JEZYK NAGŁÓWKÓW PRASOWYCH
Po przeczytaniu samego nagłówka odbiorca może zorientować się, z jakimi tekstami ma do czynienia. Tytuły wiadomości prasowych zwykle streszczają wypowiedź, co widać po zastosowanych rodzajach zadań np. Obciąć esbekom emerytury. Jak widać, taki nagłówek ma zwykle postać zdania oznajmującego, typowego dla stylu publicystycznego. Tytuły wypowiedzi publicystycznej często określają treść tekstu, ukazując jakiś jej aspekt , myśl przewodnią. Maja kształt zawiadomienia. Z kolei tytuły artykułów, które dotyczą literatury pięknej, najczęściej wskazują na jeden aspekt , który często bywa zwodniczy w porównaniu z całą treścią. Są często krótkie i wyrażają emocje nadawcy np. Różaniec z gwiazdami. Artykuł mówi o powstaniu nowego kanału telewizyjnego poświęconego tematom religijnym, który uruchomi TVN znany z „Tańca z gwiazdami”.
W publicystyce nagłówek odgrywa bardzo ważną rolę. Tu jednak chodzi o to, że informuje o czym dany tekst jest, decyduje też o tym, czy będzie on w gazecie zamieszczony i jaka będzie jego poczytność. Jednak nigdy nie będzie uznany nagłówek za dobry tytuł, jeśli nie poinformuje czytelnika, jaka jest zawartość treściowa tekstu. W związku z tym można nagłówki podzielić na :
jednoczłonowe, cechujące się oszczędnością słowa i tym, że nie ujawniają treści, są wieloznaczne i symboliczne np. Spółdzielnia Ucho
złożone, zawierające nagłówek i nadtytuł lub podtytuł np. Dyskryminacja. Z oświadczenia komitetu helsinskiego w Polsce. W przeciwieństwie do jednoczłonowych są one jednoznaczne i bliżej określają treść artykułu. Tę rolę pełni przede wszystkim nadtytuł lub podtytuł, precyzując temat przez dopowiedzenie treści.
Nagłówki można podzielić również ze względu na wymowę estetyczną na:
wzorcowe,
retoryczne,
atrakcyjne.
Z tej grupy na uwagę zasługuje przede wszystkim nagłówek atrakcyjny, ponieważ sam tytuł nie informuje o treści, często jest dwuznaczny i tym samym wzmaga zainteresowanie odbiorcy. O jego atrakcyjności decydują zatem cztery istotne warunki: czytelnik musi taki nagłówek zauważyć, wybrać artykuł, który zapowiada, przeczytać go i zrozumieć. Jednak jego rola, wbrew pozorom, nie kończy się z chwilą zainteresowania czytelnika tekstem, ważniejszym jego przesłaniem jest skłonienie go do przeczytania tego właśnie artykułu. Dawniej autorowi tekstów prasowych zależało na tym, żeby trafić do jakiejś wybranej grupy społecznej, oczywiście pragnąc jednocześnie zainteresować wszystkich potencjalnych czytelników. Starał się więc określić bliżej temat swojej wypowiedzi i stosował nagłówki złożone. Obecnie zauważyć można, że wśród wielu konkurencyjnych autorów pojawia się tendencja do pozyskiwania jak największej liczby czytelników, dlatego piszący stawiają szczególny nacisk na atrakcyjność tytułu, stosując często różne zabiegi językowe i nagłówki jednoczłonowe. Zatem wzorcowy nagłówek powinien pośrednio informować o temacie i gatunku, być oryginalny i atrakcyjny, zachęcać do lektury, wyrażać idee przewodnie. Tę oryginalność i atrakcyjność znacznie podwyższa wykorzystanie różnych trików językowych i funkcja perswazyjna nagłówków, czyli różne techniki manipulacji pozwalające na kształtowanie poglądów i postaw, ułatwiających nadawcy na osiągnięcie celów ukrytych przed odbiorcą. Zadanie to ułatwiają stereotypy, uwarunkowania kulturowe, wzory zachowań, dziedzictwo historyczne, symbolika narodowa i religijna a przede wszystkim język, dzięki któremu manipulacja staje się szczególnie skuteczna. Najczęściej stosowane techniki manipulacji to selekcji faktów, czyli fragmentacja, pozorny obiektywizm, zabiegi o charakterze leksykalnym, które polegają głównie na doborze wyrazów i zwrotów o silnej konotacji pozytywnej lub negatywnej i temu zabiegowi pragnę teraz przyjrzeć się bliżej. Jednym ze sposobów jest wykorzystanie przymiotników. Ulubionymi przez autorów są; nowy , idealny, niezawodny, perfekcyjny, demokratyczny, liberalny, postkomunistyczny, niewiarygodny np. w nagłówku: Niewiarygodny, ale prawdziwy, czytelnika z całą pewnością zainteresuje przymiotnik niewiarygodny, bo jest zapowiedzią treści niesamowitych, intrygujących , irracjonalnych, nie z tego świata. Innym zabiegiem leksykalnym jest taki dobór wyrazów, by wywoływały negatywne lub pozytywne skojarzenia i emocje. Widać to na przykładzie tytułu artykułu Rosyjska eskadra. Autor dobrał tak wyrazy, ze wywołują negatywne skojarzenia a jednocześnie budzą zainteresowanie. Słowo eskadra bowiem kojarzy się z lotnictwem a w szczególności z nalotem, atakiem powietrznym. Rosjanie tez nie wywołują, bynajmniej ostatnio, miłych skojarzeń i budzą nieufność przez wydarzenia jakie na tych terenach maja miejsce. Czytelnik nie podejrzewa nawet, ze chodzi tutaj o krążące w przestworzach nad Rosją ptaki bieliki. Innym zabiegiem leksykalnym jest zastosowanie w nagłówkach sloganów, które wyrażają gotową myśl i wywołują wieloznaczne skojarzenia. To najczęściej takie zestawienie wyrazów lub krótkie zdanie wyrażające skrót myślowy, który ma na celu trafne dotarcie do wszystkich odbiorców. Treść sloganu może mieć charakter uniwersalny lub skonkretyzowany, jednak najczęściej spotyka się slogan humorystyczny, pytający, a więc wzbudzający nie tylko ciekawość ale i oddziałujący na emocje czytelnika. Przyciąga uwagę głownie niezwykłością struktury, szczególnością rozumowania, dwuznacznością. Połączenia wyrazów i frazeologizmy często oparte na metaforze z elementami dowcipu są znakomitym materiałem do tworzenia i nawiązania kontaktu z odbiorcą. Jego motywacja oparta jest na metaforze i metonimii , na wykorzystaniu cech stereotypowych. Doskonale te zbiegi widoczne są w następujących nagłówkach: Mężczyzna potrzebny od zaraz ( w artykule chodzi o naprawienie kranu, czy innej domowej usterki), Zapluty zdrajca, Zakupy w katedrze, Apetyt na ludzinę. W tym ostatnim nagłówku widać ciekawy zabieg wprowadzenia do utartego frazeologizmu neologizmu : ludzina, utworzonego przy pomocy sufiksu –ina od podstawy rzeczownikowej, przydzielając go tym samym do kategorii słowotwórczej oznaczającej gatunki mięsa, podobnie jak wieprzowina, wołowina czy cielęcina. Jeszcze innym zabiegiem leksykalnym jest używanie w nagłówkach artykułów wyrazów nieznanych powszechnie a przez to niezrozumiałych, często brzmiących naukowo. Zwykle są to terminy techniczne, skróty , wyrazy obce. Ich funkcją nie jest informowanie czytelnika, ale robienie na nim wrażenia naukowością, nowoczesnością, światowością, wyrafinowaną technologią. Prawie każdy zwróci uwagę na nagłówek: Fenomen GEOXa albo Praludzki hobbit. Bardzo często jedynym kryterium stanowiącym o ich użyciu jest atrakcyjna forma fonetyczna, np. Kwiat lotosu i stetoskop, Flora proactiw atakuje cholesterol. Chwytliwy slogan zawdzięcza swoją skuteczność, jak widać na przytoczonych przykładach, raczej trafnemu doborowi środków językowych niż treści. Językowe oddziaływanie sloganu , jak zauważa profesor Bralczyk, przypomina nieraz magiczne zaklęcia. Jeszcze lepiej, jeśli jest rymowany, bo bardziej przyciąga uwagę. Widać to w następujących nagłówkach: Nowi i nietykalni, Amerykański sen.