NAUKA O PAŃSTWIE I POLITYCE 30.11.
Teorie negujące istnienie państwa:
Anarchizm – wywodzi się z greckiego anarchos. Dosłownie oznacza pozbawienie władzy. Kwestionował on sens istnienia państwa. Doktryna ta postulowała zbudowanie społeczeństwa opartego na równości społecznej, solidarności międzyludzkiej i poszanowania wolności jednostki. Stąd potrzeba likwidacji państwa. Postać rozwiniętej doktryny przybrała w XIX wieku. Teoretykami byli: Piotr Kropotkin, Michaił Bakunin, Max Stirner. Odrodzenie nastąpiło w latach 60-tych XX wieku. Nie jest to doktryna jednolita. Odłamy: zielony, feministyczny, syndykalistyczny, chrześcijański, anarchokapitalizm, egotyzm, kolektywistyczny. Besz względu na nurty zakładają one zniesienie władzy państwowe. Samo zniesienie państwa odbywa się prezez strajk powszechny, jak anarchosyndykaliści albo żywiołowa rewolucja robotniczo-chłopska, jak anarchokolektywiści. Państwo miało być zastąpione przez związki wytwórców zrzeszonych w syndykach, które miały zaspokajać podstawowe potrzeby ekonomiczne ich członków. Wytwórcy mieli być zrzeszani we federacje, pomiędzy którymi następowałoby wymiana dóbr produkowanych przez różne gałęzie gospodarki. Jedynie Pierre Joseph Proudhon odrzucają walkę zbrojną i terror indywidualny jako drogę do obalenia państwa. Na tle anarchizmu wyrosło wiele ruchów społecznych, które wcielały te idee w życie. Szczególnym zainteresowaniem anarchiści darzyli związki zawodowe. Brali udział w wielu rewolucjach XX-wiecznych: 1905 w Rosji, 1910 w Meksyku, 1917 w Rosji, Bawarska Republika Rad i wojna w Hiszpani..
Ekologizm – to najmłodsza ideologia, bo powstała w XX wieku. Postulowała zniszczenie państwa. Rozwinęła się z ruchu zielonych. Nurty ekologiczne odrzucają państwo. Alternatywą miały być zdecentralizowane małe społeczności, rządzone zasadami demokratycznymi. Odmianą anarchoprymitywizm, odrzucający całkowicie cywilizację.
CELE I FUNKCJE PAŃSTWA
Termin funkcja używany jest w wielu dziedzinach naukowych, zarówno humanistycznych jak i matematyczno-przyrodniczych.
Funkcje państwa niezerwanie związane są z celami, jakie stawia sobie ta omnipotentna struktura polityczna. Zmieniały się one z biegiem czasu i rozwojem państwa. W wieku XIX funkcje państwa da się ograniczyć do ochrony porządku prawnego (tz.w funkcja zewnętrzna i wewnętrzna), to w latach 20-tych XX wieku katalog ten powiększył się o ekonomiczną, socjalną i edukacyjną. Ten wzrost ingerencji w życie człowieka i społeczeństwa uzasadnia się teoriami państwa dobrobytu (welfare state, social Staat itd.). Obecnie funkcje państwa kształtują się pod wpływem procesu globalizacji, który współczesnym państwom wyznacza nieznane wcześniej epokom cele.
Celem państwa nazywamy ośrodek decyzji politycznej wytyczający jako cel organizacji państwowej. Obecnie cele państw określane SA przez zorganizowane struktury organizacji politycznej społeczeństwa, a nade wszystko przez partie polityczne, a także związki zawodowe, grupy nacisku itd. Ważna role odgrywają również organizacje międzynarodowe, zarówno te uniwersalne, jak ONZ, jak i regionalne, jak Unia Europejska czy obronne, jak NATO. Rzadziej cele wyznaczają przywódcy. Do katalogów celów realizowanych przez państwa współczesne zaliczyć można:
realizację dobra wspólnego,
zagwarantowanie wolności jednostki,
bezpieczeństwo jednostek i społeczności,
udział w dystrybucji dóbr wytwarzanych przez społeczeństwo,
zapewnienie obrony własnego terytorium i jego integralności
współpraca w ramach sojuszy na arenie międzynarodowej
zwalczanie terroryzmu (stawiany przez świat euroatlantycki zagrożony działaniami ekstremistów islamskich).
Funkcje państwa należy rozumieć jako podstawowe kierunki działania, określane przez cele, jakie chce osiągnąć. W literaturze można zauważyć dwa podejścia. Pierwsze jest „klasyczne”, przedmiotowe rozumienie funkcji. Drugie, rzadziej spotykane wywodzi się z amerykańskiej szkoły analizy i nazywane jest systemowym. Kryterium w przedmiotowym stanowi jego rodzaj aktywności. Wynika on i związany jest z konstrukcją aparatu państwa, opartego najczęściej na zasadzie trójpodziału władzy, która ustala zakresy aktywności poszczególnych organów władzy publicznej. Taki podział funkcji głosił Andrzej Mycielski i Antoni Peretiatkowicz. Utożsamiają oni trójpodział władz z funkcjami państwa. Przez funkcje w znaczeniu przedmiotowym należy rozumieć działanie państwa w określonych sferach życia społecznego. Z tej perspektywy dzielimy je na:
zewnętrzną – polega na uczestnictwie państwa na wspólnocie międzynarodowej. Państwo prowadzi politykę zagraniczną, utrzymując stosunki z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Polityka zagraniczna obejmuje stosunki ekonomiczne, w tym wymianę handlową oraz politykę naukową i kulturalną, a także informacje o własnym kraju i kontakty osobowe. Odrębnym składnikiem realizacji funkcji zewnętrznej jest bezpieczeństwo zewnętrzne tj. sojusze militarne. Pozycja państwa na arenie międzynarodowej zależy od wielu czynników: uwarunkowania narodowe, położenie geograficzne, wielkość kraju i ludność, potencjał ekonomiczny, siła militarna, tożsamość kulturowa, ustrój polityczny. Państwo posiada wyspecjalizowana służbę dyplomatyczną. Mieści się tu ochrona diaspory własnych obywateli za granicą poprzez przedstawicieli konsularnych. Nowym zjawiskiem pod koniec XX wieku jest terroryzm międzynarodowy. Jego zwalczanie przez poszczególne państwa okazało się mało skuteczne. Wymaga to zorganizowania sojuszy politycznych i militarnych oraz wysiłków w skali globalnej.
wewnętrzną – polega na zapewnieniu bezpieczeństwa i porządku publicznego w kraju. Realizowane jest przez formacje policyjne, organy administracji publicznej, organy wymiaru sprawiedliwości, prokuratury oraz służby więziennej. Coraz częściej obejmuje także ład informatyczny i ochronę danych osobowych. Kwestie porządku i bezpieczeństwa mają znaczenie ogólnospołeczne i ponadpartyjne., są nimi zainteresowane nie tylko rządy, ale i społeczeństwo. Stad państwo stara się, chcąc skutecznie przeciwdziałać zakłóceniom bezpieczeństwa i porządku publicznego, pozyskiwać różnorodne organizacje społeczne i społeczności lokalne na rzecz współdziałania w celu zachowania bezpieczeństwa i normalnego funkcjonowania całego układu społecznego. W ramach tej funkcji ważne jest ochrona mienia i zdrowia obywateli. Państwo tworzy niezbędne regulacje służące tym celom, a także kreuje i odpowiednio wyposaża różnorodne formacje policji, w tym policję samorządową. Nie można utożsamiać konieczności zapewnienia bezpieczeństwa osobistego i zbiorowości, a zarazem godzić się na ograniczenie katalogu praw i wolności, w tym godności i prywatności ludzi. Przykładem zazębiania się funkcji wewnętrznej i zewnętrznej jest Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych granicach Państw Członkowskich Unii Europejskiej (Frontex). W kwietniu 2005 roku zdecydowano, iż siedzibą Frontexu jest Warszawa. Formalnie funkcjonuje od 1 maja 2005 roku. Innym zjawiskiem pozostaje przestępczość zorganizowana. Implikuje to ścisłą współpracę organów bezpieczeństwa w skali regionalnej (Europol) czy globalnej (Interpol). Zjawiska te zacierają funkcje zewnętrzne i wewnętrzne.
gospodarczo – organizatorską – polega na tworzeniu warunków stymulujących działalności gospodarczej. Tam, gdzie dominują opcje liberalne, państwo ogranicza się do prowadzenia polityki fiskalnej (niskie podatki sprzyjają inwestowaniu) i monetarnej (zapewnienie stabilności kursu i utrzymywaniu silnej pozycji waluty krajowej). Generalnie realizacja tej funkcji polega na zapewnieniu obrotu gospodarczego i tworzeniu warunków rozwijania działalności gospodarczej. Państwo realizuje te zadania przede wszystkim przez tworzenie odpowiednich norm prawnych oraz kreuje instytucje, które czuwają nad pewnością i bezpieczeństwem obrotu gospodarczego.
kulturalno – wychowawczą – sprowadza się do troski państwa i zachowanie dziedzictwa kulturowego oraz tworzenie i utrzymywanie systemu edukacji. W systemach totalitarnych dokonuje się indoktrynacji społeczeństwa wokół przyjętej doktryny politycznej. Wspiera finansowo działalność literacką, mającą ważne znaczenie w kulturze narodowej.
Socjalną – obejmuje zabezpieczenie społeczne opieką zdrowotną, pomoc społęczną praz tworzeniu warunków pełnego zatrudnienia i norm prawnych reglamentujących wykonywanie pracy.