Psychologia myślenia a dydaktyka- procesy myślenia a umiejętności myślenia. Strategie uczenia się

Składowe definicji pojęcia „myślenie”:

• Myślenie ma charakter poznawczy, a widoczne jest ono z obserwacji zachowań (występuje wewnętrznie, w umyśle lub systemie poznawczym i rozpoznawane jest jedynie pośrednio).

• Myślenie jest procesem powiązanym z wiedzą, manipulacją oraz zestawem różnych operacji w systemie poznawczym

• Myślenie jest ukierunkowane i wynika z zachowania, które pomaga w rozwiązaniu problemu. Myśleniem jest to, co zdarza się, kiedy jednostka rozwiązuje problem i zachowuje się w sposób świadczący o przechodzeniu ze stanu początkowego do celowego.

Ludzie wyposażeni są w procesy poznawcze ( ściśle ze soba powiązane)

• Percepcja

• Uczenie się

• Pamięć

• Myślenie (manipulacja informacja postrzeganą, przyswojoną lub zapamiętaną)

Tematy te tworzą szkielet psychologii poznawczej

Myślenie jest również terenem badań:

• Psychologii społecznej (tworzenie i zmiana postaw)

• Psych. Rozwojowej (rozwój poznawczy)

• Psych. Osobowości (styl poznawczy)

• Psych. Eksperymentalnej (badanie procesów poznawczych wyższego rzędu)

Ewolucja poglądów na temat istoty myślenia

• Kartezjusz (XVII w.) – umysł jest jednością metafizyczną, która współdziała z materialnym ciałem, ale myślenie jest wartością umysłu, a nie ciała.

• Thomas Hobbles (XIX w.) – myślenie jest w całości procesem materialnym. Przyrównywał on myślenie do liczenia idei – ich dodawanie powodowało wg niego tworzenie nowych idei. Utrzymywał, że skoro materia może myśleć, to również maszyny mogą myśleć.

• Pogląd Hobblesa, że myślenie jest procesem materialnym, pobudzało badania naukowe nad istotą myślenia.

• Zygmunt Freud (1915 r.), wyróżnił dwa rodzaje procesów:

• „procesy pierwotne”, wcześniejsze i bardziej prymitywne (relacje pomiędzy ideami zdarzają się tylko wtedy, gdy są one powiązane z jakimś życzeniem, potrzeba lub pożądaniem);

W sytuacjach konkretnych, gdy istnieją różne możliwości, w rozwiązaniu problemu pomocne mogą być dwa procesy:

• Rozumowanie:

- zmierza do porządkowania rzeczy i zjawisk w związki oparte na prawach, a więc jest to sposób wprowadzania pewnego porządku.

- myślenie jest zatem sprawą własnego sądu w ocenie przedmiotów i zjawisk

- człowiek opiera się na wypracowanym zestawie zasad (relacji, sprzeczności, implikacji), które wykorzystuje so rozwiązania problemów

• Prawdopodobieństwo (ocena szans – np. rzucenie moneta)

Procesy myślenia a umiejętności myślenia

• Do ogólnej wiedzy strategicznej oraz znajomości przedmiotu należą:

• Poprawne myślenie

• Właściwe podejmowanie decyzji;

• Rozwiązywanie problemów oparte na racjonalnych przesłankach

• Inwencja własna

• Uczniowie powinni pracować i współpracować aktywnie w kierunku kształtowania umiejętności myślenia oraz uczenia się. Praca ta ma na celu:

• Integrowanie istniejącej wiedzy

• Wybieranie tego, co jest istotne

• Kształtowanie myślenia strategicznego

• Uczenie się wyciągania wniosków wychodzących poza otrzymane informacje

Lista ważniejszych procesów myślenia, które należy realizować w procesie kształcenia i wychowania (wg Granta i Wiggingsa):

• Kształtowanie pojęć (ustalanie podstawowych konstruktów umysłowych)

• Formowanie zasad (tworzenie uogólnień i opis relacji, które mogą się odnosić do wielu przypadków)

• Rozumowanie (wyciąganie nowych informacji z różnych źródeł i ingerowanie z tym, co już jest znane

• Rozwiązywanie problemów (systematyczny proces dochodzenie do nieznanych sposobów rozwiązywania trudności i usuwania przeszkód)

• Podejmowanie decyzji (wybieranie lub odkrywanie najlepszego rozwiązania opartego na pewnych kryteriach)

• Badania naukowe (opisywanie zjawisk, formułowanie hipotez, testowanie hipotez, wyjaśnianie i przewidywanie)

• Komponowanie (tworzenie i rozwijanie produktów myślowych)

• Dyskurs ustny (interakcja werbalna, twórczy dialog między dwiema lub więcej osobami)

Lista podstawowych umiejętności myślenia:

• Umiejętność ogniskowa uwagi (definiowanie, identyfikowanie kluczowych pojęć, rozpoznawanie problemów, ustalanie celów, itp.)

• Umiejętność gromadzenia informacji (obserwowanie, uzyskiwanie informacji, stawanie pytań, wyjaśnianie przez badanie)

• Umiejętność zapamiętywania (kodowanie i przypominanie, wizualizacja, odzyskiwanie z pamięci)

• Umiejętność organizowania (porównywanie, kontrastowanie, klasyfikowanie, porządkowanie, prezentowanie informacji)

• Umiejętności analizowania (rozpoznawanie i opisywanie szczegółów i części składowych, skupianie uwagi na detalach i struktury, identyfikowanie relacji i układów, chwytanie głównych idei, odnajdywanie błędów)

• Umiejętności integracyjne (składanie elementów, rozwiązywanie, rozmieszczanie, formowanie zasad, tworzenie kompozycji)

• Umiejętności generowania (włączanie poprzedniej wiedzy do nowych informacji: wnioskowanie, identyfikowanie podobieństw i różnic, przewidywanie)

• Umiejętności oceny (ocena rozsądności i jakości pomysłu)

Intelektualne dyspozycje myślenia krytycznego wg D’ Angelo : (można je rozwijać)

• Ciekawość intelektualna (zmusza do poszukiwania odpowiedzi na różne pytania związane z rozwiązywaniem problemu i podejmowaniem decyzji)

• Obiektywność – preferująca podejmowanie decyzji na zimno, bez emocji i z pominięciem czynników subiektywnych.

• Otwartość – umożliwiająca rozważanie szerokiego spektrum różnorodnych informacji (rozpatrywanie problemu z wielu stron)

• Giętkość – chęć zmiany własnych poglądów lub metod rozpatrywania danego problemu

• Sceptycyzm intelektualny- pomagający przyjmować rozwiązania problemów na mocnych dowodach, unikać frazesów i sloganów

• Uczciwość intelektualna- popieranie prawdy nawet wtedy, gdy jest ona niekorzystna dla danej osoby.

• Systematyczność- pozwalająca doprowadzić rozumowanie do końca

• Upór w dążeniu do celu.

• Zdecydowanie.

• Szacunek dla opinii i poglądów innych ludzi- wyrażający się w umiejętności przyznania się, ze nie miało się racji, że inni ją mieli oraz uznania, że nasz punkt widzenia jest jednym z wielu możliwych.

Strategie nauczania myślenia krytycznego i twórczego

• Dostarczaj uczniom (wychowankom ) możliwość zapoznania sięz różnymi punktami widzenia w jakiejś interesującej ich sprawie.

• Przeprowadzaj debaty i dyskusje na tematy kontrowersyjne ( praca w grupach i dyskusje pomiędzy grupami)

• Wykorzystuj pewne zdarzenia historyczne lub bieżące do organizowania inscenizacji przy uwzględnianiu różnych, często sprzecznych poglądów i punktów widzenia

• Organizuj oglądanie programów TV , które prezentują różne punkty widzenia

• Zainteresuj uczniów ( wychowanków) pisaniem listów do wydawców gazet, programów TV, władz lokalnych w niektórych sprawach lokalnych, i sprawach społecznych

• Pomóż uczniom( wychowankom) wyjaśnić i ocenić wiedzę którą oni otrzymują w szkole

• Zachęcaj do wolnego od ograniczeń myślenia bez powtórki i ćwiczenia pamięci

• Dostarczaj doświadczeń które wychodzą poza podręcznik

• Organizuj pracę w grupach w celu rozwiązywania problemów konstruowania projektów badawczych skanowania działań

• Wyłączaj uczniów do podejmowania decyzji- ustalania celów generowania idei, opracowywaniu planów i ich wykonywania

• Nauczaj podstawowych umiejętności myślenia: zbierania inf.

• Przedstaw uczniom różnorodność atrakcyjnych problemów których rozwiązywanie wymaga wspólnego wysiłku

Na wyniki uczenia się mają wpływ:

• Strategia uczenia się- zestaw procesów lub etapów, które mogą być użyte przez jednostkę w celu ułatwienia przebiegu wiedzy , jej przechowywania i tworzenia

• Indywidualne różnice w:

• - zdolności do przetwarzania specyficznego typu inf.

• Stylach poznawczych rozumianych jako wybrany sposób, w jaki jednostka [przetwarza specyficzny typ informacji

• Zakresie poprzedniej zasobu wiedzy

• Czynnikach afektywnych i policyjnych (postawy jednostki, wartości, zainteresowania, temperament)

• Rodzaj zadań do wychowania

• Istota docierającej do ucznia informacji

Słabych uczniów wyróżniają następujące zmienne: (badania McCoombsa i Dobrovolnego)

• Wolicjonalne:

• Niska motywacja do uczenia się

• Wyznaczają sobie mało celów zawodowych i osobistych

• Słaba samodyscyplina i odpowiedzialność

• Niska dojrzałość zawodowa

• Afektywne:

• Wysoka obawa przed testami

• Brak umiejętności w radzeniu sobie Se stresem i jego objawami

• Poznawcze:

• Brak umiejętności czytania i czytania ze zrozumieniem

• Brak umiejętności rozumienia i rozwiązywania problemów