Ekonomia – makro. 13.01.14.
Historia myśli ekonomicznej
Bulionizm
teoria o lepszym rozwoju handlu w kraju, który gromadzi duże ilości złota i srebra.
stworzenie zrębów teorii pieniądza, handlu zagranicznego i bilansu płatniczego.
Merkantylizm
podstawową miarą bogactwa i siły gospodarczej narodu jest ilość posiadanego przez niego kruszcu, uzyskiwanego na drodze handlu z zagranicą,
eksport towarów przemysłowych i rolnych, przy równoczesnym ograniczeniu ich importu, np. przez wysokie bariery celne.
Protekcjonizm
ochrona rynku krajowego przed konkurencją zagraniczną poprzez ograniczenie importu
pobudzanie i ułatwianie eksportu.
Liberalizm ekonomiczny
całkowita neutralność państwa i innych organizacji gospodarczych i politycznych wobec przebiegu procesów gospodarczych.
Pełna swoboda działalności podmiotów gospodarczych,
wolna konkurencja
nienaruszalności własności prywatnej
Konserwatyzm
przywiązanie do tradycyjnego systemu wartości oraz powolne wprowadzanie wszelkich zmian.
Fizjokratyzm
Jego twórcą był F. Quesnay, który istotę fizjokratyzmu zawarł w słynnej tablicy ekonomicznej, przedstawiającej reprodukcję i cyrkulację kapitału społecznego.
uznanie zgodności porządku gospodarczego z porządkiem naturalnym, wynikającym z praw natury.
Ziemia jest jedynym źródłem bogactwa, a rolnictwo - jako jedyna działalność produkcyjna - jest zdolna do pomnażania tego bogactwa.
Socjalizm utopijny
propagujący ideę równości i sprawiedliwości społecznej.
Za główną przyczynę nierówności ekonomicznej i społecznej przedstawiciele socjalizmu utopijnego uznawali prywatną własność czynników wytwórczych, czasem także pieniądz.
zasada wspólnej własności, społecznego wytwarzania i społecznej konsumpcji.
Polityka budżetowa (bywa określana jako fiskalna) - część polityki finansowej państwa wyodrębniona ze względu na jej przedmiot, a nie na szczególne cele, tożsame z celami przyjętej aktualnie polityki gospodarczej;
Obejmuje:
- decyzje dotyczące poziomu i struktury wydatków państwowych,
- opodatkowania
- zadłużania się przez państwo.
Zajmuje się:
- gromadzenie dochodów,
- dokonywanie wydatków,
- finansowanie deficytu budżetowego
Budżet państwa
- roczny plan finansowy zawierający zestawienie dochodów i wydatków wynikających z realizacji przyjętej polityki społecznej i gospodarczej.
- Jest uchwalany przez Sejm i Senat
- Źródła dochodów to podatki, cła i dochody z prywatyzacji.
Polityka pieniężna - ogół norm prawnych, reguł i zasad organizacyjnych dotyczących emisji i kreacji pieniądza oraz regulacji i kontroli jego obiegu.
Główny cel:
- zapewnienie stabilności cen, czyli inaczej mówiąc niskiej inflacji.
Elementy:
- ustala jednostkę pieniądza (prawny środek płatniczy)
- określa wartość pieniądza
- formułuje zasady emisji i kreacji
- wskazuje organy odpowiedzialne za regulacje i kontrole
Historia pieniądza:
- W starożytności powstał system pieniądza kruszcowego - złotego albo srebrnego (monometalizm) lub obydwu równolegle (bimetalizm)
- W latach 1870-1914 upowszechnił się wyłącznie system pieniądza złotego.
- Po I WŚ system sztabowo-złoty (banknoty wymieniane były na złoto w postaci sztab, co wymagało posiadania większej ich ilości) oraz dewizowo-złoty (banknoty mogą być wymieniane na dewizy, a dopiero one na złoto).
- W latach 1929-1933 przejście do systemu pieniądza papierowego.
- Stany Zjednoczone przywróciły w 1944 system dewizowo-złoty, ale tylko w obrotach międzynarodowych.
- W 1976 parytet złota został prawnie zlikwidowany przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, (swoboda wyboru waluty międzynarodowej, według której określa się wartość (kurs) jednostki pieniężnej.)
Pieniądz - powszechnie akceptowany z mocy prawa lub zwyczaju środek regulowania zobowiązań, pełniący rolę powszechnego ekwiwalentu.
Funkcje pieniądza:
a) miernik wartości
- za pomocą ceny pozwala różnorodne towary sprowadzić do porównywalności, wyrażając ich wartość w tych samych jednostkach.
b) środek wymiany
- pośredniczy w transakcjach, w których następuje równoczesne wzajemne przekazanie towaru i pieniądza między ich uczestnikami.
c) odroczenie płatności
- w sytuacji regulowania zobowiązań typu transferowego lub w transakcjach wymiennych, w których przepływ towaru i pieniądza nie jest jednoczesny (opłaty za energię elektryczną, gaz, telefon, wypłata wynagrodzeń itp.).
d) środek tezauryzacji
- gromadzenie rezerw, skarbu
Inne:
M1 (bilon, rachunki, oszczędności), M2 (lokaty krótkoterminowe), M3 (lokaty długoterminowe)
Bank Centralny
- zwany też bankiem emisyjnym lub bankiem banków, ma pozycję nadrzędną.
- realizując przyjętą politykę gospodarczą przy pomocy określonych prawem narzędzi wpływa na wielkość strumieni pieniądza w gospodarce
- dzięki temu, że dokonuje emisji pieniądza jest zawsze wypłacalny
- posiada osobowość prawną i nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych.
Funkcje:
a) emisyjna
b) obsługa budżetu państwa
c) nadzór i kontrola nad bankami komercjalnymi
d) polityka pieniężna
e) polityka kursu walutowego
f) bilans płatniczy
Zadania Banku Centralnego:
- reguluje cyrkulacje emitowanego pieniądza,
- reguluje płatność całego systemu bankowego,
- kształtuje potencjał kredytowy refinansowy i ich oprocentowanie.
Rola NBP, jako banku centralnego:
- NBP jest centralnym bankiem RP,
- NBP jest wyposażony w osobowość prawną i ma prawo używania pieczęci z godłem państwowym.
Zadania NBP:
- emisja znaków pieniężnych
- wpływ na politykę gospodarczą państwa
- działalność kredytowa
- gromadzenie rezerw obowiązkowych
- współpraca z zagranicą
- rachunki bankowe.
- utrzymywanie wartości pieniądza krajowego,
- ochrona stabilności systemu finansowego,
- podnoszenie efektywności polityki pieniężnej.
Funkcje NBP:
a) funkcje NBP jako centralnego banku państwa:
- formułuje i realizuje politykę pieniężną,
- organizuje i czuwa nad sprawnym przebiegiem rozliczeń pieniężnych,
- obsługuje rząd państwa: obsługa kasowo rozliczeniowa, kredytowanie budżetu, obsługa długu publicznego,
- jest współodpowiedzialny za politykę walutowo-dewizową;
b) funkcje NBP jako banku emisyjnego:
- wypuszcza w obieg znaków pieniężnych
- organizowanie obiegu pieniężnego,
- regulowanie ilości pieniądza w obiegu rynkowym,
c) funkcje NBP jako banku banków
- polega na oddziaływaniu na cały system bankowy w taki sposób aby została zrealizowana polityka pieniężna.
Dwa rodzaje pieniądza:
- banknot (centralny pieniądz gotówkowy),
- pieniądz rezerwowy (centralny pieniądz rezerwowy).
Stopy:
a) procentowa
- jest to rynkowy koszt kapitału, albo inaczej cena, którą płaci się za pożyczenie kapitału na określony czas. Koszt ten wyraża się zazwyczaj jako procent od pożyczonej sumy, mierzony w ujęciu rocznym (tzn. gdyby suma została pożyczona – i zwrócona – dokładnie po roku).
b) dyskontowa,
- stopa zrzeczenia się przyszłych środków finansowych na rzecz aktualnie dostępnych środków.
c) redyskontowa,
- określa cenę, po jakiej bank centralny udziela kredytów bankom komercyjnym (kupuje weksle od banków komercyjnych).
Depozyt bankowy
- kwota pieniężna zdeponowana w banku na czas nieokreślony (wkład awista) lub oznaczony (wkład terminowy). Bank uzyskuje prawo do dysponowania depozytami (udziela kredytów bankowych, kupuje papiery wartościowe), w zamian wypłaca deponentowi oprocentowanie.
- Stopa oprocentowania zależy od okresu, na który depozyt został złożony: im jest on dłuższy, tym stopa oprocentowania jest wyższa.
- może mieć także formę rzeczową (biżuteria, złoto, papiery wartościowe, numizmaty, dokumenty, waluty obce). Są one przechowywane w skarbcu bankowym za określoną opłatą.
Kredyty bankowe
- rodzaj kredytu, w którym kredytodawcą jest bank. Cechą kredytu bankowego jest jego zwrotność, terminowość, oprocentowanie oraz zabezpieczenie.
Rodzaje:
a) konsumpcyjny
- sfinansowanie zakupu dóbr konsumpcyjnych przez osoby prywatne, np. na zakup samochodu.
b) inwestycyjny
- sfinansowanie nakładów potrzebnych do powiększenia lub stworzenia zasobów środków trwałych
Papiery wartościowe
- dokument uosabiający przysługujący jego posiadaczowi prawa majątkowe.
- np.akcje, obligacje, bony skarbowe, bony oszczędnościowe, banknoty, czeki i weksle.
Weksle
- papier wartościowy, , w którym wystawca zobowiązuje się do bezwarunkowego zapłacenia określonej sumy pieniężnej w danym terminie na rzecz remitenta.
Rodzaje:
- weksel własny - do zapłaty zobowiązany jest wystawca weksla
- weksel ciągniony - wystawca zleca wskazanej osobie (trasatowi) zapłacenie określonej kwoty na rzecz osoby trzeciej (remitenta)
- weksel na zlecenie - upoważnia do przeniesienia prawa do wierzytelności
- weksel imienny - zawiera ścisłe określenie osoby remitenta
- weksel na okaziciela
Dyskonto - potrącenie odsetek przy zakupie papieru wartościowego (np. weksla) przed upływem terminu jego płatności.
Redyskonto - powtórne potrącenie odsetek od terminowych papierów wartościowych, których termin płatności jeszcze nie minął, przy zakupie ich przez bank centralny od banków handlowych, które wcześniej dokonały operacji ich dyskonta.
Akcje - papier wartościowy łączący w sobie prawa o charakterze majątkowym i niemajątkowym, wynikające z uczestnictwa akcjonariusza w spółce akcyjnej[
Obligacje
- papier wartościowy emitowany w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem obligatariusza i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia.
- dłuższy instrument finansowy.
- nie dają posiadaczowi żadnych uprawnień względem emitenta typu współwłasność, dywidenda czy też uczestnictwo w walnych zgromadzeniach.
- Emisja polega na przekazaniu kapitału spółce przez inwestorów.
- reprezentują prawa majątkowe podzielone na określoną liczbę równych jednostek, co oznacza, iż przyznają identyczne uprawnienia danym emisjom lub seriom obligacji.
Rynek papierów wartościowych
- część rynku kapitałowego obejmująca wyłącznie transakcje długoterminowymi papierami wartościowymi, takimi jak: akcje, obligacje
Rodzaje:
a) Rynek pierwotny,
- umowna nazwa pierwszych transakcji związanych z nowymi emisjami akcji lub obligacji, czyli nabywaniem ich przez nowych właścicieli.
b) Rynek wtórny,
- rynek transakcji kupna–sprzedaży papierów wartościowych, w których nie występuje emitent.
- Głównym obszarem działania rynku wtórnego jest giełda papierów wartościowych.
Fundusze inwestycyjne
- forma wspólnego inwestowania polegająca na zbiorowym lokowaniu środków pieniężnych wpłaconych przez uczestników funduszu.
- Uczestnikami mogą być zarówno osoby indywidualne (osoby fizyczne), jak i osoby prawne (np. przedsiębiorstwa, miasta, gminy, związki wyznaniowe) oraz podmioty nie posiadające osobowości prawnej.
Rodzaje:
a) fundusze otwarte, FIO
- nieustannie prowadzą działania sprzedażowe dotyczące swoich jednostek oraz ich umarzanie.
- W każdej chwili możemy do nich przystąpić, możemy je również opuścić.
- wejście do FIO nie stanowi problemu, wyjście z niego może być obłożone pewnymi sankcjami (przede wszystkim finansowymi).
b) fundusze zamknięte, FIZ
- prowadzą emisję certyfikatów jedynie przez pewien czas promując się aktywnie
- W pewnym momencie dochodzi jednak do zamknięcia funduszu i umorzenia pieniędzy należących do jego uczestników.
Kurs walutowy
- cena waluty danego kraju za granicą.
- jest ogłaszany przez bank centralny i wyrażany w liczbie jednostek waluty własnej odpowiadającej jednostce waluty obcej.
- osobno podawany jest kurs kupna i sprzedaży danej waluty.
Rodzaje:
a) Stały
- stosunek, w jakim jedna waluta jest wymienialna na inną,
- wahający się pod wpływem zmian popytu na daną walutę w stosunku do jej podaży.
b) Płynny
- stosunek wymienialności walut,
- waha się pod wpływem zmian popytu na daną walutę w stosunku do jej podaży,
- wielkość tych zmian nie jest z góry określana przez władze.
Dewaluacja
- obniżka kursu waluty danego kraju w stosunku do kursów innych walut,
- przeprowadzona przez rząd.
- może służyć likwidacji deficytu bilansu płatniczego, obniżając cenę eksportu w walutach obcych.
Rewaluacja - podwyżka kursu waluty danego kraju w stosunku do walut innych krajów, - przeprowadzona przez rząd, który zobowiązuje się do obrony tego kursu.
Czynniki określające popyt na pieniądz i podaż pieniądza
a. transakcyjny
– wiąże się z funkcjami: środka wymiany oraz środka płatniczego.
- wynika z dążenia do posiadania pieniądza w celu zakupu dóbr i usług.
- pieniądz o najwyższym stopniu płynności.
b. przezorności
– wiąże się z funkcjami środka wymiany oraz środka płatniczego.
- wynika z niepewności co do przyszłych dochodów i wydatków oraz z dążenia do bezpieczeństwa.
c. spekulacyjny
- wiąże się z funkcją środka przechowywania wartości.
- dążenie do posiadania pieniądza w przewidywaniu spadku ceny innych aktywów i oczekiwania przyszłych zysków.
Popyt na pieniądz zależy od:
- poziomu realnego dochodu narodowego,
- wielkości dochodów osobistych,
- wysokości stóp procentowych,
- ogólnego poziomu cen,
- oczekiwań dotyczących przyszłych cen i innych czynników ekonomicznych.
Zmiana wielkości podaży na podstawie:
- przewidywanego wzrostu gospodarczego,
- przewidywanego wzrostu cen,
- możliwości zwiększenia prędkości obiegu pieniądza gotówkowego,
- wpływu oprocentowania na strukturę zasobów pieniężnych
SDRy
- Zakłócenia związane z dominacja dolara spowodowały wprowadzenie nowej międzynarodowej jednostki walutowej tzw. SDR-a (1967r – 1970r)
- międzynarodowy środek płatniczy kreowany w wyniku międzynarodowego porozumienia,
- istnieje w postaci zapisów bankowych.
- akceptowany przez uczestników systemu jako pieniądz w transakcjach zagranicznych
- przechowywany w rezerwach walutowych.
Rynek CeTo
- (Centralna Tabela Ofert)
- nieurzędowy, publiczny rynek papierów wartościowych.
- głównym akcjonariuszem jest Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie.
- Rynek pozagiełdowy jest przeznaczony dla spółek, które nie spełniają restrykcyjnych wymagań rynku giełdowego.
Rynek finansowy
- miejsce, gdzie dokonuje się transakcji środkami pieniężnymi.
Podmioty na rynku finansowym
-Skarb Państwa
- instytucje samorządowe
- instytucje ubezpieczeniowe
- fundusze emerytalne
- fundusze inwestycyjne
- przedsiębiorstwa
- osoby fizyczne
- podmioty zagraniczne
Struktura rynku finansowego
- rynek walutowy
- rynek pieniężny
- rynek kapitałowy (rynek pierwotny, rynek wtórny)
- rynek instrumentów pochodnych (derywatów)
- rynek kredytowy
Rynek kapitałowy
- segment rynku finansowego, na którym dokonywane są emisje średnio- i długoterminowych instrumentów finansowych takich jak akcje i obligacje, przeznaczone na finansowanie inwestycji.
Podstawowe funkcje rynku kapitałowego:
- pozyskiwanie kapitału przez emitentów,
- uzyskiwanie dochodów przez inwestorów, którzy udostępniają kapitał emitentom (np. dywidendy),
- efektywna alokacja środków w gospodarce,
- właściwa wycena instrumentów finansowych (papierów wartościowych).
Rynek kredytowy
– rynek, którego instrumentem finansowym jest kredyt bankowy. Dla pożyczkobiorców, którzy nie mają dostępu do rynku pieniężnego i kapitałowego, rynek kredytowy jest miejscem, gdzie pozyskują fundusze potrzebne na cele inwestycyjne i obrotowe.
Polityka handlowa
- ogół decyzji rządowych dotyczących odpłatnej wymiany dóbr i usług pomiędzy państwami.
- do osiągania planowanych celów stosuje się konkretne narzędzia
Instrumenty:
a) cło importowe;
- środek ograniczający negatywne efekty gospodarcze zbyt wzmożonego importu towarów z zagranicy
- zmuszają importera do zapłaty na rzecz państwa określonej sumy pieniędzy
- podnoszą cenę krajową dóbr importowanych przez co sprzyjają rodzimym producentom
- pozwalają chronić strategiczne gałęzie gospodarki oraz nowo powstające spółki i przedsiębiorstwa.
b) ograniczenia ilościowe;
- kontyngenty, embargo i kwoty ilościowe.
- cel to wyznaczenie górnego pułapu importu określonych towarów do danego kraju.
c) bariery pozataryfowe;
- ustalenia i przepisy, które nie oddziałują bezpośrednio na handel zagraniczny i ograniczenie importu,
- lecz pośrednio poprzez przepisy administracyjne, akty prawne i inne ustalenia dyskryminujące towary zagraniczne w konfrontacji z dobrami i usługami krajowymi.
d) subwencje eksportowe
- forma pomocy finansowej,
- udzielana przez państwo krajowym eksporterom w celu wzmacniania ich pozycji konkurencyjnej wobec producentów zagranicznych.
- wpływa na pobudzenie eksportu a nie na ograniczenie importu towarów zagranicznych.
Inflacja - proces wzrostu ogólnego poziomu cen.
Negatywne skutki inflacji:
- Obniżenie siły nabywczej pieniądza waluty (społeczeństwa)
- Ograniczenie skłonności do inwestowania ze względu na nieprzewidywalność wyniku
- Ograniczenie opłacalności handlu zagranicznego
- Obniżenie opłacalności produkcji, czyli zysku przedsiębiorstwa
Zwalczanie:
a) stopniowe działania
- podjęcie działań pro podażowych, deflakcyjnych i inflacyjnych służących przyśpieszeniu równoważenia rynku wewnętrznego.
- zmierzaniu do redukcji stopy inflacji o ile nie pociągnie to za sobą pogłębiania się nierównowagi na rynku towarów niekonsumpcyjnych.
b) coś za coś
- wskazywanie które grupy społeczne w jakim stopniu oraz formie poniosą konsekwencje działań dostosowawczych.
Rodzaje:
a) inflacja jawna
- objawia się wzrostem cen rynkowych,
- występuje w krajach o gospodarce rynkowej, gdzie ceny kształtują się pod wpływem ścierania się popytu z podażą
b) inflacja tłumiona
- przymusowe oszczędności wywołane niedostateczną podażą w stosunku do efektywnego popytu.
- wzrost cen jest tłumiony odgórnie.
Inflacja ukryta różni się od inflacji jawnej tym, że trudności z nabyciem produktów nie są spowodowane wzrostem ich cen, lecz brakiem towarów w sklepach i niemożliwością ich zakupu.
Teoria kosztów komparatywnych
- teoria wymiany międzynarodowej i międzynarodowego podziału pracy.
- kraj może osiągać korzyści w wymianie handlowej nie tylko wtedy, gdy swoje towary wytwarza taniej ale także gdy wytwarza bezwzględnie drożej, ale różnice kosztów wytwarzania różnych towarów są zróżnicowane.
- Inne kraje mogą być zainteresowane importem towarów, które jakiś kraj wytwarza niewiele drożej od nich samych, gdyż dzięki temu oszczędzają pracę pozwalającą im wytworzyć i sprzedać za granicę więcej tych towarów, które same produkują taniej.
Produkt krajowy brutto (pkb)
- jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze
- zlokalizowane na terytorium danego kraju,
- niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
Produkt narodowy netto (pnn)
- produkt narodowy brutto pomniejszony o koszty amortyzacji (zużycia kapitału).
- Jest miarą sensowniejszą niż pkb, ale rzadziej stosowaną ze względu na trudności w oszacowaniu kosztów amortyzacji.
Podatek – świadczenie na rzecz państwa; bezzwrotne, pieniężne, powszechne, obligatoryjne, ranga ustawy.
Funkcje:
a) fiskalna
- są głównym źródłem dochodów budżetu państwa,
- gwarantują finansowanie wydatków publicznych.
b) redystrybucyjna
- są instrumentem przesuwania dochodów pomiędzy różnymi grupami społecznymi.
Rodzaje:
a) bezpośrednie
- istnieje dokładnie określona zależność między płaconym podatkiem (rodzajem podatku, jego wysokością, trybem płacenia), a podatnikiem.
- przykłady: podatki od dochodów i podatki majątkowe.
b) pośrednie
- obciążają podatnika w sposób nie zależny od jego sytuacji dochodowej i majątkowej.
- Są podatkami ukrytymi, a ciężary ponoszone przez podatników są bardziej anonimowe. - - - przykłady: podatki od sprzedaży (podatki od przychodów, akcyza).
Inny rodzaj:
a) liniowy
- to taki, w którym każda złotówka dochodu opodatkowana jest według identycznej stawki podatkowej. Oznacza to, że niezależnie od wysokości dochodu, podatnik zapłaci państwu podatek według tej samej średniej stawki. 21%
b) progresywny
- to taki, w którym wyższe dochody są opodatkowane według wyższej stawki podatkowej. - - wprowadzenie progów podatkowych, po przekroczeniu których krańcowa stawka opodatkowania wzrasta.
- przeciętna stawka opodatkowania podatników bogatszych jest wyższa niż podatników uboższych (sytuację tę mogą skomplikować ulgi podatkowe, z których stosunkowo częściej korzystają bogatsi podatnicy).
Deficyt budżetowy
- występuje , jeśli wydatki są wyższe niż wpływy.
Sposobem wypełnienie deficytu jest:
- Zaciąganie długu publicznego
- zaciąganie kredytów i pożyczek krajowych i zagranicznych
- Ograniczenie wydatków np., zamrażając wynagrodzenia pracowników sfery budżetowej
- Zwiększenie podatków np. akcyza
- Zniesienie ulg w podatku dochodowym
Dług publiczny
-suma nie spłaconych przez rząd lub in. związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych.
Rozwiązania:
- negocjacje z wierzycielami, zwł. zagranicznymi, w sprawie częściowego umorzenia, wydłużenia okresu spłat, obniżenia oprocentowania,
- zawieszenie okresowo obsługi długu
- całkowicie zaniechać spłaty długu, uznać go za niebyły
- ogranicznie wydatków
- zwiększenie dochodów
Cykl koniunkturalny
- występujące na przemian okresy przyspieszenia i spowolnienia tempa wzrostu gospodarczego.
- nie daje się im zapobiec.
- Celem polityki makroekonomicznej we współczesnych gospodarkach jest jednak ograniczenie skali tych wahań (czyli spowodowanie, aby w okresach przyspieszenia wzrost PKB nie był nadmiernie wysoki, a w okresie spowolnienia dynamika PKB nie ulegała zbytniemu obniżeniu).