Uwaga, jej rodzaje, cechy

Uwaga jest właściwością psychiczną, która odpowiada za kontrolę przebiegu pozostałych procesów i mogąca przyczynić się do polepszenia lub pogorszenia przebiegu pozostałych procesów poznawczych. Nie jest jednym określonym procesem, jest ona ściśle związana z przebiegiem wszystkich występujących procesów psychicznych, jednakże należy zauważyć iż wiąże się z nasileniem procesów poznawczych. Uwaga to skierowanie świadomości na przedmioty czy zjawiska. Ta właściwość psychiczna posiada dwie funkcje, selekcję i ukierunkowanie aktywności człowieka. Są one ze sobą powiązane. Selektywna zdolność do odbioru bodźców polega na możliwości wyboru czynności, jaką chcemy wykonywać. Wiąże się to z drugą funkcja uwagi, mianowicie możliwością ograniczania dopływu sygnałów otoczenia tylko dla niektórych wyłączeniem innych; ukierunkowanie uwagi na cel lub zadanie. Uwaga jest nierozerwalna ze wszystkimi czynnościami psychicznymi: spostrzeganiem, obserwacją, zapamiętywaniem, myśleniem. Uwaga rozwija się i kształtuje pod wpływem nauki, stając się coraz bardziej zdolną do koncentracji, trwałości i przerzutności. Zwiększa się też jej pojemność.

Rodzaje uwagi
Najprostszą postacią jest uwaga mimowolna zależna od zachowania wyznaczanego przez siłę i wielkość działających bodźców. Ten rodzaj najprościej wyjaśnić na przykładzie małego dziecka, które bawiąc się swoją ulubiona zabawka gdy da mu się inna od razu przerwie czynność wykonywaną i zainteresuje się nowym przedmiotem. Jest to wrodzona reakcja na bodźce nowe i nieznane ich pojawienie hamuje wykonywanie innych czynności w danej chwili. Pojawienie się zmiany w otoczeniu jest rejestrowane zarówno u ludzi jak i u zwierząt. Uwaga mimowolna jest forma odruchu orientacyjnego. Kształtuje się bardzo wcześnie dzięki czemu jej badanie może być obiektywne. Już w pierwszych miesiącach życia dziecka można obserwować przejawy uwagi elementarnej - mimowolnej wywołanej przez silne bądź biologicznie ważne bodźce.
Uwaga dowolna, kognitywna związana jest z zachowaniem celowym, skierowanym na wykonanie określonego zadania. Tym samym wymaga świadomego działania i wysiłku woli. L.S. Wygotski uważa iż ten rodzaj uwagi z punktu widzenia swojej genezy jest aktem społecznym a nie biologicznym i kształtuje się u dzieci w trakcie jego obcowania z dorosłymi. Jego teoria ze szczególnym uwzględnieniem roli mowy znalazła potwierdzenie w procesie uczenia się. W czasie rozwoju człowieka jego dorastania uwaga mimowolna przekształca się w formie selektywnego zachowania. Jest ono podporządkowane nie tylko mowie dorosłych ale również własnej mowie wewnętrznej. Tak więc ten rodzaj uwagi rozwija się wraz z rozwojem człowieka. Jest ona bardzo przydatna w trudnych sytuacjach, takich w których działamy w niekorzystnych warunkach. Przykładem może być praca umysłowa wykonywana w dusznym pomieszczeniu i przy zmęczeniu.
Specjalnym rodzajem uwagi dowolnej jest uwaga wtórna. Posiada ona właściwości mimowolności i dowolności. Polega ona na utrzymaniu uwagi na jakimś zadaniu przez włączenie się zainteresowań w wystarczającym stopniu iż pozwala to na zajmowanie się tym zadaniem nie wymaga od nas dodatkowego wysiłku, a inne uboczne bodźce nie zmieniają kierunku działania.

Cechy uwagi

Uwaga charakteryzuje się następującymi cechami: zakres, natężenie, podzielność, przerzutność, trwałość, które są szczególnie ważne w toku uczenia się.
Zakres uwagi czyli inaczej jej pojemność podlega rozwojowi. Zależy od ilości spostrzeganych przedmiotów i od właściwości indywidualnych. Przeciętny dorosły człowiek obejmuje zwykle cztery do sześciu elementów polu widzenia. Ćwiczenie tej cechy powoduje jej wzrost.
Natężenie lub inaczej siła, intensywność. Polega na skoncentrowaniu się na określonym obiekcie lub zadaniu spośród wielu innych i utrzymaniu go w polu uwagi. Koncentracja podlega naturalnym wahaniom i kształtuje się w ciągu całego życia.
Trwałość uwagi wzmaga efektywność działania ludzkiego. U małych dzieci jest ona zwykle nietrwała, dopiero pod wpływam nauki wzrasta możliwość dłuższego skupienia się na zadaniu. Przeciwieństwem trwałości jest podzielność. Przez tą ceche rozumiemy zdolność do jednoczesnego skupiania się na kilku obiektach. Przykładami na podzielność uwagi może być praca nauczyciela zwracającego uwagę jednocześnie na wszystko co dzieje się w klasie jak i na prowadzoną lekcje.
Przerzutność uwagi to zdolność do szybkiej zmiany działania; tu za przykład może posłużyć nam grupa dzieci mających inklinacje do zadawania pytań jednocześnie zupełnie nie związanych ze sobą nie czekając na odpowiedź.
Roztargnienie jest przeciwieństwem sprawnej uwagi dowolnej. Oznacza ono zachowania, w których człowiek nie potrafi skoncentrować uwagi na pożądanym obiekcie lub działaniu przez dłuższy okres czasu. Jego uwaga jest rozproszona i łatwo odwracalna. Swoista odmiana roztargnienia występuje często u ludzi nadmiernie skoncentrowanych na jednym tylko obiekcie lub czynności, gdy z trudem przenosi on swoja uwagę na czynności czy obiekty, które aktualnie znalazły się w polu jego działania. Czujność to zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem a ignorowania pozostałych bodźców, zwanych szumem. Trudność, jakiej musi sprostać mechanizm uwagi polega na tym, że szum działa nieustannie, „usypiając czujność”, natomiast sygnały działają rzadko i w nieoczekiwanych momentach.