu po porażenia kończyn, drgawki

Stłuczenie płata potylicznego

• W okolicy ognisk stłuczenia pojawia się obrzęk mózgu z objawami nadciśnienia wewnątrzczaszkowego

• Powikłaniem może być padaczka pourazowa

Stłuczenie pnia mózgu

OBJAWY:

• Głęboka nieprzytomność

• Samoistne lub wyzwalane bodźcami zewnętrznymi napady prężeń wszystkich kończyn

• Rozbieżne ustawienie gałek ocznych i zaburzenia reakcji źrenic

• Rozkojarzenie wegetatywne – „burza wegetatywna”- zaburzenia regulacji układu krążenia i oddychania - przyśpieszenie lub zwolnienie czynności serca, przyspieszenie oddechu, nadmierne pocenie się i wzmożone wydzielanie śluzu w drogach oddechowych

• Zaburzenia regulacji temperatury

• Wzmożona przemiana metaboliczna - częste napady prężeń mięśni oddechowych w napadach „dyszenia”, tachycardia i hipertermia stanowią znaczny wydatek energetyczny. Dochodzi do głębokich zaburzeń przemiany białkowej, węglowodanowej i całej homeostazy ustroju

Przyczyny pogłębiania się stanu nieprzytomności u pacjenta po urazie cz-m

• Powikłania oddechowe:

  • Hipoksja – uszkodzony mózg jest bardzo wrażliwy na niedotlenienie, a stan nieprzytomności utrudnia utrzymanie drożnych dróg oddechowych

  • hiperkapnia – retencja dwutlenku węgla powoduje rozszerzenie naczyń mózgowych i prowadzi do wzrostu ciśnienia środczaszkowego

• Hipowolemia:

• Utrata krwi – niskie ciśnienie tętnicze – upośledzenie perfuzji mózgowej - niedokrwienie mózgu.

• Hipotensja rzadko jest następstwem samego urazu głowy, może towarzyszyć innym zranieniom

• Spadek pojemności wyrzutowej serca- zmniejszeniu pojemności wyrzutowej serca powoduje upośledzenie perfuzji mózgu.

• Utrudnienie odpływu żylnego z mózgu – na skutek pochylenia głowy w dół, brutalnej intubacji lub ścisły kołnierz na szyi

• Drgawki pourazowe - groźne powikłanie urazów, gdyż towarzyszy mu pogorszenie oddychania.

• Krwiaki śródczaszkowe - powstają na skutek pourazowego wewnątrzczaszkowego wynaczynienia krwi. Szybkość narastania krwiaka zależy od naczynia krwionośnego ( tętnica, żyła) z którego pochodzi krwawienie i jego średnicy. W zależności od lokalizacji są to: Nadtwardówkowe Podtwardówkowe,

• Sródmózgowe

Źródłem krwiaka nadtwardówkowego jest;

• uszkodzenie tętnicy oponowej środkowej,

• uszkodzenie zatok opony twardej

uszkodzenie żył śródkości przy złamaniach kości skroniowej lub ciemieniowej

• W zależności od uszkodzonego naczynia narastają objawy krwiaka, przy uszkodzeniu tt. oponowej środkowej, krwiak powiększa się szybko, rozwarstwiając oponę twardą od kości.

• Gdy uszkodzeniu ulega mała tętniczka, odchodząca od tętnicy oponowej środkowej, krwawienie jest mniej intensywne i krwiak może mieć przebieg podostry tj. objawia się po ok. 48 -72 godzinach po urazie.

Objawy : Przy zamkniętym urazie czaszkowo-mózgowym, z krótkotrwałą utrata przytomności ( pierwotna utrata przytomności), pacjent odzyskuje przytomność. W następnych godzinach narastają zaburzenia świadomości i przytomności, z powodu narastania krwiaka i przemieszczeń wewnątrzczaszkowych. Złamanie kości czaszki

Jednostronne poszerzenie źrenicy po stronie krwiaka co nie jest objawem samego krwiaka ale dokonujących się przemieszczeń śródczaszkowych i zagraża wgłobieniu podnamiotowemu.

Przeciwstronny niedowład kończyn

Objawy wzmożonego ciśnienia śródczaszkowego

Źródłem krwiaka podtwardówkowego jest uszkodzenie żył powierzchni mózgu, uchodzących do zatok opony twardej. Ostre krwiaki podtwardówkowe zwykle są mieszaniną krwi żylnej i tętniczej. Szybko narastające objawy mogą przypominać rozwijający się krwiak nadtwardówkowy. Bezpośrednio po urazie jest utrata przytomności lub szybkie pogarszanie stanu świadomości.

Poszerzenie źrenicy

Objawy ogniskowe w wyniku stłuczeń mózgu

Niedowłady, często obustronne

Ciężkość stanu chorego spowodowana jest głównie wczesnym uogólnionym obrzękiem mózgu w wyniku stłuczeń i zranień mózgu. Krwiak i obrzęk powodują przemieszczenia wewnątrzczaszkowe, prowadzące do uszkodzeń pnia i innych głębszych struktur mózgu.

krwiak podostry - nie daje objawów ucisku mózgu. Pacjenci od urazu nieprzytomni odzyskują przytomność, jednak kontakt z chorym utrudniony np. zaburzenia mowy, zdezorientowanie. Przytomni skarżą się na ból głowy, mogą występować niedowłady, może pojawić się senność i pogarszać świadomość jako wyraz narastania ciśnienia śródczaszkowego.

Krwiak przewlekły podtwardówkowy – powstaje z niezbyt dużego urazu głowy lub powstać z powtarzających się krwotoków bez urazu. Krwiak „rośnie” powoli powoduje to łagodne przystosowanie się mózgu.

• Powikłanie urazu czaszkowo- mózgowego - wodniak podtwardówkowy – czyli nagromadzenie się w przestrzeni podtwardówkowej płynu barwy przejrzystej, niekiedy z domieszka krwi. Objawy: spowolnienie, senność, niedowład kończyn, bóle głowy, może rozwinąć się tarcza zastoinowa na dnie oczu

Krwiak śródmózgowy

Rozwój takiego krwiaka związany jest z przeobrażeniem się ognisk stłuczeń w wybroczyny krwawe. Niedotlenienie i zakwaszenie tkanki zwiększa przepuszczalność włośniczek powodując dalsze uszkodzenia mózgu i krwotoki. Przebieg krwiaka śródmózgowego nie wykazuje znamiennych objawów; zależy od tego czy jest uszkodzenie miejscowym czy też towarzyszą mu inne zmiany mózgu. W ostrym stanie krwiaka śródmózgowego nie da się odróżnić od krwiaka nad i podtwardówkowego czy innych uszkodzeń wywołanych stłuczeniem i obrzękiem mózgu.

URAZY CZASZKOWO-MÓZGOWE leczone zachowawczo

Powierzchowne uszkodzenia powłok kości czaszki

• Złamania kości sklepienia czaszki bez przemieszczeń

• Złamania podstawy czaszki bez płynotoku

• Obrzęk mózgu

• Wstrząśnienie mózgu

• Stłuczenie mózgu

Leczone operacyjnie

• Krwiaki

• Wgłobienia kości czaszki

• Utrzymujący się płynotok

• Wodniaki

• Zaburzenia te stwarzają bezpośrednie zagrożenie życia lub ryzyko infekcji.

Celem sprawowania opieki pielęgniarskiej nad pacjentem po przebytym urazie czaszkowo-mózgowym jest wykrycie wczesnych objawów powikłań pourazowych mózgu, stabilizacja metabolizmu i homeostazy ustroju, a także podtrzymanie oddychania i krążenia w przypadku zaburzeń funkcji tych układów. Uwzględniając sytuację chorego z urazem czaszkowo-mózgowym należy określić stopień deficytu samoopieki oraz określić potencjalne problemy wynikające z jego stanu ogólnego.

Istota postępowania w urazach mózgu polega na zapobieganiu wtórnym uszkodzeniom i ich leczeniu. Następstwa uszkodzenia ocenia się na podstawie stanu przytomności pacjenta i neurologicznych ubytków neurologicznych, stwierdzonych po urazie.

Postępowanie pielęgniarskie:

• Pacjent powinien być umieszczony na Sali Intensywnego Nadzoru

• Ułożenie chorego w pozycji płaskiej, z uniesioną górną częścią ciała o10 – 30^◦, ułatwiającej odpływ krwi z mózgu

• Podłączenie aparatury monitorującej

• Założenie indywidualnej karty obserwacji i monitorowanie stanu chorego

(co 0,5-2 godz.)

• Obserwowanie stanu przytomności/świadomości stosując skalę Glasgow

• Ocenianie stanu źrenic

• Ocenianie występowania odruchów patologicznych

• Systematyczne rejestrowanie wyników obserwacji i pomiarów w indywidualnej dokumentacji chorego

• Podawanie leków p/obrzękowych na zlecenie lekarza

• Obserwowanie reakcji organizmu na leczenie p/obrzękowe a także ewentualnych objawów ubocznych zastosowanego leczenia ( leki p/obrzękowe i sterydy)

• Prowadzenie bilansu płynów i obserwowanie klinicznych objawów odwodnienia

• Pobieranie krwi na zlecenie lekarza ( osmolarność krwi, elektrolity, glukozy, hematokrytu)

• W przypadku płynotoku:

1. poinformowanie chorego o czynnikach nasilających wyciek (pochylanie się do przodu, odkasływanie, oczyszczanie nosa, parcie na stolec)

2. zapewnienie swobodnego odpływu płynu

3. usuwanie gromadzącego się płynu jałowymi gazikami na zewnątrz przewodów nosowych lub usznych

4. nauczenie chorego samoobserwacji ilości i barwy płynu oraz poinformowanie o objawach towarzyszących ( bóle, zawroty głowy)

5. pobieranie płyny do badania laboratoryjnego do jałowej probówki

• ułatwienie oddychania – utrzymywanie drożności dróg oddechowych poprzez odśluzowywanie i odpowiednie ułożenie

• podejmowanie działań opiekuńczych:

  1. pomaganie w wykonaniu codziennej toalety lub samodzielne wykonanie toalety ciała w zależności od stanu chorego

  2. higiena oczu ( szczególnie w przypadku uszkodzenia nerwu twarzowego – niedomykanie powieki)

  3. dbanie o higienę jamy ustnej, okolic intymnych, postępowanie z cewnikiem Foleya zgodnie z przyjętym standardem

  4. zapobieganie urazom wtórnym poprzez zapewnienie bezpieczeństwa chorym pobudzonym

  5. pomaganie w karmieniu oraz zapewnienie odpowiedniej diety – początkowo karmienie pozajelitowe, następnie dieta według zleceń lekarza

  6. zapobieganie biegunkom i zaparciom

• podejmowanie działań profilaktycznych i rehabilitacyjnych

1. zapobieganie odleżynom

2. zapobieganie powikłaniom płucnym

3. zapobieganie zakażeniom – aseptyka i antyseptyka

4. zapobieganie przykurczom poprzez odpowiednie ułożenie, stosowanie udogodnień i wczesnej rehabilitacji

• współpraca z rodziną:

1. udzielanie wsparcia psychicznego

2. umożliwienie kontaktu z pacjentem

3. nauczenie podstawowych czynności pielęgnacyjnych

Stłuczenie pnia mózg – postępowanie

• Nadzór nad utrzymaniem podstawowych czynności życiowych – zapewnienie drożności oddechowej ( bezprzyrządowe i przyrządowe udrażnianie dróg oddechowych)

• Tłumienie patologicznie pobudzonych ośrodków wegetatywnych – neuroleptyki, leki sedatywne.

• Stosowanie umiarkowanej hipotermii - zmniejsza zużycie tlenu i wydatek energetyczny

• Obrzęk mózgu rozwijający się wtórnie w następstwie niedostatecznej wentylacji i ośrodkowo zaburzonych regulacji wegetatywnych jest powikłaniem w ostrym okresie uszkodzenia pnia → leki osmotycznie czynne (mannitol, Furosemid), kortykosteroidy, hiperwentylacja

• Dokładne bilansowanie przemiany wodnej i elektrolitowej pod kontrolą badań biochemicznych.

• Dowóz płynów i wzbogaconego energetycznie pożywienia – w pierwszych dobach żywienie pozajelitowe a następnie przez zgłębnik dożołądkowy

• intensywna opieka pielęgniarska – ciągła obserwacja chorego, stosowanie sprzętu monitorującego parametry, pielęgnacja dróg oddechowych, pielęgnacja oczu, dróg moczowych, przewodu pokarmowego, skóry i błon śluzowych.

• Wczesna, przyłóżkowa rehabilitacja ruchowa, zapobiegająca przykurczom mięśni, zmianom zesztywniającym stawy i odleżynom

• W okresie przewlekłego uszkodzenia pnia, leczeniem farmakologicznym- przeciwnie niż w okresie ostrym – dąży się do pobudzenia pacjenta, pozostającego w mutyźmie.

• Stosowanie różnych bodźców pobudzających. Mimo braku reakcji pacjenta na bodźce słowne, należy cierpliwie ponawiać próby nawiązania kontaktu z pacjentem.

• W rehabilitacji ruchowej i resocjalizacyjnej należy wykorzystać głęboko utrwalone więzy emocjonalne z rodziną, co pozytywnie wpływa na reaktywność